Түркістан халқы басқалардың мүдделері үшін өз өмірін қауіпке байлайтын ешбір іске кіріспегені жөн. Өз азығы өз жерінен табылады. Басқалардың саяси ойынына өмірін тігіп араласудан басын арашалап қалуы тиіс. Мұны кезінде патша үкіметі мен оның министрлері көргені, сезгені тәрізді, бүгінгі қызыл орыс комиссарлары да іс жүзінде көретін болады.
ұрынғы комиссар, 1924 жылы Лондонда өткен конференцияға өкіл болып барған, кейін Мәскеу ауылшаруашылық банкісінің орталық басқармасының мүшесі болған Қадырғалиұлы Кеңес үкіметінің Түркістандағы отаршылық және мұғажыр саясатына қарсы наразылық білдіріп еді, ол да ит қорлықты көріп, ақыры өзін-өзі өлтіріп тынды. Кеңестің ресми насихат органдары осы өліп қалған Қыдырғалиұлын да «шоқайшылдар» қатарына әкеліп қосты...
Университетті үздік бітіріп, елге оралған Мұстафа Шоқай саяси қозғалыстың қайнаған қазанына түсті де кетті. Оның әсіресе «Алаш» ұлттық демократиялық партиясының жұмысына қатысуы айрықша мәнді болғанын айта кету керек.
Адамдар бір-бірімен араласуы керек. Халықтар өзара білім алысып, бірін-бірі терең танып және түсініп, жарасымды қатынас дәрежесіне көтерілсе, сонда ғана халықтар федерациясын құруға жол ашылмақ. Мұндай мақсатқа жету үшін мемлекеттік масштабтағы қызмет қажет болады. Соғыстан бас тарту керек, соғысты болдырмау керек. Жер бетінде барлық адамға орын жетеді
Большевиктер іс басына келер алдында (17. XI. 1917) бүкіл Ресей мұсылмандарына және түркістандықтарға өз қалауы бойынша өздерін басқару деген сарында үгіт-насихат жүргізді. Алайда «қызыл сөздерге боялған» мұндай үгіт-насихаттың нәтижесі іс жүзінде «орыстың ұлттық рухына негізделген пролетариат диктатурасынан басқа ештеңе де болмай шықты...
. Кешегі Ұлы Отан соғысының айбынды қаһарманы, ұлтымыздың қас батыры Бауыржан Момышұлының: «Біз кім едік, кімбіз, кім боламыз?» деген сұрақтары әлі күнге жауапсыз қалып бара жатқан жоқ па?
