Оглавление

1. ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ
2. Վ Ի Պ Ա Կ Ն Ե Ր
   1. Ն Ա Խ Ե Ր Գ Ա Ն Ք
   2. 1
   3. 2
   4. 3
   5. 4
   6. 5
   7. 6
   8. 7
   9. 8
   10. 9
   11. 10
   12. ՎԵՐՋԵՐԳ
3. ԱՇՆԱՆԱՅԻՆ ՑՐՏԵՐ
4. ԴԱՐՁ Ի ՇՐՋԱՆՍ ՅՈՒՐ
   1. ԷՊԻԼՈԳ
5. ՄԱՆԿՈՒԹՅԱՆ ԿԱՊՏԱՋԻՆՋ ԵՐԿԻՆՔԸ
6. ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ
   1. ԳՅՈւՂԱԿԱՆ ԲՆԱՆԿԱՐ
7. ԿՅԱՆՔԸ ԵՐԿԱՐ Է ԹՎՈՒՄ
   1. ՍԱՆԴՈՒՂՔՆ Ի ՎԵՐ…
   2. Конец формы
8. ՆԶՈՎՔ
9. ՕՐՀՆԵՐԳ
   1. Ես նրան տեսա փողոցն անցնելիս

ԻՄ ՈՐԴԻՆԵՐԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ Է ՆՎԻՐՎՈՒՄ

Վ Ի Պ Ա Կ Ն Ե Ր

ՀԵՌՈՒ ԼԵՌՆԵՐՈՒՄ

Ն Ա Խ Ե Ր Գ Ա Ն Ք

Դեղ­ձե­նի­ներ շատ կան մեր գյու­ղում£ Դեղ­ձե­նի­ներն այդ ծաղ­կել են հի­մա, և նրանց ծա­ղիկ­նե­րը՝ կար­միր ու մա­նուշ­ա­կա­գույն, շող­շո­ղում են գար­նան ջինջ արևի ներ­քո£ Տնա­մերձ այ­գի­նե­րում ու ձո­րա­եզ­րե­րին՝ լք­ված հին տնա­տե­ղե­րում, տո­նա­հան­դես է վառվ­ռուն ծա­ղիկ­նե­րի£

Դեղ­ձե­նի­նե­րը ծաղ­կել են, և այ­սօր ես առա­ջին ան­գամ տե­սա, որ գյուղ մտ­նող ճա­նա­պար­հի վրա խո­նարհ­ված դեղ­ձե­նու ճյու­ղը կոտր­վել է£

Ամ­բողջ օրը ես այդ մա­սին էի մտա­ծում£ Այն մա­սին, որ դեղ­ձե­նու ճյու­ղը կոտր­վել, կորց­րել է իր գա­րու­նը, և որ այդ ճյու­ղը չտե­սավ այս ծա­ղիկ­նե­րը, որ կան հի­մա և կլի­նեն ամեն տա­րի, երբ գա­րու­նը կգա, և դեղ­ձե­նի­նե­րը կծաղ­կեն նո­րից՝ կար­միր ու մա­նուշ­ա­կա­գույն£

Ես եր­կար նա­յում եմ ձո­րե­րի կող­մը: Ձո­րե­րից ճա­նա­պար­հը ոլոր-­մո­լոր ել­նում, մտ­նում է գյուղ£ Այն­տեղ, ճա­նա­պար­հի եզ­րին, մե­նա­վոր ու տրտ­մա­գին կանգ­նել է վի­րա­վոր դեղ­ձե­նին£ Ես ան­թար­թափ նա­յում եմ այդ ուղ­ղու­թյամբ, հետզ­հե­տե աղո­տա­նում է իմ տե­սո­ղու­թյու­նը, դեղ­ձե­նու տեղ իմ աչ­քին ան­թա­փանց մշուշ է երևում, և ես այդ մշուշ­ի մեջ պար­զո­րոշ տես­նում եմ Նրան® Նա ժպ­տում է ինձ, բայց տխուր է նրա ժպի­տը£ Եվ ես ինձ բռ­նում եմ այն բա­նի վրա, որ շշն­ջում եմ նրա անու­նը՝ «Ար­գի­նա»£

«Ար­գի­նա», — լսում եմ ես իմ սե­փա­կան ձայ­նը, բայց այդ ձայնն ասես ան­ծա­նոթ, օտար է ինձ, ասես լս­վում է հե­ռու-­հեռ­վից£ Սա­կայն հա­ջորդ վայրկ­յա­նին հալ­վում է մշուշ­ը, տե­սիլ­քը չքա­նում է, և ես կր­կին տես­նում եմ գյուղ մտ­նող ճա­նա­պար­հի վրա խո­նարհ­ված մե­նա­վոր դեղ­ձե­նին, որի ճյու­ղը կոտր­վել, կորց­րել է իր գա­րու­նը£ Այդ ճյու­ղը չտե­սավ այս ծա­ղիկ­նե­րը, որ կան հի­մա և կլի­նեն ամեն տա­րի, երբ գա­րու­նը կգա, և դեղ­ձե­նի­նե­րը կծաղ­կեն նո­րից՝ կար­միր ու մա­նուշ­ա­կա­գույն®

1

Աշ­ուն է£ Մեր տան պատշ­գամ­բում, բաց լու­սա­մու­տի առջև կանգ­նած, ես նա­յում եմ ներքև՝ ձո­րա­լան­ջե­րին ու այս­տեղ­-այն­տեղ՝ բլ­րակ­նե­րի վրա փռ­ված մեր գյու­ղին, որ զուգ­վել-­զար­դար­վել է աշ­նան բո­լոր գույ­նե­րով£ Շր­ջա­կա կու­սա­կան ան­տառ­նե­րի ու լեռ­նե­րի խայ­տաբ­ղետ գույ­նե­րով է ներկ­վել նաև մեր Բա­րակ ջուր փոք­րիկ գե­տա­կը, որ սկիզբ է առ­նում բարձր սա­րե­րից, գա­լիս, զիգ­զագ­վե­լով` գյու­ղը բա­ժա­նում է եր­կու հա­վա­սար մա­սե­րի և, անց­նե­լով դաշ­տե­րով, ձո­րե­րով ու մթին ծմակ­նե­րով, գնում, կոր­չում է հե­ռու հար­թա­վայ­րա­յին ադր­բե­ջա­նա­կան գյու­ղե­րում£

Աշ­նան ցր­տաշ­ունչ թեթև հո­վը խա­ղում է ծա­ռե­րի կա­տար­նե­րին, ծա­ռե­րը մեղ­միվ օրոր­վում են, և տերևնե­րը, ինչ­պես ջրա­փո­սե­րի վրա իջ­նող գույնզ­գույն թի­թեռ­նիկ­ներ, եր­կար պտտ­վում են օդում, հե­տո հան­դարտ նս­տում տնա­մերձ այ­գի­նե­րում: Մեր ոս­կե­փայլ կա­տուն՝ Չյու­չան, իրեն սի­րել տվող, մո­ղոշ­իկ ու փափ­կա­մա­զիկ, մի ոստ­յու­նով ցատ­կում, պպ­զում է պատշ­գամ­բի բազ­րի­քին՝ ու­ղիղ իմ դի­մաց, և, վախ­վո­րած նա­յե­լով ինձ, աղեր­սա­կան մլա­վում է.

— Մի-­ա-­ա-­ո¯ւ®

— Չյու­չա, ձայնդ կտ­րի, — ա­սում եմ ես և մատս թա­փա­հա­րում եմ վրան£- Իջիր, — գո­ռում եմ£

Բայց նա չի իջ­նում, գլու­խը թե­քում, ու­ղիղ նա­յում է աչ­քե­րիս մեջ ու նո­րից՝

— Մի-­ա-­ա-­ո¯ւ®

Այս ան­գամ աղի­ո­ղորմ ու խղ­ճա­հա­յաց£ Պարզ է, նրան իմ թույլտ­վու­թյունն է պետք£

— Լավ, գլուխ մի տար, — ասում եմ ես£-Նս­տիր£

Եվ նո­րից նա­յում եմ ներքև, ուր թի­թե­ղա­ծածկ տներ են, տնե­րին կից՝ տնա­մերձ այ­գի­ներ, այ­գի­նե­րում՝ ան­թիվ, ան­հա­մար դեղ­ձե­նի­ներ՝ դե­ղին ար­դու­զար­դի մեջ կո­րած£ Մեր հարևանի տղան՝ Հո­վի­կը, վա­զում է իրենց հոր­թի ետևից, երևի ու­զում է գո­մը գցել, բայց հոր­թը՝ դուն­չը բարձր, հի­մա­րի պես փախ­չում է՝ պո­չը օդում տն­կած£ Հո­վի­կը քիչ է մնում լաց լի­նի, որով­հետև արևը գնա­ցել, հա­սել է Կաղ­նա­խաչ բարձր սա­րին, ծա­ռե­րի ու բլուր­նե­րի ստ­վեր­նե­րը սկ­սում են եր­կա­րել, հե­տո եր­կին­քը հան­կար­ծա­կի գու­նատ­վում, դառ­նում է կապ­տամ­թա­վուն, նա­խի­րը փոշ­ի հա­նե­լով, բա­ռա­չե­լով գյուղ է մտ­նում£

— Բի­ժո¯ւմ, բի­ժո¯ւմ, — այ­գու այն կող­մից լս­վում է Հո­վի­կի ձայ­նը£

Նա ձեռ­քը պար­զած գնում է հոր­թի ետևից. ասես աղա­չում է նրան, որ վեր­ջա­պես լսի իրեն, կանգ­նի£ Արագ ցած եմ թռ­չում պատշ­գամ­բից և վա­զում փո­ղոց՝ Հո­վի­կին օգ­նե­լու£ Մի քա­նի քայլ դեռ չա­րած, իմ ական­ջին է հաս­նում ինչ­-որ մե­կի հե­ռա­վոր ձայ­նը.

— Ա­բի¯կ®

Ինձ են կան­չում, թե­պետ իմ անունն, իհար­կե, ոչ թե Աբիկ է, այլ Հայ­րա­պետ£ Մեր կող­մե­րում այդ­պի­սի ման­րունք­նե­րին չեն նա­յում£ Հայ­րա­պե­տը եր­կա­րաշ­ունչ անուն է, ասում են, ու կր­ճատ՝ Աբիկ են կո­չում£ Նո­րից են կան­չում, ու ես շրջ­վում, նա­յում եմ այն կող­մը, որ­տե­ղից գա­լիս է ձայ­նը£ Այն­տեղ, ուր ձո­րե­րից ճա­նա­պար­հը ոլոր-­մո­լոր ել­նում, մտ­նում է գյուղ, ճա­նա­պար­հի եզ­րին, մե­նա­վոր դեղ­ձե­նու տակ մի բեռ­նա­տար է երևում, բեռ­նա­տա­րի մոտ՝ մի տղա ու մի աղ­ջիկ£

Արևը հրա­ժեշ­տի իր հանգ­չող շո­ղե­րով ոս­կե­զօ­ծել է հե­ռա­վոր ան­տառ­նե­րը, իսկ ձո­րե­րում հետզ­հե­տե խտա­նում են ստ­վեր­նե­րը£ Մի պահ նա­յում եմ նրանց՝ այդ տղա­յին ու աղջ­կան, բայց ճա­նա­չել չեմ կա­րո­ղա­նում£ Հո­վը խա­ղում է աղջ­կա շր­ջազ­գես­տի հետ, որը, չգի­տես ին­չու ինձ այն­պես է թվում, թե ան­պայ­ման բաց վարդա­գույն է, իսկ տղան հա­նել է գլ­խար­կը և եր­կար թա­փա­հա­րում է օդում՝ ինձ է կան­չում£ Ճա­նա­չել չեմ կա­րո­ղա­նում ու զար­մա­նում եմ նույ­նիսկ, թե ին­չու են կան­չում ինձ£ Որ­պես­զի արագ վա­զեմ՝ հա­նում եմ կոշ­իկ­ներս, գուլ­պա­ներս խո­թում եմ գր­պան­ներս և կոշ­իկ­նե­րը ձեռքս առած՝ տնե­րի ու տնա­մերձ այ­գի­նե­րի արան­քով ըն­կած նեղ­լիկ կարճ ճա­նա­պար­հով ոտա­բո­բիկ թռ­չում եմ դե­պի այն­տեղ, ուր կանգ­նել են տղան, աղ­ջի­կը և բեռ­նա­տա­րը£ Առջևում ձոր է, որով գար­նա­նը, երբ սա­րե­րում հալ­չում է ձյու­նը, ափե­ափ լց­ված հո­սում են պղ­տոր ու փրփ­րած ջրե­րը£ Ես վազ­քա­թա­փով իջ­նում եմ ձո­րը£ Հա­մար­յա մի շն­չում անց­նում եմ այն, ոտ­քերս ցա­վեց­նում են ման­րիկ խճա­քա­րե­րը, բայց ես դրան ուշ­ադ­րու­թյուն չեմ դարձ­նում, վա­զե­լով գնում եմ£ Իսկ երբ ար­դեն ձո­րից ելել և բա­վա­կա­նին մո­տե­ցել էի մե­նա­վոր դեղ­ձե­նուն, հան­կար­ծա­կի կանգ առա, որով­հետև ճա­նա­պար­հի եզ­րին ոչ բեռ­նա­տար կար և ոչ էլ տղան, որ օդում թա­փա­հա­րում էր գլ­խար­կը£

Դեղ­ձե­նու տակ, կաշ­վե փոք­րիկ ճամպ­րու­կի վրա մի­այ­նակ նս­տել է լայ­քա­յե սև թիկ­նո­ցով բա­րա­կի­րան մի աղ­ջիկ և ցած­րա­ձայն եր­գում է£ Մեղմ քա­մի է, քա­մին իր քն­քուշ թևին առած բե­րում է ան­ծա­նոթ աղջ­կա քն­քուշ ձայ­նը.

Ամպեց, կորա¯վ լուսընկան,

Արտե¯ր, մտեք քուն,

Արտո¯վ կանցնի իմ ճամփան,

Կերթամ յարիս տուն®

Հե­տո քա­մին քիչ սաստ­կա­նում է£ Դեղ­ձե­նու տերևնե­րը ամ­բող­ջա­պես դո­ղում, սվս­վում են£ Տերևնե­րը լար­վում, ձգ­վում են քա­մու ուղ­ղու­թյամբ, շուռ գա­լով իրենց հա­կա­ռակ, ար­ծա­թա­գույն կող­մի վրա£ Կոշ­իկ­ներս ար­դեն հա­գած՝ես կանգ­նել եմ հեռ­վում ու չեմ հա­մար­ձակ­վում առաջ գնալ£ Իսկ մե­նա­վոր դեղ­ձե­նին աղմ­կում է ժայ­ռից թափ­վող ջր­վե­ժի նման£ Աղջ­կա ձայ­նը մա­րում, կոր­չում է աղ­մու­կի մեջ£

Ես գի­տեմ այդ եր­գը, մեր գյու­ղի հա­մար­յա բո­լոր աղ­ջիկ­նե­րը եր­գում են այն£ Հան­դից տուն գա­լիս կամ առա­վոտ­յան աշ­խա­տան­քի գնա­լիս նրանք հա­ճա­խա­կի են եր­գում, և նրանց զրն­գուն ձայ­նը տա­րած­վում է հա­մայ­նա­կան դաշ­տե­րի վրա£ Եր­գը ինչ­-որ սևաչ տղա­յի ու կա­նաչ ար­տե­րի մա­սին է£ Վատ երգ չէ, մի­այն մի քիչ շատ է թախ­ծա­կան£ Վեր­ջա­պես հանդգ­նում, մո­տե­նում եմ աղջ­կան£

— Ահ, եկա՞ր, — ար­տա­բե­րում է աղ­ջի­կը, ընդ­հա­տե­լով երգն ու ել­նե­լով տե­ղից£ Նա լայն ժպ­տում է և այդ­պես ժպ­տա­լով էլ դան­դաղ մո­տե­նում է ինձ£ Իմ սիր­տը սկ­սում է խփել արագ ու ան­կա­նոն£ Նա իմ ձեռքն առ­նում է իր տաք ափե­րի մեջ£

— Այս ինչ­քա¯ն ես մե­ծա­ցել£- Աղջ­կա ոչ բարձր, թավշ­յա ձայ­նը հն­չում է ինչ­պես մե­ղե­դի£ — Դու ար­դեն մեծ տղա ես դար­ձել£

Ես շփոթ­ված նա­յում եմ նրան, ջա­նա­լով մտա­բե­րել, թե երբ և որ­տեղ եմ տե­սել նրան, որով­հետև դեմ­քը ինչ­-որ ծա­նոթ է թվում, սա­կայն հիշ­ել չեմ կա­րո­ղա­նում£ Նրա մա­զե­րը, ինչ­պես ոս­կեջ­րում լվաց­ված, փայլփ­լում են, աչ­քե­րը բաց շա­կա­նա­կա­գույն են՝ ինչ­պես դեղ­նած հա­ճար­կե­նի­նե­րի ետևից երևացող լու­սա­բա­ցի դարչ­նա­գույն եր­կին­քը£ Սպի­տա­կա­դեմ է նա, փքուն շուր­թե­րի ծայ­րե­րին՝ ծի­ծա­ղի կտոր­ներ, նա եր­կար դի­տում է ինձ, և նրա վար­դակար­միր շուր­թե­րը թեթևակի ծռմռկ­վում են՝ մեկ ժպ­տա­լով, մեկ զար­ման­քի ու հի­աց­մուն­քի ար­տա­հայ­տու­թյամբ£

Հենց առա­ջին հա­յաց­քից նա ինձ ան­չափ դուր է գա­լիս, ասես վա­ղուց, շատ վա­ղուց գի­տեմ նրան, ասես նա իմ հա­րա­զատն է, որ եկել է հե­ռո¯ւ-­հե­ռու ինչ­-որ տե­ղից£

Ես զգում եմ, թե շփոթ­վա­ծու­թյու­նից ինչ­պես է քրտ­նում ճա­կատս£ Նման դեպ­քե­րի հա­մար կա տա­րած­ված մի նա­խա­դա­սու­թյուն, որ փր­կում է մարդ­կանց£ Ես նույն­պես ասում եմ այդ նա­խա­դա­սու­թյու­նը, թե­պետ նա բո­լո­րո­վին ան­ծա­նոթ է ինձ£

— Ինչ­պե՞ս եք£

— Գե­րա­զանց, — պա­տաս­խա­նում է աղ­ջի­կը£ Իսկ հե­տո հան­կարծ խճո­ղում է մա­զերս£ — Աստ­ված իմ, այս ինչ­քա¯ն է մե­ծա­ցել, հա­վատս չի գա­լիս նույ­նիսկ£

Իսկ ես դարձ­յալ ցց­վել եմ ոնց որ քա­րե ար­ձան ու ոչինչ չեմ խո­սում£ Ես պար­զա­պես բառ չեմ գտ­նում ասե­լու£ Ախր, ինչ ասես մի­ան­գա­մայն ան­ծա­նոթ աղջ­կան£ Այդ մե­ծերն են, որ մի րո­պե­ում կա­րող են հա­զար բառ հնա­րել, իսկ ես® Եվ դեռ ասում է, թե իբր մեծ տղա եմ դար­ձել ար­դեն£ Մեծ լի­նե­ի, այս­պես չէի կորց­նի ինձ£

Քա­մու թեթև պոռթ­կու­մից ոս­կե­զօծ թանձր մա­զե­րից մի փունջ ընկ­նում է ճա­կա­տին, նա գլ­խի նր­բա­գեղ շար­ժու­մով մա­զա­փուն­ջը կր­կին նե­տում է ետ և ասում.

— Գ­նա՞նք£

— Գ­նա­ցինք, — մե­ծա­վա­րի ասում եմ ես, վերց­նում եմ աղջ­կա ճամպ­րու­կը և լուռ քայ­լում առջևից: Ճամպ­րուկն այն­քան էլ ծանր չէ, մի մա­տով ան­գամ կա­րող եմ բարձ­րաց­նել:

— Իսկ ո՞ւր է բեռ­նա­տա­րը, — հարց­նում եմ ես, շրջ­վե­լով աղջ­կա կող­մը£- Այս­տեղ մի բեռ­նա­տար կար կանգ­նած£

— Կար­ծեմ գնաց կա­լեր՝ բե­ռը թա­փե­լու, երևի ուշ­ա­նում էր, — ան­փու­թո­րեն ասում է աղ­ջի­կը£- Սի­րում եմ ոտ­քով գնալ£

Դե որ այդ­պես է, ոտ­քով գնանք£ Ինձ հա­մար միևնույնն է£ Բայց զգում եմ, նա ինչ­-որ բան թաքց­նում է ինձ­նից£ Հե­տաքր­քիր է, ո՞ւմ մե­քե­նան էր£ Ոնց որ Ար­մե­նի բեռ­նա­տարն էր£ Հա­մա­րա­նիշ­ը չէր երևում£

— Իսկ ի՞նչ բեռ­նա­տար էր, չե՞ս հիշ­ում£

— Դժ­բախ­տա­բար, չեմ հիշ­ում, — կող­քանց զն­նե­լով ինձ, կկո­ցուն աչ­քե­րով ժպ­տում է նա, և, հա­վա­նո­րեն, խո­սակ­ցու­թյան նյու­թը փո­խե­լու նպա­տա­կով, ավե­լաց­նում է, — ու­րիշ տեղ քեզ տես­նե­ի, չէի ճա­նա­չի, Աբիկ£ Շատ ես փոխ­վել£

Երևի, իմ գո­յու­թյան ամ­բողջ ժա­մա­նա­կա­ըն­թաց­քում առա­ջին ան­գամ ինձ դուր չի գա­լիս այդ «Ա­բի­կը»£ Մի տե­սակ ոնց որ քն­քուշ է հն­չում, բայցև միևնույն ժա­մա­նակ ծաղ­րա­կան ինչ որ բան կա մե­ջը£ Եվ ես ասում եմ.

— Ա­նունս Աբիկ չի®

— Ո՞նց թե, — զար­մա­նում է նա£- Բա ի՞նչ է£

— Ա­բիկ չի, -կրկ­նում եմ ես հա­մա­ռո­րեն ու, նույ­նիսկ, ինքս էլ չգի­տեմ ին­չու, մի քիչ էլ զայ­րաց­կոտ£- Անունս ոչ թե Աբիկ է, այլ Հայ­րա­պետ£ Իմ ծննդ­յան վկա­յա­կա­նում այդ­պես էլ գր­ված է՝ Ոս­կան­յան Հայ­րա­պետ£

Աղ­ջիկն անս­պա­սե­լի սկ­սում է ծի­ծա­ղել£ Գլու­խը քիչ թե­քած՝ նա ծի­ծա­ղում է ու­րախ ու բարձ­րա­ձայն£ Նրա ծի­ծա­ղի մեջ մի կարճ ակն­թարթ կոր­չում են տերևնե­րի սո­սափ­յունն ու Բա­րակ ջրի կար­կա­չը£ Հե­տո նա, ձյու­նից էլ ճեր­մակ ատամ­նե­րով սեղ­մե­լով ստո­րին շր­թուն­քը, ժպ­տուն նա­յում է ինձ:

— Դու հրաշք տղա ես, Աբիկ, — ի վեր­ջո ասում է նա:

Դարձ­յալ՝ «Ա­բիկ»® Ես կանգ­նում, նա­յում եմ նրան. ոնց որ փոքր երե­խա­յի հետ լի­նի խո­սե­լիս£ Ես ու­զում եմ կր­կին ան­գամ քա­ղա­քա­վա­րու­թյամբ հիշ­եց­նել նրան իմ իս­կա­կան անու­նը, բայց աղ­ջիկն ասես կար­դում է իմ միտ­քը£

— Ոչ, — ասում է նա:- Հայ­րա­պե­տը եր­կար անուն է, ինձ «Աբիկն» ավե­լի է դուր գա­լիս£- Ավ­տո­մե­քե­նա­յի ցո­լա­լապ­տեր­ներ հիշ­եց­նող նրա խոշ­որ աչ­քե­րը շող­շո­ղում են ինչ­-որ ան­հաս­կա­նա­լի փայ­լով՝ ոչ այն է խնդ­րա­կան, ոչ այն է ծաղ­րան­քով£ Դե արի ու փոր­ձիր դի­մա­նալ այդ հա­յաց­քին£ Ու ես ասում եմ.

— Լավ, կո­չիր ինչ­պես քեզ դուր է գա­լիս, — ակա­մա ժպ­տում եմ ես£- Քեզ կա­րե­լի է£

— Շ­նոր­հա­կա­լու­թյուն, դու բա­րի սիրտ ու­նես, Աբիկ£

Սա ուղ­ղա­կի ապ­շե­ցու­ցիչ է£ Հի­մա ինձ դուր է գա­լիս «Աբի­կը»£ Ու, հա­վա­նո­րեն, վի­րա­վոր­վեմ նույ­նիսկ, եթե նա հան­կարծ ու­զե­նա լրիվ անու­նով կո­չել ինձ£ Չէ, շատ հե­տաքր­քիր ու զար­մա­նա­լի է աշ­խար­հի բա­նը® Եվ ես, հա­մար­յա չզ­գա­լով ճամպ­րու­կի ծան­րու­թյու­նը, քայ­լում եմ առաջ, բայց այն­պես, որ­պես­զի շատ առաջ չընկ­նեմ, կա­րո­ղա­նամ ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ գաղտ­նա­բար նա­յել նրան£

Ես ան­հար­մար եմ զգում հարց­նել, թե ով է նա, որ­տե­ղից է եկել և ին­չո՞ւ հատ­կա­պես ինձ կան­չե­ցին£ Իսկ ո՞վ էր բեռ­նա­տա­րի վա­րոր­դը, որ­տե­ղի՞ց էր ճա­նա­չում նա ինձ£ Կա­րո՞ղ է հարևան գյու­ղից է: Այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, զար­մա­նա­լի է£ Ոչինչ, եթե պետք լի­նի, ին­քը կա­սի£ Աղ­ջի­կը մեկ նա­յում է հե­ռա­վոր լեռ­նե­րի կող­մը, ուր արևը մայր է մտել ար­դեն, մեկ` կանգ­նում, կկոց­ված աչ­քե­րով նա­յում է ձո­րե­րից ել­նող ճա­նա­պար­հին, որը հետզ­հե­տե ընկղմ­վում էր մթու­թյան մեջ£ Ես նույն­պես շրջ­վում, նա­յում եմ ձո­րե­րի կող­մը£

— Հ­րե¯ն Թար­թա­ռի ձո­րը, — մի բան ասած լի­նե­լու հա­մար ասում եմ ես£

— Ո՞րն է, — աղ­ջի­կը թեթևորեն հպ­վում է թևիս՝ դյու­թե­լով ինձ օծա­նե­լիք­ի անուշ­իկ բուր­մուն­քով£ Նա կր­կին սո­վոր շար­ժու­մով ճա­կա­տին ըն­կած մա­զե­րը նե­տում է ետ, լա­րում ուշ­ադ­րու­թյու­նը£- Ո՞ւր է, ես ոչինչ չեմ տես­նում£

— Այս­տե­ղից չի երևում£ Հրե¯ն, նա­յիր ներքև, տես­նո՞ւմ ես այն խոր ձո­րը՝ լց­ված մշուշ­ով£ Այդ ձո­րով, ան­տառ­նե­րի մի­ջով է հո­սում Թար­թա­ռը£ Պա­տա­հում է, ամ­ռա­նը տղա­նե­րով գնում ենք գե­տում լո­ղա­նա­լու կամ ձուկ բռ­նե­լու£ Իսկ Թար­թա­ռից այն կողմ Մռա­վա սարն է®

Սար ու ձոր, հանդ ու ան­տառ ծածկ­վել են իրիկ­նա­յին փա­փուկ շղար­շով, մերդ ընդ մերթ բեկ­բե­կուն կան­չում են գիշ­ե­րա­յին հավ­քե­րը, իսկ այն­տեղ, հեռ­վում, ինչ­պի­սի հե­քի­ա­թա­յին տե­սա­րան, Մռա­վա սա­րի կա­տար­նե­րը ողող­ված են դեռ ոս­կեշ­ղարշ արևով£

Աղ­ջի­կը ան­թիվ, ան­հա­մար սար ու ձո­րե­րի վրա­յով եր­կար նա­յում է Մռա­վա սա­րի կող­մը£

— Աստ­ված իմ, ինչ գե­ղե­ցիկ աշ­խարհ է®-ինքն իրեն, մի­այն շուր­թե­րով շշն­ջում է աղ­ջի­կը՝ հա­յաց­քը եր­կար չկտ­րե­լով Մռա­վա սա­րից, և այդ­պես էլ հա­յաց­քը հե­ռու­նե­րին, ասում է.- Զար­մա­նա­լի է, իսկ ին­չո՞ւ առաջ չեմ տե­սել այս ամե­նը£

— Ե՞րբ£

Իմ հար­ցին պա­տաս­խա­նե­լու փո­խա­րեն, նա անս­պա­սե­լի ասում է.

— Դու քա­նի՞ տա­րե­կան ես, Աբիկ£

— Հայրս ասում է, որ ար­դեն փոքր չեմ, — փոր­ձում եմ կա­տա­կել:

— Պարզ է, — գլ­խով է անում աղ­ջի­կը£- Մի ժա­մա­նակ ես նույն­պես փոքր չէի£ Ես հի­մա էլ փոքր չեմ, չէ՞, Աբիկ£ Դու հա­մա­ձայն չե՞ս ինձ հետ£

— Հա­մա­ձայն եմ, — ակա­մա ժպ­տում եմ ես, իսկ հե­տո, չգի­տես ին­չու, ասում եմ.- Մեր գյու­ղը շատ է գե­ղե­ցիկ£ Ամ­բողջ աշ­խար­հում այդ­պի­սի գյուղ չկա£ Իսկ աշ­նանն այն ար­տա­սա­վոր գե­ղե­ցիկ է£

— Աշ­ունն ամեն տեղ էլ գե­ղե­ցիկ է, — ասում է աղ­ջի­կը:

— Չ­գի­տեմ, գու­ցե, — թոթ­վում եմ ու­սերս£- Աշ­նա­նը ես ոչ մի տեղ չեմ եղել. դպ­րոց եմ գնում£

Մենք մտ­նում ենք ձո­րը, որոշ ժա­մա­նակ քայ­լում ենք լուռ, ինչ­-որ տեղ, ան­տա­ռի խոր­քում տագ­նա­պով ծղր­տում է բուն. գիշ­ե­րա­յին որ­սի է պատ­րաստ­վում երևի£ Անա­խորժ է նրա ծղր­տո­ցը, ան­սո­վո­րու­թյու­նից զար­հու­րել կա­րե­լի է£ Գու­ցե դրա հա­մար է, որ աղ­ջի­կը ձեռ­քով թեթևակի դիպ­չում է իմ ու­սին և կա­մա­ցուկ ասում.

— Ի¯նչ սար­սա­փե­լի է® Այդ ո՞վ էր այն­պես կան­չում£

— Գիշ­ե­րա­յին բու է, — ան­հոգ ասում եմ ես£- Վա­խե­նա­լու ոչինչ չկա£ Իսկ ձեզ մոտ, ինչ է, բու չի՞ լի­նում£

— Ոչ, — չգի­տես ին­չու հա­ռա­չում է նա£- Մեզ մոտ չի լի­նում£ Ես այս­տե­ղից շատ հե­ռու եմ ծն­վել, հա­զար ձոր ու սար այն կողմ£ Դու աշ­խար­հագ­րու­թյուն լա՞վ գի­տես, — անս­պա­սե­լի հարց­նում է աղ­ջի­կը£

— Ի­հար­կե, — իս­կույն ասում եմ ես£

— Ես ծն­վել եմ այն­տեղ, ուր աշ­խար­հի ամե­նա­մեծ լիճն է ու ամե­նա­փոքր ծո­վը£ Այն­տեղ մի քա­ղաք կա՝ նման Նե­ա­պո­լին ու դեռ Նե­ա­պո­լից էլ գե­ղե­ցիկ£ Այդ քա­ղա­քում եմ ծն­վել ես, և մեզ մոտ եր­բեք բու չի լի­նում£

Ես եր­կար մտո­րում եմ՝ ձգ­տե­լով գուշ­ա­կել այն քա­ղա­քի անու­նը, որ­տեղ ծն­վել է աղ­ջի­կը, բայց ոչինչ չի ստաց­վում£ Ան­հար­մար դրու­թյուն է, նույ­նիսկ զգում եմ, թե ինչ­պես եմ շիկ­նում£ Բայց նա դա չի նկա­տում, իհար­կե, որով­հետև ձո­րում մութ է£ Նեղ ճա­նա­պար­հը ել­նում է ձո­րի մյուս կող­մը, և մեր առջև երևում է գյու­ղը՝ հա­տու­կենտ վառ­վող լույ­սե­րով, կո­վե­րի բա­ռա­չով ու մարդ­կանց կան­չե­րով£

— Ա­հա այն­տեղ, բլ­րի վրա, մեր դպ­րոցն է, — բա­ցատ­րում եմ ես, — քիչ ներքև ակումբն է, ակում­բից ու գյու­ղա­կան խա­նու­թից այն կողմ հի­վան­դա­նո­ցի շենքն է£ Մեր տու­նը հենց հի­վան­դա­նո­ցի մոտ է£

— Գի­տեմ, Աբիկ, — ասում է աղ­ջի­կը£ Ես տա­րա­կու­սան­քով նա­յում եմ նրան£ «„Ն­րան որ­տե­ղի՞ց է հայտ­նի այդ ամե­նը. և անունս է իմա­նում, և մեր տան տե­ղը գի­տի“»£ Բայց հարց­նել այդ մա­սին՝ դարձ­յալ չեմ հա­մար­ձակ­վում£ Եվ նա նո­րից կար­ծես կար­դում է իմ մտ­քե­րը և ասում է.

— Չէ՞ որ ես եղել եմ այս­տեղ, Աբիկ£ Ճիշտ է, մի ան­գամ, բայց եղել եմ£ Եվ այդ օր­վա­նից ար­դեն մի քա­նի տա­րի է ան­ցել£

— Մի քա­նի տա­րի է ան­ցե՞լ, — ինք­նա­բե­րա­բար ասում եմ ես£

— Ա­յո, ես այն ժա­մա­նակ փո­խադր­վել էի իննե­րորդ դա­սա­րան£ Իսկ դու փոք­րիկ, շատ փոք­րիկ տղա էիր£

— Իսկ որ­տե՞ղ էիր ապ­րում, — զգուշ­ո­րեն հարց­նում եմ ես:- Ու՞մ տա­նը:

— Ի­հար­կե, ձեր, — ասում է նա ժպ­տուն:- Դու ինչ է, խո­սեց­նու՞մ ես ինձ, Աբիկ:

Ու­րեմն մեր տուն ենք գնում… Ես քիչ է մնում խեն­թա­նամ ու­րա­խու­թյու­նից: Հե­տո նա լուռ խոր­հում է ինչ­-որ բա­նի շուր­ջը£ Ընդ­հան­րա­պես նկա­տել եմ. խոս­քի կե­սին կլ­ռի՝ մտա­սույզ նա­յե­լով մի անո­րոշ ուղ­ղու­թյամբ£ Գու­ցե հան­կար­ծա­կի ինչ­-որ տխ­րու­թյո՞ւն է հա­մա­կում նրան£ Լի­նում է, չէ՞, այդ­պես£ Եվ որ­պես­զի աղ­ջի­կը չտխ­րի ինձ հետ, ես փոր­ձում եմ զբա­ղեց­նել նրան խո­սակ­ցու­թյամբ£

— Իսկ գար­նա­նը մեր Բա­րակ ջուր գե­տը վա­րա­րում, դղրդ­յու­նը բռ­նում է սար ու ձոր, — ասում եմ ես£

— Մի՞­թե, — մտա­ցիր ասում է աղ­ջի­կը£

— Ա­յո£ Եվ այն էլ ինչ­պե¯ս£ Եր­բեմն, երբ լեռ­նե­րում սկ­սում է ձն­հա­լը, ար­մա­տա­հան արած վիթ­խա­րի ծա­ռեր է բե­րում£ Իսկ նա­խանց­յալ տա­րի գյու­ղի ներքևի մա­սից՝ Ղու­լունց թա­ղից, մի գո­մեշ քշեց£ Հա­մար­յա ամ­բողջ գյու­ղը՝ մեծ ու փոքր, վա­զում էր գե­տի հետ, բայց, դե, ի՞նչ կա­րող էին անել®

— Իսկ հի­մա ոչինչ չի՞ քշում£

— Հի­մա՞®- ես քմ­ծի­ծա­ղում եմ£- Աշ­նանն ի՞նչ պի­տի քշի, հի­մա մի­այն դե­ղին տերևներ է բե­րում ծմակ­նե­րից ու մեկ էլ գիշ­եր-­ցե­րեկ ան­դա­դար վշ­շում է ձո­րում£

Մենք մի պահ կանգ­նում, լուռ ականջ ենք դնում£ Ներքևում, մթու­թյան մեջ, իրոք, կա­մա­ցուկ, մի­ա­լար վշ­շում է մեր սի­րե­լի Բա­րակ ջու­րը՝ վըշ-շ-շ, վըշ-շ-շ®

— Հե­տաքր­քիր է, — ար­տա­բե­րում է աղ­ջի­կը դարձ­յալ մտա­ցիր, բայց ես պար­զո­րոշ տես­նում եմ. նրան բո­լո­րո­վին հե­տաքր­քիր չէ ոչ այն, որ մեր գյու­ղա­կան գե­տա­կը գար­նա­նը վա­րա­րում, ծա­ռեր է քշած բե­րում իր հետ, ոչ էլ այն, որ աշ­նանն այն բա­րա­կում, ման­րիկ խո­խո­ջում է քա­րե­րի մեջ£ Եվ, իս­կա­պես, ինչ մի հե­տաքր­քիր բան կա այս­տեղ£ Գետն էլ նրա հա­մար է, որ վա­րա­րի ու վշ­շա£ Ես արագ փո­խում եմ խո­սակ­ցու­թյան թե­ման£

— Քեզ դուր է գա­լիս, չէ՞, մեր գյու­ղը£

— Ա­յո, գե­ղե­ցիկ գյուղ է£ Հանդ ու սա­րե­րով, ան­տառ­նե­րով շր­ջա­պատ­ված, հե­քի­ա­թա­յին:

— Գար­նանն ավե­լի է գե­ղեց­կա­նում, — ու­րա­խա­ցած ասում եմ ես, որով­հետև իս­կույն տես­նում եմ՝ նրա մեջ կր­կին հե­տաքրք­րու­թյուն է առա­ջա­նում զրույ­ցի նկատ­մամբ£- Ծա­ռե­րը ծաղ­կում են, այ­գի­նե­րում ճռ­վո­ղում են թռ­չուն­նե­րը, ան­տա­ռից լս­վում է մայր կկ­վի ախոր­ժա­լուր ձայ­նը®

Աղ­ջի­կը հան­կարծ շրջ­վում, ցույց է տա­լիս գյուղ մտ­նող մեծ ճա­նա­պար­հի վրա խո­նարհ­ված մե­նա­վոր դեղ­ձե­նին, որի տակ քիչ առաջ նս­տած էր ին­քը և ասում է.

— Այդ դեղ­ձե­նին նույն­պե՞ս ծաղ­կում է£

— Այն էլ ո¯նց, — ետ շրջ­վե­լով պա­տաս­խա­նում եմ£- Գյու­ղում առա­ջի­նը հենց այդ դեղ­ձե­նին է ծաղ­կում£

— Եվ դու, իհար­կե, կտ­րում ես ծաղ­կած ճյու­ղե­րը, — ասում է նա£

Ճշ­մա­րիտն ասած, կյան­քում այդ ծա­ռից մի ճյուղ ան­գամ չեմ կտ­րել£ Ին­չի՞ս է պետք£ Բայց չգի­տեմ ին­չու, ասում եմ.

— Ա­յո, կտ­րում եմ, շատ գե­ղե­ցիկ ծա­ղիկ­ներ ու­նի՝ կար­միր, մա­նուշ­ա­կա­գույն£ Կտ­րում եմ հատ­կա­պես այն ճյու­ղե­րը, որոնց վրա ծա­ղիկ­ներ շատ կա­ն£

Աղ­ջի­կը նա­յում է ինձ ոչ այն է զայ­րաց­կոտ, ոչ այն է դառ­նա­ցած, և ասում է.

— Եվ չես ափ­սո­սում, չէ՞®

— Ի՞ն­չը, — քիչ է մնում բռ­նի ծի­ծաղս£

— Ծա­ռը, — ու­ղիղ նա­յե­լով ինձ, ուշ­ա­ցու­մով ար­տա­սա­նում է աղ­ջի­կը£- Աբիկ, խոսք տուր, որ այլևս այդ ծա­ռից եր­բեք­-եր­բեք ոչ մի ճյուղ չես կտ­րե­լու£ Չէ՞ որ այդ ճյու­ղե­րը ևս ապ­րել են ու­զում, — ա­վե­լաց­նում է նա՝ եր­կար նա­յե­լով աղ­ջա­մուղ­ջի մեջ կանգ­նած մե­նա­վոր դեղ­ձե­նուն£- Նրանք նույն­պես սի­րում են կյան­քը, սի­րում են գա­րու­նը£ Երբ դու կտ­րում ես այդ ճյու­ղե­րը, նրանք կորց­նում են իրենց գա­րու­նը£ Հաս­կա­նո՞ւմ ես, նրանք մեռ­նում են հա­վիտ­յան և այլևս եր­բեք չեն տես­նում այն ծա­ղիկ­նե­րը, որ լի­նում են ամեն տա­րի, երբ գա­լիս է գա­րու­նը, և ծա­ռե­րը ծաղ­կում են նո­րից£

Առա­ջին ան­գամ եմ լսում, որ դեղ­ձե­նու ճյու­ղե­րը նույն­պես ապ­րել են ու­զում և որ, իբր, նրանք նույն­պես սի­րում են գա­րու­նը£ Շատ է զար­մա­նա­լի£ Բայց այս­տեղ ես հան­կարծ հիշ­ում եմ. պա­տա­հում է, հենց այն­պես կաց­նով խփում ես ծա­ռի բնին, և իս­կույն ջուր է հո­սում կտր­ված տե­ղից£ Ով գի­տի, գու­ցե ծա­ռերն էլ լաց են լի­նում և այդ ջու­րը՝ ար­ցունքն է նրանց£ Ես խոս­տա­նում եմ, որ այլևս չեմ դիպ­չի ոչ մի ծա­ռի, առա­վել ևս՝ մե­նա­վոր դեղ­ձե­նուն£ Ու­զում եմ էլի ինչ­-որ բան ասել այդ ուղ­ղու­թյամբ, բայց ար­դեն ուշ է, որով­հետև հա­սել ենք մեր դար­պա­սին, և մեր շու­նը՝ Չալ­կան, եր­կար ականջ­նե­րը ծափ տա­լով, նետ­վում է մեր ոտ­քե­րի տակ, ու­րա­խու­թյու­նից այս ու այն կողմ է նետ­վում, թա­վալ­վում գետ­նին, ինչ­-որ ձայ­ներ հա­նում£

— Չի մո­ռա­ցել ինձ, — հրճ­վում է աղ­ջի­կը, խո­նարհ­վում, գր­կում է Չալ­կա­յին£ Չալ­կան գլու­խը թե­քած, անք­թիթ նա­յում է նրան, պո­չով ավ­լում գե­տի­նը, ու­րա­խու­թյու­նից կր­կին թա­վալ­վում£ Հի­մա­րա­ցել է լրիվ£

Մենք մտ­նում ենք բակ, և ես կան­չում եմ.

— Մա¯մ®

Քիչ անց բաց­վում է պատշ­գամ­բի դու­ռը£ Մա­զե­րը գլ­խին փունջ արած՝ սան­դուղ­քին հայտն­վում է մայ­րի­կը£

— Էդ որ­տե՞ղ ես, այ տղա®

Սա­կայն մայ­րի­կը չի հասց­նում հան­դի­մա­նել ինձ, մի պահ զար­ման­քով նա­յում է ինձ հետ եկած աղջ­կան և շտապ իջ­նում է սան­դուղք­նե­րով£

Ես մեկ աղջ­կան եմ նա­յում, մեկ՝ մայ­րի­կին£

— Ար­գի­նա®- Մայ­րի­կը ձեռ­քե­րը տա­րածած ըն­դա­ռաջ է գա­լիս և, ան­կա­րող զս­պե­լու ար­ցունք­նե­րը, աղջ­կան առ­նում է գիր­կը£- Իմ սի­րե­լի, իմ հա­րա­զատ աղ­ջիկս® Այս ո՞ր քա­մին է քեզ բե­րել մեր կող­մե­րը®

Եվ զար­մա­նա­լի բան. աղջ­կա այ­տե­րով նույն­պես հո­սում են ար­ցունք­նե­րը£ Մարդ չի կա­րո­ղա­նում հաս­կա­նալ այս կա­նանց. նրանք ու­րա­խու­թյան ժա­մա­նակ ան­գամ լա­լիս են, փո­խա­նակ, ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ ծի­ծա­ղե­լու£

— Ա­բիկ, — ա­րագ շրջ­վե­լով իմ կող­մը, ասում է մայ­րի­կը£- Շուտ վա­զիր գրա­սեն­յակ, հայ­րի­կին գտիր, ասա թող գա տուն£

Ես սլա­նում եմ դե­պի կոլտն­տե­սու­թյան վար­չու­թյան շեն­քը, որն այն­քան էլ հե­ռու չէ մեր տնից£

— Ա­սա, թող շուտ գա, — իմ ետևից ձայ­նում է մայ­րի­կը£- Ասա Ար­գի­նան է եկել Բաք­վից®

Բա­քուն է ու­րեմն այդ քա­ղա­քը® Եվ ոնց է, չկա­րո­ղա­ցա կռա­հել£ Եվ դեռ ասա­ցի, որ աշ­խար­հագ­րու­թյուն լավ գի­տեմ£ Ամոթ ինձ£

2

Մեր գյու­ղում Ար­գի­նա անու­նով աղ­ջիկ չկա£ Ես առա­ջին ան­գամ եմ այդ­պի­սի անուն լսում, և այն ինձ ան­չափ դուր է գա­լիս£ Ինձ դուր է գա­լիս ոչ մի­այն նրա անու­նը, այլև այն, որ նա միշտ ժպ­տում է, և նրա ժպի­տը ան­կեղծ, սի­րա­լիր ու մի քիչ էլ թախ­ծա­կան է£

Ես նա­յում եմ դի­մա­ցի ան­տա­ռա­պատ բարձր սա­րին, որը Մա­տու­ռի ձո­րից ել­նե­լով, բուր­գաձև բարձ­րա­նում, հաս­նում է մինչև եր­կինք£ Եր­կար նա­յում եմ և ինձ հան­կարծ այն­պես է թվում, թե այդ սա­րից հա­զա­րա­վոր սար ու ձոր ան­դին, հե­ռու-­հեռ­վում տես­նում եմ այն ան­ծա­նոթ ու գե­ղե­ցիկ քա­ղա­քը, ուր ծն­վել է Ար­գի­նան£

Այո, մեր գյու­ղում Ար­գի­նա անու­նով աղ­ջիկ չկա£ Սի­րուն է Ար­գի­նան£ Նր­բա­գեղ կազմ­վածք ու­նի, իսկ դեմ­քը լու­սա­փայ­լում է նուրբ գե­ղեց­կու­թյամբ ու հմայ­քով£ Ձյու­նա­ճեր­մակ պա­րա­նո­ցով ու վար­դաշ­ուրթ՝ նա ասես երկն­քից է իջել£ Այդ­պի­սի գե­ղե­ցիկ աղ­ջիկ ոչ մի­այն մեր գյու­ղում, երևի արար աշ­խար­հում էլ չկա£ Ես մեր գյու­ղի բո­լոր աղ­ջիկ­նե­րին մտո­վի հա­մե­մա­տում եմ Ար­գի­նա­յի հետ, ու­զում եմ նրանց մեջ գտ­նել որևէ մե­կին, որ գո­նե մի քիչ նման­վեր նրան, բայց չեմ գտ­նում£ Ար­գի­նա­յի նմա­նը չկա£

— Վըշ-շ-շ, վըշ-շ-շ®-դա­րե­րից եկող իր հնամ­յա երգն է մա­նում մեր Բա­րակ ջուր գե­տա­կը, և ան­տա­ռի խոր­քից մերթ ընդ մերթ նրան ձայ­նակ­ցում է բուն՝ եր­կար ու տագ­նա­պա­լից£

Ար­մունկ­նե­րով պատշ­գամ­բի բազ­րի­քին հեն­ված, ես լուռ ունկնդ­րում եմ գիշ­ե­րա­յին ձայ­նե­րը£

Այ­գում հա­զիվ տե­սա­նե­լի օրոր­վում են ծա­ռե­րը, և իրիկ­նա­յին լռու­թյան մեջ ես պար­զո­րոշ տես­նում եմ, թե տերևներն ինչ­պես են օդում թրթ­ռում, հե­տո, կա­մա­ցուկ իջ­նում հո­ղին£ Այ­գու խոր­քում՝ ոչ այն է ցան­կա­պա­տում՝ մոշ­ի թփե­րի մեջ, ոչ այն է ծա­ռե­րի տակ, իրար ընդ­հա­տե­լով, ան­հոգ, ան­դա­դար եր­գում են ծղ­րիդ­նե­րը£

Նա­յում եմ երկն­քին£ Այ­սօր աստ­ղերն աներևակա­յե­լի­ո­րեն պայ­ծառ ու խոշ­որ են£ Մեծ, կլոր լուսն­յա­կը թա­փըն­թաց սա­հում է անդն­դա­խոր ձո­րե­րի, ան­տառ­նե­րի ու լեռ­նե­րի վրա­յով՝ արար աշ­խարհ ողո­ղե­լով իր ար­ծաթ շո­ղե­րով£

— Պա­պա, — ասում եմ ես, — լու­սի՞նն է հե­ռու, թե Բա­քուն£

Հայ­րի­կը ծի­ծա­ղում է£

— Դու ար­դեն մեծ տղա ես, — ա­սում է նա, — և քեզ հա­մար ամոթ է այդ­պի­սի հի­մար հարց տա­լը£

— Ին­չո՞ւ£

— Նա­յիր երկն­քին£ Ի՞նչ ես տես­նում էն­տեղ£

— Աստ­ղեր£

— Հե­տո՞:

— Լու­սին:

— Ճիշտ է£ Իսկ Բա­քուն երևո՞ւմ է£

— Ոչ£

— Դե, ու­րեմն, գնա ու լավ մտա­ծիր, տես, թե ո՞րն է ավե­լի հե­ռու£

Իմ հար­ցը երևի շատ էր բարդ, որով­հետև հայ­րի­կիս պա­տաս­խանն ավե­լի բարդ էր. ես ոչ մի բան չհաս­կա­ցա նրա ասա­ծից£ Հայ­րիկս սի­րում է հա­նե­լուկ­նե­րով խո­սել: Փի­լի­սո­փա­յե­լու ժա­մա­նակ է գտել£

Կաղ­նա­խաչ բարձր սա­րի կող­մե­րում հրա­ցա­նի կրա­կոց լս­վեց: Կրա­կո­ցից լու­սի­նը ճոճ­վեց տե­ղում ու կր­կին շա­րու­նա­կեց ճա­նա­պար­հը մուգ կա­պույտ երկն­քով£

Այն­տեղ, Կաղ­նա­խա­չի հե­ռա­վոր լեռ­նա­լան­ջին կրա­կո­ցը կրկն­վեց£ Որ­սորդներ են երևի£ Ես նո­րից ու նո­րից մտա­ծում եմ Ար­գի­նա­յի մա­սին, հիշ­ում եմ, թե նրա կաս-­կար­միր շուր­թերն ինչ­քան քն­քուշ ու կա­խար­դող առո­գա­նու­թյամբ են ար­տա­սա­նում հա­յե­րեն բա­ռե­րը, ամենևին ոչ նման մեր բար­բա­ռին, ինչ­պես է նա­յում՝ իր խոշ­որ, ար­տա­հայ­տիչ աչ­քե­րով թա­փան­ցե­լով մինչև հո­գուդ խոր­քե­րը, ինչ­պես է ժպ­տում, ինչ­պես է քայ­լում£ Ես պար­զա­պես ան­կա­րող եմ չմ­տա­ծել նրա մա­սին® որով­հետև ինձ հա­մար բերկ­րանք է նրա անունն ան­գամ ար­տա­բե­րե­լը£

®Ար­գի­նան կա­պույտ շր­ջազ­գեստ է հա­գել, և այն շատ է սա­զում նրան£ Այդ շր­ջազ­գես­տի մեջ նա ուղ­ղա­կի սքան­չե­լի է£ Ես նրան ասում եմ£

— Դու հի­մա ավե­լի ես գե­ղեց­կա­ցել£

— Ճի՞շտ, — Ար­գի­նան ծի­ծա­ղում է, իսկ այ­նու­հետև, իմ ձեռքն առ­նե­լով իր տաք ափե­րի մեջ, ժպ­տա­լով ասում է®- Գյու­ղի օդը վերց­նում եմ երևի£

Հայ­րի­կը նույն­պես ան­չափ ուշ­ա­դիր ու սի­րա­լիր է Ար­գի­նա­յի նկատ­մամբ£ Ճաշ­ի ժա­մա­նակ, սե­ղա­նի մոտ նս­տած, ես գաղտ­նա­ծա­ծուկ հետևում եմ հայ­րի­կին և նկա­տում, թե ինչ­պես է նա ամեն ան­գամ շփոթ­վում՝ Ար­գի­նա­յի հա­յաց­քին հան­դի­պե­լիս, և բերկ­րա­լից ժպի­տը չի իջ­նում նրա դեմ­քից, իսկ աչ­քե­րը անընդ­հատ շո­ղում են խն­դա­գին£

Այդ­պես ու­րախ տրա­մադ­րու­թյամբ ՝ ես հայ­րի­կին մի­այն տոն օրե­րին եմ տես­նում և զգում եմ, որ այ­սօր ևս տոն է նրա հա­մար, գու­ցե նույ­նիսկ շատ մեծ տոն£ Եվ ես քիչ է մնում խելքս թռց­նեմ հե­տաքրք­րա­սի­րու­թյու­նից, որով­հետև վեր­ջա­պես մի կար­գին չգի­տեմ, թե ով է Ար­գի­նան և ինչ առի­թով է եկել մեր տուն£ Հո ամառ չէ, որ ասեմ՝ եկել է հանգս­տա­նա­լու:

— Ար­գի­նա ջան, աշ­խար­հում բա­րե­կա­մու­թյու­նից թանկ ու քաղցր բան չկա, — ասում է հայ­րի­կը, կր­կին լց­նե­լով բա­ժակն ու դան­դաղ ել­նե­լով տե­ղից£ Հայ­րի­կը սո­վո­րու­թյուն ու­նի՝ մի բա­ժակ խմեց թե չէ՝ կսկ­սի իրար ետևից կե­նաց­ներ առա­ջար­կել£

— Ի՞նչ ես կանգ­նել, նս­տած խո­սիր, — ան­չար դի­տա­վո­րու­թյամբ ասում է մայ­րի­կը՝ մոշ­ի թանձր գի­նի լց­նե­լով իր ու Ար­գի­նա­յի հա­մար£

— Չէ, Արուս, դու չգի­տես, գյուղ­խորհր­դի նոր օրեն­քով՝ թա­մա­դան պի­տի կանգ­նած խո­սի£

Ար­գի­նան մանր ծի­ծա­ղում է, ատամ­նե­րը փայ­լում են, իսկ հայ­րի­կը շա­րու­նա­կում է իր խոս­քը.

— Ա­յո, թանկ ու քաղցր բան է բա­րե­կա­մու­թյու­նը, ըն­կե­րու­թյու­նը, առանց բա­րե­կա­մու­թյան, առանց ըն­կե­րու­թյան, ոնց որ աշ­խարհն առանց արե­գակ­նա­յին ար­դար լույ­սի® Բա­րե­կա­մու­թյու­նը կրկ­նա­պա­տկում է ու­րա­խու­թյուն­նե­րը և կի­սով չափ կր­ճա­տում դառ­նու­թյուն­նե­րը£ Նույ­նիսկ հի­վան­դա­նալն էլ հա­ճե­լի է, երբ գի­տես, որ կան մար­դիկ, ով­քեր քո կազ­դուր­վե­լուն սպա­սում են ոնց որ ու­րա­խա­լի տո­նի£ Քո կե­նա­ցը, Ար­գին®

— Չեմ հաս­կա­նում, Ար­գի­նա­յի կե­նա­ցը քա­նի՞ ան­գամ կա­րե­լի է խմել, — կեղծ զար­ման­քով հարց­նում է մայ­րի­կը£

— Տեր աստ­ված, սա ի՞նչ բնա­վո­րու­թյուն ու­նի£ Այ մարդ, ձայ­նա­զո՞ւրկ եմ ես, ին­չի՞ ես խան­գա­րում£ Երբ խո­սում ես՝ ես քեզ խան­գա­րո՞մ եմ: Չեմ խան­գա­րում, չէ՞, բա­րի եղիր, դու էլ ինձ մի խան­գա­րիր£

Երբ հայ­րի­կը խո­սում է, դժ­վար է գուշ­ա­կել՝ երբ է լուրջ խո­սում, երբ՝ կա­տա­կում£ Հի­մա, իհար­կե, կա­տա­կում է£ Իբր մայ­րի­կից նե­ղա­ցած՝ նա դառ­նում է Ար­գի­նա­յի կող­մը£

— Բա­րի գա­լուստ, Ար­գի­նա ջան® Դու որոշ­ել ես աշ­խա­տել մեր գյու­ղում£ Շատ լավ ես արել, մեր աչ­քի վրա տեղ ու­նես£ Բայց նախ՝ պետք է ամ­բողջ հո­գով սի­րես քո աշ­խա­տան­քը, նվիր­վես դրան, որով­հետև չկա ավե­լի մեծ հա­ճույք, քան սի­րած գոր­ծին նվիր­վե­լը£ Ես, օրի­նակ սի­րում եմ իմ գոր­ծը£- Հայ­րիկն իրեն ար­դեն յո­թե­րորդ երկն­քում է զգում£- Մոտ տա­սը տա­րի կոլտն­տե­սու­թյան ամ­բողջ անաս­նա­պա­հու­թյան հա­մար ես եմ պա­տաս­խա­նա­տու£ Գլ­խա­վոր զո­ո­տեխ­նիկ եմ£

— Լավ է ասա­ցիր, թե չէ կա­րող էր կար­ծել, թե էս գյու­ղի տա­նու­տերն ես, — հան­գիստ խայ­թում է մայ­րի­կը՝ թա­քուն աչ­քով անե­լով Ար­գի­նա­յին£

— Դե արի ու մի խմիր, — ծի­ծա­ղում է հայ­րի­կը՝ մի ում­պով խմե­լով թթի օղին£- Թութն ու թթի օղին բու­ժա­կան ու­ժեղ հատ­կու­թյուն ու­նեն, — շա­րու­նա­կում է նա: -Դ­րա հա­մար էլ Ղա­րա­բա­ղը եր­կա­րակ­յաց­նե­րի եր­կիր է: Մի բան պատ­մեմ` լսիր£ Ղա­րա­բա­ղում մի շատ ծեր մարդ ճա­նա­պար­հի եզ­րին նս­տած լաց է լի­նում£ «Ի՞նչ է պա­տա­հել°°, — հարց­նում են£ Մեծ եղ­բայրս ծե­ծել է», -ա­սում է£ Զար­մա­նում են, որ ինքն էդ­քան ծեր մարդ՝ մեծ եղ­բայր ու­նի£ «Ին­չո՞ւ է ծե­ծել», — հարց­նում են£ «Հերս ներս մտ­նե­լիս՝ ոտ­քի չեմ կանգ­նել», -ա­սում է£ — Ար­գի­նան լի­ա­թոք ծի­ծա­ղում է, իսկ հայ­րիկն ասում է.- Ար­գի­նա ջան, էս մեծ աշ­խար­հում մե­կը չե­ղավ, որ հաս­կա­նար ինձ£ Տես­նում եմ, որ ինձ հաս­կա­նում ես- Նա ու­զում է կր­կին օղի լց­նել բա­ժա­կը, բայց ձեռ­քի անզ­գույշ շար­ժու­մով շր­ջում է շիշ­ը և մինչ մայ­րի­կը կհասց­ներ սե­ղա­նից վերց­նել շիշ­ը, օղին թափ­վում է սփ­ռո­ցին՝ թթօ­ղու ան­դուր հո­տը տա­րա­ծե­լով սեն­յա­կով մեկ£

— Շատ լավ եղավ, — ասում է մայ­րի­կը ծի­ծա­ղե­լով£- Նոր­մա­յից ավել մի խմիր£

— Ա­րուս, էսօր կա­րե­լի է, — ասում է հայ­րի­կը՝ նա­յե­լով Ար­գի­նա­յին£- Էսօր առանձ­նա­հա­տուկ օր է, թան­կա­գին հյուր ու­նենք£ Գնա մի ու­րիշ շիշ բեր£ Ի մի­ջի այ­լոց, — ավե­լաց­նում է նա, — կա­տակ չեմ անում, թթի օղին, իրոք, բու­ժա­կան մեծ հատ­կու­թյուն ու­նի£

Մայ­րիկն Ար­գի­նա­յի օգ­նու­թյամբ փո­խում է սփ­ռո­ցը, ափ­սե­նե­րը կր­կին շար­վում են սե­ղա­նին£

Մայ­րի­կը գնում է խո­հա­նոց՝ օղի բե­րե­լու£ Հար­մար պահ որ­սա­լով, ես նույն­պես վա­զում եմ խո­հա­նոց£

— Մամ, — ա­սում եմ ես£- Մամ®

— Ի՞նչ է, Աբիկ ջան£

— Մամ, մեր ի՞նչն է Ար­գի­նան£

Մայ­րի­կը զար­ման­քով նա­յում է ինձ£

— Դու ցնոր­վե՞լ ես, այ տղա, — ժպ­տում է նա£

— Ոչ, բո­լո­րո­վին, — ա­սում եմ ես և, որ­պես ապա­ցույց այն բա­նի, որ իրոք չեմ ցնոր­վել, լուրջ, ինչ­պես դա վա­յել է խել­քը գլ­խին մար­դուն, շա­րու­նա­կում եմ թավ ձայ­նով, — մամ, մի՞­թե որևէ բան չի­մա­նալն ու այդ մա­սին հարց­նե­լը ցնոր­վե­լու նշան է£

Բայց մայ­րի­կը մի­այն ժպ­տում և ասում է փութ­կո­տու­թյամբ.

— Հե­տո, Աբիկ, հե­տո կպատ­մեմ, հի­մա ժա­մա­նակ չկա, — և օղու շիշ­ը խո­թե­լով ձեռքս, ավե­լաց­նում է.- սա տար, ես խաշ­լա­ման բե­րեմ£