автордың кітабынан сөз тіркестері  Өркениетті адам

Санжар Керімбай

Бидайдың басын көтергені – дақылының жоқтығы, жігіттің кеудесін көтергені – ақылының жоқтығы

Тақсыр, кейде қанша мал тапсақ та, қадірімізді білмес ақымақ қатындар бар. Оларға да бір үгіт қылсаңызшы, – деді бір мұсылман.

– Бауырлар, мал тапқанды қатынға міндет қылмаңдар. Әсілі адами борыштарың бұл емес. Ақылдының мал табуға септігі жоқ, ақымақтың мал табуға кемдігі жоқ. Ер жігіт ілім ізденіп, тәлім-тәрбие, үлгілі сөз, өнегелі өрнек, нұрлы хикмет үйренуге, соны біреуге үйретуге міндетті.

Батыр деген барақ ит, екінің бірі табады. Би деген ақ шариғат, мыңнан бірі ғана табады.

Өзін жеңгені қалай? – деп және сұрақ қойылды.

– Көңілге кек сақтамасын. Ит мінезімен күрессін. Зорлықшымен тірессін. Таң сахарда Алланы зікір етсін. Жаратылысқа қарап пікір етсін. Тағдырына шүкір етсін. Барға қанағат, жоққа сабыр қылсын. Сабыр, тағатпен көңіл-дің көзін ашсын, жұртына ілімнің нұрын шашсын. Өзінен мықтыны мойындасын, Хақ жолында мойымасын. Жігіт-тің өзімен таласса да, бағымен таласпасын. Күншілге жақтаспасын. Момынмен қастаспасын. Жақсыға тас атпасын. Осы үдеден шыққан адам бұдан былай ЕР атанады.

Себебі адам – творчествалық жаратылыс. Рухани һәм мәдени өнім тұтынбай тұра алмайды. Сондықтан ерте ме, кеш пе мұсылмандар да діннің мәдени арнасына ауысады.

Алланы бір деп тануда Құранға мұқтаждығым жоқ. Адамның ақылы Құран түспесе де, пайғамбар келмесе де, күллі тіршіліктің тағдыры бір ғана Ұлы Жаратушының қолында екенін айыра алады. Сондықтан әрбір үкім мен нұсқауды ақылдың елегі мен сүзгісінен өткізу керек деген әдісті ұстанды»

«Ажал ақымақ үшін алтау, ақылды үшін біреу»

Болашақта қандай да бір адам тілі, діні, түрі, нәсілі бөлек, бөтен елдің пендесімен жолығып қалғанда діни дауға шатылмай, мәдени қайшылыққа түс-пей, ортақ рухани тақырып тауып, бір-бірінің мәдениетінен ұқсастық іздеп, дұшпандаспай, кекетіп-кемсітпей достық пейілмен әңгіме құра алса, соны өркениетті адам деп атайық», – деп келісіпті, – дедім.

заман өткен сайын түзелемін деген кісіге адамзат өркениеті оңтайлы жағдай жасап берді»

Ең жақсы адам – басқаның даралығын, дарынын, өнерін, тағы басқа толып жатқан қасиеті мен талантын жазбай танып, қызғанышқа берілмей, дер кезінде бағасын беріп, оны төбесіне тұтатын адам. Яғни өзін емес өзгенің жетістігін көріп, біліп, танып соның жолындағы кедергіні жоюмен айналысатын пенде: кісінің ең асылы саналады.