Қап, қап, болмас, болмас: «Бай - бір борандық, батыр - бір оқтық»,- деген еді. Жарқынбай үшін емес, келген көпшілік: үлкен аға, кіші інім үшін, Қазақ елім намысы үшін, бір сапар тілдеріңізді алып, барып келейін. «Өзім үшін туыппын, халқым үшін күйіппін»,- деген аталарымыздың сөзі бар еді. Маған елдегі еркекпін деген: ер қаруы - бес қаруды бойына іліп, жайдақ атқа қарғып мінуге жарайтын жігіттен жиырма бес жігіт қос-қос аттарымен, жолшыбай жейтін тамағын қосып беріңіздер! Жолда «Қоқидың қопасы»,-деген үлкен төбе бар. Оны басып жүрмесек болмайды. Оған соқпай, айналып жүрсек, екі ай жүресің. Оны басып, төтелеп жүрсек, он бес күн жүрмекпіз. Ол қопада адам баласына жау: күшті аңдар, тағы күшті жаулар кездеспек. Мен өзім не болса да, сол қопаны басып жүрем. Алланың не жазғанын көрем!- деп, жолда сыналатын жиырма бес жігіт ат-тон азығымен түгелдеп алады да, тартып береді. Біраз күндер жүргеннен кейін айтулы қопаға кездеседі. Алдынан аю, жолбарыстар кездесіп, Боран батыр бір ақырып қалса, жытып кетеді. Ертемен кездескен қопадан шыға алмай, кешке күн батуға таянды.
С
Өзі есен-аман болады, өзі бай болады, мейлінше тентек болады!- деген екен.
Қазақта бір мақал бар: «Ата - биеден, алып анадан туады»- деген.
Боран екеніңізді түнде дауысыңыздан таныдық.
Түнде Боран батыр ащы дауыспен ақырғанда, жатқан қалмақтар шошып оянып:
Кәбүрәға бір ноқат қосса кер болады.
- Тіптазаны семіз, зор кеуделі, жуан қарынды күпті кісі екен.
Мұнан былай бас қосылса, екеуі ақындарша айтысатын болыпты да, жұрт сүйсініп, ұғып алатұғын болыпты.
Сонда Әмір Темір:
- Бұлар сөзге келгенде, бірін-бірі аямай айтысады. Ішінде бірін-бірі қандай көріседі екен?- деп, байқау үшін бір күні Тіптазаны жоқта Мірсейіт шәріфке айтыпты:
- Тіптазаны семіз, зор кеуделі, жуан қарынды күпті кісі екен. Тегін тамақ табылған соң, аясын ба? Ішіп-жеп семіре берген ғой өзі де. Тамақ жегенде, он кісінің жейтұғынын бір-ақ өзі жеп қояды. Анау қарын толған...ғой. Соның ғылым қай жерінде тұрады дейсің, жұрт басына көтергенмен, әуеленіп кеткен ғой!- депті.
Онда Мірсейіт шәріф айтыпты:
- Жоқ, олай емес, Құдайдың құдіретінің шеберлігімен ғылым-білімге толық сауыт болсын деп, әдейі арнап жаратқан бір жаны. Егер мұнда мұның бойына орнаған ғылым-білім басқа біреуге орнаса, жарылып өлер еді. Құдай білмей жаратты деймісің? Бұлар бұ заманға екінші келмейтұғын жандар!- деген екен.
Хош, бір күн Мірсейіт шәріф жоқ жерде ғұлама Тіптазаныға айтыпты:
- Жарықтықтың қожалығынан, ата-бабасының аруағынан қорқып, пәлен-түген дей алмаймыз. Онан басқа қаралдысы анау, өзі шұрқылтайдың ұясындай, ғылым-білім сиярлық бөтегесі жоқ. Қай жерінде оқу тұрады соның?- депті. Қой, олай демеңіз! Адам болғанда, немен адам болмақ? Екі жапырақ еттің арқасы емес пе? Бірі - тіл, бірі - жүрек. Бұл өзі жаралғанда, өн бойында бір жапырақ арамы жоқ: өзі - тіл, өзі - жүрек болып жаралған жан. Жалғыз-ақ айыбы - қанатының жоқтығы. Егер қанаты болса, ұшып кетер еді. Осынша құдайдың берген өнерінің арқасында не ғып ұшып кетпей жүргеніне мен қайран асырмын!- деген екен.
Бірін-бірі жақсы көретіндіктері сондай екен.
МІРСЕЙІТ ПЕН ТІПТАЗАНЫҢ ӘҢГІМЕЛЕРІ
Мірсейіт Шәріфтің өзіне-өзі айтқан сөздің мағынасы:
- Сен бұл мәжіліске келгенде, өзіңді зор санап: «Сол жерде отырсам да, танытармын өзімді!»,- деп кәбүрәді [1], тәкәббүрлікті [2] көлік қылып мініп келген едің. Енді оған бір ноқат қосып, соған мініп кайттың. Бәрекелді!»- дегені екен.
Кәбүрәға бір ноқат қосса кер болады. «Кер»- деп, сарт тілінде қонақты айтады екен: «Алған олжаң сол - қонағыңды ұстап қайттың»,- дегені екен.
«Бай бастас, би құлақтас» дегендей, Мірсейіт шәріф қожа Баһауалдинге жолығып, өзінің жоқ жерде орнын таппай отырғандығынан жығылып қалғандығын сөйледі дейді.
Қожа Баһауалдин қожа намысына тартып:
- Әмір Темірге арыз (ғарыз) бер: «Бір мәжіліс жасап, екеуімізді екі жағына алып отырып, бір сөйлестір»- деп, және мұны ғарызыңда қоса бер, оның шәкірттері (шәкіртлері) көп, әрбіреуі өзіндей болып жетіліп қалған. Ғұлама Тіптазанының өзінен басқа бір де бірі сөйлемейтұғын болсын. Сонан соң ойыңа алған сөзіңді сұра. Мен о бәлемнің алқымынан алайын, аузы аңқиып, соз сөйлей алмай аңырайсын да қалсын!-депті.
Мірсейіт шәріф Әмір Темірге ғарыз қылыпты. Сонан соң Әмір Темір зор сияпат (зияпат) жасап, ғалым-ғұламалардан жан қалдырмай бастарын қосып, екеуін екі жағына алып отырыпты. Және ғұламаның шәкірттеріне жарлық қылыпты:
- Бір де бірің бір ауыз ләм-мим деуші болмаңдар! Егер сөйлесеңдер, тілдеріңді кестіремін!- депті.
- Ал, сөз бастаңдар!- дегенде Мірсейіт шәріф Тіптазаныдан:
- Ғылым қай мақалладан?- депті.
Білгені не керек, аузына сөз түспей, аңқиып тұрыпты да қалыпты. Сонда Тіптазанының бір шәкірті шыдай алмай:
- Кәйф [3], бір йәд [4], сітт [5] нәша [6] биар еді, - депті.
- Мірсейіт шәріф:
- Әне-әне айтып қойды. «Кәйфәміз кетті ғой, нәша келтіріңдер»- деп, отырғаны: оның кәйфы кетіп, нәша сұрағаны емес, ғылым кэйфә мақалласынан еді. Ұстазы дағдарып тұрып қалған соң, аузына сөз салып отырғаны,- депті.
Әмір Темір сөйлегішінің тілінің ұшын кестіріп, сонан ол имам Кәстілі атанып, ғақайырға көп шарх [7] сөйлеген.
