автордың кітабынан сөз тіркестері  Новая зямля

Якуб Колас

– Дай, Божа, за год дачакаць
Здаровым, вясёлым, жывым
І новы Вялікдзень таксама спаткаць
У добрым здаровейку ўсім,
Каб гора і смутку не зналі.
– Дай, Божа! – разам адказалі.

Адзін прыгнуўся ракушком,

Другі ў падлогу ўпёрся лбом.

– Ну, дзядзька, як мы тут стаіма?

– А так, як цюцькі за дзвярыма! –

Ім бацька з хаты дзесь азваўся,

І раптам дружны смех падняўся.

Даўно заціх іх голас мілы,

Даўно ўсё змоўкла і прапала,

Іх толькі памяць захавала.

Але нявіднымі ніцямі

Я моцна-моцна звязан з вамі,

Малюнкі роднае краіны!

Эх, зараслі вы, пуцявіны

У гэты мілы мой куточак,

Дзе ные жоўценькі пясочак

Пад летнім сонцам, пад спякотай

І ззяе смутнай пазалотай

Над самым Нёмнам срэбраводным,

Так сэрцу блізкім-блізкім, родным.

І зараслі не палынамі,

Не крапівой, не драсянамі,

Не чаратом, не лебядою –

А беларускаю бядою.

Ды покі будзе сэрца біцца,

Яно не зможа пагадзіцца

Ні з гэтым гвалтам, ні з бядою

Над нашай роднаю зямлёю…

Эх, мілы край адвечнай мукі!

Пракляты будзьце, вусны, рукі,

Што на цябе ланцуг кавалі

І ў твар зняважліва плявалі!

Няхай агонь і жар пакуты

Навекі спаліць здзек той люты,

Які спрадвеку там пануе,

Над тым, хто родны скарб шануе

І хто ўсім сэрцам і душою

Астацца хоча сам сабою.

Жыві ж, наш край! Няхай надзея

Гарыць у сэрцы і мацнее,

Што хоць не мы, дык нашы дзеці

Убачаць цэльным цябе ў свеце!

Алесь па сталым разважанні

Прыйшоў да тога праканання,

Што каб палепшылась вучэба,

То гэту кнігу знішчыць трэба.

І вось уночы наш дабродзей

Ўстае і крадзецца, як злодзей,

І кнігі з скрынкі выкідае,

І пад сталом іх растрасае,

А ненавісныя «начаткі»

Парваў па самыя акладкі:

«Вось вам, Абрам, Ісак і Якаў!

Паплачце вы, бо я ўжо плакаў!»

Мой мілы Янка, мой Купала!

Ў агульны вір нас доля ўгнала.

Чаму ж, чаму часінай тою

Мы не спаткаліся з табою,

Каб стол сялянскага банкету

Развесяліў душу паэту?

Тарэсяй звалась цётка гэта.

Яна так ветла сустракала

І надта ж добра частавала:

Спячэ «цалкоў» на скавародцы,

І так, бывала, наясіся,

Што хоць на пупіку круціся;

Усіх цягнула ў госці к цётцы:

Так узмацуе на дарогу –

Было што есці, дзякуй Богу!

Дзень добры, новая мясціна!

Спаткай ты нас, як маці сына

Па часе доўгае разлукі,

І разгарні прыветна рукі

Для тых, хто змушаны ў няволі

Жывіцца хлебам твайго поля;

Зірні ты светлым вокам ласкі,

Авей крылом прыгожай казкі,

Каб гэта жыцце-пуцявіна

Была нам светлая часіна;

Узброй надзеямі нам грудзі,

Бо мы твае, зямелька, людзі!

Чаго палохацца? дармо!

Абы ахвоту меў, нябожа!

А пры жаданні, пры ахвоце

Сам чорт не страшан у балоце!

Ўжо Костусь двойчы неўзаметкі

Саскокваў з печы на разведкі,

У вокны доўга прыглядаўся,

Марозік крэпіць, лёд таўшчэе,

І рэчка вольная нямее,

Да дна вадзіца вымярзае

І ходу, бедная, не мае,

І цесна там ёй, і няміла

Яе халодная магіла;

Але дарма: жывую сілу

Не запраторыш ты ў магілу,

Мароз бязжаласны і люты!

Хоць ты звязаў і крэпка путы,

Скаваў і рэчкі і азёры

І ўсё заціснуў пад запоры,

Разлёгшысь лёдам і снягамі

Над чыстым полем і лугамі,

Ды ты жыцця, брат, не здалееш,

Як ты ні дурыш, ні шалееш.

Глядзі – скрозь ковы ледзяныя

Сачацца кропелькі жывыя,

Дарогу новую шукаюць

І лёд вадою заліваюць.

І праўда: рэчачка-крынічка,

Хаця і мелка, невялічка,

Але такую сілу мае,

Што лёд угору падымае

І ломіць глызу, як націну.

– Гэ, брэшаш ты, мароз, не згіну

Я пад карою ледзяною,