Мен илк бор Чаадаев айтган гап — тараққиётга душманлигимиз ҳақида гапирган бўлардим. Технологияларга қаршилигимизни, ускуналарни ёқтирмаслигимизни. Европага қаранг. Уйғониш давридан бошлаб у дунёга инструментал нигоҳ билан боқади. Мантиқий, оқилона муносабатда бўлади. Бу ҳунармандга, унинг қўлидаги асбобга ҳурмат демакдир. Лесковнинг ажойиб ҳикояси бор — “Темир хулқ-атвор”. Бу нима? Рус характери — нима бўлса-бўларчилик, таваккалчиликдир. Рус мавзусининг асосий ғояси. Немис феъл-атвори — асбобга, машинага таяниш, умид боғлашдир. Бизда… Бизда-чи? Бир томондан — бошбошдоқликни енгиш, жиловлашга уриниш, бошқа томондан — жонажон бетартиблигимиз. Истаган жойингизга, масалан, Кижига боринг, у ерда ҳар бир сайёҳлар йўлбошчиси нимани ғурурланиб сўзлаб беради? Бу эҳром фақат болта ёрдамида ва яна бирорта михсиз қурилганини! Яхши йўл қуриш ўрнига ёмон йўлда юрадиган этикни ўйлаймиз, излаймиз. Араванинг ғилдираги лойга ботади, лекин қўлимизда афсонавий оловқушни ушлаб турамиз. Иккинчиси… Ўйлайманки… Ҳа! Бу инқилобдан кейинги тезкор саноатлаштириш учун товон. Октябрдан кейинги… сакраш учун. Яна ўша Ғарбда — йигирув ва газмолчилик асри... Машина ва инсон биргаликда ўзгариб борган. Технологик онг, тафаккур шаклланган. Бизда-чи? Деҳқонимизда томорқасини обод қилиш учун қўлларидан бошқа нима бор? Ҳалигача! Болта, чалғи, пичоқ — бори шу. Унинг бутун дунёси шу буюмларга асосланади. Ҳа, яна белкурак. Рус кишиси машина билан қандай гаплашади? Фақат сўкинади. Ё болға билан уради, тепади. У машинани яхши кўрмайди, уни назар-писанд қилмайди, қўлида нима турганини, бу қанақа куч эканини охиригача тушунмайди. Қаердадир ўқигандим, атом станциясининг ходимлари кўпинча реакторни қозон, самовар, керогаз деб атаганлар. Кампирак деганлар.
