Сыртқы себептер:
1. Ас-ауқатты артық жемеу. Көп тамақ жеу, көп су ішуге алып барады. Ал бұл екеуі көбейген сайын ұйқы ауыр баса бастайды. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) толтырылған ең жаман қап ол асқазан деген болатын42.
2. Қайлула (түскі ұйқы) жасау. Себебі түнде тұра білу үшін күндіз біраз демалып алу керек. Бұл ұйқыны пайғамбарымыз өсиет еткендіктен бұл сүннет саналған. Бұл жайында Пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Күндізгі оразаға сәресін ішіп, түнгі құлшылыққа бесін ұйықысымен жәрдемдес» деген43. Анас ибн Маликтің риуаятында әр күні Умму Сулаймның үйінде Пайғамбарға арнап бір төсеніш беретіндігі және Пайғамбарымыз сол жерде қайлулу жасағандығы риуаят етіледі44. Сахабалар да жұма күні жұама намазынан кейін, ал қалған күндері бесіннен алдын біраз тыныққандықтары риуаят етіледі45. Имам Ғазали: «Кімде-кім түнде тұруды және дені сау болуды қаласа түсте ұйықтасын. Бұл уақытта ұйықтау бір құлшылық. Алайда ұйқтайтын болса, азаннан алдын дәрет алып мешітке бара алатындай тал түстен алдын тұру керек» деген46. Бұл ұйқы жеңіл болу үшін тегіс жерге жатып, қатты ұйқыға кетпейтіндей көзді жұмып бір мызғып алу деп түсінгеніміз дұрыс. Болмаса қатты ұйқы адамның басын ауыртып, дел-сал етеді.
3. Күнә істемеу. Себебі әрбір күнә адамның бойындағы руханиятты өлтіріп, ғибадатқа деген құлшынысын азайтады. Суфиян Саури бір күнә істегені үшін бес ай бойы түнгі намазға тұра алмағанын айтады. Бұл күнәсі жайлы былай дейді : жылаған бір адамды көрдім де ішімнен: «бұл адам жұртқа көрсету үшін істеп отыр» деп ойладым. Демен Суфиян Сауридің бір ойы мұнша құлшылыққа кедергі келтірсе, онда бұдан ауыр күнәлар әрина түнгі құлшылыққа кедергі келтірері сөзсіз. Бір харам ас, бір сәт күнәға қарау, қате іс-әрекет, бір жалған сөз сынды істер қаншама игі істерге кедергі келтіреді.
1. Ас-ауқатты артық жемеу. Көп тамақ жеу, көп су ішуге алып барады. Ал бұл екеуі көбейген сайын ұйқы ауыр баса бастайды. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) толтырылған ең жаман қап ол асқазан деген болатын42.
2. Қайлула (түскі ұйқы) жасау. Себебі түнде тұра білу үшін күндіз біраз демалып алу керек. Бұл ұйқыны пайғамбарымыз өсиет еткендіктен бұл сүннет саналған. Бұл жайында Пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Күндізгі оразаға сәресін ішіп, түнгі құлшылыққа бесін ұйықысымен жәрдемдес» деген43. Анас ибн Маликтің риуаятында әр күні Умму Сулаймның үйінде Пайғамбарға арнап бір төсеніш беретіндігі және Пайғамбарымыз сол жерде қайлулу жасағандығы риуаят етіледі44. Сахабалар да жұма күні жұама намазынан кейін, ал қалған күндері бесіннен алдын біраз тыныққандықтары риуаят етіледі45. Имам Ғазали: «Кімде-кім түнде тұруды және дені сау болуды қаласа түсте ұйықтасын. Бұл уақытта ұйықтау бір құлшылық. Алайда ұйқтайтын болса, азаннан алдын дәрет алып мешітке бара алатындай тал түстен алдын тұру керек» деген46. Бұл ұйқы жеңіл болу үшін тегіс жерге жатып, қатты ұйқыға кетпейтіндей көзді жұмып бір мызғып алу деп түсінгеніміз дұрыс. Болмаса қатты ұйқы адамның басын ауыртып, дел-сал етеді.
3. Күнә істемеу. Себебі әрбір күнә адамның бойындағы руханиятты өлтіріп, ғибадатқа деген құлшынысын азайтады. Суфиян Саури бір күнә істегені үшін бес ай бойы түнгі намазға тұра алмағанын айтады. Бұл күнәсі жайлы былай дейді : жылаған бір адамды көрдім де ішімнен: «бұл адам жұртқа көрсету үшін істеп отыр» деп ойладым. Демен Суфиян Сауридің бір ойы мұнша құлшылыққа кедергі келтірсе, онда бұдан ауыр күнәлар әрина түнгі құлшылыққа кедергі келтірері сөзсіз. Бір харам ас, бір сәт күнәға қарау, қате іс-әрекет, бір жалған сөз сынды істер қаншама игі істерге кедергі келтіреді.
