автордың кітабын онлайн тегін оқу  Өлеңдер мен аудармалар І кітап

Абай Құнанбайұлы

1855-1881

ШЫҒЫС АҚЫНДАРЫНША

Иузи — рәушан¹, көзі — гәуһар²,

Ләғилдек³бет үші әхмәр⁴.

Тамағи қардан әм биһтар⁵,

Қашың құдрет⁶, қоли шигә⁷.

Өзәң гүзәлләра рәһбар⁸,

Сәңә ғишық болып кәмтар,

Сүләйман, Ямшид, Искандәр,

Ала алмас барша мүлкигә.

Мүбәда⁹олса ол бір кәз,

Тамаша қылса йузмә-йуз.

Кетіп қуат, йұмылып көз,

Бойың сал-сал бола нигә?

* * *

ФЗУЛИ, ШӘМСИ, СӘЙХАЛИ

Фзули, Шәмси, Сәйхали,

Науаи, Сағди, Фирдауси,

Хожа Хафиз — бу һәммәси

Мәдәт бер я шағири¹⁰фәрияд¹¹.

* * *

(„ӘЛИФБИ" ӨЛЕҢІ)

Әлифдек ай йузіңе ғибрат¹²еттім,

Би, бәләи¹³дәртіңа¹⁴нисбәт¹⁵еттім.

Ти, тілімнән шығарып түрлі әбиат¹⁶,

Си, сәнаи¹⁷мәдхия¹⁸хұрмәт еттім.

Жем, жамалың¹⁹қандай ақ рузи²⁰маған,

Ха, хәлиллик²¹таппадым; жаным, сәнан.

Хи, халайық, мен емес, бәрі ынтизар,

Дәл, дариға ғишық оты бермес аман.

Зәл, зәлиллік²²көрген соң, сайрай бер, тіл,

Ре, риза қылмағынды, яр²³, өзің біл.

Зи, зәһәрдай²⁴күйдірді ғишқың қатты,

Сын, сәләмат қалмағым болды мүшкіл.

Шын шикәр ләб²⁵есіме түскен сайын,

Сат, сабырым қалмады, мен не әйләйін.

Зат, зайғ²⁶өмірім өтті менің бекер,

Тай, талаптан әйтеуір құр қалмайын.

Зай, залым көп қылыш боп жанға оқталды,

Ғайін, ғақылымды басымнан тартып алды.

Ғайын, ғариблік басыма түскеннен соң,

Фи, файдаң тие ме деп жаза салды.

Қаф, қабыл болар ма екен жазған хатым,

Кәф, кәмил²⁷ақылың, асыл затым.

Ләм, ләбіңнен ем қылсаң мен дерттіге,

Мен, меһріңнен қалмас ед бар апатым.

Нон, налә ғып қайғыңмен күйдірдің көп,

Уау, уәйлана²⁸ғишқың уайым жеп,

Һи, һеш файдаң тимесе өлді ойлаңыз,

Ләм әлиф, лә иләһа илалла²⁹деп.

Я, ярым, қалай болар жауап сөзің,

Мәт — қасың, тәштит — кірпік, сәкін — көзің³⁰.

Үтірмен асты-үстілі жазуда бар,

Болуға асты-үстілі көнсең өзің.

ШӘРІПКЕ

Түңлікбайдың қатыны, атың — Шәріп,

Байға жарып көрмеген сен бір кәріп.

Сен – шыққан жол үстінде жалғыз түп ши,

Көрінген ит кетеді бір-бір сарып.

АБЫРАЛЫҒА

Мен жасымнан көп көрдім

Мұсылманды, кәпірді.

Абыралыдай көрмедім

Намаз білмес пақырды.

Қираәтін³¹оқытып

Көріп еді, шатылды.

Ниет қыла білмейді,

Не қылады нәпілді³².

Намазшамның³³артынан

Құржаң-құржаң етеді.

Жер ұшық³⁴берген кісідей

Тоңқаңдай ма, не етеді.

Нәпіл түгіл, намазы —

Бәрі желге кетеді.

„Еннатайына кәлкәусар"³⁵,

Пашол дереу, күнәкар.

Аяғын ойлап айтқаны:

"Әні-шаны күлаптар".

Осы оқумен намаздың

Қай жерінде сауап бар?

Тегін ойлап байқасаң,

Мұнда ми жоқ, құлақ бар.

ЖАҚСЫЛЫҚҚА

Аяғыңды аңдап бас, ей, Жақсылық!

Өз басыңда жының бар бір бақсылық.

Борышқорлық — адамға қиын нәрсе,

Әрқайда өсіткізеді мал тапшылық.

* * *

(М. Ю. Лермонтовтан)

КЕҢ ЖАЙЛАУ — ЖАЛҒЫЗ БЕСІК ЖАС БАЛАҒА

Кең жайлау — жалғыз бесік жас балаға,

Алла асыраған пендесі аш бола ма?

Ержеткен соң сыймайсың кең дүниеге,

Тыныштық пен зар боларсың баспанаға.

* * *

САП, САП, КӨҢІЛІМ, САП, КӨҢІЛІМ!

Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!

Саяламай, сай таппай,

Не күн туды басыңа,

Күні-түні жай таппай?

Сен жайыңа жүргенмен,

Қыз өле ме бай таппай?

Түн кезгенің мақұл ма,

Жан-жағыңа жалтақтай?

Өлермін деп жүрмісің,

Мұнан басқа жан таппай?

Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!

Сабыр түбі — сары алтын.

Сабыр қылсаң, жайыңды

Білер ме екен бекзатым?

Көңіл аулап, сөз айтар

Арадағы тілхатым,

Ағын судай екпіндеп,

Лайы жоқ суатым.

Ауру да емес, cay да емес,

Құрыды әл-қуатым.

Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!

Сана қылма бекерге.

Сан қылғанмен пайда жоқ,

Дүние даяр өтерге,

Ажал даяр жетерге.

Қош, қыз алсын қойнына,

Бейнет көрмей, дәулет жоқ,

Әлі барып кетерге,

Оныменен бойыңа

Иман, дәулет бітер ме?

Адалды сатсаң арамға,

Құдай қабыл етер ме?

Қыз сүйеді мені деп,

Оған көңіл көтерме!

Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!

Сарқа берме санасып.

Бәрін өзің білсең де,

Әлі-ақ өзің танасың,

Өртенесің, жанасың.

Өз-өзіңнен бейнетке

Өз басыңды саласың.

Қай мезгілде тойғыздың

Аюдайын ағасын,

Қатыны мен қалашын?

Қарсақ жортпас қара адыр,

Қарамай неге шабасың?

Сонда тәуір бола ма,

Ұстап aп біреу сабасын?

Киіміңді тонасын,

Елге де күлкі боласың.

Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!

Сағынышқа сарғайма!

Жай жүрсең де қыз қумай,

Сені біреу қарғай ма?

Қыз іздесең, қалың бер,

Мұным ақыл болмай ма?

Көріп алсаң көріктіні,

Таңдап алсаң тектіні,

Сонда да көңіл толмай ма?!

1882-1883

* * *

ҚАНСОНАРДА БҮРКІТШІ ШЫҒАДЫ АҢҒА

Қансонарда бүркітші шығады аңға,

Тастан түлкі табылар аңдығанға.

Жақсы ат пен тату жолдас — бір ғанибет,

Ыңғайлы ықшам киім аңшы адамға.

Салаң етіп жолықса қайтқан ізі,

Сағадан сымпың қағып із шалғанда.

Бүркітші тау басында, қағушы ойда,

Іздің бетін түзетіп аңдағанда.

Томағасын тартқанда бір қырымнан,

Қыран құс көзі көріп самғағанда.

Төмен ұшсам, түлкі өрлеп құтылар деп,

Қандыкөз³⁶қайқаң қағып шықса аспанға,

Көре тұра қалады қашқан түлкі,

Құтылмасын білген соң құр қашқанға.

Аузын ашып, қоқақтап, тісін қайрап,

О да талас қылады шыбын жанға.

Қызық көрер, көңілді болса аңшылар,

Шабар жерін қарамай жығылғанға.

Қырық пышақпен қыржыңдап тұрған түлкі,

О дағы осал жау емес қыран паңға.

Сегіз найза қолында, көз аудармай,

Батыр да аял қылмайды ертең таңға.

Қанат, құйрық суылдап, ысқырады,

Көктен қыран сорғалап құйылғанда.

Жарқ-жұрқ етіп екеуі айқасады,

Жеке батыр шыққандай қан майданға.

Біреуі — көк, біреуі — жер тағысы,

Адам үшін батысып қызыл қанға.

Қар — аппақ, бүркіт — қара, түлкі — қызыл,

Ұқсайды хасса³⁷сұлу шомылғанға.

Қаpa шашын көтеріп екі шынтақ,

О да бүлк-бүлк етпей ме сипанғанда,

Аппақ ет, қып-қызыл бет, жап-жалаңаш,

Қара шаш қызыл жүзді жасырғанда.

Күйеуі ер, қалыңдығы сұлу болып,

Және ұқсар тар төсекте жолғасқанға.

Арт жағынан жаурыны бүлкілдейді,

Қыран бүктеп астына дәл басқанда.

Құсы да иесіне қоразданар,

Алпыс екі айлалы түлкі алғанда.

"Үйірімен үш тоғыз" деп жымыңдап,

Жасы үлкені жанына байланғанда,

Сілке киіп тымақты, насыбайды

Бір атасың көңілің жайланғанда.

Таудан жиде тергендей ала берсе,

Бір жасайсың құмарың әр қанғанда.

Көкіректе жамандық еш ниет жоқ,

Аң болады кеңесің құс салғанда.

Ешкімге зияны жоқ, өзім көрген

Бір қызық ісім екен сұм жалғанда.

Көкірегі сезімді, көңілі ойлыға

Бәрі де анық тұрмай ма ойланғанда.

Ұқпассың үстірт қарап бұлғақтасаң,

Суретін көре алмассың, көп бақпасаң.

Көлеңкесі түседі көкейіңе,

Әр сөзін бір ойланып салмақтасаң.

Мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысын,

Біле алмассың, құс салып дәм татпасаң.

БОРОДИНО

(М. Ю. Лермонтовтан)

— Айтшы, аға, неғып жеңілдік,

Мәскеуде емес тегіндік,

Болған білем соқтығыс,

Емес білем аз жұмыс.

Ұмытпайды еш орыс

Бородинде көргенді.

— Ондағы біздің адамдар

Сендердей емес, балаңдар.

Қиын тиді оларға,

Аз кісі-ақ қайтып санарға

Қол салмаққа кәртечке³⁸

Ол күн болды, күн кешке,

Қас қарайып, болды түн.

Штык, қылыш қайрасып,

Ширатып мұртын шайнасып,

Ашулы солдат қыстықты:

"Қойса екен бізді тыюын,

Айтса екен бізге қиынын,

Жыртпасақ жаудың киімін,

Біз не етеміз штыкті?!."

1884