автордың кітабынан сөз тіркестері  Оила ёки оилани бошқариш тартиблари

Abdurauf Fitrat

Abu Hurayra (r.a.) rivoyat qiladilar: «Payg‘ambar (s.a.v.) dedilar: «Qachon xizmatkor olsangiz, u bilan birga ovqatlaning, bo‘lmasa o‘zingiz yeydigan taomdan unga bering».

Tamom

Agar ularning birovi yoki har ikkisi sening qo‘l ostingda keksalik yoshiga yetsalar, ularga qarab «uf» tortma va ularning so‘zlarini qaytarma! Ularga doimo yaxshi so‘z ayt! Ular uchun mehribonlik bilan xorlik qanotini past tut – xokisor bo‘l va «Parvardigorim, meni (ular) go‘daklik chog‘imdan tarbiyalab o‘stirganlaridek, sen ham ularga rahm-shafqat qilgin» deb haqlariga duo qil» [60].

«Dunyo manfaatdir (ya’ni dunyodagi har bir narsaning bir nafi bordir) va dunyoning eng yaxshi manfaati (ne’mati) bu yaxshilik qiladigan va soliha ayoldir».

Falon narsani tarbiyalash, ya’ni uni asta-sekin kamolga yetishtirishdir. Nazarimizda qo‘yning kamoli uning semizligi va sog‘lomligidadir. Eshakning kamoli uning kuchi, oyoqlarining baquvvatligi va yaxshi yurishidadir. Faraz qiling, qo‘zi yoki xo‘tik sotib olib uyga keltirasiz. Diqqat bilan ularga qarab, bir muddatdan keyin qo‘yni semirtirib, eshakni baquvvat va yo‘rg‘a qilasiz, ya’ni ularni tarbiyalab, kamolga yetishtirasiz. Ammo aziz farzandlaringizga shunday diqqat bilan tarbiya bermaysiz. Bahona qilasizki, bolangiz ham kamolga yetishgan. E’tiroz qilishingiz mumkinki, biz mollarimizni boqishga qancha harakat qilsak, farzandimiz tarbiyasiga ulardan yuz barobar ko‘proq harakat qilamiz deb.

Xotinlaringiz sizlarning ekinzor yerlaringiz bo‘ladi. Ziroat yerlari urug‘ sepganda samara beradi. Xotin ham ekinzordir va hosili – farzand. Bas, o‘z xotinlaringiz bilan farzand niyatida aloqa qiling va kelajakda o‘zlaringiz uchun farzand tarbiyalang. Xudodan qo‘rqing, uning nazariga ilinmangiz. Bas, tug‘ilish va visol uchun tergan quvvatni bekor qoldirmang va zoye qilmang. Ey, Muhammad, saodat mujdasini (ham xabarini) iymonlilarga bergin

Birinchidan, shuni bilish lozimki, odamda ikki xil mavjudlik bor. Biri shaxsiy borlig‘, ikkinchisi ijtimoiy mavjudlik. Odamning shaxsiy mavjudligi falon va pismadon (narsa)ning muayyan vaqtda mavjudligiga o‘xshaydi va bayon etishga ham arzimaydi. Ammo odamning ijtimoiy borlig‘i insoniyat borlig‘ini tashkil qiladi, dunyo oxirigacha boqiy va ahamiyati ham kattadir.

Qaysi xonada biror-bir yetim hurmatli va aziz bo‘lsa, o‘sha oilani Xudo sevadi, ammo yetimga xizmatkordek muomala qilib, uni urib, so‘kib xor-zor qilganlar ilohiy amr-u farmonga qarshi ish tutadilar».

Uchinchidan, men yuqorida bolalarni tarbiyalash va o‘stirish haqida bir qancha qoidalarni yozdim. Va agarda ona sog‘liqni saqlash va bolalar tarbiyasidan xabardor bo‘lmasa, bu qoidalarni bajara olmaydi. Bu johillik va nodonlikning natijasida mamlakatimiz bolalarining yarmidan ko‘prog‘i nobud bo‘ladilar, qolganlari esa axloqi yomon va ishyoqmas bo‘ladilar.

Ibn Xaldun yozadi: «Ta’lim va tarbiya jarayonida siz bolaning harakatlarini qat’iy chegaralamang, ularga jahl va zulm qilmang. Qaysi shogird zulm va qahr bilan tarbiya topsa, xotirasi tarqoq bo‘lib, shodligi va sururi yo‘qoladi, xotira parishonligi va g‘amgin qalbi tufayli bilim miyasiga ham kirmaydi. G‘amgin, hafsalasiz odam, zaif, sust bo‘ladi. O‘z muallimidan zarar va jabr ko‘rgan shogird yolg‘onchi, riyokor, hiylagar va fikri buzuq bo‘ladi.

. Farzand o‘z iroda va azmiga qarab harakat qilishi zarur. Agarda bola har qanday ishni ota- onasining zo‘ri bilan qilsa, irodasi zaif va nuqsonli bo‘ladi.