Қосылып өлсем, шейіт болар едім,
Сен үшін айдалсам да арманым жоқ».
Серікбай:
— Қойшы, қайдағы жаман өлең, қайдан аузыңа түсті? — деп, өзге өлең айтып, жылқыға келісті. Кәрі Шыңғыстау, дәл сол кезде сен алыстан мұнарлатып жатып, төстегі елге сықсия қарап, «Ал, енді, мен күнді әбден жасырдым. Майдың қысқа таңы атқанша аз уақыт болса да, асықтар, құмарыңды қандырып ал» дегендей, үнсіз ымбал сөзіңді іңірдегі салқын жел арқылы жастардың құлағына сыбырлағандай болдың-ау!.. Сенің осыныңды сезгендей Әділ екі жолдасымен жүгіртіп Асан, Үсеннің аулына ел жатпай-ақ таянып қалған жоқ па еді?
Осы майдың он бесі күні Асан кешке таман Байболға ысқа от жаққызып көріп, ысты түнде жақпақ болып, отын сөндіріп, үйге қайтты. Екінді шенінде Асанның келіншегі Зылиқа қайын сіңлісі Марияны қасына ертіп дәретке бара жатып, Марияға:
— Еркем! Мен сенен бірдеме тілейін, беремісің?
Мария:
— Берем, жеңешетай, берем!
Зылиқа:
— Қарағым, сен балалықпен ұшқары айтпа. Мен шын сұраймын!
Мария:
— Жеңешетай-ау! Мен сенен немді аяйды дейсің? Ағаларымның жөні бір басқа, мен сені әжемнің орнындағы әжем деп жүргем жоқ па?
Зылиқа:
— Қарағым, Еркем, мен сенен дүниелік бұйым сұрамаймын, не сұрасаң да берем деп уәде айтшы?
Мария:
— Апырай, жеңеше-ай! Мен саған өкпелейін дедім ғой! Әжем өтерінде екеуміздің қолымызды ұстап отырып: «Қарағым, Зылиқа, мына Марияжанымды әуелі Құдайға, екінші саған тапсырдым. Әкесінің барында oқy оқып, хат танып қалып еді, сонысын ұмытып кетпесін. Сен молда қызысың ғой, оқытып жүр», — дегені қане? Және маған: «Қарағым, мына Зылиқаның ақылымен бол», — дегені қане? Мен соны ұмытты ғой дейсің бе? «Екеуін, менің артымнан құран оқып жүр», — демеп пе еді? Мені сынай бергенін, не қылғаның?
Зылиқа:
— Қалқам, Еркем, маған өкпелеме! Мен сені өзгелердің жеңгесіндей бұзықтыққа жұмсамаймын. Менің тілейтінім сол әжем мен атекемнің сені атастырып кеткен Әділ күйеу жасырын қалыңдық ойнаймын деп маған кісі салып жүр. Мен сені сыртыңнан билеп бүгін кешке жолықтыруға уәде қылып қойып едім. Тілегімді бергенің рас болса, мені күйеуге өтірікші қылма, қарағым! — дегенде, Мария біресе қызарып, біресе қуарып, маңдайынан салқын тер шыпшып шыққанын көрді де, Зылиқа Марияның мойнынан құшақтап:
— Отырып сөйлесейікші, Еркем! — деп отырды да: — Қарашығым, Еркетайым! Бұл жалғыз ғана сенің басыңа келетін іс емес қой. Өзін, ойлашы, қалқам! Кешегі әжем мен атекем де өстіп қосылған ғой. Ағаң мен мен де өсіткенбіз, бұрынғыдан қалған мирас — ата-ененің жоралғысы деген осы, қалқашым. Адамның осыдан қызық өмірі болмайды, ұялма, Еркетайым!
Мария даусы дірілдеп:
— Жеңешетай-ау! Жүрегім лүпілдеп, тұла бойым ұйығандай салқындап кеткені несі? Мен сенің айтқаныңнан шықпаймын ғой, бірақ, жаңағы кісінің қасына жатып... — деп, сөзінің аяғын аяқтай алмай, кідіріп қалған соң, Зылиқа Марияны құшақтап:
— Қарағым! О да өзіңдей жап-жас бала, сенен бір-aқ жас үлкен. Биыл 17-ге шықты. Әйелдің Құдай қосқан қосағынан; жақыны болмайды, қалқам. Бір көріп үйір болғанша ғана. Мына мені мен ағайды көрмеймісің? Ұялма, қалқам!
Мария:
— Үсен ағам мен Жәмила жеңгем біліп қойса қайтем? Олар маған ұрсады ғой!
Зылиқа:
— Мен оларға сездірмеймін. Бүгін күйеуді үйге әкелмеймін, екеуіңе далаға төсек салып, өзім сені ертіп барып, екеуіңді әбден үйір қылып жатқызамын да, тан, атпай қайта ертіп алып келем.
Мария:
— Үсен ағам мен Жәмилаға білдірмей мені үлкен үйден қайтіп алып шығасың?
Зылиқа:
— Оның айласы оңай, қарағым. Бүгін ай жарық болады, екеуміз ойнап, қой күзетеміз деп іңірде айтып қоямыз да, ел жата қойдың шетінде айтақтап өлең айтқан болып жүреміз. Онан соңғы ебін өзім табам, қалқам!
Мария төмен қарап, көйлегінің етегін қолмен ширатып, үндемей ойланып отырды да:
— Мейлің, жеңеше! Сенін, ақылыңды алмағанда, кімнің ақылын аламын. Былтыр ғана түскен Жәмила жеңешемнің сырын да білмеймін! Әжем марқұм өзіңе тапсырды ғой. Сен мені жаман болсын демессің.
Міне, осы іңірде туған толың ай дәл Марияның қосылып ұялғанындай қып-қызыл болып туса да, көтеріле келе бозарып, жоғарылағанда, әбден бойы үйренгендей маңқиып, жер жүзіне сүттей тұнық сәулесін түсіріп, айдың, бетіндегі кісі пішінді қожыры қырындай қарап, Әділ мен Марияның алғашқы қосылғанын көрмейінші деген сияқтанды-ау! Сонда, кәрі Шыңғыстау, сен алыстан мұнарлатып, басыңды күнбатысқа берін көлденең сұлап: «Әділ мен Мария былай жатсашы!» — дегендей бөктердің аласа адырын бауырыңа қысып, төстегі елге жантая қарап жатпап па едің?
Сендердің көрген-көрмегендеріңді білмейім, дәл сол кезде ауылдың алдындағы дөңде аттарын ұстап, бас бағып үш кісі отыр емес не еді? Соның бірі Серікбай Әділге:
— Әне, әне, әне, ән салған дауыс Зылиқаның даусы!
Әне, жіңішке дауыс Марияның даусы! Әділ, қалыңдығыңның даусын есіттің бе?
Әділ:
— Әй, Серікбай-ай! Мені алдаудан жалықпайсың-ау! Олар неге қой күзетсін! Малшылардың қатын-баласы-дағы!
Серікбай:
— Көрерміз! Құдай біледі, сол екеуі. Міне, ел жатты. Әлгіде жарқылдап тұрған оттың бәрі сөнді.
Әділ:
— Ана бір от ше?
Серікбай:
— Ол ыстың оты, жүр енді, жүр!
Самаладай ай жарықта өзектеу жермен ауылдың бергі жағындағы қалың шиді бетке алып үшеуі желе-жортып келіп, шидің бауырындағы үлкен құры апанға келгенде, Серікбай аттан түсе қалып, Мықтыбайға:
— Аттарды апанның ішіне түсіріп ұстап отыр, Мықтыбай! Бірақ сақ болып отыр. «Жаман айтпай жақсы жоқ», біз сасқалақтап келе қалсақ атың, үркіп, аттан айрылып қалып жүрме!
Мықтыбай:
— Мені бала ғой деймісің? Бірақ, жолдарың бола қалса, Әділ мен Марияның қызығын маған да көрсет!
Серікбай:
— Құдай қосса, көзіңше екеуін құшақтастырып тұрып сүйістірем, үндеме!
Осы іңірде Байбол тамағын жеп болып тысқа шыққанда, Зылиқа келіп:
— Ыстың маңына Серікбай мен күйеу келсе, маған «шөлдедім, сусын әкеп бер, Зылиқа», деп айғайлаңыз, — деді де, қайта барып айқайлап:
— Байбол! Шөлдесең маған дауыста! Сусынды өзім апарып берем!
Байбол:
— Жарайды, жарайды, — деп, ысына қарай аяңдады. Зылиқа қойдың шетіне барып, Мариямен екеуі айтақтап, өлең айтып жүрді. Дәл сол кезде шиден бас бағып отырған Серікбай қасындағы Әділге:
— Әне, әне! Анау Зылиқа. Әне, қасындағы Мария! Енді нандың ба?
Әділ:
— Болса болар! Енді қалай қыламыз!
Серікбай:
— Не қалай қылатыны бар? Жүр, — деп, екеуі еңбектеп ыстың түбіндегі отынға келді.
Байбол отын алайын деп қараса, ыстың түбінде екі кісі жатыр. Байбол көре салып:
— Е, екі ұры, келдіңдер ме?
Серікбай:
— Келдік! Жылдам Зылиқаға хабар қыл!
Байбол:
— Тұра тұр! Елдің көзі ұйқыға барсын да!
Серікбай:
— Таң қысқа, жылдам хабар қыл дейім, — деген соң,
Байбол:
— Зылиқа, шырағым, әлгі сүр ет мені шөлдетті ғой, — деп айғай салған соң, Зылиқа:
— Апарам, ақсақал, апарам! — деп, кешікпей ауыл жақтан бір шелек алған бір әйел келе жатты. Оны көре салып
Әділ:
— Жеңгейдің жалғыз өзі білем!
Серікбай:
— Әділ, асығып отырсың-ау! Бұ жолы бізді анықтап білгелі келеді, — дегенше, Байболдың сусынын алып Зылиқа келді де, Әділ мен Серікбайға амандасып болған соң:
— Таң қысқа, уақыт тар ғой, мен еркемді ертіп келейін, — деп, асығып ауылға қарай жөнелді.
Аздан кейін көрпе-жастық қолтықтап тағы жалғыз келе жатқан сияқтанған соң
Әділ:
— Жеңгейдің жалғыз өзі келе жатыр. Серікбай қадала қарап:
— Әне, Мария Зылиқаның етегінен ұстап артында келе жатыр, — дегенше, Мария кідіріңкіреп қалған соң, артына қарап
Зылиқа:
— Жүр, қарағым, Еркем, ұялма! — деп, салы бүркенген Марияны таса жағына алып келіп, Әділмен тізелесе отыра кетті де:
— Шырағым, күйеу! Мына еркемді әжем марқұм өтерінде маған тапсырып кетіп еді. Еркем мен екеуіңнің қызығыңды көрсем, арманым жоқ деуші едім. Бүгін сол Құдай тілегіме жеткізді. Міне, аман-есен қалыңдығыңды қолыңа бердім. Жүр, Серікбай, таң қысқа ғой, бұлардың төсегін салайық — деп, Байболдың астындағы текеметін алып барып, қалың шидің ортасына төсек салды да, қайта келіп
Зылиқа:
— Ал, Серікбай! Енді сен ат жағыңа бара тұр, бұл екеуін өзім жатқызайын, — деп, Әділ мен Марияны апарып төсекке отырғызды да: — Құдай ұзағынан сүйіндірсін, қарақтарым, енді біріңнен бірің ұялма! Мен ауыл жаққа барып, айтақтаған болып келейін, ұйықтамағандар болса мені қайда жүр дер, — деп, ауылға барып айтақтап, анда-санда өтірік: «Еркем, ұйықтан қалдың ғой!» — деп те қояды.
Әділ мен Марияның алғашқы қосылған махаббатын көріп, аспандағы жарық ай әлдеқашанғы кәрі Шыңғыстауға дыбыссыз ымбалмен: «Ақсақал-ау! Мына екеуі бір-біріне не қылған құмар? Мұнан басқа қалыңдық ойнаған кісі жоқ па еді? Мына екеуі бірін-бірі құшақтап жатып өлсе, арман қылатын емес қой? Бұл бұрын бірін-бірі көріп, асық болып па еді?» — дегенде, кәрі Шыңғыстау терең шаттан шығып, ай жарығымен жарқырап бұраңдап аққан мөлдір өзен суын сылқ-сылқ күлдіріп айтыпты: «Сен көрген жоқсын-ды. Бұрнағы жылы Зылиқа түскен тойда бұл екеуі кез болған. Сонда Әділ Марияны көрісімен-aқ іші елжіреп, жүрегі ысып кетіп қадалғанда, қасынан асып тұрған кекілінің астынан сүзіле қараған Марияның нұрлы қара көзі Әділдің жас жүрегіне қанжардай қадалған. Марияның да жас жүрегі лүпілдеп, денесі салқын термен жібісе де, ол кезде он торт жасар ғана бала болғандықтан, Мария неге сүйткенін байқай алмаған. Бұл іс күндіз болғандықтан, оны сен көре алған жоқсың.
Сол күні Әділ келе сала әжесіне айтып, Жақсыбай марқұм Бақтыбаймен құда болып, қалыңмалын да біржолата берген. Ол жылы Бақтыбай да, Жақсыбай да өліп, былтыр Марияның шешесі және өліп, Әділдің ұрын бара алмай жүргені сол болатын», — деп, кәрі Шыңғыстау үнсіз сөзін аяқтады да, Әділ мен Марияның қосылғанына бойы балқып, қолтық-шабы сияқты көгал өзектерін дымқыл шық басып, тершіп, кезі бұлдырап, мұнар тартқандай болды. Аспандағы жарық ай тұнық сәулесін Әділ мен Марияның қуанышты нұрлы жүзіне түсіріп қадала қараса да, екі жастың бұл кездегі махаббатының ішкі сырын сипаттай алмай, маңқиды да қалды. Енді, біз Зылиқаға келейік: қой шетінде біраз айтақтаған соң, Серікбайдың қасына келіп, қалжыңдасып отырғанда, Серікбайға Мықтыбай:
— Бағана Әділ мен Марияның қызығын көрсетем дегенің қане?
Серікбай:
— Айтқаным айтқан, әйдә, жүр.
Зылиқа:
— Секе, бұл жолы қалжыңды қоя тұрсаң қайтеді? Аманшылық болса, күнгейде тағы бір келерсіңдер, сонда қалжыңдасарсыңдар
Серікбай:
— Жоқ, жоқ, әне, таң бозара бастады. Өзім де қызығын қалмайды! Серікбай болмаса, —
Шешенбай:
Еркімбек сенің қайын сіңліңді алса, бұрынғы жесіріне қылимайды да. Әкесіне «мен сол қызды алмаймын» дейді де қояды. Төребек болыс жалғыз баласының айтқанын қылмай тұра алмайтынын әйел болсаңыз да білерсіз.
Жәмила:
— Бұл сөзіңізге әжем баласына ақылдаспай жауап бере алмайым.
Шешенбай:
— Үсен қайда?
Сен үшін айдалсам да арманым жоқ».
Серікбай:
— Қойшы, қайдағы жаман өлең, қайдан аузыңа түсті? — деп, өзге өлең айтып, жылқыға келісті. Кәрі Шыңғыстау, дәл сол кезде сен алыстан мұнарлатып жатып, төстегі елге сықсия қарап, «Ал, енді, мен күнді әбден жасырдым. Майдың қысқа таңы атқанша аз уақыт болса да, асықтар, құмарыңды қандырып ал» дегендей, үнсіз ымбал сөзіңді іңірдегі салқын жел арқылы жастардың құлағына сыбырлағандай болдың-ау!.. Сенің осыныңды сезгендей Әділ екі жолдасымен жүгіртіп Асан, Үсеннің аулына ел жатпай-ақ таянып қалған жоқ па еді?
Осы майдың он бесі күні Асан кешке таман Байболға ысқа от жаққызып көріп, ысты түнде жақпақ болып, отын сөндіріп, үйге қайтты. Екінді шенінде Асанның келіншегі Зылиқа қайын сіңлісі Марияны қасына ертіп дәретке бара жатып, Марияға:
— Еркем! Мен сенен бірдеме тілейін, беремісің?
Мария:
— Берем, жеңешетай, берем!
Зылиқа:
— Қарағым, сен балалықпен ұшқары айтпа. Мен шын сұраймын!
Мария:
— Жеңешетай-ау! Мен сенен немді аяйды дейсің? Ағаларымның жөні бір басқа, мен сені әжемнің орнындағы әжем деп жүргем жоқ па?
Зылиқа:
— Қарағым, Еркем, мен сенен дүниелік бұйым сұрамаймын, не сұрасаң да берем деп уәде айтшы?
Мария:
— Апырай, жеңеше-ай! Мен саған өкпелейін дедім ғой! Әжем өтерінде екеуміздің қолымызды ұстап отырып: «Қарағым, Зылиқа, мына Марияжанымды әуелі Құдайға, екінші саған тапсырдым. Әкесінің барында oқy оқып, хат танып қалып еді, сонысын ұмытып кетпесін. Сен молда қызысың ғой, оқытып жүр», — дегені қане? Және маған: «Қарағым, мына Зылиқаның ақылымен бол», — дегені қане? Мен соны ұмытты ғой дейсің бе? «Екеуін, менің артымнан құран оқып жүр», — демеп пе еді? Мені сынай бергенін, не қылғаның?
Зылиқа:
— Қалқам, Еркем, маған өкпелеме! Мен сені өзгелердің жеңгесіндей бұзықтыққа жұмсамаймын. Менің тілейтінім сол әжем мен атекемнің сені атастырып кеткен Әділ күйеу жасырын қалыңдық ойнаймын деп маған кісі салып жүр. Мен сені сыртыңнан билеп бүгін кешке жолықтыруға уәде қылып қойып едім. Тілегімді бергенің рас болса, мені күйеуге өтірікші қылма, қарағым! — дегенде, Мария біресе қызарып, біресе қуарып, маңдайынан салқын тер шыпшып шыққанын көрді де, Зылиқа Марияның мойнынан құшақтап:
— Отырып сөйлесейікші, Еркем! — деп отырды да: — Қарашығым, Еркетайым! Бұл жалғыз ғана сенің басыңа келетін іс емес қой. Өзін, ойлашы, қалқам! Кешегі әжем мен атекем де өстіп қосылған ғой. Ағаң мен мен де өсіткенбіз, бұрынғыдан қалған мирас — ата-ененің жоралғысы деген осы, қалқашым. Адамның осыдан қызық өмірі болмайды, ұялма, Еркетайым!
Мария даусы дірілдеп:
— Жеңешетай-ау! Жүрегім лүпілдеп, тұла бойым ұйығандай салқындап кеткені несі? Мен сенің айтқаныңнан шықпаймын ғой, бірақ, жаңағы кісінің қасына жатып... — деп, сөзінің аяғын аяқтай алмай, кідіріп қалған соң, Зылиқа Марияны құшақтап:
— Қарағым! О да өзіңдей жап-жас бала, сенен бір-aқ жас үлкен. Биыл 17-ге шықты. Әйелдің Құдай қосқан қосағынан; жақыны болмайды, қалқам. Бір көріп үйір болғанша ғана. Мына мені мен ағайды көрмеймісің? Ұялма, қалқам!
Мария:
— Үсен ағам мен Жәмила жеңгем біліп қойса қайтем? Олар маған ұрсады ғой!
Зылиқа:
— Мен оларға сездірмеймін. Бүгін күйеуді үйге әкелмеймін, екеуіңе далаға төсек салып, өзім сені ертіп барып, екеуіңді әбден үйір қылып жатқызамын да, тан, атпай қайта ертіп алып келем.
Мария:
— Үсен ағам мен Жәмилаға білдірмей мені үлкен үйден қайтіп алып шығасың?
Зылиқа:
— Оның айласы оңай, қарағым. Бүгін ай жарық болады, екеуміз ойнап, қой күзетеміз деп іңірде айтып қоямыз да, ел жата қойдың шетінде айтақтап өлең айтқан болып жүреміз. Онан соңғы ебін өзім табам, қалқам!
Мария төмен қарап, көйлегінің етегін қолмен ширатып, үндемей ойланып отырды да:
— Мейлің, жеңеше! Сенін, ақылыңды алмағанда, кімнің ақылын аламын. Былтыр ғана түскен Жәмила жеңешемнің сырын да білмеймін! Әжем марқұм өзіңе тапсырды ғой. Сен мені жаман болсын демессің.
Міне, осы іңірде туған толың ай дәл Марияның қосылып ұялғанындай қып-қызыл болып туса да, көтеріле келе бозарып, жоғарылағанда, әбден бойы үйренгендей маңқиып, жер жүзіне сүттей тұнық сәулесін түсіріп, айдың, бетіндегі кісі пішінді қожыры қырындай қарап, Әділ мен Марияның алғашқы қосылғанын көрмейінші деген сияқтанды-ау! Сонда, кәрі Шыңғыстау, сен алыстан мұнарлатып, басыңды күнбатысқа берін көлденең сұлап: «Әділ мен Мария былай жатсашы!» — дегендей бөктердің аласа адырын бауырыңа қысып, төстегі елге жантая қарап жатпап па едің?
Сендердің көрген-көрмегендеріңді білмейім, дәл сол кезде ауылдың алдындағы дөңде аттарын ұстап, бас бағып үш кісі отыр емес не еді? Соның бірі Серікбай Әділге:
— Әне, әне, әне, ән салған дауыс Зылиқаның даусы!
Әне, жіңішке дауыс Марияның даусы! Әділ, қалыңдығыңның даусын есіттің бе?
Әділ:
— Әй, Серікбай-ай! Мені алдаудан жалықпайсың-ау! Олар неге қой күзетсін! Малшылардың қатын-баласы-дағы!
Серікбай:
— Көрерміз! Құдай біледі, сол екеуі. Міне, ел жатты. Әлгіде жарқылдап тұрған оттың бәрі сөнді.
Әділ:
— Ана бір от ше?
Серікбай:
— Ол ыстың оты, жүр енді, жүр!
Самаладай ай жарықта өзектеу жермен ауылдың бергі жағындағы қалың шиді бетке алып үшеуі желе-жортып келіп, шидің бауырындағы үлкен құры апанға келгенде, Серікбай аттан түсе қалып, Мықтыбайға:
— Аттарды апанның ішіне түсіріп ұстап отыр, Мықтыбай! Бірақ сақ болып отыр. «Жаман айтпай жақсы жоқ», біз сасқалақтап келе қалсақ атың, үркіп, аттан айрылып қалып жүрме!
Мықтыбай:
— Мені бала ғой деймісің? Бірақ, жолдарың бола қалса, Әділ мен Марияның қызығын маған да көрсет!
Серікбай:
— Құдай қосса, көзіңше екеуін құшақтастырып тұрып сүйістірем, үндеме!
Осы іңірде Байбол тамағын жеп болып тысқа шыққанда, Зылиқа келіп:
— Ыстың маңына Серікбай мен күйеу келсе, маған «шөлдедім, сусын әкеп бер, Зылиқа», деп айғайлаңыз, — деді де, қайта барып айқайлап:
— Байбол! Шөлдесең маған дауыста! Сусынды өзім апарып берем!
Байбол:
— Жарайды, жарайды, — деп, ысына қарай аяңдады. Зылиқа қойдың шетіне барып, Мариямен екеуі айтақтап, өлең айтып жүрді. Дәл сол кезде шиден бас бағып отырған Серікбай қасындағы Әділге:
— Әне, әне! Анау Зылиқа. Әне, қасындағы Мария! Енді нандың ба?
Әділ:
— Болса болар! Енді қалай қыламыз!
Серікбай:
— Не қалай қылатыны бар? Жүр, — деп, екеуі еңбектеп ыстың түбіндегі отынға келді.
Байбол отын алайын деп қараса, ыстың түбінде екі кісі жатыр. Байбол көре салып:
— Е, екі ұры, келдіңдер ме?
Серікбай:
— Келдік! Жылдам Зылиқаға хабар қыл!
Байбол:
— Тұра тұр! Елдің көзі ұйқыға барсын да!
Серікбай:
— Таң қысқа, жылдам хабар қыл дейім, — деген соң,
Байбол:
— Зылиқа, шырағым, әлгі сүр ет мені шөлдетті ғой, — деп айғай салған соң, Зылиқа:
— Апарам, ақсақал, апарам! — деп, кешікпей ауыл жақтан бір шелек алған бір әйел келе жатты. Оны көре салып
Әділ:
— Жеңгейдің жалғыз өзі білем!
Серікбай:
— Әділ, асығып отырсың-ау! Бұ жолы бізді анықтап білгелі келеді, — дегенше, Байболдың сусынын алып Зылиқа келді де, Әділ мен Серікбайға амандасып болған соң:
— Таң қысқа, уақыт тар ғой, мен еркемді ертіп келейін, — деп, асығып ауылға қарай жөнелді.
Аздан кейін көрпе-жастық қолтықтап тағы жалғыз келе жатқан сияқтанған соң
Әділ:
— Жеңгейдің жалғыз өзі келе жатыр. Серікбай қадала қарап:
— Әне, Мария Зылиқаның етегінен ұстап артында келе жатыр, — дегенше, Мария кідіріңкіреп қалған соң, артына қарап
Зылиқа:
— Жүр, қарағым, Еркем, ұялма! — деп, салы бүркенген Марияны таса жағына алып келіп, Әділмен тізелесе отыра кетті де:
— Шырағым, күйеу! Мына еркемді әжем марқұм өтерінде маған тапсырып кетіп еді. Еркем мен екеуіңнің қызығыңды көрсем, арманым жоқ деуші едім. Бүгін сол Құдай тілегіме жеткізді. Міне, аман-есен қалыңдығыңды қолыңа бердім. Жүр, Серікбай, таң қысқа ғой, бұлардың төсегін салайық — деп, Байболдың астындағы текеметін алып барып, қалың шидің ортасына төсек салды да, қайта келіп
Зылиқа:
— Ал, Серікбай! Енді сен ат жағыңа бара тұр, бұл екеуін өзім жатқызайын, — деп, Әділ мен Марияны апарып төсекке отырғызды да: — Құдай ұзағынан сүйіндірсін, қарақтарым, енді біріңнен бірің ұялма! Мен ауыл жаққа барып, айтақтаған болып келейін, ұйықтамағандар болса мені қайда жүр дер, — деп, ауылға барып айтақтап, анда-санда өтірік: «Еркем, ұйықтан қалдың ғой!» — деп те қояды.
Әділ мен Марияның алғашқы қосылған махаббатын көріп, аспандағы жарық ай әлдеқашанғы кәрі Шыңғыстауға дыбыссыз ымбалмен: «Ақсақал-ау! Мына екеуі бір-біріне не қылған құмар? Мұнан басқа қалыңдық ойнаған кісі жоқ па еді? Мына екеуі бірін-бірі құшақтап жатып өлсе, арман қылатын емес қой? Бұл бұрын бірін-бірі көріп, асық болып па еді?» — дегенде, кәрі Шыңғыстау терең шаттан шығып, ай жарығымен жарқырап бұраңдап аққан мөлдір өзен суын сылқ-сылқ күлдіріп айтыпты: «Сен көрген жоқсын-ды. Бұрнағы жылы Зылиқа түскен тойда бұл екеуі кез болған. Сонда Әділ Марияны көрісімен-aқ іші елжіреп, жүрегі ысып кетіп қадалғанда, қасынан асып тұрған кекілінің астынан сүзіле қараған Марияның нұрлы қара көзі Әділдің жас жүрегіне қанжардай қадалған. Марияның да жас жүрегі лүпілдеп, денесі салқын термен жібісе де, ол кезде он торт жасар ғана бала болғандықтан, Мария неге сүйткенін байқай алмаған. Бұл іс күндіз болғандықтан, оны сен көре алған жоқсың.
Сол күні Әділ келе сала әжесіне айтып, Жақсыбай марқұм Бақтыбаймен құда болып, қалыңмалын да біржолата берген. Ол жылы Бақтыбай да, Жақсыбай да өліп, былтыр Марияның шешесі және өліп, Әділдің ұрын бара алмай жүргені сол болатын», — деп, кәрі Шыңғыстау үнсіз сөзін аяқтады да, Әділ мен Марияның қосылғанына бойы балқып, қолтық-шабы сияқты көгал өзектерін дымқыл шық басып, тершіп, кезі бұлдырап, мұнар тартқандай болды. Аспандағы жарық ай тұнық сәулесін Әділ мен Марияның қуанышты нұрлы жүзіне түсіріп қадала қараса да, екі жастың бұл кездегі махаббатының ішкі сырын сипаттай алмай, маңқиды да қалды. Енді, біз Зылиқаға келейік: қой шетінде біраз айтақтаған соң, Серікбайдың қасына келіп, қалжыңдасып отырғанда, Серікбайға Мықтыбай:
— Бағана Әділ мен Марияның қызығын көрсетем дегенің қане?
Серікбай:
— Айтқаным айтқан, әйдә, жүр.
Зылиқа:
— Секе, бұл жолы қалжыңды қоя тұрсаң қайтеді? Аманшылық болса, күнгейде тағы бір келерсіңдер, сонда қалжыңдасарсыңдар
Серікбай:
— Жоқ, жоқ, әне, таң бозара бастады. Өзім де қызығын қалмайды! Серікбай болмаса, —
Шешенбай:
Еркімбек сенің қайын сіңліңді алса, бұрынғы жесіріне қылимайды да. Әкесіне «мен сол қызды алмаймын» дейді де қояды. Төребек болыс жалғыз баласының айтқанын қылмай тұра алмайтынын әйел болсаңыз да білерсіз.
Жәмила:
— Бұл сөзіңізге әжем баласына ақылдаспай жауап бере алмайым.
Шешенбай:
— Үсен қайда?
