Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Жүсіп Ахмет хикаясы

(Базар жырау нұсқасы)

Ғаламның бір жері ылди, бір жері қыр,

Аспан - жер жаралғалы тіреусіз тұр.

Жаһанға нелер келіп, не кеткен жоқ,

Байқасақ, бір ғажайып — белгісіз сыр.

Секілді шарқы - пәлек шыр айналған.

Мысалы, бейопаның бейне шығыр.

Қалады кенттен — оба, жұрттан — жоба,

Шеберден—үлгі өрнек, шешеннен — дүр.

Көзге ыстық көрінеді кетсе де өзі,

10 Қыранның қалса орнында қонған тұғыр.

Ішінде аз өмірдің абайласақ,

Адамзат не көрмейді басы жұмыр?

Байқайды білімді ерлер сөздің парқын,

Білмеске қажеті жоқ айтқанмен құр,

Етіпті хакім Үлықпан бір жасқа есеп.

Достармен мәжіліс бас қосқан бір.

саулықта сағынысып қауышқанда,

Алқаның ылайығы — өлең мен жыр.

Басталық бұрынғыдан бір хикаят,

20 Халайық, зейінің қой да, мойыныңды бұр.

Шығыпты түрікпеннен Жүсіп — Ахмет,

шегіпті неше жылдай зәбір-зақымет.

дұшпанға менмендіктен бенде болған,

Айтайын көргендерін өлмей мехнат.

Әкесі екеуінің жасында өлген,

Бабасы — Ерсары деп берілген ат.

Аңқаны ара өпіспен тастап көшті.

кеуліне еніп самал екі бекзат,

Халқына Қаразымның талақ салды.

30 Бір жұртты табармыз деп одан абат,

Саранұр — Шашыма деген жерге барды.

Жырасы тауларының қабат-қабат,

Жау болып Қиуа менен Жүсіп—Ахмет,

Бір көлге «Һәудек» деген қонды сабат.

Шығыпты түрікпеннен Ахмет — Жүсіп,

Адамзат не көрмейді тартса несіп.

Жеткенсін жиырмаға жастары оның

Жүрмепті Қиуаменен басы пісіп.

Сол кезде Бозұғлан хан тағасы екен,

40 Бір күні барып қайтты өкпелесіп.

Бар екен Әшір деген бір сардары,

Байласты уағданы «Құдай» десіп.

Жау болып Қиуаның ханыменен,

Бір көлге «Һәудек» деген кетті көшіп.

Сол жерде бұл екеуі тұра тұрсын,

Мысырда Көзалшаһтың сөзін есіт.

Көзалшаһ патша болды халқын сорып,

Үйықтады ғапылатқа кеулін беріп.

Бір күні ұйықтап жатып сахар уақта,

50 Орынынан тұрды шошып бір түс көріп.

Қорықып көрген түстің ақырынан,

Ел-жұртын жинап алды ат шаптырып.

Жиналған әр тараптан сәркардаға,

Мұңайды патша түсін айтып тұрып.

Еажайып бұл қалайша уақиға деп,

сыр ашпай қалды халқы қайран болып.

ЕШ6ІР жан көрген түсті жори алмай,

Қуарды патша жүзі гүлдей солып.

келді деп шын-Машыннан бір данышпан,

60 патшаны қуантыпты хабар беріп.

сол екен кітап сатқыш баба Қамбар,

Жорытты патша түсін алып келіп.

Бір хакім бізден бұрын өтіпті-мыс,

дейді екен тағдырға тән Алладан іс.

Ғажайып ұйықтап жатып төсегімде,

Орнымнан түре келдім көріп бір түс.

Қауіп айлап тұла бойым тітіреді,

Бұрын-соң көрмегенсін мұндай жұмыс.

Жолбарыс екі бірдей салып шеңгел,

70 Денемнен көтерілді бір қарақұс.

Сияғы жолбарыстың тым-ақ жаман,

Құладым мен тағымнан болып бейһұш.

Дад айлап бұқарама жылай бердім,

түскесін денеме зор, жаныма күш.

телпегім басымдағы жерге түсті,

салмасын адамзатқа мұндай істі.

Қара жер қақ айырылып «ап» дегенде,

болар ма жанда мақұлық одан күшті.

шарбағым босағасы құлап қалып,

80 Һәуізімнен әр мақұлық басып ішті.

түсімде ұйықтап жатып көргенменен,

көремін бейне өңімдей бұл жұмысты.

шәкірті сен ғалының Қамбар болсаң,

Жори гөр жақсылыққа біздің түсті.

Жорыды патша түсін баба Қамбар,

шошыды оны есітіп көрген жандар.

Қалайша қария түсті жориды деп,

теп-тегіс тыңдай қалды жиналғандар.

Қорынбай қаһарынан падишаның,

90 бабаңның айтқан мынау сөзін аңғар:

— Жау келер, — дейді, — еліңе күн шығыстан,

Ол келсе, түсер басқа көп зымыстан.

дегенің екі жолбарыс — Ахмет-Жүсіп,

денеңнен жаның шығар құс боп ұшқан.

Һәуізіңнен әр мақұлық басып ішсе,

Қалаңа ат шабылар әрбір тұстан.

дад айлап бұқараңа жылай берсең,

Өзіңе өз елатың болар дұшпан.

телпегің басыңдағы жерге түссе,

100 тез тайып бақытыңнан жерсің пұшпан.

сен мұны Құдайдан көрме, —дейді, —балам,

Тағдырда не жазбайды Хақ тағалам.

Жаралған құдіретімен таңғажайып,

Аспан-жер, ғаршы-күрші, лаухы-қалам.

Түсіңнің жоруы сол болғаннан соң,

Алжарыс айтуға сөз келмейд шамам.

Шәкірті Ғалы шердің Қамбар болсақ,

Жоруы осылай шығар Алла—ғалам.

Кеулімді қара қылдың, баба, менің,

110 Бейнеті тартты сені әлде ненің.

Именбей ишаратсыз айттың жауап,

кім артық, білдірейін кімнің кемін.

Көрсетпей бұл дүниенің жарық жүзін,

Денеңді шірітейін енді сенің.

Апарып қырық құлаш зынданға сал,

Құдайдың көрсін дейді көрсеткенін.

Зынданға салды апарып есіл ерді,

Зынданы қырық құлаш қазған жерді.

Шақыртып шаһар халқын кеңесуге,

120 Жинады не бір білгір кемеңгерді.

Бұл Мысыр уәлаяты — менің жерім,

Құлақ сал бұл сөзіме, нөкерлерім.

Біздерге түрікпеннен жау шығыпты,

Іс болды қамданарлық, кемеңгерім.

Айламен ебін тауып екі бекті,

Алып кел тұзым татқан гөзелдерім.

Бұл Мысыр — билеп тұрған менің шәрім,

Болады шәрім қараб келсе кәрім.

Жайылып кетер барлық жұртқа ауазаң,

130 Аттансаң көп сәркарда қалмай бәрің.

Әркімнен ақылың артық адам едің.

Алып кел барып, көкше, келсе халың.

сұрапты көкше сауал түре келіп,

Етем деп қызметіңді аттай желіп.

Жұмсадың, тақсыр, мені қызметіңе,

Жолыңда разымын кетсем де өліп.

Әр мақсат тілегімді берер ме едің,

Сұрасам, дұшпаныңды тірі әкеліп.

Жұмсадың қызметіңе, тақсыр, м

...