Қазір көкіректен ғайып болған ұғымның бірі – ҚАЙСАР РУХ! Оның орнын жігерсіздік, жылауықтық, қайратсыздық, табансыздық, жауапкершілік арқаламайтын ездік, еркіндікке ұмтылмайтын бейшаралық, саналы түрде сілкінбейтін еріншектік басты. Қайсар рухты мүсіркеу тілейтін, жылам-сақтықты семірте түсетін оңбаған бір термин ауыстырды. Ол – «балалық травма»!
Олар «Кім бақытты?» дегеннен гөрі «Кім мағыналы ғұмыр кешіп жатыр?» деген сұрақты қаперде ұстаған.
Кеудеңде мейірім, даналық, жомарттық, махаббат, юмор болса жетіп жатыр
Керісінше «Алдымен ішкі мәдениетті көтеру керек. Ал экономикалық өрлеу – түзелген мәдениеттің ырықсыз жемісі» деген позицияға бекіген
«жапалақпен тасты ұрсаң да жапалақ өледі, таспен жапалақты ұрсаң да жапалақ өледі»
Бірде «Айман-Шолпан» спектаклін қоярда жігіттердің бі-разына қамшы ұстатып қойғанмын. Соны Өзбекәлі байқап қалып:
– Қамшы неше өрім болады? – деп сұрады.
Мен сөзден тосылдым. Ол сөккен жоқ. Керісінше қам-шының тарихын түсіндіре бастады. Сөйтсем қамшы төрт, алты, сегіз, он екі, он алты өрім болады екен. Бұрынғы қазақтар жолаушының қамшысына қарап-ақ, оның батыр, би, төре, малшы, елші екенін ажыратыпты. Ал мен спек-такльдегі батыр жігіттерге социалистік ауылдардағы малшыдан көрген төрт таспалы қамшы ұстатып қойыппын. Оның өзі беріде пайда болған қамшы екен»
. «Ақылдының мал табуға септігі жоқ, ақымақтың мал табуға кемдігі жоқ
жиналысты орысша өткізетін бейшаралығы – құнарлы топырағынан тамыры ажыраған кезде басталған дерт. Төл мәдениеті мен ана тілінің бай құндылығын сезіне алмаған қуыскеуде типтер ұлттық позицияны қорғай алмай, өзін де, жұртын да масқара қылып жүре береді
Ұлтқа қызмет ету – білімнен емес, мінезден
Темірбек кез келген мәжілісті қазақ тілінде жүргізген. Тіпті жиналыста орыстар отырса да, салтынан жаңылмайтын. Ол жайлы Е.Брусиловский қызық естелік айтады:
«Бір күні отыз шақты адам мәжілісте отырмыз. Қараған-дылық А.Орлов пен мен ғана қазақша білмейміз. Бірақ наркомнан бастап бүкіл қызметкер қазақша сөйлеп отыр. Мен мұндайға көндігіп кеткем. Ал А.Орлов түк ұқпай мазасы қашты. Шыдай алмай орнынан тұрды да:
– Жолдас Жүргенов, жиынды қазақша емес, орысша өт-кізесіз бе? – деп өтінді.
– Неге орысша сөйлеуім керек? – деді Темірбек.
– Себебі мен ештеңе түсініп отырған жоқпын. Сондықтан бәрімізге ортақ, түсінікті тілге ауыссаңыз дұрыс болар еді, – деді.
Жүргеновтің маңдайы жиырылып, қабағы түйіліп, көзі қырандай өткірленіп шыға келді. Әманда дүрдиіп тұратын астыңғы ерні одан сайын торсия берді. Жұрттың бәрі бүкшие түсті. Зал тым-тырыс.
– Әй, Орлов жолдас, сен қайда отырғаныңды білесің
бе?! – деді ашу кернеп. Сөзі күркіреген найзағайдың үніндей жайпап өтті. Біз қаһарлы дауыстың үрейінен үрпиген балапандай бүрісіп қалдық. Орловтың тілі байланып қалған. Өңі құп-қу, боп-боз. Жігері жасып, мысы басылып қалды.
– Әй, Орлов, саған айтамын! Қай елде жүргеніңді білесің бе?! – деді ол дауысын жуандатып. Орловта үн жоқ. Кінәлі баладай төмен қарап тұр.
– Қазақстанға келдің бе? Мұнда жұмыс істеп, тамақ жедің бе, сол елдің мемлекеттік тілін білуге міндеттісің! Бірауыз қазақша түсінбей, қазақ әндерін қайтіп зерттеп жүрсің? – деп ұрсып тастады.
Көзімнің қиығымен Орловқа қарасам, самайынан суық тер сорғалап бара жатыр. Құдды бір сүтке тиіп ұсталып қалған күшіктей. Залда әлі өлі тыныштық. Темір наркомның қаһарына ілігіп кетпейік деп бәрі сақтанып отыр.
– Енді бізге өз ана тілімізде сөйлеуге мұрсат ететін шы-ғарсың? – деді Жүргенов ашуы тарқағандай.
Орлов ләм деместен қайта-қайта басын изеп, орнында отыра берді. Дүмпу осымен тамам болды да, мәжіліс әрі қарай қазақша жалғасып кете берді».
