Адам басындағы 100 млрд нейронның бір миллиарды ақпарат сақтауға кетеді. Салыстырмалы түрде алғанда егер жадының көлемі жағынан есептесек, адамның миы бірнеше петабайттан тұрады деуге болады. Ал бір петабайттың көлемі: MP3 форматтағы музыкалық файлды 2000 жыл бойы ойнатып қойғанға тең.
Жадысы әдеттегіден ерекше адамды савант дейді.
1996 жылы жадының молекуласын анықтады. Есте сақтаумен тікелей байланысты жүздеген биохимиялық жүйелердің ішінен ерекше фермент тапты. Бұл фермент нейронның ұштарында орналасып, өздігінен синтезделеді. Басқа жасушалармен байланысады. Егер оны толығымен жойып жіберсе, жады түгелдей істемей қалады. Ал ферменттің көлемін азайтса, жады нашарлайды, ал көбейтсе, есте сақтау да жақсарады.
Бұл геннің өзгеруіне адамның эмоциясы тікелей қатысты. Егер ақпаратты қызық деп тапсаң, терезе ашылады, гендер өзгереді, сөйтіп ақпарат ұзақмерзімге сақталады. Егер ақпарат қызық болмаса, онда терезе мүлдем ашылмайды. Сол үшін біреу көбейту кестесін жатқа білмесе де, ақындардың өлеңін жаттап алуға құмар. Өйткені оған қызық. Ал біреуге өлең мүлдем қызық емес, бірақ тригонометрияның формулаларын ұмытпайды.
Біздің басымыздағы нейронның гені бар. Олардың ұйықтап жатқандарын оятып, белсенділігін арттыруға болады. Белсендендірілген нейрондар өсіп, жаңа байланыс құра алады. Бұл феноменді зерттейтін ғылымды эпигенетика деп атайды.
Миына зақым түскен адамға да осы жетістікті қолданады. Яғни, зақымданған нейрондардың орнын ауыстыру үшін қажетті гендерді оятады. Адамның белгілі бір эмоциясын оятатын гендерді іске қосуға болады. Эмоциядан гормон пайда болады. Яғни, ағза өзіне қажетті гормонды өзі бөле алады. Ол үшін арнайы дәрі ішудің қажеті жоқ.
Осы эпигенетика арқылы геннің белсенділігін құбылту арқылы адамның есте сақтау қабілетін төмендетіп немесе арттыруға да болатынын ғылым бүгінде анықтап отыр. Жаңа ақпаратты толығымен ұзақмерзімді жадыға сақтауға төрт сағат уақыт кетеді екен. Өміріңде бір қызық оқиға болғанда, оны сақтау үшін мида терезе ашылады.
Қарт адамдардың ұмытшақ болатыны, жаңа ақпаратты жадында ұстай алмайтыны бар. Неге десең, адам миының тек 10%-ын ғана қолданып, қалған бөлігін оятуға, жұмыс істетуге тырыспайды. Қолданылмаған жасушалар жыл сайын істен шығып отырады. Ал мидың барлық бөлігін белсенді түрде іске қосу үшін неше түрлі әдістер бар. Алысқа бармай-ақ, күн сайын кітап оқу, есепті ойша шығару, өлең жаттау, жаңа жерлерге бару сияқты бәріміздің қолымыздан келетін нәрселер бар. Осының өзі миды әрдайым жұмыс істетіп, жаңа жасушалардың пайда болуына, жаңа нейрондық байланыстардың қалыптасуына көмектеседі.
Әдет деген жастарда 21 күнде, үлкендерде 21-45 күн ішінде қалыптасады.
Адам деген әдеттердің жиынтығынан тұрады. Әдет деген біздің қайталай берген әрекеттерімізден туады. Әдет әбден сіңіп, мінезге айналады. Мінезіміз – біздің өміріміз. Әдетті түбірімен жойып тастау мүмкін емес. Оны тек өзгерте аламыз. Жаман әдетті жақсы әдетке өзгертуге болады. Жақсы әдетті нөлден қалыптастыруға болады.
лді. Екі нейронның байланысуын синапс деп атайды. Осылай ақпараттар бір-біріне өтеді. Ақпаратты өңдеу, беру қабылдау үшін нейрондар басқа нейрондарды қозғалып тұрып табады. Байланысады, қайтадан ажырайды. Қозғалыс тоқтамайды.
Байланысқан нейрондар бір-біріне электр импульсін жібереді. Осы импульс арқылы ақпарат беріледі. Бұдан бөлек нейрондар айналасына нейротрансмиттер деп аталатын химиялық зат жібереді. Бұл да ақпарат таратудың бір жолы.
Ми жасушасы – нейрондар басқа жасушаларға мүлдем ұқсамайды. Бұл жасушалардан ұзын бұтақ тарайды, оны аксон деп атайды. Әр аксоннан бұтақшалар тарайды, оны дендрит дейді.
