Оглавление

Вступление

Сборник VI Республиканской научно-практической online
конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции
и перспективы», создан на базе Дистанционного образователь-
ного портала «Евразийская наука». Дистанционный образова-
тельный портал «Евразийская наука» — сетевая многофункцио-
нальная открытая площадка, созданная для педагогов, воспита-
телей, школьников, студентов и магистрантов. Миссия портала — повышение профессионального мастерства педагогов и обучаю-
щихся, доступности удовлетворения их запросов и ожиданий
на основе использования разнообразных форм и технологий се-
тевых изданий. Дистанционный образовательный портал
«Евразийская наука» является средством массовой информации
в сфере образования (Свидетельство о постановке на учет, пере-
учет периодического печатного издания, информационного
агентства и сетевого издания №17367-СИ выдано 22.11.2018 г. Комитетом информации Министерства информации и коммуни-
каций Республики Казахстан).

Айтенова Э. А., Едрисова А. Н.

БАЛА ДАМУЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ КЕДЕРГІЛЕРДІ АЛДЫН-АЛУ МАЗМҰНЫ

(М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті)

Баланың психикалық өмірінің жан-жақты дамуы белгілі әрекетпен айналысуына байланысты болуы, бала өмір сүру барысында өз психикасын түрлі жолмен жарыққа шығаруы, мәселен, мектеп жасына дейінгі бала өз психологиясын ойын арқылы білдірсе, ересек адам өзіне төн ерекшеліктерін еңбек процесінің сан алуан салаларында көрсетеді.

Соңғы жылдары қазақ қоғамында жасөспірімдердің ғана емес, бастауыштағы балалардың да күйзеліске жиі ұшырайтыны туралы мәселелер көтеріліп жүр. Мамандар мұның себебі балалардың дұрыс тамақтанбауы салдарынан ағзада қоректік заттар жетпегендіктен деп түсіндірсе, сарапшылардың бір тобы отбасы жағдайымен және әлеуметтік мәселелермен байланыстырады. Бұған ата-ананың баламен жиі әңгімелеспеуін, яғни ұл-қызының пікіріне құлақ аспауын да қосуға болады. Ғалымдар баланың ой-жүйесі дұрыс жетілу үшін отбасындағы үлкендер оны материалдық тұрғыда қамтамасыз етіп, «басқасын өзі біледі» деп қоя салмай, ұдайы пікірін біліп, әртүрлі мәселелер төңірегінде сөйлесіп отырған абзал дейді. Өйткені әрбір жас өскіннің белгілі бір нәрсеге қатысты өзіндік ойы болады. Ересектер болса «жас қой» деп, ұл-қызының айтқанына көп жағдайда көңіл бөлмейді.

Уэйтли деген данышпан «Баланың болашағын қамтамасыз етті деп, оған мол дүние-мүлікті мұра ғып қалдырған адамды емес, еңбекқорлықты бойына сіңіре білген жанды айтса керек», деген екен [1].

Балалар күйзеліске, күрделі психологиялық шиеленісті жағдайға тап болмауы үшін мамандар ата-аналарға алуан түрлі кеңес ұсынады. Жуырда ЮНИСЕФ Балалар қорының ұйымдастыруымен Алматы қаласында жасөспірімдердің психикалық денсаулығына қатысты халықаралық жиын өтті. Жиынға қатысқан педагогтар мен денсаулық сақтау мекемелерінің өкілдері жасөспірімдер арасында кездесетін өмірден түңілу тәрізді қауіпті жайттардың алдын алу мәселесін талқылады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сүйенсек, әлемде жыл сайын жасөспірімдердің 10 пайызы психологиялық күйзеліс салдарынан өз денсаулығына зақым жасайды екен.

Өмірден түңілу факторларына тек кедейшілікті кінәлауға болмайды. Әлемдегі аса бай мемлекеттерде 11—15 жас аралығындағы әр төртінші бала-ның апта сайын жүйкесі сыр беру, әлсіздік, ұйқысыздық сияқты жағдайларға душар болатыны анықталған. Осындай психологиялық күйзеліс нәтижесінде орын алатын өзіне өзі қол жұмсау факторларының алдын алу мақсатында Қазақстан Үкіметі ЮНИСЕФ-пен бірігіп, тиісті бағдарламаларды қолға алуда. Республика Үкіметінің жасөспірімдердің психикалық денсаулығы мен өмірлік дағдыларын қалыптастыру, өзіне өзі қол жұмсау факторларының алдын алуға бағытталған жобалары бірнеше облыста жүзеге асырыла баста¬ды. Мектеп психологтары да балалардың жаман ойдан арылуына көптеп үлес қосуда. Бірақ балаға сырттай ықпал емес, отбасының ішкі ықпалы маңызды екенін естен шығармайық.

Иә, ұлт тағдыры әр баланың тағдырынан басталады. ЮНИСЕФ Балалар қорының Қазақстандағы өкілі Юрий Оксамитный «Жасөспірімдердің психикалық денсаулығын нығайтуға жаңа тәсілдерді енгізу арқылы Қазақстан психикалық денсаулықтың жаһандық білім жүйесіне өлшеусіз үлес қосуда», деді. Дүниежүзілік психиатриялық ұйым, Еуропалық психиатриялық ұйым өкілдері де балалардың санасындағы ауытқушылық¬тарды болдырмаудың амалдарымен бөлісті [2].

Шетелдік сарапшылар баланың психикалық жай-күйінің қалыпты деңгейден ауытқу факторларына мынаны қосады: тым бұйығы болу, ызақорлық, шектен тыс қорқақтық, бағынбастай бұзық болу, көңіл-күй құбылмалығы, басқа балаларға қосылмай бөлек жүру, ойынға қызықпау, түнде ұйықтай алмау. Сондай-ақ үнемі шаршап жүру, өзін өзі жек көру, басқалар оны жек көреді деген ойдан арылмау, құлағына түрлі дыбыстар-дың естілуі сияқты факторлар бала психикасы өте қауіпті жағдайда екенінен хабар береді. Жасөспірімдер арасында кездесетін тамақсаулық — басқаны ойламай, есіл-дерті тамаққа ауып тұратын қомағайлық ауруы да психи¬калық жай-күйінің жақсы еместігін танытады.

Жасөспірім баланың мінез-құлқындағы ауытқушылықты өтпелі кезеңге ғана телу дұрыс емес. 13—15 жас аралығындағы жеткіншектердің айналасына селқос қарайтын апатиялық күйі, ойын жинақтай алмауы, тәбетінің бұзылуы, жүрек, асқазан ауруларының жиі мазалауы, ұмытшақтық, маңызды мәселелерге де селқос қарау, өз іс-әрекетіне жауап бермеу, түнде ұйықтай алмау, жалғыздыққа ұмтылу, темекі, арақ сияқты нәрселерге әуестік тәрізді жайттар байқалса, бұл баланың қауіпті жағдайда тұрғандығын білдіреді.

Бала тәрбиесін толығымен мектепке ысырып тастап, одан қалса, бала күтушісі мен мектеп психологына жаба салу, бар мәселені сынып жетек-шісінің мойнына іліп, өзін ұрпағын материалдық жағынан қамтамасыз етуші деп қана білетін ата-аналар саны соңғы жиырма бес жылда көбейгені рас. Қазіргі таңда оқушының мінез-құлқында, қимыл-әрекетінде түсініксіз өзгерістер байқалса, мектеп психологына жүгіну үрдісі белең алған. Алайда баланың адам болып қалыптасуынан бастап ол алатын тәрбие ең алдымен ата-анасына, отбасына қатысты екенін ұмытпаған абзал. Мектеп психологы, ұстаздар бала тәрбиесінде қосалқы рөл атқарады, тәрбие тетігі ата-ананың қолында болуы тиіс. Баланың мінез-құлқындағы өзгерістерге де ата-ана жауапты. Егер жасөспірім өзіне немесе төңірегіне қандай да бір зиян тигізсе ең алдымен ол білім алатын мектеп емес, ата-ана жауапты екенін ескеру керек. Психолог немесе басқа да мамандар баланың бойындағы үрейді уақытша сейілтіп, ол бейімделе бастаған жаман әдеттен уақытша арылтуы мүмкін. Бірақ бала бойындағы, ой-жүйесіндегі өзгерістерді сырттағы маман емес, алдымен өзінің туған ата-анасы байқайды ғой. Сондықтан қай жастағы бала болса да оның қалыптасуына қажетті игілікті ата-анасы дер кезінде бойына құя білгені абзал.

Э. Хаббард деген америкалық жазушының «Баланы оқыту дегеніміз — мұғалімнің көмегінсіз дамуына қабілетті болуға үйрету» деген сөзінде үлкен мән бар. «Оқыту» тек мектептегі ұстаз міндеті деп қабылдамау керек. Бала білімді мектептен ғана емес, үйде, отбасындағы ересектерден алса ғана толық тұлға болып қалыптасады. Бүгінде қалалық жердегі қазақ отбасыларының көпшілігіне тән көрініс — мектептен тыс уақытта балаларды ойын-сауық орталықтарына апару әдетке айналған. Іші қапырық, тауарға толы дүкен¬дерден басқа ештеңе жоқ сауда орталығының ішінде қыдыруға бірнеше сағатын жібереді. Қалалық, аудандық кітапханаларға осынша уақытын жібере ме екен? Бір жағы электроника дүкені, екінші жағы киім-кешек бутигі дегендей, рухани берері жоқ сауда орталығының ортасындағы қапырық фойеде сенделу баланың ой-өрісін кеңейтуге ешқандай көмек бермейді, тіпті денсаулығына зиянды. Оның орнына табиғи ортада, мәселен, тауға, көл жағасына, тіпті ауылдағы туыстарына апарып, демалдырса, бала үшін әрі тәрбие, әрі демалыс болар еді. Үнемі тар көшеде, төрт қабырғамен қоршалған үй ішінде уақыт өткізген бала күйзеліске ұшырамағанда қайтеді? Ғалымдар зообақта қамап ұстаған хайуандардың да ауруға тез шалдығатынын анықтаған. Бала тар жерде қамап ұстайтын хайуан емес. Қаптаған техниканың (ұялы телефон, теледидар, компьютер, т.б.) ортасына «қамап қойып» ой-санасын тұншықтырған соң бала психикасы да қыспаққа қамалады. Баланың санасы сергек болуы үшін ата-ана тәрбие ауанын материалдық ортамен шектемей, рухани бағытқа да бұрғаны жөн болмақ [3].

Ғалымдар мен психологтар осы тақырыпта зерттеулер жасап, нәтижесінде мынадай қорытындыға келген екен: Біріншіден, баланың жүйке жүйесі айтарлықтай бұзылады. Мұның соңы кекештенуге, тұтығуға, айтар сөзін толық жеткізе алмай, жүйке жүйесінің сыр беруінен бет терісінің тартылуына әкеп соқтыруы ғажап емес. Екіншіден, психикасы толықтай өзгереді. Үшіншіден, ұйқысы бұзылады. Гаджетке тәуелді боп қалған балалар үнемі қорқынышты түстер көріп, таңертең көңілсіз оянады. Төртіншіден, тамақтың дәмін сезбейтін болады. Бұл тамақтанар кезде планшетке немесе компьютерге қарап тамақтанғаннан болады.

Сабақ арасында көзді демалдырған дұрыс. Әйтпесе ұзақ уақыт бойы телефонға тәуелді болу көз бен миға кері әсер етеді. Телефонды пайдаланғанда көзге ауырлық түсірмейтін, оқуға ыңғайлы режимге қойып оқу керектігін балаңызға түсіндіріп айтыңыз. Смартфонды ұйқыға жатар алдында пайдаланбаған дұрыс. Мұндай электронды құрылғылардан бөлінетін сәулелер уақыт өте келе ұйқының бұзылуына, депрессияға шалдықтыруы ғажап емес. Сондықтан да ғалымдар смартфонды төсекке жатарда қолға алмаған дұрыс дейді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Обухова Л. Ф. Возрастная психология: учебник для бакалавров — 2014

2. «Даму психологиясы»: Оқу құралы = Developmental psychology: Training manual. Л. Е. Урдабаева, А.Р.Рахматулина — Қостанай: А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университет, 2018. — 257 с.

3. Бапаева М. К. Даму психологиясы: Оқулық. — Алматы: 2014 — 440 бет.

Алайдаркызы К.

Педагогика міндеттері және педагогика категориялары

(п.ғ.м., аға оқытушы

Құрманғазы атындағы ҚҰК)

Тарихи тұрғыдан педагогика жас ұрпақты тәрбиелеу туралы ғылым ретінде дамыды. Бірте бірте педагогиканы қолдау аясы кеңейіп, жастарды оқыту мен тәрбиелеумен байланысты барлық адамдар педагогтар деп атала бастады. Қазіргі уақытта бұл өскелең ұрпақ пен ересектерді тәрбиелеу мен оқытудың заңдылықтары, олардың дамуын қоғамның қажеттіліктеріне сәйкес басқару туралы ғылым. Педагогика пәнін ашқанда, оның категорияларына, яғни ғылыми жалпылауды білдіретін ұғымдарға қол тигізбеу мүмкін емес. Бұл санаттарға кең мағынада тәрбиелеу, білім беру, оқыту, қалыптастыру және дамыту жатады.

Тәрбие — бұл адамның жан жақты, үйлесімді дамуын, еңбек және қоғамдық қызметке дайындығын қамтамасыз ететін мақсатты ұйымдастырылған процесс. Көбінесе «Тәрбие» ұғым ретінде қолданылады. «Тәрбие жұмысы», оның барысында нанымдар, моральдық мінез құлық нормалары, мінез құлық белгілері, эстетикалық талғамдар қалыптасады.

Білім-оқытудың нәтижесі. Білім бұл оқушының игерген жүйелі білімінің дағдарларының ойлау тәсілдерінің көлемі. Білімнің негізгі критериі білімнің жүйелілігі және ойлаудың жүйелілігі, адамның қабілеті жаңа ақпараты мен логикалық пайымдаудың көмегімен білім жүйесіндегі жетіспейтін сілтемелерді өз бетінше толықтырылуы.

Білім алушыларға белгілі бір білімді жеткізе отырып мұғалімдер оларға әрқашан маңызды дүние танымдық, әлеуметтік, идеологиялық, адамгершілік және басқа да көптеген көзқарастарды қалыптастыра отырып қажетті бағыт береді. Сондықтан оқыту тәрбиелік сипатқа ие. Сол сияқты, кез келген тәрбиеде оқыту элементтері бар. Оқыту тәрбиелеу, тәрбиелеу оқыту. Даму бұл адам ағзасындағы сандық және сапалық өзгерістердің процессі мен нәтижесі. Бұл тұрақты, үздіксіз өзгерістерге, бір күйден екінші күйге өтуге байланысты. Осы процесті терең зерттеу үшін қазіргі ғылым даму процесінде физикалық, психикалық, рухани, әлеуметтік аспектілерді анықтады. Педагогика тұлғаның рухани дамуын мәселелерін барлық басқа компоненттермен байланысты зерттейді. Педагогиканың нәтижесі кез келген жастағы тұлғаның оқыту және тәрбиелеу процестерін зерттеу болып келеді.

Педагогика ғылымның әдістемесі. Педагогикадағы зерттеу әдістері әдістеме кәзіргі ғылымның дүниетанымдық тұжарамдамасын, яғни ғылымда қалыптасқан негізгі бастапқы ережелерді зерттейді. Педагогика ғылымның әдістемесі:

— педагогикалық — теорияның бастапқы ережелері, педагогикалық құбылыстарды қарастыруға көз қарас принциптері және оларды зерттеу әдістері, сондай ақ алынған білімді тәрбиені, оқыту және білім беру практикасына еңгізу жолдары туралы білім жүйесі

— кез келген педагогикалық мәселені зерттеудің негізінде жатқан жалпы принципті бастапқы ережелер педагогикалық зерттеу принциптері кез келген педагогикалық зерттеулердің негізгі ережелерін білдіреді, мәселедеге көз қарасты, фактілерді алу әдістемесін және оларды талдауда анықтайтын бірқатар принциптерде көрінеді. Педагогикалық құбылысты немесе процесті тұтас зерттеу принципі. Құбылысты немесе процесті тұтас зерттеу принципі мыналарды қамтиды:

— зерттеуде жүйелік тәсілді барынша пайдалану;

— зерттеу байланысын орнату.

Зерттеу әдістерін кешенді қолдану принципі. Мәселелерді зерттеу кешенді көзқарас принципі қажет:

— педагогикалық құбылыстарды зерттеудегі көп мақсатты көзқарас, бұл бірнеше зерттеу міндеттерін ұсынуда көрінеді. (құбылыстың мәнін, оның қозғаушы күштерін, ішкі факторларын, сыртқы жағдайларын, барлық осы теориялық ережелер негізінде құбылысты педагогикалық басқаруды зерттеу);

— зерттелетін процестің мүмкіндегінше көп байланыстарын қамту;

— басқалармен және олардың ішіндегі ең мағыздысы;

— зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде барлық сыртқы әсерлерді есепке алу, педагогикалық процестің көрінісін бұрмалайтын кездейсоқ әсерлерді жою;

— әр түрлі зерттеу әдістері, алынған деректерді үнемі тексеру және нақтылау арқылы бір педагогикалық фактіні бірнеше рет тексеру;

— зерттеуде алынған нәтижелерді философиялық, логикалық және психологиялық педагогикалық талдау.

Ғылыми педагогикалық шешімге кешенді көзқарас принципі. Оперативтік принципі педагогикалық процестегі көптеген субъективті факторларға байланысты ерекше орын алады. Әр бала ерекше, әр мұғалім жеке тұлға. Мұғалімдер мен оқушылардың қарым қатынасы субъективті факторларға негізделген: әр мұғалімнің әр оқушы туралы өзіндік пікірі бар, сол сияқты әр оқушы әр мұғалімді әр түрлі түсінеді және оқиды. Тәрбие қатынастарының субъективтілігі ғалымның субъективті әлемімен толықтырылады. Бұл жағдайда объективтілік принципі, шындықты әздеуге деген ұмтылыс, максималды адалдық өте қажет. Объективтілік принципі қажет:

— әр фактіні бірнеше әдіспен тексеру

— жүргізілген барлық эксперименттік немесе тәжірибелік жұмыс барысында алынған нақты материалды нақтылау;

— зерттеу деректерін басқа зерттеушілердің деректерімен салыстыру, зерттелетін қасиеттер мен құбылыстардың сипаттамасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтау;

— әртүрлі көзқарастарды салыстыру арқылы ғылыми деректер алу.

Баланы оқыту мен тәрбиелеу бірлігі принципі. Педагогикалық эксперементтің күрделілігі мынада: бір уақытта бірнеше мәселелерді шешу керек: балаларды зерттеу және тәрбиелеу, ережелерді, гипотезаларды тексеру және эксперементтік жұмыстың нәтижелерін жалпылау, зерттеу және тәрбиеші болу, балаларды зерттеу жыне оларды өзін өзі зерттеуге ынталандыру. Зерттеуші бір уақытта бірнеше істің орындалуын біріктіруі керек. Ғылыми зерттеудің мұндай ұтымды жолы сонымен бірге ең дәл, сенімді, объективті болу керек. Сондықтан ғылыми зерттеу әдістемесін әзірлеу кезінде ең маңызды міндет — балаларды зерттеу әдістерін білім беру әдістеріне айналдыру.

Тарих принципі. Педагогикалық құбылысты тарихи талдау кезінде:

— педагогикалық идеяның пайда болуының алғышарттарын тудырған әлеуметтік факторларды анықтау;

— көзқарастардың өзгеруіне әкелген негізгі тарихи процестерді анықтау;

— ата ана тәрбиесі тәжірибесінің икемге қалай әсер еткенін көрсету.

Педагогикадағы дәстүрлі зерттеу әдістеріне психологиядағы сияқты мыналар жатады: бақылау, эксперемент, тестілеу және сауалнама. Психологиядағы сияқты оқушылар мен мұғалімдердің іс әрекетінің өнімдері зерттеледі: жазбаша жұмыстар, суреттер, балалар шығармашылығының пәндері, оқу құжаттамасы талданады. Педагогикада жеке оқытушы — тәлімгерлердің педагогикалық тәжірибесін зерделеу, әдістемелік және педагогикалық әдебиеттерді, бейнематериалдарды талдау ерекше маңызға ие. Бұл зерттеу ел өмірінің әр түрлі кезеңдеріндегі тәрбие мен мінез құлық этикасының тарихи байланыстарын анықтауға, жалпы және тұрақты оқу тәрбие жүйесін анықтауға бағытталған.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Подласый И. П. Педагогика: учебник для академического бакалавриата: для студентов высш. учеб. заведений. Москва, 2015 — 491с.

2. Сластинин В. А. Педагогика: в качестве учебника для студентов высш. учебн. заведений. М.: Академия, 2008 — 304 с.

3. Колокольникова З. У., Лобанова О. Б. История педагогики и образования: учебное пособие по направлению педагогическое образование. Красноярск, 2014 — 402с.

Альжанова А. Т.

ПРИЧИНЫ ДЕВИАЦИИ В ПОВЕДЕНИИ УЧАЩИХСЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ

(Научный руководитель:

канд. пед. наук, Я. И. Радзицкая)

В современных общеобразовательных учреждениях с каждым годом количество учащихся с отклоняющимся поведением только растёт. С ростом количества подростков имеющих отклонения в поведении связано увеличение числа провоцирующих факторов, которые способствуют формированию девиантного поведения [1,с.672]. Рассматривая причины формирования девиантного поведения среди подростков, можно выделить следующие: неблагоприятные условия социализации, искаженные ценностно-нормативные представления и негативный опыт в асоциальных компаниях подростков, недостаточное разнообразие деятельности в учебной и воспитательной среде. Также особое влияние на подростков оказывают социальная незрелость, физиологические и индивидуально-психологические особенности формирующегося организма. Девиация поведения может быть временной или стать постоянной чертой личности [2,с.193].

Согласно статистике, социальная девиация наблюдается в среднем у половины подростков в возрасте 14−18 лет. Понятие девиантного поведения подростка подразумевает комплекс деяний, противоречащих общественной морали и нарушающих ее. Это проявляется в жестокости, агрессии, различных зависимостях, фобиях, противоправных действиях, суицидальных наклонностях [3,с.304].

Для характеристики отклоняющегося поведения используют такие специальные термины, как «делинквентность» и «девиантность». Под делинквентным поведением понимают цепь проступков, повинностей, мелких правонарушений, отличающихся от криминальных, т.к. уголовно наказуемых, серьезных правонарушений и преступлений. Под девиантностью понимается отклонение от принятых в обществе норм. В объем этого понятия включаются как делинквентное, так и другие нарушения поведения (от ранней наркотизации до суицидных попыток) [7,с.240].

Причины отклонения в поведении подростков подразделяется на две большие группы — социальные и физиологические. К первой группе социальных причин можно отнести: неполные семьи — в данном случае не формируется образец поведения с противоположным полом, ошибки учебно-воспитательного процесса приводят к конфликтам с учебным коллективом и педагогами, как следствие неуспеваемости, конфликтные или асоциальные семьи — конфликты между родителями приводят к упущениям в воспитательном процессе и отстраненности ребенка, а паразитический образ жизни, антиобщественное поведение родителей или алкоголизм (наркомания) вообще становятся примером к действию [4,с.112—123].

Среди физиологических причин отклоняющегося поведения подростков можно выделить следующие: патологии центральной нервной системы, которые формируются в результате черепно-мозговых травм, а проявляются в неустойчивости эмоционального проявления и снижением возможностей к адаптации, особенности переходного возраста — под воздействием гормонального всплеска в организме происходит созревание некоторых отделов головного мозга и формирование ряда психических функций высшего типа, в результате которых у ребенка происходит обострение черт характера и появление асоциальных поступков, наследственные признаки умственной недостаточности, склонностей к зависимостям от алкоголя или наркотиков, аномальные черты характера [1,с.378].

Кроме того, развитие отклонения в поведении проходит периоды единичных поступков, переходящих к регулярным действиям и организованной деятельности, составляющей образ жизни. Этот процесс может занимать различный временной промежуток, от пары недель до нескольких лет. За основу клинического проявления девиантного поведения берется сложность социальной адаптации [6,с.343—365]. Она выражается в частой смене друзей, регулярными конфликтами со сверстниками в школе и педагогами, а также тягой к плохим компаниям. Сложности общественной адаптации часто характеризуется уходами из дома, прогулами уроков, отказом от посещения школы. При этом подросток характеризуется как рассеянный, невнимательный, непостоянный или ветреный (регулярно бросает незаконченные дела и постоянно меняет свои увлечения). Учебная же деятельность не вызывает у него интереса, поэтому успеваемость низка и учеба дается с трудом.

Проведя анализ индивидуальных особенностей подростков, склонных к девиантному поведению, можно охарактеризовать их особенности эмоционально-волевой сферы: повышенная тревожность, импульсивность, раздражительность, агрессивность, конфликтность. Подростковые девиации также отличает: личностная включенность, занижение самокритики к совершенному проступку, риск возможного рецидива [1,с.672]. При этом, зачастую, сам подросток оценивает свой проступок, как выражение самостоятельности.

Следует иметь в виду, что подростковом возрасте формирование личности еще не завершено. Грамотная и тактичная помощь способна скорректировать развитие ребенка, не допуская появления отклонений и рецидива. Профилактика девиантного поведения подростков — одна из важнейших задач современного общества. Несмотря на множество мероприятий, принятых в рамках государственной политики по противодействию девиантному поведению, проблема остается довольно сложной в связи с растущим уровнем преступности, расслоения общества и неблагополучия подростков [6, с.343—365].

На наш взгляд, для того чтобы изначально не допустить развития в подростке признаков отклоняющегося поведения необходимо не забывать также о такой элементарной вещи, как информирование о нормах и правилах поведения в обществе, привитие моральных и нравственных принципов. Это должны делать не только родители, но и общество. Но главное, эта информация не должна быть пустой, каждое утверждение, каждое пожелание, относящиеся к поведению ребенка, должны быть подкреплены делом. Личный пример — это, пожалуй, половина пути к воспитанию полноценной личности [5,с.378].

Полагаем, что одной из лучших форм профилактики девиантного поведения является воздействие на подростка при помощи различных средств и форм воспитания. Важно помнить, что применение предупредительных мер намного эффективнее, чем использование средств сдерживания подростка. Важно, чтобы подросток сам был заинтересован и осознавал все преимущества своего развития и перевоспитания, что достигается при разумном целенаправленном воспитательном воздействии [7,с.240].

Литература

1. Абрамова Г. С. Возрастная психология: учеб. пособие / Г. С. Абрамова. — М.: Академия», 2014. — 672 с. Дианов М. А. Никитина С. Ю. Здравоохранение в России 2013.

2. Возрастная психология: учеб. пособие / М. Е. Хилько, М. С. Ткачева. — М.: ЮРАЙТ, 2010. — 193 с.

3. Айхорн А. «Трудный подросток». — М.: Апрель Пресс, Изд-во ЭКСМО-Пресс, 2011. — с. 304.

4. Алфимова М. В., трубников В. И. Психогенетика агрессивности // Психология. — 2009. — с. 112—123.

5. Андреева Г. М. Социальная психология. Учебник для высших учебных заведений. — М.: Аспект Пресс, 2011. — с. 378.

6. Зотова О.И Проблемы отклоняющегося поведения // Психологические проблемы социальной регуляции поведения. — М.: Наука, 2010. — с. 343—365.

7. Воспитание трудного ребенка: Дети с девиантным поведением / под ред. М. И. Рожкова. — М.: ВЛАДОС, 2001. — 240 с.

Сведения об авторе

Альжанова Айгуль Тулегеновна, магистр 2 курса образовательной программы 7М01101 «Педагогика и психология» Кокшетауского университета имени Абая Мырзахметова (КУАМ), психолог ГКП на ПХВ «Областной центр психического здоровья» Управления здравоохранения Акмолинской области г. Кокшетау, Казахстан.

Статья выполнена под научным руководством Радзицкой Ядвиги Изидоровны, кандидат педагогических наук, доцент кафедры социально-педагогических дисциплин Кокшетауского университета имени Абая Мырзахметова (КУАМ) г. Кокшетау, Казахстан.

Әмірғали Г., Нұрсанова С.

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ В ПРЕПОДАВАНИИ ПЕРЕВОДА

(студенты Жетысуского университета им. И. Жансугурова, г. Талдыкорган

научный руководитель: магистр гуманитарных наук, Бейсембайева А. Қ.)

В статье рассматриваются истоки науки о переводоведении с целью показать читателям, как эта область науки развивается с течением времени и показывает, как она становится международным явлением. Со временем, как Дж. Холмс впервые предложил термин «переводоведение»; можно наблюдать постепенный переход от переводческой концепции языка к современному переводу как инструменту межкультурной коммуникации. Также приводятся примеры исследований, проведенных в области переводоведения. Какие изменения произошли в 21 веке, каковы достижения современ-ных технологий и как это может облегчить нашу жизнь. В XXI веке происходит очеред-ное расширение спектра исследований, особенно в области аудиовизуального и медиапере-вода. Особое внимание уделяется изменениям отношения к переводу и творческой роли переводчика, в том числе на пересечение переводческого творчества и оригинального литературного искусства.

Ключевые слова: Переводоведение, дискурс, интрепретация, перевод, языковая политика, коммуникация, идеология, идентичность, культурный обмен.

Мақалада оқырмандарға ғылымның бұл саласы уақыт өте келе қалай дамып келе жатқанын және оның халықаралық құбылысқа айналуын көрсету мақсатында аударма ғылымының бастаулары қарастырылады. Уақыт өте келе Дж. Холмс алғаш рет «аударма» терминін ұсынды; мәдениетаралық коммуникация құралы ретінде тілдің аударма тұжырымдамасынан қазіргі аудармаға біртіндеп көшуді байқауға болады. Сондай-ақ, аударма саласында жүргізілген зерттеулердің мысалдары келтірілген. 21 ғасырда қандай өзгерістер болды, заманауи технологияның жетістіктері қандай және бұл біздің өмірімізді қалай жеңілдетуі мүмкін. ХХІ ғасырда зерттеу спектрінің тағы бір кеңеюі байқалады, әсіресе аудиовизуалды және медиа-су саласында. Аударма мен шығармашылық рөлге деген көзқарастың өзгеруіне ерекше назар аударыладыь аудармашы, оның ішінде аударма шығармашылығы мен түпнұсқа әдеби өнердің қиылысында.

Тірек сөздер: аударматану, дискурс, интерпретация, аударма, тіл саясаты, коммуникация, идеология, сәйкестілік, мәдени алмасу.

The article examines the origins of the science of translation studies in order to show readers how this field of science develops over time and shows how it becomes an international phenomenon. Over time, as J. Holmes first proposed the term «translation studies»; one can observe a gradual transition from the translation concept of language to modern translation as an instrument of intercultural communication. Examples of research conducted in the field of translation studies are also provided. What changes have taken place in the 21st century, what are the achievements of modern technology and how it can make our lives easier. In the 21st century, there is another expansion of the range of research, especially in the field of audiovisual and media translation. Special attention is paid to changes in the attitude towards translation and the creative role of the translator, including the intersection of translation creativity and original literary art.

Key words: Translation studies, discourse, interpretation, translation, language policy, communication, ideology, identity, cultural exchange.

Термин «переводоведение» был введен американским переводчиком и изобретателем Джеймсом Холмсом в 1970 году. В статье «Название и природа переводоведения», опубликованной в 1972 г. Холмс указывал, что большую часть времени в англоязычном мире перевод получал лишь «небольшое упоминание в работах писателей, философов и литературоведов, а иногда и в работах конкретного лингвиста», но после Второй мировой войны был растущий интерес к проблемам перевода [1, с.173].

Идеи Холмса были предложены небольшой группе учёных из Израиля, Голландии, Бельгии и Словакии, сформировавшейся в начале 1970-х годов. В состав группы входили: Итамар Эвен-Зохар, Хосе Ламберт, Гидеон Тури, Андре Лефевр, Раймонд ван де Брук и Антон Попович; за плодотворную работу на съезде 1976 г. Когда к группе присоединилась Сьюзан Басснетт, была предпринята попытка сделать своеобразный ма-нифест о зарождающейся молодёжной, по их мнению, науке. Этот том, написанный Лефевром, был опубликован вместе с материалами конференции в 1978 году и включал создание новых научных целей: «Цель этой науки — создать всеобъемлющую теорию, которая может быть использована в качестве основы для переводческой практики. Эта теория будет полезна своей аргументацией, которую невозможно свести ни к неопозитивистским, ни к герменевтическим соображениям [2, с. 234].

В XXI веке произошло множество событий: от технологических достижений в области информационных технологий до глобальных проблем, связанных с изменением климата и международной безопасностью. То, как люди взаимодействуют друг с другом, а также программы и системы обмена, стало возможным благодаря современным технологиям.

Следовательно, особое внимание следует уделить достижениям в области перевода, которые способствовали серьезному изменению способов взаимодействия культур и языков. Новые технологии, такие как машинный перевод и искусственный интеллект, психологические исследования в области перевода и синхронного перевода, не только улучшают качество перевода, но и делают его более доступным и эффективным. Исследования в области художественного перевода помогают расширить культурное наследие и сделать его доступным для более широкой аудитории. Эти изменения вывели сферу перевода на новый уровень, то есть использование новых технологий в переводе. И мы можем понять, что с развитием этой науки потребность в услугах перевода возрастает, и сфера перевода развивается, чтобы идти в ногу с этими изменениями. Современные технологии также позволяют синхронно переводить на конференциях и мероприятиях, используя специальные инструменты и системы мгновенного перевода речи. Это способствует общению между людьми, говорящими на разных языках, и культурному обмену. Также развиваются традиционные аспекты перевода, такие как дискурс, интрепретация, перевод, языковая политика, коммуникация, идеология, идентичность, культурный обмен. Кроме того, изучение стилей перевода в век современных технологий невозможно переоценить. Развитие переводоведения как самостоятельной области науки привело к открытию новых направлений исследований. Все перечислить в рамках данной статьи невозможно, но можно упомянуть исследование норм перевода и связи перевода с эстетическими критериями, существующими в определенный исторический период, что, естественно, предполагает анализ стиля с учетом различных исторических условий.

В контексте научного перевода, XXI век предоставил ряд новых возможностей. Одной из них является появление онлайн-переводчиков, таких как Google Translate, Яндекс, Переводчик, DeepL, которые используются обычными людьми в качестве замены человеческого переводчика. Кроме того, компьютерные программы для перевода, такие как Trados или SDL Studio, позволяют профессиональным переводчикам значительно повысить эффективность и точность перевода, а также упрощают работу с текстами разной сложности. Онлайн-переводчики могут использоваться как вспомогательное средство, и они быстро и легко переводят тексты на разные языки. Однако стоит отметить, что качество таких сервисов иногда оставляет желать лучшего, особенно при переводе сложных или специализированных текстов, которые лучше переводить профессионалам. Несмотря на распространение новых технологий в области перевода, важно помнить о значимости профессионального человеческого вмешательства. Человеческий фактор остается ключевым при создании качественного перевода, особенно в работе с культурно-зависимыми текстами [3, с. 120].

Также было рассмотрено понятие «внутриязыкового перевода», которое пока еще не получило должного признания в русскоязычной лингвистике, поскольку сам термин появился примерно два десятка лет назад. Однако в последнее десятилетие количество публикаций по этой теме растет, что свидетельствует об актуальности проблемы. Было показано, что внутриязыковой перевод подразделяется на два вида: диахронический, предполагающий перевод текстов, созданных сотни лет назад, на современный язык, и синхронический, который может быть межвариантным или нормализующим. Этот вид перевода следует отличать от адаптации, поскольку переводчик изменяет текст на разных уровнях, а не просто заменяет устаревшие слова [4, с. 55]. Таким образом, хотя технологии сделали перевод более доступным и быстрым в XXI веке, важно помнить о необходимости профессионализма и качества в этой области.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ:

1. Holmes J. The Name and Nature of Translation Studies. The Translation Studies. Reader. Ed. by L.Venuti. London, New York, Routledge Publ., 2000

2. Lefevere A. Translation Studies: The Goal of the Discipline. Literature and Translation: New Perspectives in Literary Studies Eds. J. Holmes, J.Lambert, R. van de Broek. Leuven, Academic Publ. Co., 1978

3. The Oxford Handbook of Translation Studies. Oxford University Press. Edited by Kirsten Malmkjær and Kevin Windle, 2012

4. Venuti L. Translation Changes Everything: Theory and Practice. London, New York, Routledge Publ., 2013

Бейсембайева А. Қ.

СОВРЕМЕННЫЕ ПОДХОДЫ В ОБУЧЕНИИ ТЕОРИИ ПЕРЕВОДА

(Жетысуский университет им. И. Жансугурова)

Данная статья рассматривает современные подходы в обучении теории перевода. Перевод — это сложный процесс, который требует как языковых, так и культурных компетенций. В современном мире существует ряд подходов к обучению теории перевода, которые учитывают разнообразные аспекты переводческой деятельности. В данной статье анализируются различные методы и стратегии обучения переводу с применением таблиц, которые помогают студентам развивать свои навыки и компетенции.

Ключевые слова: Перевод, коммуникативный эффект, интерактивное обучение, контекстуальный анализ, адекватность перевода