автордың кітабын онлайн тегін оқу  Ихия: Дастархан әдебі

Имам Ғазали

Бисмилләһир-рахманир-рахим

Дастархан әдебі

Жер мен көкті жоқтан бар еткен, жанды жаратылыстар рызық-несібесін алсын деп, құлдары адал нәпақа тапсын деп және олардың жасайтын ізгі амалдарын жеңілдету үшін бұлттардан жаңбыр жауғызған, сол арқылы топырақтан дәнді дақылдар мен өсімдіктер өндірген Аллаға сансыз мақтаулар болсын!

Анық мұғжизаларға ие Мұхаммед пайғамбарға, оның отбасы мен сахабаларына сансыз салауат пен сәлем болсын!

Мынаны білуге тиіссің: ақыл-парасаты бар адамның басты мақсаты – марапаттар мекені болған жұмақта Алланың Нұр Жамалын көру. Оған тек білім мен амал арқылы ғана қол жетізуге болады. Білім мен амал адамның тәні сау болғанда ғана жүзеге асады. Тәннің сау болуы уақытылы тамақтануға байланысты. Сол себепті кейбір ізгі кісілер тамақтануды – дін талаптарының қатарынан санаған. Бұған қатысты Алла Тағала: «Адал, таза һәм пайдалы ас-судан жеп-ішіңдер, әркез игі істер істеңдер. Мен еш шүбәсіз, сендердің не істеп, не қойып жүргендеріңді білемін»1, – деген. Ілім үйренуге, амал жасау мен тақуалыққа қол жеткізгісі келген кісі нәпсісінің қалауына бой алдырып, кез келген нәрсені жей бермей, жүйелі түрде тамақтануы қажет. Өйткені дін жолында жасалған барлық іске діннің нұры төгіліп тұрғаны жөн. Тамақ арқылы нәпсінің ең үлкен қалауын қандырғанмен, тамақтануды шариғаттың заңына сай орындау арқылы көп сауапқа кенелуге болады. Мәселен, бір хадисте: «Кісі көптеген нәрседен сауап алады. Тіпті өзі жеген және отбасына жегізген тамақтан да», – деген. Бұл хадисте айтылған сауапқа адам тамақтану әдебі мен ережелерін сақтаған жағдайда ғана ие бола алады. Біз бұл жерде ас ішуге қатысты діни міндеттерге: парызына, сүннетіне, әдебіне және дастархан әдебіне сай әрекеттер мен сыртқы қағидаларына тоқталамыз.

Ас ішу әдебі

Ас ішу әдебі үшке бөлінеді, олар:

1) тамақтанудан бұрынғы әдептер;

2) тамақтану кезіндегі әдептер;

3) тамақтанғаннан кейінгі әдептер.

Тамақтанудан бұрынғы әдептер

Олар жетеу:

1. Тамақ адал болумен қатар, «Адал мен арам» кітабында айтқанымыздай, оның дастарханға келу жолы шариғатқа сай, күмәнді нәрселерден аулақ, таза болуы керек. Алла Тағала харамнан қайтарып, халал және таза жолмен тамақтануды бұйыра отырып, харамның қаншалықты залалды екенін білдіру үшін оны адам өлтірумен бір деңгейде қолданған: «Уа, иман келтіргендер! Бір-біріңнің мал-дүниелеріңді арам жолмен жемеңдер. Ал өзара келісіп, ризашылықпен жасаған сауда-саттықтың жөні бөлек. Сондай-ақ бір-біріңді өлтірмеңдер»2, – деген.

Тамақ, ең бастысы, әртүрлі күмәнді нәрселерден ада, таза табыстың жемісі болуға тиіс. Бұл талапты сақтау – діннің негізгі ұстындарының біріне жатады.

2. Қол жуу. Алла елшісі (с.а.с.): «Тамақтанудың алдында қол жуу – жоқшылықты, тамақтанғаннан кейін жуу – күнәларды жояды», – деген. Басқа бір риуаятта: «Тамақтан бұрын және кейін қол жуу – кедейлікті жояды»3, – деген.

Қол үнемі айналадағы заттарға тиетіндіктен, ластанбауы мүмкін емес. Тазалық пен әсемдікке жарасатыны – оны жуу. Сондай-ақ діни міндеттерді орындау мақсатында тамақтанып әл жинау құлшылыққа жататындықтан, оның алдында қолды жуу – намаздан бұрын дәрет алумен бірдей.

3. Тамақты жерге жайылған дастарханның үстіне қою. Бұлай жасау – Алла елшісінің (с.а.с.) сүннетіне сай. Өйткені Алла елшісі дәл солай тамақтанған. Бұлай тамақтану қарапайымдылыққа да жақын. Жерге қоюдың реті келмеген жағдайда биіктеу орынға жайылған дастарханның үстіне қойып жеу керек.

Әнәс ибн Мәлик (р.а.): «Расулалла (с.а.с.) үстелдің үстіне отырып тамақтанбайтын», – деген. Одан: «Қай жерде тамақтанушы едіңіздер?» – деп сұрағанда, ол: «Жерге жайылған дастарханның үстінде», – деген.

Төрт нәрсе – тамақтанатын үстел, елеуіш, сақар сабын4 және тойғанша тамақтану – Алла елшісі (с.а.с.) дүниеден өткен соң шыққандығы айтылады.

Мынаны білуге тиіссің! Төсеніштің үстінде тамақтану әлдеқайда абзал, ал үстелде тамақтану харам немесе мәкрүһ деп айтудан аулақпыз. Бұл Алла елшісінен (с.а.с.) кейін шыққан бидғат деген желеумен тыйым салу қажетсіз. Өйткені бидғаттың барлығы бұрыс деуге келмейді. Тыйым салынған бидғат – сүннетке ап-айқын қайшы келетін және жалғаса берсе себебі шариғи үкімді жоққа шығаратын бидғат. Тіпті себептердің өзгеруімен кей жағдайларда бидғат уәжіп те болады. Ал тамақты үстелге, биікке қою – ыңғайлысын жасаудан туындаған. Бұндай істер мәкрүһ емес.

Мұндай бидғаттардың мәкрүһке еш қатысы жоқ. Мәселен, мына төрт бидғаттың барлығы бірдей емес: сақар сабын – тазалықтың дәнекері. Ал тазалық үшін жуыну мұстахаб. Сақар сабын өте жақсы тазартады. Ілгерідегілердің сақар сабынды қолдана алмауы білмегендіктен, таба алмағандықтан, не одан да маңызды істермен шұғылданғандықтан, тазалыққа көп уақыт бөле алмағандықтан болуы да мүмкін. Өйткені кей қысылтаяң сәттерде қолдарын да жуа алмай қалған. Қолдарын кептіру үшін кейде шағыл тастар сүлгінің қызметін атқаратын. Олардың бұлай істеуі қолды сумен жуудың мұстахаб болуына кедергі емес. Елеуіш болса, нанды, тамақты таза, жақсы етіп жасауға қолданылады. Шектен шықпаған жағдайда елеуішті қолдану мүбаһ. Үстел үстінде тамақтану жерде отырып жеуге қараған