Данияр Жігітбек

Не үшін үйлену керек?

Кіріспе

Құрметті інім, қарындасым! Бұл кітапты алып, оқып отырғаның – үйлену мәселесіне үлкен жауапкершілікпен қарағаныңның белгісі. Әйтпесе, дайындықсыз үйленіп, сан соғып жатқан жандар қаншама! Сен ерекшесің! Себебі, біріншіден, бұл тақырыпта әлі де білімің аз екенін мойындадың, екіншіден, тәжірибесі бар адамның ақылына жүгініп отырсың.

Тәжірибе демекші, мен негізі өмірде бір-ақ рет үйленген адаммын. Бұл кітаптан терең психологиялық зерттеулердің нәтижесін, діни үкімдерді, түрлі статистикалық мәліметтерді күтпей-ақ қой. Менің мақсатым: өз тәжірибемді үлгі ретінде көрсету, ақыл-кеңес сұрап келген ініме, қарындасыма білгенімді айту ғана. Өмірден көргеніміз, түйгеніміз бар. Жар таңдау, үйлену деген өмірдің бір кезеңінен өткен адам ретінде артыма қарап, «мынаған көңіл бөл», «анадан абай бол» деп айта аламын.

Оның үстіне қазіргі кезде іні-қарындастарына отбасын құру жайлы ақыл айтатын, жөн сілтейтін ағалар да аз ғой. Жалпы бізде «аға-іні», «аға-қарындас» институты әлсіреп қалған сияқты. Ата-анаң тұрмыс қамымен жүріп, саған үйрете алмаған өмірлік қағидаларды аға-әпкеңнен үйрене аласың.

Кейбір мәселелерді психологиялық, әсіресе, батыстың кітаптарынан таба алмайсың. Оны сенімен бір қоғамда, бір заманда өмір сүріп жатқан ағаң немесе әпкең саған бүге-шігесіне дейін түсіндіруі керек. Мен өз басым екінші жартымды іздегенде, үйленер кезде ағаларыммен көп ақылдастым. Шыны керек, олардың ақылы тигізген пайдасы, оң әсері тұрғысынан кітаптардан алған білімнен асып түспесе, кем түспейді.

Жалпы ақылдасу деген керемет нәрсе ғой. «Келісіп пішкен тон келте болмас» дейді. Ақылдасып, іске кіріссең, аз қателесесің, жетістікке тезірек жетесің. Ақымақ адам өз қатесінен сабақ алмайды. Ақылды адам өз қатесінен сабақ алады. Ал дана адам өзгенің қатесінен сабақ алады. Дана болайық.

Маған әлеуметтік желіде жиі келетін сұрақтардың бірі һәм бірегейі – осы отбасын құру мәселесі. Бір жағынан жастардың сапалы отбасын құрайыншы, қателесіп қалмайыншы деген талпынысын көріп қуанамын. Тағы да айта кетейін. Мен отбасылық психолог, коуч емеспін. Мені өмірлік тәжірибесі сенен сәл көбірек, айтары бар ағаң ретінде қабылдасаң, жеткілікті.

Бұл кітапты екеуміз бетпе-бет сырласып отырғандай, елестетіп оқып көрші. Тыңдаушы ықыласты болса, сөйлеуші шешен болады. Мұқият тыңда. Мен асықпай сөйлеймін. Бірақ жалықтырып та алмаймын. Санаңда сайрап тұрған сұрақтардың жауабын осы әңгімемнен таба аласың деп үміттенемін. «Сіз» деп сыйласқанша, «сен» деп сырлас дейді ғой. Сол үшін бұл кітапты «сен» форматында жазуды жөн көрдім.

Ендеше, көп созбай әңгімемізді бастайық.

I бөлім

Не үшін үйлену керек?

Не үшін үйлену керек?

Әңгімені пәлсапалық ойдан бастайық. Не үшін үйлену керек? Бәрі «қашан үйленесің?», «үйленсей» деп мазаңды алғанда, сұрап көрші соны. «Не үшін үйленуім керек?» деп. Бұл сұраққа бас қатырмай, ой жүгіртпей үйлене салатындар да бар ғой.

Бұл сұраққа әркім әртүрлі жауап беруі мүмкін. Бастысы, сол жауап сенің өміріңді мәнді етсе болғаны. Сондай-ақ екінші жартың екеуіңнің жауаптарың бірдей болғаны да маңызды. Мысалы, діндар қыз бен діндар жігіт «Алланың разылығы үшін, өзімді зинадан қорғау үшін, пайғамбардың сүннетіне еру үшін үйленгім келеді» деуі мүмкін. Мәселе емес. Екеуінің ниеті бір, «не үшін үйлену керек?» деген сұраққа беретін жауабы да бір. Демек, екеуі берік отбасын құра алады деген үлкен үміт бар.

Енді бір жігіт «ата-анама қызмет ететін келін әпергім келеді» деуі мүмкін. Бірақ оған тұрмысқа шығатын қызда ондай ниет бола ма, болмай ма, белгісіз. Мүмкін ол бөлек тұрғысы келетін шығар? Жігіт ниетін анық айтуы керек, өтірік «сүйем», «күйем» демей.

«Бақытты болу үшін үйлену керек» деуің мүмкін. Сонда үйленбесең, бақытсыз боп қаласың ба? Үйленбей тұрып бақытты болып алғаның дұрыс негізі. Үйлену тек сол бақытты еселей түседі. Ұзатылып бара жатқан қызға «бақытты болам деп емес, барған жерімді бақытты қылам деп ойла» деп жатады ғой. Өзінің бақытын ойламайтын адам басқаны бақытты ете ала ма?

Бір-бірін сүйетін екі жастың «не үшін үйлену керек?» деген сұраққа жауабы дайын: махаббатын заңды некемен бекітіп, бірге болу үшін. Яғни, былайша айтқанда, біреу екінші жартысын тауып, содан кейін үйлену жайлы ойланады және біреу үйлену жайлы ойланған соң, екінші жартысын іздей бастайды. Айырмашылығын көріп тұрсың ба?

Мынадай заңды сұрақ тууы мүмкін «Үйленбей-ақ, бір-бірімізді сүйіп жүре берсек болмай ма?» деген. Бұл – жауапкершіліктен қашу. Ал үйлену екі тарапқа да жауапкершілік артады. Құқықтық, моральдық, діни, азаматтық жауапкершілік. Енді сен өзіңді ғана емес, екінші жартыңды да ойлайтын боласың, өзіңнің кейбір қалауларыңды шетке ысыра тұруыңа тура келеді. Сол тұрғыдан алғанда, үйленудің адамды тұлға ретінде тәрбиелеуде рөлі зор. Адам қай кезде есейеді? Өз өміріне жауапкершілікті өз қолына алғанда ғана есейеді.

Не үшін үйлену керек? Белгілі бір жасқа жеткенде, ер адамның да, әйел адамның да физиологиялық, жыныстық қажеттіліктері оянады. Енді оны қалай өтейді? Некесіз өтесең, әркіммен бір қосылып, бір ауру қыстырып алуың мүмкін. Ар тазалығы, тән тазалығы деген қасиетті ұғымдар тапталады. Адамның жыныстық қажеттіліктері адал неке аясында өтелуі керек. Адам уақытында үйленбесе, өтелмеген жыныстық қажеттіліктері ауруға ұласуы мүмкін. Мысалы, үйленбей жүрген жігіт ашық-шашық қыздарды көргенде, шәһуәті оянады. Ол жыныстық қатынасқа ұласпаған соң, өз-өзіне зиян келтіреді. Сол үшін әр адам пісіп жетілген уақытында үйленуі керек деп ойлаймын. Ал қанша жаста үйленген дұрыс, оны келесі жазбаларда айтам.

Үйлену тиімділікке (эффективность) жеткізеді. 1+1=2 емес, 1+1=11. Яғни, екі адам бас қосса, екеуі бірігіп әлдеқайда үлкен жетістіктерге жете алады. Жалғыз жүріп алысқа шаба алмайсың. Оның үстіне ер мен әйел бір-бірін керемет толықтырады. Үйленген соң, фокусың, энергияң шашырамайды. Себебі әркімді бір ойлап, «анау қалай қарады екен?», «анаған қалай ұнаймын?», «үйлену керек еді» деп бас қатырмайсың. Шешім қабылданып қойған. Жабылмай тұрған өмір дәптерінің бір бетін жауып қойдың. Енді оны ойламай келесі кезеңге өтесің.

«Қазақтың санын көбейту үшін», «мұсылман үмметінің санын арттыру үшін» деген ниеттер де бар. Қайталап айтам, бұл сенің өміріңді мәнді етсе және екінші жартыңның ниеті де сондай болса, проблема жоқ. Алла ниетіңе жеткізсін! Бірде бір жігіт сұрап еді «сөйлесіп жүрген қызымның үйленуге деген ынтасын қалай оятам?» деп. Мен сонда әзілдеп «тойға апар» деп едім. Тойға барғанда ана атмосфераны көріп, қыздардың тұрмысқа шығуға деген мотивациясы артқанын байқаушы едім. Бірақ ол бір сәттік сезім ғана. Алданбау керек. Үйлену той көйлегін киіп, тойдың төрінде отырумен асcоциация болып қалмауы керек.

Махаббатпен үйлену керек пе
әлде есеппен бе?

Негізі, үйленудің өзі есеп қой. Сен қанша жерден ол адамды сүйіп тұрсаң да, бір сәт ойланасың «бірге тұрып кете алар ма екенбіз?», «мінезіміз жараса ма екен?», «ауылда тұрамыз ба, қалада ма?», «иманыма қалай әсер етеді екен?» т.б. деп. Бұл – жақсы есеп. Яғни, үйленетін кезде есептің болуы жаман нәрсе емес, асылында. «Жүректі тыңдап, ақылға жүгіну» деген осы.

Мен болашақ жарымды алғаш рет көргенде, жүрегім басқаша соға бастады. «Бір химия жүріп өткендей» дейді ғой, сондай бір сезім туды. Мұны ғашықтық дейміз бе, жақсы көру дейміз бе, білмеймін. Әйтеуір, іште бір жылы сезім пайда болды. Бұрыннан іздеп жүрген нәрсемді тапқандай болдым.

Бірақ бұл «үйлене берсең болады» дегенді білдірмейді. Мен одан кейін суық ақылға, яғни, есепке салып, ойлана бастадым. Бұған дейін дайындап жүрген талаптарым бар еді. Соған сай болмаса, сезімді өшірем дедім. Отбасылық өмірде махаббат түрленіп отырады. Бойдақ кездегі алаулаған сезім өмір бойы жанып тұрады деп ойласаң, қателесесің. Кейін бекер көңілің қалады. Оданша қазірден осы шындықты қабылда. Махаббаттың әр кезеңінен ләззат ала білуің керек. Әр формасын қабылдай білуің керек.

Бірақ ол кісіде ұнату сезімі менікіндей қатты болмаған сияқты. Менен бір кісі сұрап еді «Өзіңді сүйгенді ме әлде өзің сүйгенді таңдаған дұрыс па?» деп. Мен