автордың кітабын онлайн тегін оқу Сатиралық суреттемелер және пародиялар
«ТӨРЕШІЛДІК ЖАЙЛАП, СҮРЛЕУДІ СҮРІНДІРГЕН СЕКТОР»
«Қош келдіңіз!»
Жер комиссариатының қай есігін ашсаң да бұрқыраған қағаз, қым-қиғаш бір - бірін қуалай отырған қызметкерлерді көресің. Олардың бір қиын мәселесі менің отырған адамдай топ-топ болып келіп, әлсін-әлсін тартқан шылымдарының буалдыр көк түтіндері олардың көптеген ісінен бұрын көзге түседі. Сыртқы есіктен кіргеннен - ақ кездескен есікті ашып, мал шаруашылық секторын іздеп келе жатқанымызда, ойда жоқ жерден қолтығында наны бар, алманы күйсеп келе жатқан екі әйелге кездесе қалдық.
─ Пожалуйстаңыз... Кешіріңіз, бізге мал шаруашылық секторы керек еді – дегеніміз - ақ мұң екен, ұзын мұрынды, алтын тісті, қара торы қыз жеп келе жатқан алмасын асығыңқырап шайнап, тез-тез жеп үлгермеген - ақ: «Алдыңызда, 15-үйде. Бырдинды сұрасаңыз» - деді. Біз рақметпен басты изеп, 15-үйге бет қойдық. Алтын тісті, қара торы қыз «барыңыз» деп бас иіп, жымиып қала берді.
15-үйдщ есігін ашып қалғанында «Сектор начальнигі» деген жазу тура маңдайына соғады. Төр алдында отырған қара жігіттен «Бырдин сіз боласыз ба?» - деп сұрап еді... «Я, мен, қызметіңіз қандай еді?» - деп қарсы сауал қойды.
─ Қызмет сол, біз өлкелік комсомолдар газетінен едік. Сізбен мал шаруашылығы азығын даярлау, мал өсіру жұмыстары туралы кеңескелі келдік...
─ Ой - бой, тіпті, жақсы, қош келдіңіз. Жаңа ғана бірсыпыра ақпарларды алып, қорытайын деп отыр едім - деп арбиған столдың үстіне жентек - жентек қағаздарды бұрқыратып тастай берді.
«СВОДКАМЕН КҮН КӨРІП ОТЫРМЫЗ»
Қазақстан Жер комиссариатының мал шаруашылық секторы өлкеден шөп ору, шөп сүрлеудің барысын білмейді. Мұнан бірінші күні «ескі сводкаларды» біледі. Бұл сектордың барлық қызметшілері облыстан қашан «сводкалар» келедімен көзі талады. Облыстық жер бөлімдерінің қызметшілерінің жамандығына күліспеді. Бірақ не пайда, шынында кімге күйіп-пісуді білмейді.
Жер комиссариатының мал шаруашылық секторының начальнигі Бырдин былай дейді: «Күн көріп отырғанымыздың өзі тек қана сводка, ауданның хәлдерін білуге ешбір мүмкіншілік жоқ. Себебі аудандар өте қашық. Сосын, бұрынғы басшылықтың қателігін де әсер еткен болар. Я, сөйтіп сводкасыз түк айта алмаймыз. Бір бұрыннан жатқан сводкалар бар еді соны сендерге берейін. Онан бірсыпыра мәселені алуға болады» - деп адамның асты-үстіне түсіп барады.
─ Сөйткенмен, шөп сүрлеуден не бітеді?
─ Хатшы, бері қарай сводканы аттандыршы!
─ Сіз Оңтүстік артта келеді дейсіз, сол Оңтүстіктің артта қалуының себебі не?
─ Маған сводканы берші. Мінекей, сол Оңтүстік Қазақстаныңыз 240 ООО гектар шөп шапты. Ол жоспар бойынша 480. 200 гектар шөптен шабуы керек еді. Бұл облыстың артта қалуының себебі - Өлкелік партия комитетінің Голощекиннің басшылық жұмысындағы қателіктерінің салдары, тағы басқалар.
Шынын айтқанда, Жер комиссариаты шөп сүрлеудің барысын білмейді. Бірсыпыра облыстардың неге артта қалып отырғанын білмейді.
Өзінің қағазбастылығын, өздерінің тоңмойындықтарын өлкелік партия комитетінің ескі басшылығының қателігімен бүркегісі келеді.
БӘЙГЕДЕН БӘЙГЕ...
Мұнан екі айдай бұрын Қазақстан Жер комиссариаты төлді жақсылап күтуге бәйге жариялап, бәйгенің шарттары да қойылған болатын. Бәйгенің шарттарын орындағандарға бәйге берілмеген де болған. Директивтер жазып орындарға жіберді де Жер комиссариаты жұмған аузын ашпай қойды. Сол жарияланған бәйгенің барысын ешкім білмейді. Қай колхоз, қай ауданның бұл бәйгеге ұштасқаны туралы бір жапырақ ақпар жоқ. Бырдин жолдас шынымен-ақ: «Бәйгенің барысын, оған кімнің ұштасқанын бәйгенің қорытындысы шыққасын ғана айтамыз... Тіпті, қолым тиетін емес. Бірқатардан бері Семейдің ет комбинатының жұмысында отырмын. Бәйгенің срогы біткен кезде қорытындысын шығарып, сводканы жасап сендерге жіберуімізде сөз жоқ» - деп жылпылдайды, бұдан құйрыққа салады.
Жер комиссариаты бәйгені жариялауын жарияласа да сол бәйгенің срогының тез өтуіне шыдайтын емес. Бәйгенің қорытындысын шығаруға құмар-ақ.
Жақында тағы да мал азығының қорын жасауға бәйге жарияланды. Бәйге жариялануда бірқатары басын көтерді де, мал шаруашылық секторы бұрынғы қалпына түсті. Бұрынғы орын, қым-қиғаш отырыс. Штаб оқиды, қағаз жазады, бір - біріне қатынас қағаздарды жолдайды. Сыртынан қараған адамға, қиратып іс істеп жатқан сияқты көрінеді.
Тұрмыс бұларды күтетін емес. Басталған іс Жер комиссариатының мал шаруашылық секторының сасыған кабинетін аттап жатқанын өздері білмейді.
ПІШЕН ӨРТЕНГЕННЕН КЕЙІН ӨРТТЕН САҚТАНУ ОЙЛАРЫНА ТҮСТІ!
Жер комиссариаты, әсіресе Бырдин жолдас болып шабылғаны өрттен сақтауға ешбір шара қолданбаған. Өрттен сақтауды Көкшетауда 10 000 көлемінде өртке кеткеннен кейін барып есіне түсіріпті. Осыдан кейін өрттен сақтау жөнінде Бырдин директив берген. Телеграммада: ішінен күделерін өрттен сақтау басты міндет. Бірақ Қазақстанда бұған аса маңыз берілмей отыр. Сондықтан да Көкшетаудың қателіктерін сабақ ету керек делінген. Осымен іс жолы бүркелді. Бырдин мен телеграмма бір - бірімен «қош» айтысып кете берді.
Шынында Бырдин қалай қорғауды білмейді. Себебі күш бүгінге дейін қорғау жөнінде бірде – бір сводка жоқ.
Пішеннің маяларын өрттен, тап дұшпандары мен зиянкестердің қылықтарынан сақтау ардақты міндет екенін біз де айтамыз. Бірақ сол ардақты міндетін Жер комиссариатының өзі, Бырдин жолдастың өзі бас болып көкке асыра алмады. Бырдинше алып бара жатқан еш нәрсе жоқ. Тыныштық көрінеді.
Бырдин жолдас, тыныштық жоқ. Өлкемізде орылған шөптен қорғау жұмысы тіпті жаман. Бұл жөніндегі айта қаларлықтай жауапты жайларды Жер комиссариаты білмей отыр.
Сөйтіп Жер комиссариаты өртке қарсы шараларды өрт болғаннан кейін барып қолданды. Аудандарға тек қағаз жүзінде берілген елі директивтерінен басқа мал шаруашылық секторы ешбір шара қолданған жоқ. Пішеннің қорғау жұмысы өлкемізде қақ ортасында. Орылған пішендер көрінген жерде жатыр. Көп жерде бай-құлақтың зиянкестерінің өріс алуына бүтіндей жардай туғызылып отыр. Оран аудандар мен колхоздардың көпшілігін өру мен жинаудары орасан үздіктері дәлел, орылған пішеннің тек 0,5 процентін (Талдықорған) жинаған. Қай ұйым болса да мұндай жардай, біріншіден, пішеннің сапасын келтіретіні болса, екінші жағынан, оның ұрлануына, өртенуіне мейлінше жардай туғызатынын жақсы түсінулері керек.
«ОҢТҮСТІКТЕН ҮМІТ ЖОҚ»
Қазақстанда пішен шабу жұмысы өте шабан жүріп келеді. Оңтүстік Қазақстан 480.200 гектардың орнына 240.400 гектар, Алматы 557. 100 гектардың орнына 241. 100 гектар, Батыс Қазақстан 113,800 гектардың орнына 767,90 гектар ғана шауып отыр, тағы басқалар. Ең артта келе жатқан Оңтүстік Қазақстан. Оңтүстікті олқылықтан шығару үшін жұмсау керек еді. Бірақ Бырдин жолдас бір нәрседен үмітін үзген адам тәрізденіп: «Бәрібір Оңтүстіктен үміт жоқ. Онан еш нәрсе шықпайды, жоспар орындалмайды» - деп қолын бір - ақ сілтеді.
«АУДАНМЕН ЖҰМЫСЫМЫЗ ЖОҚ»
Бырдин ауданды, колхозды, пішен шабудың барысын билегені былай тұрсын, көріне «Біздің ауданмен жұмысымыз жоқ. Біз тура облыстарға басшылық етеміз, сондықтан біз республикалық мекемеміз ғой» - дейді. Бұл Жер комиссариатының бойына сіңген ауру. Шөп шауып, пішен дайындайтын облыстық қала емес, аудан мен колхоз емес пе? Олай болса, Бырдинның неге «ауданмен жұмысы жоқ?!»
«САРЫСУ АУДАНЫ ЖОҒАЛДЫ»
Сарысу ауданы Жер комиссариатының директивіне мойынсұнатын емес. Бірақ Жер комиссариаты бұған шара қолданбады. Тек кабинетте отырып, Сарысудың аудандық жер бөлімінің қызметкерлеріне ұрысумен күнін өткізді. Оларға тағылмаған оппортуншылдықтың түрі қалған жоқ. Тек Жер комиссариатының қолын кесіп отырған нәрсе - Сарысу ауданының қарасы көрінбейді. Егер де Сарысу ауданы Алматының бір жерінде болса, Бырдин Сарысу оппортуншылдарының мұрнына ұқсатып тұрып қойған болар еді. Не пайда, Сарысу ауданы қашық.
БІЗДІҢ АЙТАРЫМЫЗ
Жер комиссариатының жоспарлау секторының жұмысын бақылау орындары тез тексеруі керек.
Төменгі буындағы орындармен жанды қатынасып, адамдар жіберумен байланыс жасап, нақты міндеттерді көрсетіп, директивтер беру керек. Атүсті, немқұрайды ғана басшылық етуді бүтіндей тоқтату керек.
Ең соңғы мәселе бастаған істі аяқтау керек. Алдымен, мал шаруашылығы азығын даярлауға жарияланған бәйіттер тіпті жақсы, бірақ оның аяғын қағазбастылық істеп, босаңсытып жіберу - барып тұрған оңбағандық, біздің партияның саясатын бұрмалағандық.
ЖОЛДАС НАРКОМ ҚҰЛАҒЫҢДЫ САЛ
Біз мыналарды талап етеміз: тездіктен біздің газетіміздің материалын Жер комиссариатының коллегиясында тексереміз. Көріне оппортуншылдыққа салынып отырған Бырдинның жұмысынан алып, партия жолымен жауапқа тартылуын қатаң талап етеміз.
Партия, комсомол ұяларынан тек қана құрғақ сендірулерді күтпейміз. Бізге нақты іс, тиянақты жұмыс керек. Жер комиссариатының аппаратынан төрешілерді, тек ақпар жинаумен күнін өткізушілерді, партия жолына сырттай қарсы болмаса да, іс жүзінде қарсы тұрып, істі бүлдіріп отырғандарды, арамтамақтарды қуып, жер шаруашылығы орындарын шын партия жолына берілген, іс жүзінде сіз қалған қызметшіліермен қамтамасыз ету керек, Жолдас Нарком, осыған құлағыңды сал!
1933.
ҚҰРҒАҚ СӨЗГЕ МӘЗ, НАҚТЫЛЫ ІСІ АЗ!
Бір жаңалық! Кейбір пысық жігіттеріміз көргендей - ақ тайып беріп, яки алды – артыңды орай сөйлеп, сізбен шапқылағанда құса құтқармастай, қашса жeткiзбecтeй шешенсымақ болып жүр, жолдастар!
Міне, осы ролді атқарып жүрген «шешеніміздің» бірі - 17 шахта комсомол ұйымдарының хатшысы Нұртазаұлы десек асырып айтпаған болмаспыз. Өйткені күндерден бір күн жолыға қалып:
─ Биылғы мех - лавалар конкурсінен бергі істеріңізді бір сөз қылайықшы - дей бергенімде:
─ Подаждый товарыш! Ол тіпті ұзақ қой... Былайша айтқанда енді, комсомолдың конкурс шартын орындап, таңдаулы бәйіт алғаны, кейін жауапсыздық, жұмысқа шықпай қалғаны, маскүнемділікке салынғаны, ру қоздырғаны, механизмнің тоқтағаны... ұшы-қиырсыз емес пе! - деп папиросын бұрқ еткізді.
─ Ендеше, күздің күнгі жас екпінділер слетінде өзін призидиумде отырып өлкелік, облыстық партия комитеттеріне берген серттің орындалуына келешек - деп блокнотымды аша бастадым.
─ Әй, сірә, мұның да реті келсе... Әлгі бір көгалдандыру тресі бізге көп мешаит етті ғой... Талды біресе Букбадан, біресе одан, біресе бұдан ал деп, әйтеуір... Ақыры құр қалғанымыз. Тым құрса мектеп пен аурухананың төңірегіне де тал еге алмадық. Өзгесi боса болмаса да - 100 процент - деп бір бүгіліп жантая кетті.
─ Бәрін айтта, бірін айт, Мирзоян хаты не болды? - дедім тағы шұқылап.
─ Вот, серьезный мәселе. Міне, осы... Оған енді прямо - шырт-шырт түкіре бастады. Тегі іспен жауап берер деп үміттендік.
─ Я, жолдас, сонымен комбомолдарың қанша еді? - дегенімде:
─ Жұмысшысы, қызметшісі бар, оның итогы 65, оның 58 шахтер, слесарь, машинес... Әшейін – ақ - деп бас бармағын бытырлата мылтықтың құлағындай қайырды Нұртазин.
─ Соның нешеуі екінші? - деп саусағына қағып қалдым тағы.
─ Екінші деңіз... ендеше бізде тіптен аз, фактышески 20. Әнебір Әкімұлы, Аймағамбетұлы секілділері болмаса, көбі қоғам жұмысынан қашық жүреді. Былайша айтқанда, знашит, 10 ғана шын екпінді бар-ау - деп жымың етті.
Әңгімеге қызу кірістік.
─ Ой, көп жаса... техникаға жетілу, механизмді меңгеру, арттағыны қатарға алу жөнінде не істедіңіздер?
─ Білесің өзің, мен келгел1 3 - 4-ақ ай... бұрын ұйым жұмысының он екіде бір нұсқасы болмапты... Мирзоян хатын талқылап, комсомолдарды түгел мех - лаваға бекіттім... Аймғамбетұлы, Әішмұлы, Мұқажанұлдары қазір механизмді өздігінен басқаруға жарады. Смена сайын машиналардың хәлін тексеріп, штабқа жазып отырады. Ол енді солай... Ал, техника оқуын учаске начальнигі Сәрсембаев бастап жүргізгенше бүгін табаны күректей 19 күн. Әзір емтихан берген, яки берерлік комсомолымыз жоқтың қасы...
─ Тіпті, үлкен өзгеріс жасаған екенсің «товарищ»... Тазалықтың, мәдениеттің қамын өз қолдарына алдыңдар ма?
─ Бүл жағынан да сорлы емеспіз. Шахтерлерге хат таныту үшін 15 комсомол бөлінген. Оның нәтижесін «тошный» айта алмаймын. Екпінділердің үлгісін барагында тазалық жақсы. Комсомолдар отырған 36 - 41-барактар «помеиему» үлгілі деуге болады - деді де, осынын айналдыруы жаман екен, тегі масқара болармын деген кісіме малақайын басына жалп еткізіп, асыға түрегелді.
─ Бір - екі минутқа шыдаңыз - дедім. Қабағы салбырап түсіп кетті, тізесін бүгіп.
─ Жұмысшы пәтерлерін асхана, магазин, көшелерден ыластықтармен батыл күресе алмауларыңыз қалай?
─ «Правелно» айтасыз, жолдас, әрине, ол жөнінде бізге ұрсуға да болады. Рас, көшелерде ыластық бар, дәретханалар шарасынан асқан, завхоз оны көрмейді. Рас, жұмысшы барактарында мәдениетіңіздің күні. Бір баракта кемінде 15 - 20 шахтердің семьясы бар. Бірі таза болғанмен, бірі лас. Үгітімізге көнбей қойды. Ластыққа төзім бермеуге мүмкіншіліктің өзі де жоқ - деп сөз аяғын күмілжіте тайып берді.
Ұштасқан былықтың шетін бассаң, ортасы былқылдайтын әдеті ғой. Детколонияның ішін аралап, Нұртазин айтқан 36 - 41-барактардағы комсомолдардың «тамаша» жатақ үйлері мен екпінділердің үлпілі барарын да шолып өттім. Айтқаны шылғи өтірік. Бәрінде де тазалық, тәртіп, мәдениетті тұрмыс үшін күрес жоқ. Бәрі де комсомол ұйымының Мирзоян жолдас қойған екі міндетін орындауда ақсонар мылжың, құрғақ дабыл, көз бояушылықты мықтап берілген куәлік айтқалы тұр.
Бұлары енді жұмсағырақ айтқанда, ұят қой, тіпті, ұят нәрсе ғой, жолдастар. Бұған қалалық комсомолдар комитеті қалай қарайды екен?
1935.
