Ақырет

жайлы

100

сұрақ

Алматы 2022

УДК 28

ББК 86.38

О 65

ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Аударған: Жанар Теңлібаева

Аударма мына түпнұсқадан жасалды: О. Орал, «100 соруда ахирет хайаты» Ышык йайынлары, 2014 - 136 бет.

Орал О.

О 65 Ақырет жайлы 100 сұрақ./ауд. Ж.Теңлібаева. - Алматы: «Таным» баспасы, 2022. – 152 бет.

ISBN 978-601-7495-80-0

Кітапта о дүниедегі өмірге қатысты мәселелер, жұмақ-тозақ, қабір, қиямет пен есеп, таразы, шапағат, күнәлі істер мен сауапты істер төңірегіндегі т.б. аса маңызды тақырыптарға қатысты сұрақтарға жауаптар берілген. Берілген жауаптар зерттелгендігімен, аят-хадис, деректерге сүйенетіндігімен құнды.

Еңбек барша оқырман қауымға арналған.

УДК 28

ББК 86.36

ISBN 978-601-7495-80-0

© «Таным» баспасы, 2022

Аңдатпа

Адамзат баласы барлық кезеңде де нағыз жан тыныштығына діннің арқасында қол жеткізіп, бақытқа жете алған. Дін − адамдарды өз еркі мен рухани жағдайлары арқылы жақсылықтарға шақыратын иләһи қағидалардың жиынтығы. Иман біліммен тығыз байланысты. Адам бір нәрсеге өз білгенінің деңгейінде сенеді. Сипаттары мен құдіретін, т.б. қаншалықты білетін болса, Аллаға сенімі де сол деңгейде болады. Ақыретке деген сенім де сол сияқты. Адам өз білгенінің дәрежесінде әлеммен байланыс орнатады, әр қадамының, әр әрекетінің есепке тартылатыны туралы түсінігі арқылы осы өмірге сергек қарайды. Ақыретті біліп, шынайы сенген адам дүниеде өз орнын тауып, жаны тыныштыққа бөленеді. Іштей мазасызданбайды, айналасындағылармен де жақсы тіл табысады. Ақиқат өмірге бұ дүние арқылы қол жеткізуге болатынын білетін адам жасаған әрбір ісінің, жинаған дүние-мүлкінің, байлығының, балаларының мәңгілік өмірде де рахатын көру үшін күш жұмсап, бұ дүниеде өзін жолаушы, қонақ секілді ұстайтын болады.

Тіршіліктің соңы келіп, ақыреттің болатыны даусыз. Адамдар арасында бұ дүниені қалайтындар да, ақыретті қалайтындар да кездеседі. Қазір амал істейтін кезең болса, ал ертең істің бәрі тоқтайды, есеп беріледі. Болашағын ойлайтын саналы адамның міндеті − мына өткінші дүниеде жолаушы секілді әрекет жасау, барлық рахат-ләззаттарды пышақ кескендей тыятын өлім туралы көп ойлау және өлімнен кейінгі өмірге дайындалатын саналы адам болу.

Ақыретке сенім алғашқы қауымдармен қатар Тәңірдің бар екенін қабылдаған барлық дерлік діндерде кездеседі. Сәмәуи діндердің негіздерінің бірі болып табылатын ақыретке сенім мәселесі Құранда жүзден астам терминдер мен теңеулер арқылы беріліп, жиі қайталанады. Ақыретке деген сенім адамда жауапкершілік сезімін тудырады. Нағыз әділдік орнайтын, жақсылар сыйға бөленетін өмірге сену адам үшін үлкен жұбанышқа айналады.

Ақырет мекені − негізгі өмір (Анкабут сүресі, 64-аят, Мүмін сүресі, 39-аят). Хазірет пайғамбардың «Аллам! Шын өмір − ақырет өмірі. Нағыз бақыт – мәңгілік бақыты»1 деген дұғасы нағыз шындық болып табылады, ақырет − осы өмірдің, дүниенің негізгі мақсаты. Ақыретті мойындамау бұ дүниені мойындамаумен тең, яғни бұ дүниені мақсатсыз санау деген сөз. Ақырет сенімі өмірге жүйелілік пен үйлесімділік береді. Бұл өмір − ақыреттің егіні. Адам ақыретке дайындалғанда, дүниелік нығметтерден өз нәсібін алуды да (Қасас сүресі, 77-аят) ұмытпағаны жөн.

Өмір атты кемеде сапар шегіп келе жатырмыз. Бізді еркімізден тыс осы кемеге мінгізген Алла өзі жіберген кітабында бізді бұл кемеге не үшін мінгізгені, өмірдің мақсаты және соңғы аялдамасы туралы толық түсіндірме берген. Адамның бір жағында өзінің қалаған нәрселері болса, екінші жағында үнемі ажал тұрады2. Өміріне төніп тұрған мың бір түрлі қауіп-қатер де жоқ емес. Адам олардың бәрінен құтылғанымен қартаюдан, кәріліктен құтыла алмайды3. Өйткені, өлімнің дәмін барлық адам татады4.

Өмір зырылдап өтіп, ақырет жақындауда. Адамдар арасында бұ дүниені қалайтындар да, ақыретті қалайтындар да бар. Бүгін − жұмыс істейтін күн, ертең жұмыс бітеді, есеп тапсырылады5. Болашағын ойлаған саналы адамның міндеті − бұ дүниеде бір жолаушы секілді әрекет жасау, өлім туралы ойлау6, өлімнен кейінгі өмірге жақсылап дайындалу7.

Иман білумен, танумен тығыз байланысты. Адам бір нәрсеге өз білгенінің деңгейінде сенеді. Алланы, сипаттарын, құдіретін, т.б. білсе, Аллаға сенімі де сол шеңберде болады. Ақыретке сенім де сондай. Адам өз білгенінің деңгейінде осы дүниемен байланыс құрып, әр қадамының, әрекетінің сұралатынын ойлап, өз өмірінің қадіріне жетеді.

Ақырет туралы біліп, оған шынайы сенген адам бұ дүниеде де бақытты болып, жан тыныштығына қауышады, айналасымен тату өмір сүреді. Шын өмірдің осы жерде, яғни дүниеде қамтамасыз етілетінін білетін адам жасаған барлық ісінің, дүние-мүлкінің, малының, бала-шағасының мәңгілік өмірде рахатын көруге күш салады, «бұ дүниеде қонақ»8 екенін жақсы түсінеміз.

«Нәпсінің төрт үйі бар: ананың құрсағы, өмір, барзах және ақырет әлемі. Олардың әрқайсысының хикметі (даналығы), өмір салты басқаша. Бала ана құрсағынан дүниеге келгісі келмейтіні секілді, адам да бұ дүниеден кеткісі келмейді. Бала ана сүтінің дәмін татқаннан кейін бұрынғы орнына қайтқысы келмейтіні секілді адам да өлім арқылы Аллаға қауышқан соң дүниеге оралғысы келмейді, дүниені ұмытады»9. Адам көрген түсін қалай ұмытатын болса, өлгеннен кейін өмірді де ұмытады. Өлім барлық адамға келетін шындық, өлімнен кейінгі өмір − ақиқат. Алайда, баршаның басына келетін өлімнің алдында ешкім ештеңе істей алмайды.

Ақырет өмірінің тек рухтар әлемінде басталып, жалғасатынын айту, бұл өмірде денеміз ешқандай рөл ойнамайды деу бұрмалаушылық болады. Біздің ақырет өмірі туралы білетіндеріміз көбіне толық емес не жұрттан естіген шала мәліметтер.

Еңбекте ақырет өмірі туралы аз да болса мәлімет беру мақсат етіліп отыр. Болжамдар мен пікірлерден гөрі аят және сахих хадис кітаптарындағы риуаяттарға сүйенгені кітаптың ұтымды жері деуге болады.

---

АҚЫРЕТТІК ӨМІРГЕ ҚАТЫСТЫ 100 СҰРАҚ

1. Ақыреттік өмір деген не?

Ақыреттік өмір − ғаламдағы жүйе бұзылып, жойылғаннан кейін бірқатар жаңа әлемдердің бар болуы және өлгендердің қайтадан тіріліп, махшарда жиналуымен басталатын шексіз өмір деген сөз. Ақырет − өлімнен кейін басталатын және махшардағы тірілуден кейін мәңгілікке жалғасатын өмір болып табылады. Ақыреттегі мәңгілік өмір қияметтен кейін басталатындықтан «Қиямет күні», жасалған жақсылықтар мен жамандықтардың қайтарымы толығымен сол жерде берілетін болғандықтан «Дін күні, жаза күні», өткінші пәни дүниеге қарама-қарсы ұғым болғандықтан ақырет күніне «шынайы өмір, мәңгілік әлем» деген атаулар да берілген.

Ақырет күні Құранда мүміндер Алламен қауышатындықтан, «Қауышу күні» (Мүмін сүресі, 15-аят), адамдар мен бүкіл жаратылыс сол күні бір жерге жиналатындықтан «Жиналу күні» (Тағабун сүресі, 9-аят), дүниелік өмірлерінде Аллаға иман келтіріп, бұйрықтары мен тыйымдарына құлақ аспағандардың алданғаны белгілі болатындықтан «Алдану күні» (Тағабун сүресі, 9-аят), тірілгеннен кейін барлық адам қабірінен шығатындықтан «Шығу күні» (Каф сүресі, 34-аят) және кәпірлер амалдарының босқа кеткенін көріп, қайтадан өмірге қайтқысы келетіндіктен «Сағыныш күні» (Мәриям сүресі, 40-аят) деген атаулармен де беріледі.

2. Ақыретке сенудің мәні неде?

«Ақырет күніне сену – Исламда иманның бір шарты, сенімнің бір бөлшегі болып табылады. Ақыретке иман келтірмеген адам нағыз мүмін бола алмайды. Құранда мүміннің ерекшеліктері туралы айтылғанда «(Олар) намаз оқитын, зекет беретін және ақыретке толығымен сенетіндер» (Бақара сүресі, 4-аят; Нәмл сүресі, 3-аят) делінеді. Ақыретке сенудің адам үшін маңызы зор. Осы себепті Құранда ақырет өмірі туралы көп айтылады, кейде дәлел, айғақтармен, кейде мысалдармен беріп, суреттеу арқылы ақырет туралы адамның санасына сіңіруге күш салынады. «Мен кіммін? Қайдан, не үшін келдім? Алдағы жағдайым қандай болады?» деген сұрақтарға ақыретке иман келтіру арқылы жауап табуға болады. Қайдан келіп, қайда баратынын білген адам болашаққа қатысты уайымдарын сейілтіп, мақсатын белгілейді. Бұл дүниелік өмірінің де мәні артады. ««Біз сендерді босқа жаратып, тіпті Бізге қайтарылмаймыз деп, ойлайсыңдар ма?» дейді» (Мүминун сүресі, 115-аят), «Адамдардың кейбірі, екіжүзді (мұнафықтар): «Аллаға, ақырет күніне сендік» дейді. Бірақ олар сенбейді» (Бақара сүресі, 8-аят), «Әй мүміндер! Аллаға, пайғамбарына және оған түсірген Құранға, сондай-ақ одан бұрынғы түсірген кітапқа иман келтіріңдер. Ал кім Алланы, періштелерін, кітаптарын, елшілерін және ақырет күнін мойындамаса, тым ұзақ адасқаны» (Ниса сүресі, 136-аят), «Аяттарымызды, ақыретке кездесуді өтірік дегендердің амалдары жойылып, істеріне қарай жазаланады» (Араф сүресі, 147-аят).

Ақыретке сенбеген, мұндай сенімге ие болмаған адамның жаны тыныш таппайды, бұ дүниеде қанша жақсы өмір сүргенмен бақытты бола алмайды. Тіпті екі дүниесін де оңдырмайды. Бұ дүние мен ақырет бір-бірімен тығыз байланысты. Бұ дүние − ақыреттің егіндігі, яғни ақырет үшін, ал ақырет − бұ дүниенің тәртібі мен жүйесі үшін. Ақыретке иман өмірдегі істердің түзетілуі арқылы ақыретке қол жеткізуді қамтитын негіз болып саналады. Ислам діні осы өмір үшін келген. Бірақ осы өмірде бақытты бола алмаған адамның ақыреті де оңбайды деуге болады.

Адамның ақыретте ғалам жаратушысының алдында есеп беретінін сезінуі қоғамда көптеген жамандықтардың, бүліктің, зұлымдықтың, қылмыс пен әділетсіздіктің алдын алуға септігін тигізеді. Ақыретке сенген адам өлімнен қорықпайды. Өйткені, ол өмірге өткінші рахаттың соңына түсіп, мәңгілік өмірге дайындалуды ұмыту үшін емес, мәңгілік бақытқа қол жеткзу үшін келгенін біледі.

Ұйықтағанда көретін түстеріміз бізді ақырет өміріне апаратын бір жол болып табылады. Құран Кәрім бірқатар аяттарында түстер туралы айтады, сахих хадис кітаптарында кейде пайғамбардың өзінің түс жорығаны туралы да айтылады. Тіпті, азан шақыру да түс арқылы анықталған. Бір-екі секундта көрген түсімізді түні бойы көрдік деп ойлаймыз. Қорқынышты түс көргенде, ояна сала «Түсім екен ғой» деп қуанамыз. Сосын көрген түсімізді бірнеше сағаттан кейін ұмытып кетеміз. Бәрі есімізде сақтала бермейді. Міне, өлім де өмірдегі түстен оянудың бір түрі болып саналады. Түсті есімізде сақтай алмайтынымыз секілді өлгеннен кейін де өмірді ұмытамыз. Кирамен Катибин періштелері бізге осы өмірді еске түсіруге тырысады.

Тозақтықтар мәңгілік отқа жанады. Мысалы, қиындық пен азап шегіп жүрген адамның түсінде бай, бақытты өмір сүріп жүргенін көрген адамның жағдайын осымен салыстыруға болады. Қатты төсекте ауырып жатқан, денесін жара басқан, кедей адамның ұйықтап жатқанын көргенде «Ол азап шегуде» дейсің10.

Тозаққа түскендердің де жағдайы осы сияқты. Өйткені, уақыт ұғымы бұ дүниеге тән нәрсе. Уақыт мүмін үшін басқа, кәпір үшін басқа өлшеммен өлшенеді (Хаж сүресі, 47-аят), мүмін үшін бір күн мың жылға тең болса, кәпір үшін елу мың жылға созылады (Сәжде сүресі, 5-аят).

Ақыретке сенген адам жақсы істер жасау арқылы мәңгілік бақытқа жетуге болатынын білетіндіктен, өзінің жасаған ғибадаттарынан ләззат алады. Ақыретке сенім жастарға мынадай ескерту жасайды: «Тозақ бар, мастықты (ішімдік ішу) таста». Ақыретке сенетін қарт мұсылмандарға «Уайымдамаңдар, сендердің мәңгілік жастықтарың бар, болашақ сендерді күтіп тұр, жақсылықтарың сақталып, сыйын көресіңдер. Айрылған балаларыңа туыстарыңа қуанышпен қауышасыңдар» деп жұбату айтады.

---

3. Өлімді тілеуге бола ма, өлген адамның артынан жылауға бола ма?

Өлім − мүміннің Алламен қауышуы. Сүйген жан әрдайым сүйіктісімен қауышуды қалайды. Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сөзімен айтқанда «... мүмінге өлім келгенде, Алланың разылығы мен сыйымен сүйіншіленеді. Оның алдында өлімнен басқа жақсы нәрсе жоқ. Мүмін Алламен қауышуды қалайды. ...ал кәпір болса өлімді ұнатпайды...»11. Өлім − бұ дүниеден кетіп, арғы дүниеге өту үшін қажетті сапар. Өлім − бір төлқұжат. Пайғамбарымыз өлімді әрдайым еске алып, естен шығармауымызды қалайды. «Ләззат пен рахатты жоятын өлімді көп еске алыңдар», «Сендердің ешқайсысың тап келген қиындыққа байланысты өзіне өлім тілемесін. Егер өлімді қалайтындай ауыр қиындыққа тап болса, онда былай десін: Алла! Мен үшін өмір сүру қайырлы болған сәтке дейін маған өмір бер, мен үшін өлім қайырлы болған кезде менің жанымды ал»12.

Ғалымдар осы хадиске сүйене отырып, өзіне өлім тілеудің мәкрүһ екенін айтқан. Өлімді тілеуге қалай тыйым салынса, қандай түрде болса да өз-өзіне қол салу да солай харам болып табылады. «Кімде-кім бір биіктен секірсе, тозақта әрдайым өзін жоғарыдан тастаумен болады. Кімде-кім у ішіп өлсе, у ішкен күйде мәңгілік тозақта азапталады. Кімде-кім өзін бір темірмен (пышақ, т.б.) өлтірсе, ол да қолындағы пышағын ішіне сұққан күйде тозақта азапталады»13.

Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) ауырып жатқан көкесі хазірет Аббастың көңілін сұрауға барғанда, жаны қиналған көкесінің өзіне өлім тілегенін көріп: «Көке! Өлім тілеме. Өйткені, сен жақсылардан болсаң (өмір сүрсең) жақсылығыңа жақсылық қосасың, бұл сен үшін қайырлы болады. Егер күнәһар болсаң, онда өлімнің кешіктірілгенін қалап, кешірілуді қалайсың, күнәларыңа тәубе етесің, бұл сен үшін қайырлы»14 дейді.

Алланың мағынасыз еш нәрсе жасамайтындығына шынайы сенген мүміннің міндеті − тәуекел етіп, мойынсұнған түрде өз тағдырына разы болу. Басына түскен қиындыққа шыдай алмай, өзіне өлім тілеу тағдырға наразылықтың бір түрі. Өмір − берілген мүмкіндік, өмірдің ұзақ және істердің жақсы болғаны әлдеқайда қайырлы. «Өмірі ұзақ, амалы жақсы адам қандай бақытты!»15.

Өлген кісінің артынан жылауға келетін болсақ: Өлім елеулі оқиға, оған адамның қайғыруы қалыпты нәрсе. Тіпті, үнсіз егіліп жылауында тұрған ештеңе жоқ. Пайғамбарымыз да баласы Ибраһим16, қызы17 және жиені18 қайтыс болғанда және сахаба Сағыд ибн Убада (ө.ж. 636) науқастанғанда, көзінен жас ағып жылаған. Таңырқаған сахабаларына мұның тыйым салынған жылауға жатпайтынын, көзіне жас алуға бола Алланың азаптамайтынын, тек тілін ишара етіп, тілге байланысты азаптайтынын айтқан және «Шынында өлген адам басқалардың дауыс көтеріп жылауынан азап көреді»19 деген.

Өлген кісінің артынан қатты дауыс шығармай жылауға болатындығы айқын. Қатты дауыспен айқайлап жылау Ханафи және Малики мәзһабтары бойынша харам, ал Шафиғи және Ханбали мәзһабы дауыстап жылауды мүбах санаған, алайда надандық дәуіріндегі секілді марқұмның жақсылықтарын айтып, «арыстаным», «сүйенішім», т.б. сөздер айтып, айқайлап жылау, шашын жұлу, бетін тырнап, киімін жырту дұрыс емес, харам деп санаған.

Туысынан, жақсы көретін адамынан айрылған жандардың егер күші жетсе сабыр етіп, жыламағаны жөн. Сабыр еткен жағдайда қайтарымы жұмақ екендігі айтылған. Бұған шамасы жетпегендер үнсіз жылауына болады. Алайда, өлген адамның тірі кезінде жасаған жақсылықтарын тізіп айтып, жоқтау айтып жылау − харам. «Алла менің баламды, күйеуімді, әкемді не үшін алды? Одан да басқаның жанын алмады ма?» деген сөздер, осы сөздерді айтып жылау тағдырға наразылықтың бір түрі деген мағынаны беретіндіктен, пайғамбарымыз оған оң қабақ танытпаған. Баласы Ибраһим шетінеп кеткенде, өзінің де көзінен жас аққан: «...көзден жас ағар, жүрек қынжылар, бірақ Раббымыз разы болмайтын сөз айтпаймыз»20 деген.

---

4. Науқас адам жан тапсырарда не істеуі керек?

Науқас адамның көңілін сұрауға барып, ол үшін тәубе, кешірім тілеу керек, қасында жақсы нәрселер айту керек, кәлима-и шахадат оқылуы тиіс. «Сендер бір науқастың немесе өліктің қасында болған кезде жақсы нәрсе айтыңдар. Ақиқатында періштелер сендердің ол жерде айтқандарыңа әмин дейді»21.

Өлім жақындаған адамның аузы мен тамағы шөлден кеуіп кетеді. Өзі су сұрай алмайды. Ал, шайтан оның иманын алу үшін бір кесе су көрсетеді. Науқас иманын берсе, су беретінін айтады. Осы себепті науқастың шөлін қандыру керек.

Жан тапсырғаннан кейін мәйітке мыналарды жасаған жөн:

Көзін жабу, жағын байлау: Қан айналымы тоқтайтындықтан, көз жабылмай, жағы босап қалады. Бұл көрініс оның жақындарына психологиялық тұрғыдан әсер етіп, сонымен қатар, жақтың ашық қалуы мәйітті жуу барысында мәйіттің аузына су кіруіне себеп болады.

Киімдерін шешіп, үстін жабу: Өлген адамның киімдерін дереу шешпесе, жоғарыда айтылғандай кейін қиындап кетуі мүмкін.

Мәйітті кебіндеуге асығу: Мәйітті жуу және кебіндеу істерін көп кешіктіруге болмайды. Осы істерден кейін оның өлгенін жариялау керек.

---

5. Жан тапсырар сәтте дұға оқудың мәні қандай?

Жан тапсырғалы жатқан адамға «лә иләһә илләллаһты» айтқызу керектігі, соңғы сөз «Лә иләһә иләллаһ» болса, жұмаққа кіретіні айтылады22. Мұндағы мақсат − адам жүрегінің иман шеңберінде болуы. Өйткені, кім қалай өлген болса, солай тірілтіледі23. Мүмін адам иманымен, ал мұнафық сол екіжүзділігімен тірілтіледі. Жан тапсырар сәтте «Ясин» сүресін оқудың пайдасы да осыған байланысты24. Аяттарды естігенде Алланы және пайғамбарын еске алуы және иман шеңберінде жан тапсыруы көзделгендіктен, «Ясин» сүресінің оқылуы ұсынылған.

«Оны (Ясин сүресін) өлгендердің (жан тапсырғалы жатқан науқастардың) жанында оқыңдар»25.

Зер салып қарайтын болсақ, «Ясин» сүресінде ақырет мысалдары мен иман ақиқаттары бар.

Науқастың қасында «Лә иләһә илләллаһ» оқылады немесе тәубе, кешірім тіленеді. «Кімнің соңғы сөзі «Лә иләһә иллаллаһ» болса, жұмаққа кіреді»26 деген сөзге негізделе отырып, оны науқастың қасында оқиды, алайда одан қайталауды талап етпейді.

«Сендер мәйіттерге (жан тапсырғалы жатқан науқастарға) «Лә иләһә иллаллаһты» айтыңдар»27. Хадисте айтылғаны бойынша зорлық жасалмау керек. Өз қалауымен иман шеңберінде болғаны дұрыс. Мәжбүрлеу арқылы келген иманның пайдасы жоқ. Науқастың тура жолмен ақыретке кетуіне үміт артылады.

«Кім қалай өлген болса, солай тірілтіледі»28.

---