автордың кітабынан сөз тіркестері  Ихия: Дастархан әдебі

Имам Ғазали

Үстел үстінде әдеппен отыру және бұл әдепті соңына дейін сақтау. Алла елшісі (с.а.с.) кейде тізерлеп, кейде аяқтарының үстіне, кейде оң аяғын бүгіп, сол аяғының үстіне отыратын және: «Жатып тамақ ішпеймін. Мен бар болғаны Алланың құлымын. Құлдар қалай жесе, солай жеймін, құлдар қалай отырса, солай отырамын»,5 – деген.

5. Тамақты ләззат алу үшін емес, Аллаға құлшылық жасау және сол құлшылыққа күш жинау үшін жеу.

Әнәс ибн Мәлик (р.а.): «Расулалла (с.а.с.) үстелдің үстіне отырып тамақтанбайтын», – деген. Одан: «Қай жерде тамақтанушы едіңіздер?» – деп сұрағанда, ол: «Жерге жайылған дастарханның үстінде», – деген.

Қолда бар тамаққа қанағат етіп, көп және әртүрлі тамақты аңсамау.

Алла елшісі (с.а.с.) бір хадисінде: «Адам баласы толтырған ыдыстардың ең жаманы – лықа толған асқазаны. Адам баласына бойын тік ұстап жүре алатындай бірнеше үзім нан жетеді. Егер бұнымен шектелмесе, асқазанын үшке бөлсін. Бір бөлігін тамаққа, екінші бөлігін суға, үшінші бөлігін дем алу үшін қалдырсын»6, – деген.

Қол жуу. Алла елшісі (с.а.с.): «Тамақтанудың алдында қол жуу – жоқшылықты, тамақтанғаннан кейін жуу – күнәларды жояды», – деген. Басқа бір риуаятта: «Тамақтан бұрын және кейін қол жуу – кедейлікті жояды»3, – деген.

Тамақты жерге жайылған дастарханның үстіне қою. Бұлай жасау – Алла елшісінің (с.а.с.) сүннетіне сай. Өйткені Алла елшісі дәл солай тамақтанған. Бұлай тамақтану қарапайымдылыққа да жақын.

7. Отбасы мүшелері дастархан басына жиналып, барлығы бір ыдыстан тамақтану. Өйткені Алла елшісі (с.а.с.) хадисте: «Бірге тамақтаныңдар. Сонда астарың берекелі және мүбәрак болады», – деген.8 Әнәс (р.а.) Алла елшісінің (с.а.с.) жалғыз өзі тамақтанбайтынын айтқан. Басқа бір хадисте Алла елшісі (с.а.с.): «Тамақтың ең жақсысы – көпшілікпен отырып жеген тамақ», – деген.9

тамақ дайын болған кезде уақыты қатар келсе намаздың өзін доғара тұрып, асты күттірмей, дереу тамақтанып алып, артынан намаз оқу қажет. Өйткені хадисте: «Тамақ пен намаз қатар келген кезде – алдымен тамақтаныңдар, артынан (намаз) оқыңдар»7 – деп айтылған. Абдулла ибн Омар (р.а.) имамның қыраатын естісе де дастарханнан тұрмайтын. Бірақ бұл аштық кездері еді. Егер тамақты күттіруде тұрған ештеңе жоқ болса, онда алдымен намаз оқып алып, соңынан асықпай тамақтану керек. Дегенмен тамақ суып қалатындай, не бұзылатындай болса, жаны қаласын, қаламасын, ыңғайына қарай тамақты таңдағаны жөн. Өйткені хадис жалпылама мағынада келген. Әрі қатты ашықпаса да намаз үстінде тамақты ойлап тұруы мүмкін. (Сол себепті «тамақты ойлап тұрып оқылған намаздан, намазды ойлап тамақтанған әлдеқайда жақсы» дегендер бар).

Жатып су ішу тек діни тұрғыдан ғана емес, асқазанға зияны тұрғысынан да мәкрүһ. Жастанып жатып тамақтану да мәкрүһ. Жейтін нәрсесі бір-бірлеп алынатын тағам түрлерінен болса, зарары жоқ. Риуаят бойынша, Али (р.а.) жатқан күйде қалқанының үстінен бауырсақ алып жеген. Арабтардың кейде солай істейтіні айтылады.