автордың кітабын онлайн тегін оқу  Мұхаммед пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өмір жолы

Решит Хайламаз

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

X 15

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Р. Хайламаз

Х 15 Мұхаммед пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өмір жолы. – Алматы: «Таным» баспасы, 2024. – 872 бет.

ISBN 978-601-7941-03-1

Көзі қарақты оқырмандардың назарына ұсынылып отырған кітап, он сегіз мың ғаламның сардары болған ақырғы елші Мұхаммед пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) тағылымға толы өмір жолынан сыр шерте отырып, Ислам тарихында орын алған ірілі-ұсақты оқиғалардың шынайы шындығын нақтылы деректермен бедерлеп, айшықтап берумен қатар, тарих көшіне ілесіп ғасырлар бойы өз биігіне шырқай түскен Ислам дінінің бүкіл адамзатқа ортақ құндылықтары туралы ой-толғаныстарын да көркем тілмен баян етеді. Сөз жоқ, кеңінен көрініс тапқан тың ойлардың, соны пайымдаулар мен терең байыпты ізденістерге толы зерттеулердің мәні айрықша. Адамзаттың асыл тұлғасының ғажайып әлемі әспеттелген бұл еңбек оқырманның жүрегін тербеп, санасына сәуле түсірері күмәнсіз.

Смартфонға немесе планшетке Play Market-тен немесе Apple Store-дан кез келген QRcode reader программасын көшіріп алғаннан кейін, тақырыптың тұсындағы QR-код-ты танытып, мәтінді тыңдауға болады.

Еңбек барша оқырман қауымға арналады.

Оқыған: Мұхамедәли Болатұлы

журналист, диктор

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

ISBN 978-601-7941-03-1

© «Таным» баспасы, 2024

Алғы сөз

Жылдар жылжып, заман аунап, уақыт көшкен сайын адам баласының мақтаулы тұлға Мұхаммед пайғамбарды (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жақыннан тануға деген зәрулігі арта түспесе, кеміген емес. Өйткені бүгінде адам баласы жалған дүниенің қызылды-жасылды қызығына тоймай, қанша материалды байлыққа кенелсе де, бәрібір жан тыныштығынан ада, мазасыз күй кешуде.

Дәл қазір алдымызда екі жол тұрғандай. Бірі рухани құлдырауға жетелесе, екіншісі рухани шарықтауға бастамақ. Ендеше, осынау жол айырығында мына біздерге өзінің кең құшағын жайып, фәни дүниемен қоса ақиреттің де бақытына бөленуге шақырып тұрған ұлы жан бар. Ол – адамзаттың асылы Мұхаммед Мұстафа (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм).

Бүгін біз сол аяулы тұлғаның ғибратты ғұмырын қаншалықты тереңірек зерделей білсек және одан неғұрлым көбірек үлгі-өнеге алсақ, соғұрлым жан тыныштығына бөленіп, бақытты өмір сүрмекпіз. Алла елшісінің (с.а.с.) әрбір іс-қимылын, айтқан сөзін, қабылдаған шешімін, ел-жұртпен қарым-қатынасын, адам тәрбиелеудегі әдіс-тәсілдерін жіті зерттеу мен басқан әрбір қадамына мұқият қарап, өзімізге үлгі тұтудың маңызы бүгінде тіптен арта түскендей.

Қолдарыңыздағы кітап Ибн Хишам «Сира», Ибн Сағд «Табақат», Ибн Кәсир «әл-Бидәя уән-Ниһәя», Халаби «Сира», Ибн Хажар «Исаба», Ибн Әсир «Үсдул-ғаба», Ибн Абдулбәрр «Истияб», Табари «Тарих» секілді классикалық еңбектермен қоса, басты-басты тәпсір кітаптары мен «Кутуб тисға» секілді хадис кітаптарының негізінде жазылды. Сонымен қатар, Пайғамбарымыздың өміріне қатысты ғалымдардың бірауыздан мақұлдаған жаңа еңбектері де кәдеге жарағанын айта кетпеске болмайды.

Бұл кітаптың осы саладағы өзге еңбектерден басты айырмашылығы – иләһи уахидың сол заманда болған оқиғаларға, жекелеген адамдарға, жалпы қоғамға қалай әсер еткенін барынша зерттеп, осы жөнінде кең мағлұмат беру. Сахабаларды тәрбиелеуде Құранның орны мен Пайғамбарымыздың көрегендігі себеп болғанына оқырманның көзін жеткізу.

Бұл кітап қалыптасқан сияр дәстүрін сақтай отырып, Алла елшісінің (с.а.с.) ғибратты ғұмырының көзден тасада қалып кеткен тұстарын айшықтап, бүгінгі күнмен байланыстыра түсіндіруімен ерекшеленеді. Атап айтқанда, аталмыш еңбек – оқырманды сонау жетінші-сегізінші ғасырларға жетелеп немесе сол дәуірдегі оқиғаларды бүгінгі оқырманға қаймағын бұзбай жеткізіп, үлкен әсерге бөлейтін соны әрі тың туынды.

Сондай-ақ, Әбу Ләһабтар мен Әбу Жәһилдердің қашанда қас пиғылды көздейтінін сездіріп, әр заманның Әбу Бәкір, Омар, Осман, Али сынды нар тұлғаларын өз міндеттерін қалтқысыз орындауға шақыратын ғажап туынды.

Бүгінде біз Ислам тарихындағы түрлі жорықтар мен соғыстарды суреттеумен ғана шектелетін кітаптардан гөрі Алла елшісінің (с.а.с.) қарапайым адам ретінде қоғам алдындағы міндетін түсіндіретін еңбектерге көбірек зәруміз. Қолдарыңыздағы кітап осындай биік мақсатқа қызмет етпек. Сондықтан оқырманымыз осы еңбек арқылы жорықтармен емес, қай кезде де мұсылман қоғамы үшін ардақты саналған, жүрегі сүйіспеншілік пен махаббатқа толы кәміл жанмен, қай қырынан алсаңыз да тәлімінде мін жоқ ерекше тәлімгермен таныспақ.

Пайғамбарымыздың мирас еткен асыл сүннеті – сахабалардан бастап ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан тағылымы мол мұра. Ендеше, Пайғамбарымыз (с.а.с.) туралы кез келген мағлұмат – ғылым үшін тың жаңалық, халық үшін жаңа қазына, біз үшін аса қымбат дүние болып қала бермек.

Еңбек оқыған адамды ойға салып, бір адамның иманға келуіне сеп болып жатса, бұл біздің емес әуелі Алланың арқасы, содан соң осы кітапта егжей-егжейлі баяндалып, тәблиғы қиямет күніне дейін жалғаса беретін ғаламның рақым нұры, мақтаулы тұлға Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с.) ғана есіл еңбегі болмақ.

Кітап турасында кеткен кемшілікті бізге жеткізген жанға айтарымыз тек қана алғыс. Ал оқырман қауымның ыстық ықыласынан «Алла разы болсын» деген игі тілек туып жатса, ол осы кітаптың жарық көруіне еңбегі сіңген барша бауырларымыз үшін үлкен бақыт саналмақ!

Автордан

Бекке аңғарын жаңғыртқан дауыс

Осыдан бірнеше ғасыр бұрын бұл жер иесіз жатқан иен дала болатын. Сол далада құндақтаулы жас нәрестесін құшағына басқан Ажар анамыз өздерін жапан түзге тастап бара жатқан Ибраһим пайғамбарға (а.с.):

– Ибраһим! Бізді айдалаға тастап қайда барасың? – деп дауыстап, қала берген-ді.

Бір Аллаға тәуекел еткен Ибраһим пайғамбар жауап қатпастан, бұрылып кете барды. Ажар анамыз бен бауыр еті баласын қимаса да, Алланың бұйрығына мойынсұнып һәм иләһи әмірді орындауда босаңдық танытпауға тас түйін бекініп, осылай етті. Арада бірнеше ғасыр өткеннен кейін осы жерде ең соңғы пайғамбар дүниеге келіп, күллі адамзатқа Алла Тағаланың шексіз ілімін үйретіп, өркениеттің кісі айтса сенгісіз биікке көтерілуіне сеп болатынын ол кезде Алла Тағаладан басқа ешкім білген жоқ-ты.

Ал бүгін Ажар анамыз жарының түпкі ниетін білмегендіктен, Ибраһим пайғамбардың қарасы алыстаған сайын, бойын қорқыныш билей бастады. Жапан далада жалғыз қалып бара жатқанын ойлап, тұла бойы түршікті.

Кенет Ажар анамызға тыңнан ой келді: «Шүбәсіз, Ибраһимнің мұндай қадамға баруы Алланың пәрмені болса керек». Көз ұшында алыстап бара жатқан жарына тағы да дауыстап:

– Ибраһим, мұны саған Алла бұйырды ма?! – деді.

Аяулы жарының еміс-еміс шыққан соңғы сауалын естігенде, Ибраһим пайғамбар кілт тоқтап, артына бұрылды. Өзіне нық сенімді үнімен жалғыз ауыз тіл қатты:

– Иә, бұл – Алланың әмірі.

Ерінің жауабынан кейін Ажар анамыздың көңілі орнына түсті. «Алла бізді қараусыз қалдырмас» деп Жаратқанға іштей сенді. Тосыннан келген сынаққа сабыр сақтаған Ажар анамыз осылайша жас сәби Исмайылмен жапан далада жалғыз қала берді.

Ибраһим пайғамбардың дұғасы

Ибраһим пайғамбар бөктерден асып, біраз ұзап шыққаннан соң артына бұрылып, алақанын жайып: «Уа, Раббым! Мен ұрпағымның бір қатарын (дүниеге қызықпай) намазын кемеліне жеткізіп, үзбей оқысын деп, қасиетті Үйіңнің маңына егін өспейтін бір алқапқа орнықтырдым», – деп дұға етті.

«Орнықтырдым» деген сөзіне қарап, Ибраһим пайғамбардың ешқандай тіршіліктің нышаны жоқ осынау иен даланың келешекте үлкен елді мекенге айналатынын сол кезде-ақ анық білгенін байқаймыз. Сонымен қатар, бұл – адамзат тарихындағы ең алғашқы ғимараттың іргетасы қаланған жер. Осы тұрғыдан қарағанда, Алланың үйі ретінде ең алғашқы және ең соңғы ғибадатхананың осында, Бекке аңғарында, бой көтеруінің мәні зор.

Ибраһим пайғамбар дұғасын одан әрі жалғастырып: «Уа, Раббым! Намазды кемеліне жеткізіп, үзбей оқысын деп осылай еттім», – деді.

Ибраһим пайғамбардың мұнда келудегі мақсаты – Раббысына жақындататын құлдық міндетін өтеу болатын. Аллаға деген құлшылығын кемеліне жеткізіп орындайтын ардақты жан осында дүниеге келмек. Сонан соң қасиетті нұрымен күллі әлемді тұтастай ақиқат шуағына бөлемек. Яғни, адам баласы Жаратқан Раббысының алдында шынайы құл болу дәрежесіне нақ осы жерде қол жеткізбек.

Ибраһим пайғамбар тағы тілек тіледі: «Уа, Раббым! Енді сол ұрпағыма адамдардың бір бөлігінің көңілін түсіргейсің һәм Өзіңе шүкіршілік етуі үшін оларға кейбір (көкөністер мен) жемістерді ризық етіп бергейсің».1

Ибраһим пайғамбардың мінәжатына қарап, Алла тарапынан жүктелген міндетті мінсіз орындаған кісінің тақуалығын көруге болады. Сондай-ақ, алдын-ала сүйіншіленген игілікті істің орындалуы үшін де жалынып-жалбарынып дұға еткенін байқаймыз. Жасы ұлғайған шағында жұбайының жүкті болып, сүйінші хабар естіген сәті әлі құлағында жаңғырып тұр. «Сөз жоқ, Ажар ұл табады. Сол ұлдың үрім-бұтағынан шығатын бір адам бүкіл адамзаттың ардақтысына айналады, барша адамзат соған мойынсұнады».2

Ибраһим пайғамбар үшін дүниеде бұдан артық бақыт жоқ еді. Талай жылғы тілегі қабыл болды. Алланың бұл дүниеде Ибраһим пайғамбарға берген сыйы тек ұлды болумен шектелмеді. Сол сәбидің ұрпағынан күні ертең ақырғы пайғамбар Мұхаммед Мұстафа (с.а.с.) дүниеге келмек.

Ибраһим пайғамбар дұға етіп жатқанда, Алладан уахи түсті:

«Сенің Исмайыл үшін жасаған дұғаңды қабыл еттім, оған береке бердім. Одан кейін талай буын ауысады, бірақ күндердің күнінде тура оның ұрпағынан он екі ұлы тұлға шығады және Мен оларды үлкен бір қауымға басшы қыламын».3

Жаңа өркениеттің қалыптасуы

Айдалада жалғыз қалған Ажар анамыз өлместің қамын жасап, алдымен су іздеді. Шөл қысып, ерні кезерген сәбиінің қиналғанына қарап езілген ана жүрегіндегі уайымды жалғыз Раббысына деген сенімі ғана жеңілдетті. Бәлкім, құшағындағы нәрестесіне жүкті болып жүргенде келген періштенің айтқандары есіне түскен шығар. Бірде қатты қиналып, сол қиындығын Раббысына мұң етіп шаққан күні қасына бір періште келіп: «Уайымдама, сенің құрсағыңдағы нәресте арқылы Алла Тағала бүкіл әлемді жақсылыққа бөлейді», – деген-ді. Періште тек осыны ғана айтып қоймай, дүниеге келетін баланың есімін «Исмайыл» қою керектігін де хабарлап: «Дүниеге келетін бала теңдессіз жан, барша адамзаттың үміті сол болады. Күллі адамзаттың ардақтысына айналып, баршаға билік етеді. Адамзат онымен бірге болады. Барлығы оның әмірін орындап, айтқанымен жүреді және барлық бауырларының жеріне иелік етеді», – деген.4 Періштенің әзірет Ажарға жеткізген бұл сүйінші хабары асыл жары Ибраһим пайғамбарға да айтылған-ды.

Сүйінші хабарға шын көңілімен сенсе де, әрбір нәрсенің себепсіз орындалмайтынын білетін Ажар анамыз бір жұтым су табылып қалар деген үмітпен Сафа және Маруа төбелерінің арасында жеті рет барып, жеті рет келгенде екі ортада із түсіп, жол пайда болды. Ақырғы рет Маруа төбесінің басына шыққанда, тосыннан жаңғырған дауыстан іркіліп қалды. Дауыс перзентінің қасына шақырып жатқандай естілді. Жүгіріп барса, баласының қасында бір періште тұр екен. Исмайылдың табанының астында бұлақ пайда болыпты. Міне, керемет! Шөл даланың ортасында бұрқылдап жерден су шығып жатыр. Осы кезде періште оған:

– Панасыз қаламын деп әсте уайымдама, өйткені бұл жерде Алланың үйі бой көтереді. Оны осы бала мен әкесі тұрғызады. Алла оның ұрпағын еш пәлеге ұшыратпайды, – деді.5 Осыны айтып періште көзден ғайып болды. Ажар ана мен Исмайыл сол жерде қала берді.

Су – тіршілік көзі. Су шыққаннан кейін бұл өңірге басқа адамдар да ағылып келе бастады. Солардың бірі – арабтың Жүрхүм тайпасы. Олар Ажар ананың рұқсатымен осы жерге қоныстанып, Мекке қаласының алғашқы кірпішін қалады. Сөйтіп, Ибраһим пайғамбардың дұғасы қабыл болып, адамзаттың рухани тыныстауына себепші болатын, Алла елшісі дүниеге келетін Фаран таулары арасында жаңа өмір басталды. Зәмзәм суынан нәр алған шөл дала енді құнарлы өңірге айналып, берекесімен ел-жұртты өзіне шақырды. Қап-қара болып түнеріп тұрған осынау таулардың ендігі күткені Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с.) дүниеге келуі еді.

Берекелі өмірдің қайнаған ортасында әзірет Исмайыл (а.с.) да ер жетіп, Жүрхүм тайпасынан бір қызға үйленді. Осылайша, бір кездері Ибраһим пайғамбардың жапан далада анасымен бірге қалдырып кеткен сәбиі енді ат жалын тартар азамат болып, сол уақытта шартараптан көшіп келген жұрттың қоныстары бірігіп, іргелі елге айналды. Ибраһим пайғамбар да ат ізін суытпай, жиі-жиі Ажар мен Исмайылдан хабар алып тұрды.

Арада тағы біраз уақыт өткенде Ибраһим пайғамбар қайта келді. Бұл жолы әдеттегідей қысқа мерзімге емес, ұзақ уақытқа қалып, Қағбаны қайта тұрғызуды ойлаған, өйткені Алланың бұйрығы солай еді.

Келісімен ұлы Исмайылмен бірге Қағбаны тұрғызуға кірісті. Осы құтты құрылыс адамзаттың құбыласына айналатын ғибадатхананың нақ өзі болатын. Олар бір жағынан қасиетті Қағбаның іргетасын қалап жатса, екінші жағынан осы құтты мекенде: «Уа, Раббымыз! Бұл ісімізді қабыл еткейсің! Шүбәсіз, Сен – барлық нәрсені естушісің һәм бәрін білетін шексіз ілім иесісің! Екеумізді бір Өзіңе ғана мойынсұнатын мұсылман еткейсің! Нәсілімізден де Өзіңе ғана мойынсұнатын мұсылман үмбет шығарғайсың! Һәм бізге құлшылық рәсімдерімізді көрсетіп, тәубелерімізді қабыл еткейсің! Шүбәсіз, Сен – шынайы тәубелердің барлығын қабыл етушісің һәм (тәубеге келіп, Өзіңе бет алған құлдарыңа) ерекше мейірімдісің!» – деп, Аллаға алақан жайып, дұға етумен болды.

Алла Тағала абырой мен даңққа бөлеген осынау қос пайғамбардың жер бетіндегі алғашқы ғимаратта һәм ғарыштың ізі болған құтты мекенде жасаған дұға-тілектерін қабыл етті. Дұға ету кезінде жанын терең рухани күй кернеген Ибраһим пайғамбар әрі қарай: «Уа, Раббымыз! Оларға өз араларыңнан Өзіңнің аяттарыңды оқып, түсіндіретін, Кітап пен хикметті үйрететін және оларды (күнә атаулыдан) арылтып тазартатын елші жібергейсің! Шүбәсіз, Сен ұлысың, бәрінен үстемсің һәм асқан даналық иесісің!»6 – деп, тілек тіледі.

Ибраһим пайғамбардың өз дұғасында Жаратушы Жаббар Иеден жалбарына сұраған пайғамбары – барлық пайғамбарлар келетінін сүйіншілеп айтып кеткен соңғы пайғамбар – Мұхаммед Мұстафа (с.а.с.) болатын. Неге десеңіз, Исмайыл ұрпағынан әзірет Мұхаммедтен (с.а.с.) басқа пайғамбар шыққан емес.

Осынау жүрекжарды дұға Алла алдында да үлкен мәртебеге ие болды, өйткені сан ғасырлар өткенде Алла елшісі Мұхаммед (с.а.с.) те осыны меңзеп: «Мен – атам Ибраһимнің дұғасы, бауырым Исаның сүйіншісі және анамның көрген түсімін»,7 – деген-ді.

Дұға етудің теңдессіз үлгісін Ибраһим пайғамбардың осы бір дұғасынан көруге болады. Ибраһим пайғамбар сан ғасырлар бұрын өз дұғасында Мұхаммедтің (с.а.с.) келуін тілесе, ардақты елшінің үмбеті саналатын исі мұсылман баласы да бүгінде Ибраһим пайғамбарға алғыс ретінде «Аллаһумма салли» және «Аллаһумма барик» дұғаларында: «Я, Алла! Ибраһимге және оның отбасына салауат пен береке бергеніңдей Мұхаммед пен оның отбасына да салауат пен береке бере көр!» деп Раббыларына күн сайын әр намазда жалбарынады.

Ибраһим пайғамбар болашақта адамзаттың асыл тәжі болатын абзал тұлғаның келуіне ынтызарлық танытып, ақиқатқа риясыз көңілмен сенім артқаны соншалық – өзіне қарата айтылған ілтипат пен қошеметтің барлығына ақырғы елшіні лайық көріп, үнемі екі жаһан Сардарын (с.а.с.) еске алып отыратын.

Алла Тағала сан түрлі сынақпен сынаса да, пенделік борышын екі етпей орындаған Ибраһим пайғамбарға: «Бұдан былай, Мен сені адамдарға имам (өнегелі көсем) қыламын»8 деп ілтипат білдірген. Ибраһим пайғамбар осынау мәртебеге ие бола тұра өмір бойы кішіпейілділіктен айныған емес. Екінің бірінің басына қона бермейтін баққа шүкір ете отырып, осынау ұлық мәртебені ұрпағына да нәсіп етуді сұрап жалбарынады. Пайғамбарға тән ізгі жауабынан көкейіне қаншалықты терең ілім қонғанын анық байқауға болады. Расында да, адамның шынайы ниеті осындай күтпеген жағдайларда көрініс табады.

Алайда, Алла Тағала имамдық сияқты мәртебенің қиянатқа бой алдырып, соған әбден еті үйреніп кеткен, әсіресе сол кездегі Исрайыл ұрпақтары секілді адасқан қауымға берілмейтінін: «Өзіңе уәде еткен осынау нығметіме (ұрпағыңның ішіндегі) залым-кәпірлер әсте қол жеткізе алмайды»9, – деп ескертеді.

Осынау үндеуден кейін адамзат ендігі имамның бүгін-ертең емес, болашақта бірнеше ғасырдан кейін келетінін білді. Алла Тағала зұлымдық пен пайғамбарлықтың әсте бір-біріне сай келмейтінін меңзеп, Исрайыл ұрпақтары жасап келген қиянат пен адасушылықтың кесірінен пайғамбарлық беделден айырылғанын және бұл мәртебенің бұдан былай әзірет Исмайыл ұрпағына өткенін білдірді. Осылайша, болашақтың заңғар имамы жапан далада жалғыз қалған Ажар анамыздан туған Исмайылдың ұрпағынан шығатыны анық болды.

Барлық пайғамбарлардың ортақ тілегі

Соңғы пайғамбарға қатысты сүйінші хабар тек қана Ибраһим пайғамбармен шектелмеді. Адам атадан (а.с.) бастап өткен-кеткен барлық пайғамбарлар Мұхаммед Мұстафа (с.а.с.) туралы хабар беріп, Ибраһим пайғамбардан кейінгі әрбір елші өз үмбетіне осы сүйінші хабарды жеткізіп отырды. Алла Тағала оларға: «Сендерге кітап һәм хикмет бердім. Ендеше, өздеріңнен кейін қолдарыңдағы кітапты растаушы пайғамбар келсе, онда оған міндетті түрде иман келтіріп, қолдау көрсетерсіңдер» дегенде, барлық пайғамбарлар Оған бірауыздан уәде берді. Осыдан кейін Алла оларға: «Ендеше, (бұл сөздеріңе) өздерің куә болыңдар, Мен де сендер сияқты куә боламын. Ал енді кімде-кім бұдан кейін уәдесінен тайып сырт айналса, міне, солар діннен безген күнәһарлар»,10 – деді.

Адам ата (а.с.) ауызашарға асығып, оразасын бұзып алған жандай жаза басып, артынан тәубе етіп, Раббысына жалбарынғанда, ғарыштың тіректері үстіндегі жазуға көзі түсіп, дұғасын: «Уа, Алла Тағалам! Мені Мұхаммед расулалланың құрметіне кешіруіңді өтінемін!» – деп өзгертеді. Сонда Хақ Тағала: «Әлі жаратпасам да, сен Мұхаммедті қайдан білесің?» – деді. Сонда Аллаға деген құрметі шексіз Адам ата (а.с.): «Уа, Раббым! Иәд-құдіретіңмен11 мені жаратқаныңда және пәк рухыңнан маған үрлегеніңде, басымды көтеріп, ғарыштың тіректерінде жазылған «Лә иләһә иллаллаһ, Мухаммәдун расулуллаһ» деген жазуды көрдім. Өзіңнің атыңның жанына жаратылғандардың ең абзалының ғана атын жазатыныңды ұқтым», – деп жауап береді.

Адам атаның (а.с.) осыншалықты риясыз көңілден жасаған тілегіне Алла Тағала: «Дұрыс айтасың, Адам. Еш күмәнсіз, Мен үшін Мұхаммед – жаратылғандардың ең сүйіктісі. Соның құрметі үшін тілегіңді қабылдаймын, өйткені Мұхаммед болмағанда сені де жаратпас едім», – дейді.12

Адамзаттың асыл тәжінің (с.а.с.) рухы – болмыстағы ең алғашқы жаратылыс.13 Тіпті, әу бастан тағдыр кітабында «Абдулла» деп есімі қойылып, «хатамун-нәбиин»,14 яғни «соңғы пайғамбар» екені жазылған. Ал оның денеге еніп, жер бетіне пайғамбар боп келуі кешегі жетінші ғасырда жүзеге асқан. Сөздің қысқасы, Мұхаммед Мұстафа (с.а.с.) жаратылыстың басталуына ұйытқы болып қана қоймай, тәухидті түсіндірер даналық кітабының да соңғы нүктесін қоятын ақырғы пайғамбар болып қалмақ.

Адам атадан (а.с.) кейінгі барлық пайғамбарлар жоғарыдағы Аллаға берген уәдесінде тұрды. Олар өз үмбеттеріне соңғы пайғамбардың келетіні туралы хабарды жеткізіп, адамзатты сол күнге дайындауға өз үлестерін қосты. Нұх пайғамбар (а.с.) өзінің пайғамбарлық міндетін орындағанына басқа-басқа емес, Мұхаммед пайғамбардың үмбетін куә қылатынын айтты. Дәуіт пайғамбар (а.с.) мұңды үнімен Зәбурді оқығанда үнемі: «Уа, Алла! Фәтрәт15 кезеңінен кейін бізге муқимус-сүннаны16 бере көр» деп дұға етіп, Пайғамбарымыздың дүниеге келуін Раббысынан жалбарынып тіледі. Әзірет Яхия (а.с.) да осы дұғаны жасады. Мұса пайғамбар (а.с.) Исрайыл ұрпақтарына қолынан келгенше сүйінші хабарды жеткізді. Иса пайғамбар (а.с.) да мүмкіндігінше осынау ізгі хабарды халқымен бөлісті.

Мұса пайғамбар бірінің артынан бірі тізбектеліп келген осыншама мұғжизаға қарамастан, өзінен теріс айналған Исрайыл ұрпақтарының арасынан жетпіс кісіні өкіл ретінде таңдап алып, Тиһ шөліндегі қырық күндік тәрбиелік насихаттан кейін жүзін Тұр тауына бұрып, үмбетімен сол жерде ғажайып бір қауышу сәтін бастан өткеруі керек болатын.

Сонда Тұр тауын қалың тұман басып, Алла Тағала тосын сый ретінде Өзіне тән беймәлім дауыспен тіл қатты. Бірақ көзбен көрмей көңілі көншімеген Мұса қауымы бұған күмән келтіріп, дауысқа қарап иесін біле алмайтындықтарын алға тартты. Ақыр соңында Алладан көзге көрінуін талап етті. Алайда көру сезімі шектеулі адамның шексіз болмысты қамтып көруі мүмкін емес-ті. Бұл мызғымас ақиқат. Олардың мақсаты Алла Тағаланы көру емес екені әу бастан белгілі болатын. Көрген күннің өзінде сылтау айтып, иманнан тайқып кетер еді, өйткені ұлы сенімнен мақұрым қалған олар үшін мұндай әрекет үйреншікті әдетке айналып кеткен-ді.

Раббысын көпе-көрнеу жоққа шығарған адамдардың әлгіндей тұрпайы талаптары салдарынан Алланың қаһарына ұшырау қаупі туып, бір сәтке Тұр тауы қатты шайқала бастады. Таудың төбесіндегі жетпіс кісі құлап, естерінен танып қалады. Мұса пайғамбар мұны көріп тұрғанымен, қолдан келер қайран жоқ еді. Алланың берген шексіз нығметіне елінің көрсоқырлық жасағаны жанына батып, қатты қынжылды. Олардың тура жолға түсуі үшін қаншама тер төгіліп еді, енді міне, барлығы зая кетті. Қауымы иләһи құзырда дәл осындай арсыз талап қояды деп еш күтпеген.

Жүгінетін жалғыз жанашырына дереу қол жайып, дірілдеген даусымен: «Уа, Раббым! Егер қаласаң, оларды да, мені де бұдан бұрын да құртар едің. Арамыздағы ақымақтардың қылығы үшін барлығымызды бірдей құртып жібермексің бе? Жоқ, бұл тек Сенің сынағың болар. Сол арқылы қалағаныңды сүріндіріп адастырасың, қалағаныңды тура жолға саласың. Сен біздің қамқоршы Иемізсің! Бізді кешіре көр һәм шексіз мейіріміңе бөлей көр! Сен бәрінен де кешірімдісің. Бізге осы дүниеде де, ақиретте де игілік жазғайсың! Расында, біз күнәларымызға өкінген күйде Өзіңе бет түзеп, тура жолыңа түстік», – деп, дұға етті. Хақ Тағала болса: «Азабымды қалаған құлымның басына келтіремін, ал рақымым болса, бар нәрсені (күллі жаратылысты) қамтиды. Сондықтан да, рақымымды тек тақуалық аясында өмір сүретіндер, дүние-мүліктерінен Алла жолында һәм мұқтаждарға жұмсайтындар, сондай-ақ барлық аяттарымыз бен өздеріне көрсетілген мұғжизаларымызға иман ететіндерге ғана жазамын (нәсіп етемін), – деп жауап берді.

Алланың рақымынан еш үмітін үзбеген Мұса пайғамбар өзінің қауымы үшін тығырықтан шығар тағы бір жолдың табылғанын ұғып, қатты қуанды. Бірақ көктен келген дауыс: «Олар – қолдарындағы Тәурат пен Інжілде жазылған «үмми» пайғамбар, ұлы Елшінің соңынан еретіндер. Сол пайғамбар оларды жақсылыққа үндеп, жамандық атаулыдан тыяды. Оларға таза һәм пайдалы нәрселерді адал етіп, лас һәм зиянды нәрселерді харам қылады. Сондай-ақ, оларды мойындарына артылған ауыр міндеттер мен бұғаулардан босатады. Оған шын көңілден иман келтіріп, барынша қолдау көрсетіп, қолұшын беріп, онымен бірге түскен Нұрды (Құранды) басшылыққа алғандар бар ғой, міне, солар азаптан құтылып, мақсат-мұраттарына жеткендер»,17 – деп, ұлы Елшінің соңынан еретіндердің ғана азаптан құтылатынын бұйырды.

Осылайша бірнеше ғасыр бұрын Тұр тауында шыққан иләһи дауыспен соңғы нәби есімі төрткүл дүниеге паш етілді. Сөйтіп, адамзат назары қайтадан болашаққа, алдын-ала сүйіншіленген жарқын күндерге ауды.

Бұдан былай аса маңызды ғаламдық мәселелер туралы сөз қозғалғанда, Мұхаммед Мұстафаны (с.а.с.) еске алып, одан сөз ету әдетке айналды. Қауымымен сөйлескенде әзірет Мұса да, хауарилерімен әңгіме-дүкен құрғанда әзірет Иса да әрдайым соңғы елшіні (с.а.с.) тілге тиек етіп отырды. Фаран тауларынан Арафатқа, дүниеге келген жерінен көшетін (һижрет ететін) жеріне және отбасылық өмірінен атқаратын міндетіне дейінгі әрбір мәселе туралы айтылып, күллі жаратылыс оның келуіне дайындалып жатты.

Соңғы елшінің (с.а.с.) келетіні адамзат санасына әбден сіңірілгені сонша – бір кездері оны зарыға күтушілер «мисфа» деп аталатын биік қорған тұрғызып, сол жерге кезекші қойып, адамзаттың ардақтысын екі көздері төрт болып, сарыла күтуді әдетке айналдырған-ды.18

Оқымысты ғұламалардың айтқандары

Мұхаммед пайғамбар (с.а.с.) туралы сүйінші хабарды тек пайғамбарлар ғана айтып қоймай, сол пайғамбарлардың ізін басқан әулие-ғұламалар да сөз етісіп отырды. Пайғамбарлардың мұрагеріндей болған оқымысты ғұламалар қоғам алдындағы ағартушылық міндетін орындау кезінде халықты соңғы елші (с.а.с.) жөнінде құлақдар етуден тынбады. Сонау Үндістанға дейінгі ұлан-ғайыр алқапты мекендеген қауымдар арасында адамзаттың ардақтысы (с.а.с.) жайлы деректер көптеп айтылса да, Йемен, Шам және Хижаз аймағында кеңінен етек жайды.

1. Йемен

Пайғамбарымыздың арғы атасы Аднанның ұлы Акк өз алдына ел болып, қазіргі Йемен аумағына тұрақтайды. Бертін келе ел іргесі бекігеннен кейін бұл жерді Рабия ибн Наср деген патша билейді. Бір күні ол ерекше түс көреді. Түсін жорыту үшін әлемнің түкпір-түкпірінен алдырмаған көріпкелі мен сиқыршысы қалмайды, алайда ешқайсысының айтқанына көңілі толмайды. Ақырында «Егер шынайы түс жоритын адам болса, менің түсімді айтпай-ақ өзі сезуі керек» деген ойға келіп, осындай оқымыстыны іздей бастайды.

Күндердің күнінде бір ғұлама патшаға келіп: «Егер түсіңізді жорытқыңыз келсе, Сатых және Шык деген екі көріпкелге барыңыз», – дейді. Өйткені аталмыш көріпкелдер дене-бітімі жағынан да, жорамалдарымен де көпшіліктің назарына ілігіп, танымал адамдарға айналған-ды. Екеуі де атақты көріпкел Тарифа дүниеден озған күні туған және Тарифаның көріпкелдік дарындылығы толығымен соларға ауған деседі.

Екі көріпкелдің бітім-болмысы да өзгеше болатын. Сатых – басы денесіне қосылып кеткен, мойынсыз кісі. Тіпті денесінің сүйегі жоқ деуге де болады. Есімінің мағынасы да осыны білдіретін. Ашуланған кезде отырған жерінде тас мүсін болып қатып қалатын. Шыктың да дене-бітімі өзгеше, жартыкеш адамға ұқсайтын.

Екі көріпкелден хабардар болған патша олардың екеуін де шақыртады. Сатых Шыктан бұрын келеді. Патша алдымен оған өзінің мақсатын айтады. Сосын оның қабілетін байқау үшін:

– Егер менің қандай түс көргенімді білсең, онда оны жори да аласың, – дейді. Сатых өзіне өте сенімді түрде:

– Жорып беремін, – дейді. Сосын патшадан еш нәрсе сұрамай-ақ, оның көрген түсі туралы айта бастайды:

– Түсіңде тас түнек қараңғылықтың ішінен әлдебір қара дененің шыққанын көрдің. Сосын бұл дене Тахма деген жерге барды. Сосын басы бар барлық жанды нәрсе оны жей бастады, – дейді. Патша таңданысын жасыра алмай:

– Рас, дәл осыларды түсімде көрдім, мұны қалай жорисың? – деп, тағатсыздана тіл қатады.

– Сенетін нәрселерімнің атымен ант етемін, сенің жеріңе эфиопиялықтар шабуыл жасайды, олар Абьян мен Жәраш арасындағы аймаққа үстемдік құрады.

– Бұл менің заманымда бола ма, әлде менен кейін бе?

– Сенің дәуіріңнен алпыс немесе жетпіс жылдан кейін болады.

– Олардың патшалығы жалғаса ма, әлде ыдырай ма?

– Шамамен жетпіс жылдан кейін ыдырайды. Шабуылға ұшырап, бір бөлігі қырылып қалса, енді бір бөлігі бұл маңды тастап қашып кетеді.

– Олар бұл жерден кетсе, орнына кімдер келеді?

– Адн тарапынан келетін Зи Йәзәндер. Олар Йеменде ешкімді тірі қалдырмайды.

– Олардың патшалығы көп тұра ма, әлде олар да тақтан тая ма?

– Күндердің күнінде олардың да патшалығы құлайды.

– Ал олардан кейін кімдер келеді?

– Нәбии Зәки. Оған Ұлы Жаратушыдан уахи келеді.

– Ол нәбидің кімдердің арасынан шығатынын айтасың ба?

– Ғалиб ибн Фихр ибн Малик ұрпағынан. Сосын билік-салтанат қияметке дейін соның қауымының қолында болады.

– Шынымен де ақырзаман бола ма?

– Иә, ол күні алғашқылар мен соңғы келгендер бір жерге жиналады. Ізгілікті ұстанып, тура жолда жүргендердің мерейі үстем болса, жаман жолды таңдағандар аяқ астында тапталып, масқара болады.

– Маған айтқандарың рас па?

– Иә. Таңның шапағына, түннің қараңғылығына және таңсәрі уақытына ант етемін, саған айтқандарымның бәрі ақиқат және олар міндетті түрде жүзеге асады.

Сатыхпен арадағы осындай әңгімеден кейін патша құзырына Шык та келіп жетеді. Патша Сатыхтың айтқандарын оған айтпай, Шыкты да сынап көрмекші болады. Ниеті олардың жорамалдарының қаншалықты бір-біріне сай келетінін тексеру еді.

Шык та салған жерден келісіп, патшаның көрген түсін айна-қатесіз айтып береді.

– Түсіңде тас түнек қараңғылықтың ішінен әлдебір қара дененің шыққанын көрдің. Сосын бұл дене төбедегі бау-бақшалы жерге қарай беттейді. Онда оны барлық тірі жандылар жей бастайды.

Патшада еш күмән қалмады, екеуі де бір нәрсені айтып тұр. Сатых әлгі жерлердің атауына дейін айтып берсе, Шык тек ол орынды сипаттаумен ғана шектелді. Патша:

– Бәрі де сен айтқандай, ал енді осы түсті қалай жорисың? – деп сұрайды. Шык әрі қарай жалғастырады:

– Мына екі ыстық өлке арасындағы барлық адаммен ант етемін, сендердің жерлеріңе судандықтар келіп, басып алады. Сосын Әлиән мен Нәжран арасында билік құрып, қалып қояды.

– Бұл қай кезде болады, менің заманымда ма, әлде менен кейін бе?

– Жоқ, сенің заманыңнан кейінірек болады. Сосын сендерді олардан атақты біреу құтқарады, оларға ауыр азап шектіреді.

– Ол атақты адам дегенің кім?

– Зи Йәзән ұрпағынан шыққан біреу.

– Оның сұлтандығы жалғаса ма, әлде ол да күйрей ме?

– Оның сұлтандығы да күйрейді. Оны күйрететін хақ дінмен, ізгілікпен жіберілетін, әділдік пен ақиқаттың жаршысы болатын расул. Одан кейін патшалық фасыл күніне дейін соның қауымында қалады.

– «Фасыл күні» дегенің не нәрсе?

– Әрбір нәрсенің есепке тартылып, аспаннан өлі мен тірілердің бәрі еститін дауыс шығатын және баршаның бір жерге жиналатын күні, ол күні тақуалар үшін қайыр бар.

– Айтқандарың рас па?

– Көк пен жердің Раббысына және осы екеуінің арасындағы барша нәрсемен ант етемін, саған айтқандарымның бәрі де рас және барлығы да жүзеге асады.

Екі көріпкелден бірдей нәрсені естіген патша болашағын ойлап, бала-шағасын Парсы аймағына көшіріп жібереді. Алайда бұдан тағдырдың үкімі өзгере қоймайды. Уақыты келгенде Йемен жерінде екі көріпкел айтып кеткен оқиғалар жүзеге асады.19

Кейіннен пайда болған белгілер

2. Шам

Шам сол кездегі ең ірі сауда орталықтарының бірі болатын. Құрайыштықтар бар күшін жұмылдырып, керуендер құрып, сауда жасау мақсатында жыл сайын осында келетін.

Бұрын «Шам аймағы» («Билад әш-Шам») қазіргі Шам қаласымен қоса, Палестина және Йордания жерлерін тұтас қамтитын, Византияға қарасты кең байтақ өңір еді. Мұнда халықтың басым бөлігі христиан дінін ұстанатын. Шам өңірінде өте көп яһуди және христиан ғалымдары өмір сүретін. Міне, осы ғалымдар болашақ туралы, келетін нәби жайлы жиі айтатын.

Олардың қатарында сол кездегі маңызды орталықтардың біріне баланған Бусрада тұратын дінбасылар Бахира мен Настура да болды. Екі дінбасы да дүниелік істерден бас тартып, ғибадатханадан шықпай, соңғы нәбиді асыға күтті. Көпшіліктен оқшаулы ғұмыр кешкен олар кейде соңғы пайғамбардың кешіккеніне іштей налитын.20

Салман әл-Фариси отқа табынған парсылардың бірі болатын. Ол Шамға жасаған сапарларының бірінде шіркеуде көрген нәрселері өзінің істеп жүргенінен әлдеқайда қайырлы екенін байқайды. Көп ұзамай өз отанын тастап, Шамға келіп, бір діндарға шәкірт болады. Алайда діндар өзі ойлағандай емес, адамдарды алдап, арам табысты кәсіп еткен алаяқ екен. Көп өтпей қайтыс болып, орнына басқа ұстаз келеді. Күндердің күнінде бұл ұстазы да науқастанады, соңғы демі үзілер шағында бұған Мосулдағы бір оқымыстыға бар деп тапсырады. Салман Мосулға барып, іздеген адамын тауып алады да, ендігі өмірін соның қасында өткізуге бекінеді. Тағдырдың жазмышы шығар, ол адамның да ғұмыры көпке созылмайды. Дүниеден озғалы жатқан бұл ұстазы оны Нусайбинге жібереді. Өкінішке орай, Нусайбиндегі ұстазы да қайтыс болады. Енді, Салман Аммурияға қарай бет түзеп, сонда бір оқымыстыдан дәріс алады. Өкінішке орай, Аммуриядағы ұстазы да өлер шағында:

– Дәл қазір мұнда сені аманат етіп қалдыратын ешкімді көріп тұрған жоқпын. Алайда Ибраһимнің ханиф дінімен жіберілетін соңғы нәбидің келетін уақыты таяды. Ол Араб түбегінен шығады. Екі ыстық алқап арасындағы құрмалы аймаққа һижрет жасайды. Оның өзіне тән айрықша белгілері бар. Екі жауырынының арасында пайғамбарлық мөрі болады. Сыйлықты қабылдайды, ал садақаны қабылдамайды. Егер сол жерге жетуге күшің жетсе, бар да, соны күт. Көрген кезіңде өзің танисың, – дейді.

Ұстазының айтқанын екі етпейтін Салман жинаған бар мал-мүлкін сатып, қайта сапарға аттанады. Ендігі күткені – Алланың соңғы пайғамбарының келуі еді.21

Шам аймағында дінге деген құштарлығының арқасында яһудилердің танымал ғұламаларының біріне айналған Ибн Хаййәбан деген кісі өмір сүреді. Ол оқып-білгеніне сүйене отырып, бір күні күткен нәбиін іздеп, жолға шығады. Діттеген жері – Мәдина қаласы. Екі арадағы жолды басып өтіп, Мәдинаға келіп орналасады. Осында соңғы нәбидің келуін күтеді.

Аз ғана уақыт ішінде мәдиналықтармен біте қайнасып, жергілікті халықтың арасына сіңісіп кетеді. Ол – кісінің ала жібін аттамайтын, өте адал жан болатын. Намаз оқитын, адамдарға жақсылық жасайтын, насихат айтатын және құлшылықтан басқа ештеңені ойламайтын. Жұт кезінде мәдиналықтар оған келіп, дұға етуін сұрайтын. Ал Ибн Хаййәбан болса, оларға ең алдымен Алланың разылығы үшін шын көңілден садақа беруін және қандай да бір сауапты іс жасауын бұйыратын. Әйтпесе дұға етпейтін. Міне, сол ғұлама қайтыс болар алдында елді жинап, соңғы өсиетін айтады:

– Уа, яһуди қауымы! Өздеріңіз білесіздер, мен бау-бақшалы, берекелі елімді тастап, аштық пен кедейшілік жайлаған осы өлкеге келген жанмын. Бұның себебі не екенін білесіздер ме?

Оның бұл жерге не үшін келгенін ешкім білмейтін. Себебі, ол үнсіз келіп, мәдиналықтардың бірі секілді қарапайым өмір сүрген-ді.

Жұрт «өзің білмесең, біз білмейміз» деп жауап қатады. Сол кезде Ибн Хаййәбан:

– Күндердің күнінде осында Алланың ақырғы елшісі келеді. Мен соның жолын ұстанамын. Келетін күні таяды, – деп, өз сөзін түйіндейді.

Алайда ел арасында көп жүріп, мұндағы халықтың бітім-болмысын бар қырынан жақсы тани түскендіктен, көңілін күдік басады. Кез келген мәселенің ақ пен қарасын ажыратпай жатып, қарсы шығатын бұл қырсық адамдар болашақта нәби уағыздайтын құндылықтарға да осылай қастандық жасаса, не болмақ? Осыны ойлап:

– Ақырғы пайғамбар келгенде, сендер оның алдынан кесе-көлденең шығушы болмаңдар, өйткені ол жиһад міндетімен келеді, қарсы шыққандарды бағындырады, – дейді.

Осыларды айтып болып, күткен нәбиін көре алмай көз жұмады. Енді Мәдинада Ибн Хаййәбанның ел жадында сақталған өсиет сөздері мен естеліктері ғана қалған-ды.22

3. Хижаз

Хижаз аймағы да ақырғы елшінің келетінін асыға күтті. Халықтың басым көпшілігі надандық құрсауында болса да, бұл аймақта Уарақа ибн Нәуфал, Зәйд ибн Амр және Құс ибн Саида секілді көзі ашық, көкірегі ояу жандар өмір сүрді. Ізгілікке құштар бұл жандардың айналада болып жатқан азғындықтарға жаны қиналып, оны шешудің жолын таба алмай, тығырыққа тіреліп, мысы құритын. Жалғыз үміттері Алланың соңғы нәбиі келіп, қараңғылыққа батқан қауымды құтқарады деп сенетін. Олар Тәурат пен Інжіл секілді иләһи кітаптардан және өзге де басты-басты дереккөздерден өздерін құтқаратын соңғы нәбидің сипаттарын да танып-білген еді.

Зәйд ибн Амр

Зәйд ибн Амр – жұмақпен сүйіншіленген атақты он сахабаның бірі Саид ибн Зәйдтің әкесі, Зейнеп бинт Жахштың ағасы, әзірет Омардың көкесі. Ибраһим пайғамбардан бері жалғасып келе жатқан ханиф дінін ұстанатындардың бірі болғандықтан, пұттардан бойын аулақ ұстап, орайы келгенде олардың ешқандай пайда да, зиян да келтіре алмайтынын айтып шырылдайтын. Ол тек Алланың атымен сойылған малдың етін жеп, арам нәрсеге еш жоламайтын.

Бір күні Қағбаға арқасын сүйеп отырып, айналасындағы адамдарға: «Уа, Құрайыш қауымы! Зәйдті жаратушыға ант етемін, бұл жерде менен басқа Ибраһим дінін ұстанатын ешкім жоқ», – деп тіл қатады. Сосын қолын жайып: «Уа, Раббым! Егер Сенің құзырыңда кімнің қайырлы екенін білсем, міндетті түрде соған сәжде етер едім. Алайда оны білмеймін ғой», – деп шарасыздығын айтып, мінген атының үстінде сәжде жасап, жалғыз деп танитын Раббысына шүкіршілік етеді.23

Айнала толы пұттардан арылып, өз сенімін жақтап-қолдайтын замандастарын табу үшін бір күні өзі секілді нанымды ұстанатын Уарақа ибн Нәуфалмен, Осман ибн Хуайриспен және Абдулла ибн Жахшпен бірге жолға шығып, Мосулдағы бір дінбасыға сәлем бере барады. Дінбасы Зәйдке ойлы жүзбен назар салып, сауал тастайды:

– Қайдан келесің?

– Ибраһим қасиетті үй (Қағба) тұрғызған жерден.

– Не іздеп жүрсің? Көздегенің не? Мақсатың қандай?

– Сенімі мықты дін іздеп жүрмін.

Дінбасы таң қалады. Дін асылын іздейтіндер Хижазға зарықса, мына жігіттің сол жақтан келіп, осында дін іздеуі қалай? Шынында, бұл кісінің әрекеті таң қаларлық. Дінбасы Зәйдке: «Кері қайт. Сенің іздеген асылың өзің келген жақтан шығады»,24 – дейді.

Зәйд – қолдан жасалған жасанды пұттар тәңір бола алмайтынын айтып, талай адамның ашу-ызасын тудырған жан. Тіпті осы үшін бауыры Хаттабтың (Әзірет Омардың әкесі) қатаң қыспағына ұшырап, одан көп жәбір көрген. Ол аздай кіндік қаны тамған Меккеге де тығылып кіретін болған. Себебі, Хаттаб Зәйдтің Меккеде жүргенін сезіп қалса, ел ішінде дін бұзарлық жасап, бүлік шығарады деп, оны дереу Меккеден қуып шығатын немесе артына тыңшы салатын. Өйткені Зәйд мүмкіндік туса болды сәжде жасап, «Менің тәңірім – Ибраһимнің тәңірі, дінім – Ибраһимнің діні» деп жар салатын.25

Құрайыштықтардың надандығына әбден зығырданы қайнаған Зәйд ақыр соңында өзінше ізденуге бел буады. Әуелі яһудилерден дін үйренгісі келеді. Алайда яһуди дініне көңілі толмайды. Сосын христиандықты үйрене бастайды. Аз ғана уақыттың ішінде христиандықтан да іздегенін таба алмайтынын түсінеді.

Содан бір күні өзі секілді Ибраһимнің (а.с.) дінімен өмір сүретін тақуа жанды іздеп, туған жерін тастап, Шам жаққа жол тартады. Әһл-кітап арасынан іздегенін табу үшін Мосул мен Араб түбегін шарлап шығады. Бірақ көңілін қанағаттандыратындай жер таба алмайды. Сөйтіп, Шамға барған кезінде біреулер оған дінбасының үйін сілтеп жібереді. Зәйд оған өзінің мақсатын түсіндіреді. Дінбасы да тегін адам емес-ті. Ол Зәйдке: «Сен айтқан дінмен өмір сүретін тақуа жанды табу қазір мүмкін емес. Сен Ибраһимнің ханиф дінін іздеп жүрсің. Ибраһим яһуди де, христиан да болған жоқ, ол бір Аллаға құлшылық жасап, Қағбаға бет түзеп, намаз оқитын. Оның дінін білетіндердің бәрі өмірден озды. Алайда көпшілік күтіп жүрген нәби бар, келетін уақыты да өте жақын. Сен өз еліңе қайт та, сонда күт. Ақырғы пайғамбар сенің еліңнен шығады», – деп қайтадан Меккеге қайтарады.

Шамдағы яһудилер мен христиандарға Зәйдтің бұл әрекеті ұнамайды. Ақырында Зәйдті қастандықпен өлтіреді. Осылайша Зәйд соншалықты шөліркеп күткен бақытты сәтті көре алмай, арманда кетеді. Ол: «Мен бір дінді іштей сезінемін. Ол жуыр арада келеді, бірақ мен ол күнге жетемін бе, жетпеймін бе, білмеймін», – деп ылғи айтып жүретін.

Зәйд ар-ожданымен Хаққа кәміл берілген, бір Алланы үнемі аузынан тастамай, оған толық мойынсұнған, бірақ өзі сенген Жаратушыға «Уа, Алла Тағалам!» деп, ыстық лебізін білдіре алмаған күйі өмірден өтеді.

Сахаба Амр ибн Рабия Зәйд ибн Амрдың «Исмайылдың, сосын Әбділмүттәліптің тегінен шығатын нәбиді күтіп жүрмін. Сол бір жарық күнді өз көзіммен көремін бе, көрмеймін бе, білмеймін, алайда осы күннен оған иман келтіремін. Ол орта бойлы, тым ұзын да, аласа да емес. Шашы тым бұйра да, түзу де емес. Есімі – Ахмет. Меккеде дүниеге келеді. Пайғамбар ретінде де сол жерге жіберіледі. Сосын оның насихаттағаны ұнамай, елі оны Меккеден қуады. Ясрибке (Мәдинаға) һижрет жасайды және әкелген діні сол жерден тарайды. Одан мақұрым қалып жүрме. Мен қаншама жер аралап, Ибраһим пайғамбардың ханиф дінін іздедім. Барлық сөйлескен яһуди мен христиан ғалымдары маған іздегенің кейінірек келеді деді. Барлығы да саған айтқан нәрселерімді айтты. Ол соңғы пайғамбар және одан кейін пайғамбар келмейді» дегенін айтады.26

Құс ибн Саида

Жүз жастан асқан Ияд тайпасының көсемі Құс ибн Саида қызыл күрең түйесінің үстінде отырып, Уқаз жәрмеңкесінде ақырғы нәби туралы былай деп халыққа жар салады:

«Уа, халайық! Бәрің жиналыңдар. Кеткендер кетті. Келетіндер міндетті түрде келеді. Адамдарға қараймын, кетіп жатыр, бірақ кері келмейді. Барған жерлеріне риза ма, әйтеуір кері оралмайды. Әлде тастап кетіп, сол жерде ұйқыға бата ма? Алланың діні сендердің мына діндеріңнен қайырлы. Бұрынғы өмір сүрген ата-бабаларымыз қайда? Зәулім сарайлар мен мәрмәр тастан үй салдырған Ад пен Сәмуд халқы қайда? Дүниесіне мақтанып, өзін құдай санаған Перғауын мен Нәмрут қайда? Олар дәулетімен сендерден үстем болатын. Ақырында бәрі жермен-жексен болды. Қазір олардың орнында иттер жүр. Солар секілді адасып жүрмеңдер. Барлық нәрсе пәни. Мәңгілік тек Алла ғана. Тек Соған ғана ғибадат жасалады. Ол туылмайды да, тумайды. Біз үшін көп ғибрат бар. Бәріміз де өлімнің дәмін татамыз. Бұрынғылардың басына келген жағдай сендердің де, менің де басыма келеді».

Дәм-тұзы таусылып, ажал жеткен күні зарыға күткен нәбиін көре алмай, ол да өмірден озады. Бұл дүниеде кездесу жазылмаған екен. Алайда мына кереметке қараңыз, оның Уқаз жәрмеңкесіндегі құтбасын тыңдағандардың ішінде соңғы нәби де болған еді. Сол жәрмеңкеге қатысқан кейбір адамдар бірнеше жылдан кейін Алла расулының алдына келгенде Ибн Саида туралы сөз қозғап, сол кездегі айтқандарын естеріне алады.27

Тау басында оңаша қалғанды ұнататын бұл данагөй қария өз өлеңдеріне де осындай тақырыптарды арқау етіп, орайы келгенде Харам ішінде Хашим әулетінен бір пайғамбардың келетінін айтып жүретін.

Бір өлеңінде ол былай деп жырлайды:

«Барлығын хикметпен жаратқан Аллаға мадақ!

Исадан кейін бізді қамқорсыз қалдырмады.

Арамызға Ахметті жіберді, ол – жіберілген ең қайырлы нәби.

Әрбір жан иесі дем алып, қозғалған сайын оған Алланың сәлемі жауғай».28

Уарақа ибн Нәуфал

Хадиша анамыздың ағайыны Уарақа ибн Нәуфал да ақырғы елшіні асыға күткен жандардың қатарында болды. Ол да тас пен ағаштан жасалған түрлі пұттардың тәңір бола алмайтынын жете түсініп, осы ойын айналасындағыларға айтудан еш тайынбады.

Құрайыштықтардың жылда тойлайтын мерекелі күндері болатын. Осындай айтулы күндердің бірінде пұттарға арнап, құрбандық шалатын. Мұнысын өздерінше діндарлық деп санап, бір серпіліп қалатын. Алайда Уарақа ибн Нәуфал, Зәйд ибн Амр, Осман ибн Хуайрис және Убайдулла ибн Жахш сынды тақуа жандар елдің осындай көрсоқырлық надандығына қарны ашып, не де болса Алланың діні болу керек деген оймен Ибраһим пайғамбардың ханиф дінін іздеу үшін Меккеден шығып, өзге аймақтарға сапарға аттанады.

Уарақа ибн Нәуфал Шамға бет түзейді. Жолай бір жерде христиандықты қабылдап, сол жерге тұрақтайды. Қалған өмірін христиандықты уағыздауға арнамақ болады. Діннің қыр-сырын үйреніп, өзін болашаққа қамдай бастайды. Үйренген әрбір ілімі жаңа ілім дариясына қарай жетелеп, көп нәрсеге көзі қаныққандай болады. Ілім үйренуге әбден берілгені сонша – осы кезге дейін босқа өткізген күндеріне өкінеді. Тәурат пен Інжілден терең сусындап, ибрани тілін еркін меңгереді. Әлемнің көшбасшысы келетін уақыт таяғанын, адамзат рухани тұрғыдан қайта оянып, оның соңынан еретінін біліп, оған деген ықыласы күшейе түседі. Қартайған сайын зарыға күткен асылына қауыша алмастан өмірден өтіп кететінін ойласа, кәдімгідей іштей қамығып, көзіне жас үйірілетін. Өз білгенін айналасындағыларға үйретіп, құлақдар еткенімен, бәрібір көңілі көншімейді. Көремін деп үміт еткен сол бір абзал жанды көре алмастан өмірден өту туралы ой жанына ауыр тиеді. Тым болмаса, қалған ғұмырын айналасындағыларға сол тұлға туралы әңгіме айтумен өткізуді жөн деп ұйғарып, көңілін жұбатқандай болады. Хуәйлидтің қызы Хадиша да оның насихаттарын зейін қойып, тыңдайды. Әзірет Хадишаның Уарақадан естіп-білгендері оның таным көкжиегін кеңейтіп, кейіннен пайғамбарлық кезеңі туғанда үлкен пайдасын тигізеді.

Пайғамбарлық келгенге дейінгі Хижаз аймағындағы және әлемдегі жалпы жағдай

Бұл уақыт византиялықтар мен парсылардың таңдай қақтырып, дәуірлеп тұрған шағы болатын. Византия халқы христиандықты ұстанса, парсылар отты қастер тұтатын. Осы екі ел арасында жиі-жиі қақтығыстар орын алып, екеуара соғыстардың алауы тұтап тұратын. Бұдан бөлек, әлемдік сахнада өзіндік ықпалы бар гректермен де, үнділермен де өзге елдер санасатын.

Осы тұста Парсы империясы ішкі дағдарысты бастан өткеріп жатты. Империя іштей ыдырауға бет алып, іргесі құлауға шақ қалған-ды. Ел ішінде «зәрдүшт» (зороастризм) және «маздакия» деп аталатын екі ірі топтың ықпалы күшейді. Бұл екі топтың саяси көзқарастары бір-біріне сай келмесе де, рухани азғындық тұрғысынан екеуінің жағдайы бір-біріне қатты ұқсайтын. Қоғамда әйел баласы қатты қорланды. Әйелді жәбірлеу, құқығын аяққа таптау қалыпты жағдай саналды. Тіпті кейбіреулер әйел затына ауа, су немесе Күн секілді жалпы жұрттың ортақ қолданатын игілігі ретінде қарады. Әсіресе Маздакия сенімін ұстанатындарда ер мен әйел арасында жеке отбасылық өмір немесе неке деген түсінік мүлдем болмады.29

Византия империясы болса, қарсы тұрған кез келген мемлекеттің күлін көкке ұшыратарлықтай күшке ие болды. Олар қалаған елін басып алып, қалағанын талан-таражға салды. Халқының басым бөлігі христиандықты ұстанса да, дін өкілдері арасында келіспеушіліктер орын алып, пікір кереғарлығы туындап жатты.

Орта ғасырлардағы грек мәдениетінде пәлсапаның әсерімен идеялық талас-тартыстар жиі белең алды. Елдің ғұламалары мен зиялы қауым өкілдері іс жүзінде қарапайым халыққа ешбір пайдасы жоқ пәлсапаны айтудан жалықпады. Зиялылар жік-жікке бөлініп, мәжілістерде пікір таластырудан танбады. Тіпті ортақ мәмілеге келе алмай, әркім өз дегенінде табандап, арты дау-дамайға ұласып жатты.

Тарихшылардың пікірінше, орта ғасырларда Үндістанда да қоғам үлкен күйзелісті бастан өткерді. Елдің діни сенімі бұзылып, қоғамдағы рухани құлдырау мен әлеуметтік дағдарыс тіптен өрши түсті.30

Қоғамдық санада адамгершілік, ізгілік, қайырымдылық түсінігі жойылып, оның орнына адамды қанауға негізделген қатыгез моральдық ұстанымдар үстемдік құрды.

Хижаз аймағы да осындай дағдарысты күй кешті. Қоғамда кімнің қолында билік пен күш болса, соның дегені орындалып, қарапайым халық үстем тап өкілдерінің езгісінен көз ашпады. Кімнің дүние-мүлкі болса, соның қоғамдағы қадір-қасиеті мен беделі артып, зор құрметке бөленді. Кедейлер мен кембағалдар, құлдар адам қатарында саналмады. Әділдік ұғымының орнын қара күш басты. Әділдік тек күш иелері мен билік басындағылардың қол шоқпары ретінде пайдаланылды. Мұның арты ұрыс-жанжалдарға ұласып, әлеуметтік шиеленіс күн санап үдейе түсті.

Әзірет Адамнан (а.с.) бастап барлық пайғамбарлардың ортақ ғибадат орнына айналған киелі Қағба пұттардан көрінбей, Аллаға ең жақын саналған осынау қасиетті мекенде адамды Алладан алыстату үшін азғындықтың барлық айла-тәсілдері жасалып жатты. Ибраһим пайғамбардан (а.с.) бастау алған қажылық ғибадатының өзі өзгертіліп, адамдар қолдарын шапалақтап, жалаңаш күйде Қағбаны тауап ететін дәрежеге жетті. Олар күнә істелген киіммен Қағбаға баруға болмайды деген жалаң түсінікпен һәм өздерінше күнәсіз киім табу қиын деген желеумен Қағбаны жалаңаш күйде тауап ететін болды.

Хижаз аймағында да әйел заты қатты қорланды. Олар қыз баланың дүниеге келуін өмір бойы мойындарына тағылған мазақ деп қабылдап, бұл «қорлықты» өмір бойы арқалап жүруді көтере алмаспын деген оймен қыздарын өз қолдарымен тірідей көміп тастаудан тайынбады.

Ақ неке мүлде ұмыт болып, зинақорлық кең етек алды. Зинақорлық ашық жасалатын үйлердің есігіне жалау ілініп, адамдар мұндай жерлерге жария түрде шақырылды. Тектілерден ұрпақ алу зор мәртебе саналды. Осы үшін көп адам өз әйелдерін текті деп санаған кісілермен «бас қосқызып», солардан балалы болуды көздеді. Бірнеше еркекпен бірге болған әйелдер аяғы ауырлағанда, баланың әкесі кім екенін анықтай алмай, тек өз беттерінше шешетін күйге жетті. Босанған әйел туылған баланың әкесі «пәленше» деп айтса, баланың әкесі сол адам деп есептелді.31

Ер адамдар өз қыздарын тым жастайынан тұрмысқа беруді дұрыс көрді. Осылайша бар жауапкершілікті күйеу балаларына жүктей салуға тырысты. Әрбір әке өз қызын бала кезден күйеуге беруді бірден-бір дұрыс жол деп санады.

Міне, азғындықтың шырмауына ілігіп, рухани күйзеліске белшесінен батқан осынау қоғамда тура жолды көрсететін пайғамбарға зәрулік туындады. Надандықтан, қатыгездік пен арсыздықтан шаршаған жұрт ендігі жердегі өмірін күмән мен күдіктен арылту үшін аш өзекке иман нұрымен нәр беретін әлдебір тұлғаның келуін асыға күтті. Қараңғылық жайлаған осы тұста соңғы елшінің келетін уақыты да тақап қалған-ды. Күллі әлем Алланың адамзатқа жіберер соңғы пайғамбарының келуіне дайындалып жатты.

Ибраһим пайғамбардан (а.с.) бастау алған шежіре

Әлем күткен соңғы нәби Ибраһим пайғамбардың (а.с.) аманаты қалған қасиетті мекеннен шығуы тиіс еді. Ол үшін арадан біраз уақыт өту керек-ті.

Ибраһим пайғамбардан (а.с.) кейін осында тұрақтап, ұрпақ өрбіткен әзірет Исмайыл (а.с.) он екі ұл сүйеді. Ұлдарының арасында Нәбиттің басқаларынан ерекше екенін байқайды. Осындай ерекшелік Нәбиттің баласы Йашжубтың бойынан да көрінеді. Бұл ерекшелік осылайша Ярубтан Тайрахқа, Тайрахтан Нахурға, одан әрі Мукаууимге, Удадқа және Аднанға дейін жалғасады. Яғни, бұл шежіре айрықша тектілік пен пайғамбарлық жауапкершілікті көтере алатындай ерекше қасиетке ие жандардан құралған десек те болады.

Пайғамбарымыздың жиырмасыншы атасы Аднаннан бастап әкесі Абдуллаға дейінгі аталары Маад, Низар, Мудар, Малик, Фихр, Ғалиб, Луай, Каб, Мурра, Килаб, Құсай (Зәйд), Әбдіманап (Муғира), Хашим (Амр) және Әбділмүттәліп (Шәйба)32 те бойынан осынау ерекше қадір-қасиет байқалған жандар еді.

Әбділмүттәліп

Хашимнің төрт баласының бірі Әбділмүттәліптің шын аты – Шәйба. Әкесі Хашимнің Хижаз аймағында елеулі беделге ие болғаны белгілі. Қажыларға сый-сияпат көрсету дәстүрін алғаш рет енгізген де, құрайыштықтардың жаз-қыс аралығында сауда жасау салтын бастаған да осы Хашим болатын.

Хашим бірде сауда-саттық жасау мақсатында Шамға бара жатып, жолай Меккеге ат басын бұрады. Мұнда Нәжжар руынан шыққан Сәлмаға үйленіп, кейіннен Мәдинаға қоныс аударады. Көп ұзамай Мәдинада орын алған соғыста қаза табады. Артында қалған аяғы ауыр әйелі Сәлма Әбділмүттәліпті дүниеге әкеледі. Нәрестенің шашының ағына қарап, оған «Шәйба» деп ат қояды. Шәйба анасының жанында, нағашыларының тәрбиесінде өседі.

Әкесі қайтыс болғаннан соң дүниеге келгендіктен, Меккедегі туыстары Шәйбаның туылғанынан бейхабар еді. Көкесі Мүттәліп Мәдинада немере інісінің бар екенін естіген кезде Шәйба небәрі жеті-сегіз жаста болатын. Ол дереу Мәдинаға барып, бауыры Шәйбаны Меккеге алып кеткісі келеді. Бастапқыда анасы Сәлма қарсы болғанымен, кейін рұқсатын береді.

Әлі оның өмірге келгенін білмейтін меккеліктер Мүттәліптің артында отырған баланы көргенде оны құл деп ойлап, «Мүттәліптің құлы» деген мағынада «Әбділмүттәліп» деп атайды да, ендігі жерде Шәйба Әбділмүттәліп болып шыға келеді.

Мүттәліп дүние салғаннан соң Меккедегі билік тізгінін Әбділмүттәліп қолына алады. Сөйтіп, жауапкершілігі ауыр кезең басталады. Тағдырдың жазуымен Әбділмүттәліп соңғы нәбидің келуі үшін қажетті алғышарттарды қалыптастыра бастайды. Өзін жақсы қырынан танытып, қалың жұртшылықтың зор құрметіне бөленеді. Тіпті меккеліктердің дүниелік істеріне төрелік ету үшін қазы қызметіне тағайындалып, даулы мәселелерді шешуде көпшілік келіп жүгінетін әділ басшыға айналады.

Зәмзәм

Бірде Әбділмүттәліп Қағбаның көлеңкесінде Хыжр деген жерде ұйықтап жатып түс көреді. Түсінде біреу:

– Тұр! Таибаны қаз, – дейді.

– Таиба деген не? – деп сұраған Әбділмүттәліп жауап ала алмайды. Ертеңіне түсінде тағы да сол адамды көреді. Бұл жолы:

– Мадмунаны қаз, – дейді.

– Мадмуна деген не? – деп сұрайды, бірақ сұрағы тағы да жауапсыз қалады. Үшінші күні тағы да әлгі адам:

– Зәмзәмді қаз, – дейді. Осы жолы жауап алып қалу үшін барын салған Әбділмүттәліп:

– Зәмзәм деген не? – деп сұрайды. Сонда әлгі кісі:

– Зәмзәм – таусылмайтын және тереңіне бойлау мүмкін емес су көзі. Онымен қажылардың суға деген қажеттіліктерін қамтамасыз етесің. Ол Қағбадағы құрбандық қандары төгілетін және басқа қалдықтар тасталатын екі орынның арасында болады. Ала қанатты қарға келіп, жерді тұмсығымен шоқып белгі береді. Және қазір ол жерде құмырсқаның илеуі бар, – деген жауап алады.

Әбділмүттәліп Зәмзәм туралы жүрхүмдіктер жаудың шабуылынан қашқанда қолдарындағы барлық құнды заттарын сол жерге тастап, үстін жауып кеткен дегенді естіген-тін. Қазір оның орнын білетін ешкім жоқ. Жұрт аузында аңыз болып қалған. Енді міне, түсінде сол орын туралы анық айтылды. Ең бастысы, сол бір ешқашан сарқылмайтын, түпсіз терең бұлақтың көзін ашу ісі бұйырылып отыр.

Осыншалық нақты сипаттама берілген соң шыдап тұра алмай, Әбділмүттәліп айтылған жерге барады. Дәл түсінде айтылғандай ала қарға ұшып-қонып жүріп, тұмсығымен бір жерді шұқып, белгі бергендей болады. Біраз жақындап барып қарағанда құмырсқаның илеуін көреді. Енді ешқандай күдігі қалмайды. Ертеңіне баласы Харисті қасына ертіп, сол жерге барады және Зәмзәмді қазуға кіріседі.

Белгілі бір деңгейге жеткенде үлкен домалақ тасқа кезігеді. Сол тасты алып тастаған кезде іші толы әртүрлі әшекей бұйымдар мен бағалы заттар шығады. Оның төменгі жағынан шырылдаған судың үні естіледі. Әбділмүттәліп пен Харис қуанғанынан «Аллаһу әкбар! Аллаһу әкбар!» деп тәкбір айта бастайды. Сөйтіп, Зәмзәм суының көзі ашылады.

Әбділмүттәліптің қазына тапқанын естіген жұрт:

– Бұл – атамыз Исмайылдан қалған мұра. Мұнда біздің де ақымыз бар, бұған бізді де ортақтастыруың керек, – деп құдықтан шыққан алтын мен күмісті өздеріне де үлестіріп беруді талап етеді. Бірақ Әбділмүттәліп қазынаның өзіне ғана тиесілі екенін алға тартып, олармен келіспейді. Әбділмүттәліпке ыза болған құрайыштықтар қандай жолмен болса да, қазынадан өз үлестерін алатынын айтып, қорқытуға дейін барады. Тіпті Адий ибн Нәуфал деген құрайыштық жалғыз ұлыңнан басқа айналаңда ешкімің жоқ, бізге қалай шамаң келсін деп, Әбділмүттәліптің намысына тиеді. Адийдің мына сөзі Әбділмүттәліптің жанына қатты батады. Күш пен қуатты ағайын-туыстың көптігімен, айналасына топталған адам санымен өлшеген мынадай түсінікке әбден налыған Әбділмүттәліп көкке қарап, қолын жайып: «Ант етейін, егер Алла маған он ұл берсе, солардың бірін Қағбаның жанында құрбандыққа шаламын», – деп, дұға жасайды.

Бұл оның шын көңілмен тілеген дұғасы әрі Қағбаның жанында Аллаға берген уәдесі болатын.

Тартысқан екі жақ ортақ мәмілеге келе алмайды. Осы кезде Әбділмүттәліп біреуді төреші сайлайық деп ұсыныс тастайды. Сөйтіп, бәрі Шам аймағындағы Сад ұрпағынан шыққан көріпкелге жүгінбек болады.

Осыдан кейін Әбділмүттәліп қасына ерткен жақындарымен және қазынадан үлес талап еткен әр тайпаның өкілдерімен бірге жиналып, Шамға қарай аттанады. Баратын жер алыс әрі жол ауыр болатын. Хижаз бен Шам арасындағы бір жерге жеткенде Әбділмүттәліп пен жақындарының суы таусылады. Шөл далада сусыз қалудан қиын не бар десеңші?! Әбділмүттәліп амалсыздан құрайыштықтардан су сұрайды. Алайда олар су бермейді. Алла Әбділмүттәліптің жанын бұл жолы алайын демеген ғой, кенет түйесінің астынан су шығып жатқанын көреді.

Әбділмүттәліп Зәмзәм суының көзі ашылған сәттегідей қатты қуанып, «Аллаһу әкбар! Аллаһу әкбар!» деп тәкбір айтумен болады. Сусыздықтан шөліркеп, ендігі өліммен бетпе-бет қалған шақта жапан түз далада судың шыққанына көпшілік сенер-сенбесін білмей, таң қалысады. Су көзін қылышымен кеңейтіп ашқан Әбділмүттәліп әуелі жақындары мен ат-түйелерінің шөлін қандырады. Кейін өздерімен бірге келе жатқан меккеліктерді де шақырып, оларға су береді. Жамандыққа жақсылықпен жауап берген Әбділмүттәліптен ұялған меккеліктер кешірім сұрап, қазынаға дауласпайтындарын айтып кері қайтады.33

Әбділмүттәліптің он ұлы

Алла Тағала Әбділмүттәліпке он ұл нәсіп етеді. Он ұлының да ер жеткенін көргенде баяғы Зәмзәм суының жанында берген уәдесі есіне түсіп, балаларының бірін құрбандыққа шалуға бел буады.

Әуелі ұлдары Харисті, Зүбәйрді, Хажалды, Дырарды, Муқаууимді, Абдулуззаны (Әбу Ләһаб), Аббасты, Хамзаны, Әбу Тәліпті және Абдулланы қасына шақырып алып, өз ойын ашып айтады. Әкелерінің Аллаға берген уәдесі болғандықтан, онымен бәрі келіседі. Алайда кімнің құрбандыққа шалынатыны және оның қалай анықталатыны әлі белгісіз еді. Әбділмүттәліп ұлдарының әрқайсысына садақтың бір-бір оғын алып, сол оққа атын жазып, өзіне тапсыруын бұйырады. Сосын оқтарды алып, Қағбадағы Хүбәл34 деген пұттың жанына барып, бір оқты суырып алады. Қараса, «Абдулла» деп жазылған екен. Абдулла – оның ең жақсы көретін кенже баласы.

Бұл жеңіл-желпі қарайтын іс болмағандықтан, Әбдүмүттәліптің ниеті де атасы әзірет Ибраһим секілді адалдыққа, шынайылыққа негізделген-ді. Бұл соңғы нәбидің атасының бойынан ғана табылатын уәдеге беріктік пен табандылық еді. Пайғамбарымыздың әкесі Абдулла да құдды әзірет Исмайыл секілді тәуекелге бел буып, әкесінің айтқанына ләм-мим деместен көнеді. Бұл жайтты сырттай бақылап тұрған құрайыштықтар Әбділмүттәліптің мұнысынан қорқып:

– Әй, Әбділмүттәліп! Есіңнен адастың ба? Не істемекшісің? – деп жамырысады.

– Баламды құрбандыққа шаламын, – дейді ол шынайы кейіппен.

– Уа, сұмдық-ай! Бұл адам жасайтын іс емес. Райыңнан қайт, Әбділмүттәліп! Бүгін сен осылай жасасаң, кейінгілер де балаларын құрбандыққа шалуды әдетке айналдырары хақ. Мына қылығыңмен адамдардың тегін жойғың келе ме? – деп Құрайыштың бетке тұтарлары ашуға мінеді. Бірақ, бәрібір Әбділмүттәліпті райынан қайтара алмайды. Ақыр соңында бір кісі:

– Балаңды құрбандыққа шала көрме! Сенің Аллаға берген уәдеңде шынайы екеніңе біз куәміз. Уәдеңді орындамасаң да, Тәңірі кешіреді. Тіпті біз мал-мүлкіміздің бір бөлігін жинап берейік және өтемін төлеп, балаңды аман алып қалайық, – деп ұсыныс айтады. Бұл ұсыныс та Әбділмүттәліпке ұнамайды. Көпшілік арасынан тағы біреу:

– Әй, Әбділмүттәліп! Балаңды Хижазға алып бар. Сол жердегі атақты ғалымға жағдайыңды түсіндір, егер балаңды құрбандыққа шал десе, шаларсың. Ал егер басқа ұсыныс айтса, оны көре жатарсың, осылайша мәселең шешіледі, – дейді.

Мына ұсыныс Әбділмүттәліптің көңілінен шығады. Қасына бірнеше адамды ертіп, Хижаздағы ғалымға бару үшін сапарға аттанады. Оны Хайбардан тауып алып, әуелі бар жағдайды баяндайды. Сосын осыған бір шешім айтуын сұрайды. Ғалым:

– Бүгін қайта беріңдер, хабар келгенде маған қайта келерсіңдер, – дейді. Әбділмүттәліптер қайтып кетеді. Ол түні бойы Раббысына жалбарынып, қайырлы нәтиже тілеп, дұға етеді. Ертеңіне меккеліктер әлгі ғалымның алдына қайта барады. Ғалым Әбділмүттәліптен:

– Сендерде адамға төленетін құнның мөлшері қанша? – деп сұрайды. Әбділмүттәліп:

– Он түйе, – деп жауап береді. Сонда ғалым:

– Олай болса, елдеріңе барып, құрбандыққа шалынатын адамды және он түйені дайындаңдар. Сосын адам мен түйеге жеребе тартыңдар. Егер жеребе жігітке шықса, он түйе қосып, тағы жеребе тартыңдар. Жеребе түйелерге шыққанша осылай етіңдер, – деп, өз шешімін білдіреді.

Ғалымның айтқанын орындамай тұрып, Әбділмүттәліп тағы да Раббысына дұға етіп, ісіне қайыр тілеп жалбарынады. Сосын баласы Абдулла мен он түйені ортаға қойып, жеребе тартады. Алғашқы жеребе Абдуллаға шығады. Тағы он түйе қосып, қайта жеребе тартады. Тағы да Абдуллаға шығады. Не керек, түйе саны жүзге жеткенде ғана жеребе түйелерге шығады. Жұрт қуанып, Әбділмүттәліпке:

– Енді Алланың разылығын алдың, – деседі. Әбділмүттәліп сонда да секемшілдік танытып, бұны тағы да үш рет қайталатқызады. Бәрінде де нәтиже Абдулланың пайдасына шешіледі. Жүз түйемен Абдулла құрбандыққа шалынудан құтылғандықтан, баршаның көңілі орнына түседі. Сол жерде Әбділмүттәліп жүз түйені құрбандыққа шалып, Раббысына берген уәдесін орындайды.35

Кейін талай жыл өткенде Алла расулына (саллаллаһу аләйһи уәс сәлләм) бір бәдәуи «екі құрбандықтың ұрпағынан тараған жан» дегенде Пайғамбарымыз әлгі адамды растағандай «мен екі құрбандықтың ұрпағымын»36 деп жауап қатады, өйткені бабасы әзірет Исмайыл сияқты әкесі Абдулла да пышақ үстінде тұрып, Аллаға деген тәуекелдің шыңын көрсеткен еді.

Құт дарығын әулет

Әбділмүттәліп он ұл, алты қыз сүйеді. Пайғамбарымыздың әкесі Абдулла ұлдың кенжесі болатын. Әкесі оның басқа балаларына қарағанда ерекше екенін байқайтын. Өте ибалы болып өскендіктен, Әбділмүттәліп оны басқаларынан бөлекше жақсы көріп, көзінен бір сәтке таса қалдырмайтын. Оның үстіне, Абдулла өте сымбатты болатын.

Жүз түйені құрбандыққа шалып, уәдесін орындағаннан кейін Әбділмүттәліп баласы Абдулланың қолынан жетектеп, Зухра руына барады. Мақсаты – Абдулланы сол жердің қызына үйлендіру. Сөйтіп, Зухра руының басшысы Уәхб ибн Әбду Манаппен кездесіп, Әминаның қолын сұрайды. Ол кездері әзірет Әмина құрайыштықтардың арасында инабаттылығымен ел аузына іліккен, өте әдепті қыз болатын.

Көп уақыт өтпестен Әбділмүттәліптің ұлы Абдулла мен Уәхбтің қызы Әминаның некесі қиылып, отбасы құрады. Бұл отбасы – жер бетіндегі алғашқы жан – әзірет Адамнан (а.с.) бастап барлық пайғамбарлар сүйіншілеген, көкірек көзі ояу әрбір адамның келеді деп ынтызарлықпен күткен соңғы нәби дүниеге келетін отбасы еді.

Әзірет Абдулла да сауда-саттықпен айналысатын. Күндердің күнінде ол керуенімен жолға шығады. Мәдинаға жақындап қалған тұста қатты науқастанып, тағдырдың жазуымен сол жерде 25 жасында қайтыс болады. Артында мұра болып бес түйесі, біраз қойы және Үммі Әйман есімді эфиопиялық күңі қалады. Оның дүние салғаны туралы хабар Меккеге жеткенде Әбділмүттәліптің отбасында үлкен қайғы орнайды. Әзірет Әмина аза тұтып, жастай айырылған қосағының артынан зар илеп, жоқтауын айтып қала береді.37 Бұл кезде әзірет Әмина күллі әлем асыға күткен ұлы тұлғаға жүкті болатын.

Піл оқиғасы

Осы тұста Әбділмүттәліпті тағы бір жайт қатты толғандырады. Эфиопия патшасы Нәжашидің Йемендегі әкімі Әбраха қалың қол әскерімен Қағбаны қиратуға келе жатады. Ол халықтың Қағбаға қарап құлшылық жасағанын көре алмай, өзіне қарасты Сана шаһарында әсем де зәулім ғибадатхана салдырады. Қолындағы бар мүмкіндігін пайдаланып, сол кездің ең әдемі өрнектерімен безендіреді. Ғибадатхананы салу кезінде Византия императорынан да көмек алады. Сондағы діттегені қажылық жасау үшін Қағбаға жол тартқан халықтың жол-жөнекей бағыт-бағдарын өзгертіп, осы шіркеуге бет бұруына және қажылық ғибадатын осында орындауына жағдай жасау еді. Бұл ойын Эфиопия патшасы Нәжашиге жазған хатында ашық түрде білдіреді: «Уа, әміршім! Сен үшін керемет шіркеу салдырдым. Ондай шіркеу бұрын-соңды болмаған. Түбінде арабтарға қажылықтарын осында орындатпай қоймаймын».38

Алайда шынайы тақуалық пен сенімділікке негізделген қасиетті мекеннен бас тартып, жасанды ғибадатханаға бет бұратын жан табылмай, Әбраханың ойы іске аспайды.

Бұл аздай, Әбраханың лаңын естіген Кинана руынан бір кісі жасырын түрде түнделетіп келіп, шіркеудің іші-сыртын нәжіспен ластап кетеді. Бұл оқиғаны естіген Әбраха «бұл арабтардың маған көрсеткен қыры»39 деп, дереу әскер жинауды бұйырады. Нәжашиге де хабар жолдап, одан осы соғыста қолдану үшін Махмуд есімді атақты алып пілін сұратады. Осылайша, алпыс мың әскерлік жасағымен және Махмуд бастаған пілдер тобырымен Меккеге аттанады.

Әбраха Мекке маңындағы Муғаммыс деген жерге жеткенде әскеріне тоқтауға бұйрық беріп, Әсуәд ибн Мақсұт есімді қолбасшының басшылығымен Меккеге жасақ жібереді. Меккенің шетіне дейін барған бұл жасақ құрайыш, хузәйл және тихама тайпаларының бағалы заттары мен малдарын және сол кездегі Меккенің әміршісі Әбділмүттәліптің екі жүз түйесін барымталап қайтады. Құрайыштықтар Әбраханың қалың қол әскеріне төтеп беруге шамасыз екендіктерін сезініп, амалсыздан істің ақырын күтпекке бел буады.

Содан кейін Әбраха Хуната деген елшісі арқылы Әбділмүттәліпке мынадай хабар жолдайды: «Мен сендермен соғысуға келген жоқпын, менің келу мақсатым – Қағбаны қирату. Егер қарсы шықпасаңдар, тиіспеймін».

Әбділмүттәліп бұған міз қақпастан: «Біздің де соғысатын ниетіміз жоқ, оған біздің күшіміз де жетпейді. Бұл – Алланың үйі және Ибраһимнің мұрасы. Егер оны қорғаса, тек Алла ғана қорғайды, егер қирауына рұқсат берсе, біз оны қорғау үшін ештеңе де жасай алмаймыз» – деп, жауап береді.

Хуната Әбділмүттәліптің өзімен бірге жүруін өтінеді. Сөйтіп, олар Муғаммысқа бірге келеді. Әбраханың ниеті әу бастан белгілі болатын және оның осы ниетін жүзеге асыруға бөгет болар ешқандай күш те жоқ еді. Алайда шықпаған жаннан үміт үзілмейді демекші, Әбділмүттәліп жағдайды түзеудің бір амалын іздестіруге кіріседі. Әуелі өзінің таныс-тамырларын іздеп-табуға бел буады. Зи Нәфр деген ескі танысының да осында екенін естиді. Бұған қатты қуанады, бірақ оның Әбраханың тұтқындарының бірі екенін біледі. Сонда да Әбділмүттәліп оның Әбрахамен жолығып, бұл істен бас тартқызуға күш салуын сұрайды. Оған Зи Нәфр:

– Қай кезде өлтірілетінін білмейтін, шарасыз тұтқынның қолынан не келер дейсің? Өкінішке орай, менен келер пайда жоқ. Бар болғаны әскердің қолбасшысы менің досым, сонымен сөйлесе аламын, – деп жауап береді. Әбділмүттәліп салған жерден жабысып, Зи Нәфр айтқан әлгі адамға хабар жіберткізеді. Ол кісі Әбрахаға барып:

– Тақсыр, мына адам – құрайыштықтардың әміршісі. Сенімен жолыққысы келеді. Бұл кісі – Меккенің ең ірі саудагерлерінің бірі. Кедей-кепшікке қарайласып, жан-жануарға қамқор болып жүретін жомарт жан. Сөзін тыңдап көрсеңіз деймін, – деп өтініш білдіреді.

Патша оның өтінішін қабылдайды. Ірі денелі, айбарлы жүзді Әбділмүттәліпті көрген кезде Әбраха алдымен оған сый-сияпат көрсетіп, отырған тағынан төмен түсіп:

– Не айтайын деп едің? – деп сұрайды. Әбділмүттәліп:

– Менен тартып алған екі жүз түйемді қайтарып бер, – дейді.

Әбраха өз құлағына өзі сенбей, аң-таң болады. Бұл қандай тайпа көсемі өзі?! Қалың қол әскермен келіп, жермен-жексен еткелі жатқанда, өзінің қара басының қамын ойлап, қайдағы бір малын сұрап отыр.

– Шынын айтсам, сені алғаш көргенде, бітім-болмысыңнан қатты әсерленіп едім, бірақ мен ойлағандай адам емес екенсің. Сенің ата-бабаңның діні қастер тұтатын қасиетті мекенді қиратуға келіп тұрсам, қайдағы жоқ екі жүз түйені сұрап тұрғаныңа жол болсын?!

Сонда Әбділмүттәліп байсалды қалпын жазбастан:

– Мен тек түйелердің ғана иесімін, ал Қағбаны қорғайтын, шүбәсіз, өз Иесі бар, – деп жауап қатады.

– Оны менен ешкім қорғап қала алмайды, – деп айқайлайды Әбраха. Әбділмүттәліп сол байсалды да сенімді даусымен «мұны уақыт көрсетеді» дегендей:

– Олай болса, өзің білесің, – деді де, түйелерін алып кері қайтады.

Меккеге келісімен Әбділмүттәліп халықты жинап, оларға Меккені тастап, тауды паналауға кеңес береді. Сосын Меккенің беделді азаматтарын ертіп, Қағбаға барады. Есіктің босағасынан ұстап тұрып, Әбраханың әскерінен құтқара көр деп тілек тілейді. Әзірет Ибраһимнің аманатына иелік етуі үшін бірнеше сағат бойы Аллаға жалбарынады. Сосын барлығы Қағбадан шығып, тау басына кетеді.

Мына жақта Әбраха әскерін дайындап, Қағбаны қирату үшін шабуыл жасауға бұйрық береді, бірақ әскерінің ішінде оның бұйрығын тыңдамағандар да шығады. Пілдерді алып жүруге міндетті Нуфәйл ибн Хабиб Махмудтың құлағына еңкейіп: «Тұрған жеріңе шөк те, еш тұрма. Сосын аман-есен келген жағыңа қайт. Себебі, сен Алланың қасиетті жерінде тұрсың», – дейді. Перғауын әулетінің ішіндегі мүмін секілді осы бір абзал жан өзінің міндетін атқарғаннан соң, көңілі жайланып, тауды барып паналайды.

Алла Тағаланың кімді қандай жолмен қайырлы іске себеп қылатыны белгісіз. Шынымен де, Махмуд тұрған жеріне шөгіп, қанша қинаса да, орнынан тұрмай қояды және Меккеге қарай аттап баспайды. Ол аздай, күтпеген жерден орнынан атып тұрады да, кейін қарай қаша жөнеледі.

Осы кезде Әбраха әскері көкжиектен әлдебір қап-қара нәрсенің өздеріне қарай беттеп келе жатқанын байқайды. Тағы біраз жақындағанда оның үлкен құс тобыры екенін аңғарады. Сол-ақ екен әлгі құстар Алланың қасиетті мекеніне соғыс ашқан Әбраханың әскерін нысанаға алып, тұмсықтарындағы және аяқтарындағы жүгерінің үлкендігіндей тастарды қарша бората түседі. Әрбір құс үш-үштен тас атады. Тас тиген әскердің бәрі мұрттай ұшады. Қалған әскердің зере-құты қашып, бытырап, жан-жаққа қаша бастайды. Олар бұған дейін мұндай нәрсені естіген де, көрген де емес-тін. Қанша бас сауғаласа да, Әбраханың өзі де, әскері де тиген тастан денелері әбден жараланып, ауыр азаппен жан тапсырады.

Көп ұзамай Әбраханың қалың қолы меккелік әлсіз халықтың алдында жермен-жексен болады. Артынша шелектеп құйған нөсер жауын өлі денелерді шайып кетеді. Осылайша Алланың қасиетті мекенін қиратуға келген кәпір әскерінің қалдықтары да тазаланып, Хижаз аймағы қайтадан қаз-қалпына түседі. Өйткені көп кешікпей мұнда әлемнің сұлтаны Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уәс сәлләм) дүниеге келмек.

Пайғамбарымыздың дүниеге келуі

Соңғы нәбиге жүкті кезінде әзірет Әмина аяғы ауыр басқа әйелдер секілді қиналмады. Жанын рақым самал желпіп, жүктілік мерзімі жеңіл өтті. Оның үстіне кейде құлағына соншалықты жағымды бір дауыс естілетін. Бір күні сол дауыс: «Сен үмбеттің басшысына жүктісің. Сәбиді залымның жамандығынан бір Аллаға тапсырамын де, атын «Мұхаммед» деп қой» деп аян береді.40

Әмина қатты толқиды. «Үмбеттің басшысы болады» деген не сөз? Оның үстіне «Мұхаммед» деген есім де ерекше көрінеді. Ол кезде бұл есім көпшілікке таныс емес-ті. Бүкіл Хижазда тек үш адамның ғана есімі «Мұхаммед» болатын. Үшеуінің де әкесі – патша сарайларындағы әһл-кітап иелері. Барлығы да әйелдері жүкті кезінде өмірден өткен. Қайтыс болардан бұрын егер ұл бала дүниеге келсе, атын «Мұхаммед» деп қоюды әйелдеріне өсиет етіп кеткен, өйткені олар ақырзаманда келетін соңғы нәбидің аты да «Мұхаммед» болатынын және оның жұлдызының туатын кезі жақындағанын білетін.41 Міне, осы жағдай енді әзірет Әминаның басынан өтіп жатты.

Құрсағындағы аманаты туралы түстерді жиі көретін, осыдан кейін жүгі жеңілдегендей түсті. Бір күні Әмина түсінде денесінен үлкен нұрдың шыққанын көреді және осы нұр арқылы Басра мен Шам өлкелеріндегі сарайлардың нұрланғанына куә болады.42

Бес жүз жетпіс бірінші жылдың жиырмасыншы сәуірі. Піл оқиғасынан арада елу күн өткен. Ай күнтізбесі бойынша рабиуләууәл айының он екісі, дүйсенбі күні. Таң енді қылаң берген сәтте бүкіл қараңғылықты жарыққа қауыштыратындай керемет жағдай орын алды. Әзірет Әминаның қасында Абдуррахман ибн Ауфтың анасы Шифа мен Осман ибн Әбул Астың анасы Фатима бар еді. Айы-күні жеткен әзірет Әмина босанып, ғасырлар бойы ауыздан-ауызға жалғасып, аты аңызға айналған соңғы сұлтан әзірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уәс сәлләм) жарық дүние есігін ашты. Өмірге келген Әминаның баласы басқа балаларға мүлдем ұқсамады. Еріні қимылдап, бір нәрсені айтып жатқандай болды. Шифа ханым назар салып тыңдаса, «Алла саған рақым етсін!» дегенін естиді. Бөлменің іші әп-сәтте-ақ нұрланып сала берді, шығыс пен батыс жаппай осы нұрдың шуағына бөленді. Тіпті осы нұрдың жарығы сонау Рим сарайларында да байқалды.43 Фатима ханым куә болғандай, үйдің төрт бұрышы да нұрланып, жарық сәулесін шаша бастады. Дәл көктегі жұлдыздар үстіне төгіліп тұрғандай көрінді.44

Дереу Әбділмүттәліпке хабар жолданды. Қағбада құлшылық жасап жатқан атасы әбігерге түсіп, асығып үйіне келді. Әлем күткен нұрды құшағына алған кезде қуанғаннан сақалы жасқа шомды. Қос жауырынының арасындағы белгі баршаның назарын аударды, өйткені бұл дін ғұламалары айтқандай, келетін соңғы нәбидің пайғамбарлық мөрі еді.

Әбділмүттәліп Жаратушы Раббысына алғысын білдіру үшін немересін алып, Қағбаға барды. Сол жолы алғаш рет Қағба өзінің сыңарымен қауышқан еді. Абдулланың баласына неге «Мұхаммед» деп ат қойдыңдар деушілерге Әбділмүттәліп: «Түсімде күміс алқа көрдім, ортасынан бір тірек пайда болып, бір жағы көкке, екінші жағы жерге кірсе, бір жағы шығысқа, екінші жағы батысқа қарап көтерілді. Бір кезде ол ағашқа айналды. Әрбір жапырағы нұрға толы екен. Шығыс пен батыстағылардың баршасы осы ағашқа бет бұрып, содан ұстауға ұмтыла бастады», – деп жауап берді.45

Түс жорушылар оның түсін «тегіңнен шығатын әлдебір жан шығыс пен батысқа сүйеу болып, барлығы соның жолын ұстанып, артынан ереді. Көк пен жердегілердің барлығы оны пір тұтатын болады» деп жориды. Әбділмүттәліп бұларды әзірет Әминаның айтқандарымен ұштастырып, немересінің есімін нық сеніммен «Мұхаммед» деп қояды.

Арада жеті күн өткеннен кейін арабтардың салт дәстүрі бойынша Әбділмүттәліп те Абдулланың баласын сүндетке отырғызады.46

Пайғамбарымызды бір апталық кезінен бастап Әбу Ләһабтың күңі Суәйбә емізеді. Немере інісінің туылғанын айтып, сүйінші сұрағанда Әбу Ләһаб бұл күңді азат еткен болатын. Кейбір риуаяттарда немере інісінің Исламды уағыздауына қарсы шығып, ат құйрығын кесіскен көкесінің тек осы күңді азат еткен игілікті ісі үшін ақирет азабынан аз да болса құтылатыны туралы айтылады. Қайтыс болғанына бір жыл өткеннен кейін бауыры әзірет Аббастың түсіне кіріп, өкініштен зар илеген Әбу Ләһабтан:

– Саған не болды? – деп сұрағанда:

– Сендерден кейін қайырлы еш нәрсе көрмедім, тек Сүәйбәні азат еткенім үшін бір жұтым су алуға мүмкіндігім болды, – деп жауап береді.47

Суәйбә бұдан бұрын Әбділмүттәліптің тағы бір баласын әзірет Хамзаны да емізген болатын. Сондықтан әзірет Хамза мен Алла расулы (с.а.с.) «сүт (емшектес) бауырлар» деп те аталды.48

Шартараптан жеткен хабарлар

Құтты шарананың дүниеге келгенінен шартарап хабарланып үлгерген-ді. Бұл жағдай оның адамзаттың соңғы сұлтаны әрі ғалам ағашының ең кемел жемісі болуымен байланысты болса керек. Болмыстың жаратылу себебі де осы сәби. Адам баласының болашағы да ақырғы пайғамбар әкелетін иләһи хабардың мазмұнына тәуелді болғандықтан, күллі жаратылыс атаулы Пайғамбарымыздың жарық дүние есігін ашқанын өздігінше сыр шертіп, түрлі табиғат құбылыстары орын алып, ел-жұрттың назарын осы қасиетті күнге аударған-ды.

Әуелі Қағбадағы пұттардың сол күні жерге құлап, қирағанына бүкіл Мекке куә болды. Кімнің жасағанын және неге бұлай болғанын ешкім түсінбеді. Артынша шартарапта түрлі құбылыстар орын алып, өздеріне тән тілмен пайғамбарымызға «қош келдің» деп жатқандай күй кешті.

Жаңа жұлдыздың тууы

Яһуди ғалымдары арасында кең тараған түсінік бойынша, ақырзаман пайғамбарының дүниеге келетін уақыты жақындаған болатын және осыған белгі беретін жұлдыздың да туатын кезі шақ қалған-ды. Онсыз да көптен бері көк жүзінде әлдебір от шашу шеруі басталғандай, жұлдыздар ағып, аспанда әрдайым доғалар сызып жатты. Бұрын-соңды дәл мұндай жұлдыздар көші еш байқалмаған және сол түннен кейін де байқалмасы анық. Пайғамбарымызға келер уахимен шатастырылмауы үшін ол уақытта Хижазда кең етек жайған көріпкелдіктің де дәурені тоқтап, көріпкелдерге келетін хабарлар да тыйылды.

Пайғамбарымыз (с.а.с.) дүниеге келген күні Меккедегі бір яһуди саудагер құрайыштықтарды жинап:

– Уа, Құрайыш қауымы! Бүгін түнде бір нәресте дүниеге келді ме? – деп сұрайды. Бұдан әлі ешкімнің хабары жоқ болатын.

– Уаллаһи, білмейміз, – дейді құрайыштықтар. Сосын әлгі кісі әуелі тәкбір айтып, артынан оларға былай деп ескертеді:

– Жақсылап іздестіріп қараңдар, менің айтқанымды есте сақтаңдар. Осы түні үмбеттің соңғы нәбиі Ахмет дүниеге келді. Егер мұнда жоқ болса, онда ол Палестинада. Екі жауырын сүйегінің арасында бетін түк басқан, қарақошқыл түсті пайғамбарлық мөрі болады.

Меккеліктер әлгі кісінің айтқандарына таңырқап бір-біріне қарасты, бірақ олар бұл баланың туылғаны жайлы ештеңе білмейтін. Жиналған жұрт лезде тарқасып кетті, көп кешікпей барлығы сол түні Әбділмүттәліптің немересі дүниеге келгенін және оның атын «Мұхаммед» деп қойғанын естиді. Одан да қызығы, яһуди ғалым айтқандай, бұл баланың екі жауырыны арасында мөр бар екенін естіп біледі. Олар кідірместен яһуди ғалымға қайта барады да:

– Сен біздің арамызда бүгін түнде бір сәбидің дүниеге келу керектігін айтып едің, сол бала біздің елде екен, – деп, таңданыстарын білдіреді.

Мұны естіген яһуди қатты толқып, тез арада сәбидің қасына апаруын өтінеді. Әзірет Әминаның жанына келіп, кішкентай Мұхаммедтің екі жауырыны арасындағы мөрді көргенде есінен танып қалады. Есін жиғаннан соң:

– Енді пайғамбарлық міндеті Исрайыл ұрпағының еншісінен кетті. Ендігі кезекте пайғамбарлықтың берекесі арабтарға өтеді. Уа, құрайыштықтар! Қуаныңдар! Сендерден асқан бақытты жан бар ма? Алдағы уақытта сендер ғажап күндерге қауышасыңдар, соңғы елшінің даңқы шығыс пен батысқа түгел тарайды49, – деп жар салады.

Дәл осыған ұқсас жағдай Мәдинада да орын алады. Ол кезде сегіз жастағы атақты бала ақын Хассан ибн Сабит бұл жағдайды бірнеше жылдан кейін былайша суреттейді: «Мен ол кезде жеті-сегіз жастағы бала едім. Бір күні әлдебір яһуди ғалымының Ясриб (Мәдина) қамалдарының біріне шығып: «Уа, Ясриб халқы! Уа, Ясриб халқы! Бүгін дүние есігін ашқан Ахметтің жұлдызы туды», – деп, барша жұртқа айқайлап тұрғанын естідім».50

Парсы жеріндегі әбігер

Сол замандағы екі алып мемлекеттің бірі саналған Парсы елінде де таңғажайып оқиғалар орын алады. Кисра сарайлары бой тіккен аймақ қатты шайқалып, сарайдың теңдессіз мықты деп мадақталған он төрт бағанасы жермен-жексен болады. Қасиетті деп танылған Сауа көлінің суы да бір түн ішінде тартылып қалады. Сондай-ақ, Парсы патшасы сол түні түсінде араб жылқыларының семіз түйелерді артынан ертіп, Тигр өзенін кешіп өткенін және сол аумақтан елінің төрт бұрышына тарағанын көреді.

Қатты үрейленіп, шошып оянған патша мұның тегін емес екенін іштей сезіп, уәзірлеріне түс жоритын адам табуды тапсырады. Міне, дәл осы тұста Истахрабад деген аймақта бір жылдан бері еш сөнбей, жанып тұрған және адамдар айналып тауап ететін оттың да сол түні сөнгені туралы хабар тарайды. Патша бас уәзірінен бұлардың мән-жайын сұрағанда, ол:

– Арабтар мекендеген аймақта елеулі бір оқиғаның орын алғаны анық, – деп, өз ойын білдіреді.

Иә, маңызды оқиғаның орын алғаны айдан анық. Алайда олар бұның қыр-сырын дөп басып айта алмайды. Уақыт жоғалтпастан Хира әкімі Нұғман ибн Мунзирге хабар жолдап, оған бұның мән-мағынасын біліп беретін біреуді тауып әкелуді бұйырады. Жағдайдың маңыздылығын жете түсінген әкім атақты көріпкел Сатыхтың жиені Абдулмәсихті нағашысына жіберіп, мәселенің анық-қанығына шейін сұрап алуды өтінеді.

Сөйтіп, Абдулмәсих нағашысы Сатыхқа барып, болған жайтты баяндайды. Бойынан қуаты кетіп, әбден қартайған Сатыхтың да дәм-тұзы таусылуға шақ қалған-ды. Сондықтан Абдулмәсих бұл оқиғалардың мән-жайын тезірек сұрап алғысы келеді. Бар жағдайдан хабардар болғаннан соң Сатых есін жинап, әзер дегенде былай дейді:

– Әй, Абдулмәсих! Жер бетіне соңғы пайғамбар келді, енді иләһи уахи үкімін жүргізеді! Сәмауа даласы шайқалып, Сауа көлінің тартылғанына және парсылардың өшпес оты сөнгеніне қарағанда, енді араб түбегінде Сатыхқа орын жоқ деген сөз. Нағыз билік Иесі осылай болуды жазды және ең соңғы пайғамбардың келуімен пайғамбарлық міндеті де тамамдалады. Бұл аймақтарда бұдан былай патшалар билік құрады. Айтқаныма сен, осының барлығы жүзеге асады.51

Бұл Сатыхтың соңғы сөзі болатын. Құдды осыны айту үшін бірнеше жыл бойы күтіп шыдап жүргендей. Енді, міне өзіне тиесілі міндетін орындағаннан соң жаны жай тапқандай тынышталып, дүниемен қош айтысып кете барды.

Пайғамбарымыздың сүт анасының қолында өсуі

Меккеліктерде жаңа туған сәбиді дені сау, ойы ұшқыр, тілі шешен болып өсуі үшін шөлді аймақтарды мекендейтін бәдәуилердің арасынан сүт ананы іздестіріп, оларға аманат етіп тапсыру дәстүрі бар еді. Өйткені шалғайда өмір сүретін тайпалар қала өмірінің келеңсіздіктерінен қашық болып, көшпелі араб мәдениетін берік ұстанатын. Олар қаланың қым-қуыт сұмпайы тіршілігінен аулақ болғандықтан, арабтарға тән ізгі қасиеттерді де жақсы сақтайтын. Сол себептен, шөл далада жас бала табиғатпен біте қайнасып, еркін өседі деген түсінік басым болатын. Тіпті Меккеде осы істің арнайы базары қалыптасқан-ды. Маусымы келгенде бәдәуилер осы базарларда ата-анасымен уағдаласып, жаңа туған сәбилерді емізіп-өсіру үшін шөлге алып кететін.

Осындай мақсатпен Сад руынан Харис ибн Абдулузза мен әйелі Халима бинт Абдулла да он әйелмен бірге Меккеге қарай жолға шығады. Өйткені ұзақ уақыттан бері жалғасып келе жатқан құрғақшылық бәрінің кенезесін кептіріп, құтын қашырған-ды. Кішкентай балалары ашығып, ата-аналары оларға жейтін ештеңе тауып бере алмайтындай күй кешті. Өздері де ештеңе ішіп-жемеген соң әлсізденіп, балаларын жұбатарлық бір тамшы суға зар болды. Көктен рақым тілеп, жаңбырдың жауғанын зарыға күтті. Оның үстіне Халима мінген арық қашыр мен Харистің кәрі түйесі аяқтарын әзер басып, көш соңында қалып қояды. Меккеге жеткенде бірге шыққандардың әлдеқашан бір-бір баладан алып, кері қайтуға дайындалып жатқанын көреді.

Не де болса, тәуекелге бел буып, Халима мен Харис те үй-үй аралай бастады. Сүт анаға берілмеген тек Абдулланың баласы Мұхаммед қана қалыпты. Оның әкесіз екенін білгеннен соң көп адам қызмет ақысын ала алмай қалудан қорқып, баланы алмай кеткен екен. Әрине, асырап алушылар оның болашақ пайғамбар екенін қайдан білсін! Халима мен Харис те әзірет Әминаның үйіне ат басын бұрып, жағдайды білгенде алдыңғы келгендер секілді басқа бала табармыз деген оймен кетіп қалады. Алайда басқа бала жоқ еді. Осыншама жол жүріп келіп, енді бос қайтуға тағы болмайды. Халима күйеуіне:

– Бала алмай кері қайтпаймын. Әлгі жетім баланы алайық, – дейді.

– Жарайды, алсақ алайық. Бәлкім, Алла сол арқылы бізге береке нәсіп етер,52 – деп Харис әйелінің сөзін құп көреді. Қайтадан Әбділмүттәліптің есігін қағады.

Олардың қайтып келгенін көрген әзірет Әмина баласының жай бала емес екенін түсіндіреді. Сосын жүктілік кезеңінің өте жеңіл өткенін, көрген түсін және оны қалай жорығанын, барлығын қалдырмай түгел баяндап береді. Бұл тек әзірет Әминаның емес, қияметке дейін келетін адам баласының аманаты еді және соған сай күтім жасалып, бір тал шашына да зақым келмеуі керек-тін.

Харистің отбасы Әминадан баланы алған сәттен бастап іштей бір жайлылықты сезеді. Халима құшағына алған баланы дереу сол жерде емізгісі келеді. Осы кезде күтпеген жағдай орын алады. Халиманың сүтке жарымаған омырауы сыздап қоя береді. Әуелі Пайғамбарымыз, сонан соң бірнеше айдан бері қарны тоя тамақ ішпей, әлсіздіктен тек ұйықтай беретін Халиманың баласы Абдулла да тойғанынша емгеннен кейін беймаздығын қойып, екеуі де ұйықтап қалады.

Кәрі түйенің қасына келгенде онда да бір өзгерістің бары байқалады. Емшектеріне сүт толып, оған да береке дариды. Оны сауып алып, өздері де тойғанынша ішеді. Осылайша, Меккедегі сол түн олардың өміріндегі ең айтулы, есте қалатын түнге айналады. Ертеңіне таңертең Харис:

– Халима, уаллаһи, сен мүбәрак отбасыдан бала асырағансың, – деп таңданысын жасыра алмайды. Осынау берекені күйеуі секілді Халима да жан жүрегімен сезген еді.

– Аллаға ант етемін, мен де дәл сондай сезімдемін, – дейді.

Меккедегі ұсақ-түйек шаруаларын бітіріп, олар шөлге кері қайтады. Жалғыз ұлын қимастықпен шығарып салып тұрған әзірет Әмина олардың артынан ұзақ қарап, басына ешқандай жамандық келмеуін тілеп, рақымды Раббысына аманат етіп тапсырады.

Пайғамбарымызды құшағына алған Халима арық қашырына мінген сәтте, әшейінде өгіз аяңынан айнымайтын қашырдың бұл жолғы жүрісінен ерекше шапшаңдық байқайды. Тіпті бір күн бұрын жолға шыққан жолдастарын қуып жетіп, басып озады. Жолдастары Халима мен Харистің жылдамдығы мен ширақтығына таңдана қараса:

– Сен үнемі бізден қалып қоятын едің, қалай болғаны өзі? Әлде мынау сенің келерде мініп келген қашырың емес, басқа қашыр ма? – деп сұрайды. Көңілі жайланған Халима:

– Сол баяғы қашырым. Ең қайырлы баланы таңдап алғалы маған береке дарыды, – дейді. Олар:

– Әбділмүттәліптің баласын айтып тұрсың ба? – деп сұрайды. Халима мен күйеуі Харис осынау мол берекеге қауышқаны анық еді.53

Бұл игіліктің басы ғана. Күні кеше құрғақшылықтан көз ашпай, күйзелісті күй кешкен боз далада берекелі тіршіліктің нышаны қайта байқалды. Құдды құнарсыз жерлерге құт дарығандай қойлары өрістен тойып келіп, мол сүт беретін болды. Тіпті кейбір отар иелері шопандарын шақырып алып:

– Сендер де Халиманың қойлары жайылған жерге жаймайсыңдар ма, қой-ешкі тойып шөп жеп, молырақ сүт берер еді, – деп ұрсатын. Енді Халима Садияға ауылдастары қызыға да, қызғана да қарай бастады.

Сүт аналар қарауындағы балаларды алты айда бір туған әке-шешесіне әкеп тұратын. Осылайша зымырап екі жыл да өте шықты. Келісілген мерзім аяқталып, емшектен шыққан кішкентай Мұхаммедпен айырылысатын уақыт та жетті. Өздері қаламай тұрса да, берген уәдесін орындау және бала Мұхаммедті анасына тапсыру үшін Меккеге алып келеді.

Бір жағынан туған анасындай болған Халима Садияның жүрегі езіліп тұр. Баланы анасына қайтып беретінін ойлап, денесінен бір кесек ет кесіп беретіндей қатты қиналды. Тағы да қасымда біраз болса қайтеді деп жылт ете қалған ой ұшқынынан туған үмітпен Әминаға:

– Уа, Әмина! Мекке халқы Мұхаммедке зиян келтіреді ме деп қорқамын. Рұқсат берсеңдер, мына бала тағы да біраз уақыт біздің жанымызда болсын, – деп сұранады. Әзірет Әмина бастапқыда баланы сүт анасына қайта беруге қарсылық танытады. Сәл ойланғаннан соң бір жағынан Меккеде өршіп тұрған жұқпалы аурудан қауіптеніп, жалғыз баласының қамын ойлап, бұл ұсынысты іштей қаламаса да, қабылдауға бел буады. Әминаның шешімін естіген сәтте, Харистің отбасы зор қуанышқа бөленеді.

«Шаққы садр» оқиғасы

Арада біраз уақыт өтеді. Пайғамбарымыз сүт (емшектес) бауырларымен және Сад руының балаларымен бірге ойнап, қозыларды өріске шығарып жаятын. Сондай күндердің бірінде, үйдің арт жағында барлығы бірге қозыларды бағып жүргенде, сүт бауыры Абдулла аптығын баса алмай, анасы Халимаға жүгіріп келеді де:

– Анау құрайыштық бауырым бар емес пе, соны ақ киімді екі кісі ұстап алып, жерге жатқызып, ішін жарды, сосын қайтып жапты,54 – дейді. Сол жолы келгендер Жәбірейіл мен тағы бір періште болатын. Хабары бүкіл адамзатқа тараған Алла расулының жүрегін ашып, оны зәмзәм суымен жууға келген-ді.

Ата-анасының үрейі ұшып, жүгіріп айтқан жерге барса, расында, кішкентай Мұхаммедтің түрі бозарып кетіпті. Халима мен Харистің жүрегі аузына тығылды. Әуелі Халима, сосын Харис оны құшағына басып:

– Саған не болды? – деп, айналып-толғанып жатты. Пайғамбарымыз болған жайды баяндап берді.

– Ақ киімді екі кісі келді. Бірінің қолында іші аппақ қарға толы алтын ыдыс бар екен. Сосын мені жерге жатқызды. Көкірегімді ашып, жүрегімді шығарып, екіге бөлді. Ішінен әлдебір қара нәрсені алып тастады. Жүрегім тап-таза болғанша ішімді мұздай сумен жуды. Сосын бірі екіншісіне: «Мынаны үмбетінен он адаммен таразыға тарт», – деді. Он адаммен мені таразыға тартты, мен ауыр бастым. Сосын: «Оны үмбетінен жүз адаммен тарт», – деді. Жүз адаммен тартқанда тағы да мен ауыр бастым. «Оны үмбетінен мың адаммен тарт», – деді. Тағы да мен ауыр бастым. Мұны көрген әлгі адам: «Оны жайына жібер! Аллаға ант етемін, барлық үмбетімен тартсаң да, ол бәрінен басым түседі», – дегенді айтты».55

Ерлі-зайыптылар бұл оқиғадан кейін қатты қобалжыды. Үйіне келе сала Харис:

– Уа, Халима! Мына бала бір пәлеге ұрына ма деп қорқамын. Аман-есен тұрғанда үйіне апарып, анасына тапсырайық, – дейді.

Халиманың да ойы осы еді. Рас, бала Мұхаммед арқылы үйлеріне құт-береке дарыды, бірақ мына жағдайдан кейін қорқайын деді.

Сөйтіп, ерлі-зайыптылар баланы алып, дереу жолға шықты. Діттеген жерлеріне де жетті. Есікті ашқан Әмина баласын көтеріп келіп тұрған Халиманы көргенде таңданысын жасыра алмай:

– Сендерсіңдер ме?! Күні кеше ғана жалынып баламды алып кетіп едіңдер. Аяқ астынан не болып қалды? – деп сұрақтың астына алды. Халима да:

– Иә, бұл баламның арқасында көп игілік көрдім, өз мойныма алған міндетімді орындау үшін қолымнан келгенін аяған жоқпын. Тек кейбір жағдайлар мені қорқытты. Сен де балаңды сағынған боларсың, сондықтан қайтып әкелдім, – деп өзінше түсіндіргендей болды.

– Жасырмай шыныңды айтсаңшы. Бәрін толық түсіндірмей, мен сені жібермеймін. Әлде балама жын-пері жабысып, соның кесірі тиеді деп, қорқып тұрсың ба? – деп Әмина мұның мәнісін сұрады.

– Иә, сондай қорқынышымның бары рас, – деді Халима.

– Жоқ, бұл мүмкін емес! Уаллаһи, оған шайтанның ешқандай зияны тимейді. Менің балам тумысынан ерекше. Мен саған бұл туралы айтқан едім ғой», – деді де, әзірет Әмина баланы алып қалады.56

Анасы әзірет Әминаның қайтыс болуы

Алланың ең сүйікті құлы Пайғамбарымыз (с.а.с.) бұдан кейін өз анасы әзірет Әминамен бірге болады. Әзірет Әмина оған әкесінің жоқтығын сездірмеуге тырысып, қолынан келгеннің бәрін жасайды. Атасы Әбділмүттәліппен де, басқа немере ағаларымен де жиі араласып тұрады.

Әзірет Әминаның жүрегі Мәдинаға деген сүйіспеншілікке толы болатын. Бірде сондағы туыстарына барып, хал-жағдайларын сұрау әрі Мәдинада жерленген күйеуі Абдулланың қабіріне соғып, дұға бағыштау үшін Үммі Әйман мен жалғыз ұлы Мұхаммедті ертіп жолға шығады. Көзі тірісінде көре алмаған әкесінің мазарына Пайғамбарымызды алып барады. Қабір басында тұрып Пайғамбарымыз бір сәтке еңсесін езген ауыр сезімнің салмағымен ұнжырғасы түсіп кетеді. Жетім екенін алғаш рет жүрегімен сезінгендей болады. Баласының осындай күйін көріп, анасы ауыр күрсініп, мазасызданады.

Арада көп уақыт өтпей-ақ әзірет Әмина сол жерде науқасқа шалдығып, ауруы барған сайын меңдеп, жағдайы нашарлай түседі. Мәдинада бір айға жуық жатқаннан кейін елге қайтпақ боп жолға шығады. Жолда Әбуа елді мекеніне жақындағанда әзірет Әминаның халі күрт нашарлап, жүруге дәрмені қалмаған соң бір ағаштың көлеңкесіне аялдайды. Ана мен баланың осы жерде бір-бірімен айырылысып, әзірет Әминаның дүниемен қоштасатын сәті жеткен-ді. Оны өзі де сезген секілді. Ананың жанарынан еріксіз жас парлайды. Болашағынан зор үміт күткен перзентінің ер жетіп, азамат болғанын көре алмай кетіп барады. Әминаның қиналып жатқанын көрген Үммі Әйман мен Пайғамбарымыз (с.а.с.) да езіліп, көз жастарына ерік береді. Бір кезде баласының қолынан ұстап, оған ұзақ уақыт көзін алмай қараған ана былай деп тіл қатады:

– Балапаным! Алла Тағала сені қамқорлығына алып, әрдайым қолдап-жебесін. Сен құдіретті Алланың қалауымен жүз түйені құрбандыққа шалу арқылы ажалдан аман қалған абзал жанның ұлысың! Егер менің түсімде көргендерім рас болса, сен құдіреті күшті, қазынасы кең Алла Тағала тарапынан бүкіл ғаламға жіберілетін пайғамбар боласың. Оларға арам мен адалды үйретіп, игіліктің жаршысы болған атаң Ибраһимнің жолын жалғастырасың. Алланың қолдауымен бұрыннан бері адам баласы әдетке айналдырып кеткен пұтқа табынушылықтан аулақ боласың.

Әзірет Әмина бұл сөзін өте сенімді айтты. Дауысында жетім қалғалы тұрған бауыр еті баласын Жаратқанға аманат еткендей сыңай да байқалды. Сөзін жалғап, тағы да былай деді:

– Әлемдегі барлық тіршілік атаулы кез келген сәтте өліммен бетпе-бет қалады, барлық жаңа дүние ескіреді, барлық күш-қуат түгесіледі. Міне, мен бүгін дүниемен қош айтысып, мәңгілікке кеткелі жатырмын. Алайда менің атым мәңгі сақталады, өйткені мен кіршіксіз, пәк перзентті дүниеге әкелдім, енді бүгін оны артымда қалдырып, бақилыққа аттанып барамын.57

Соңғы сөзін айтысымен әз ана үзіліп кете барды. Бәлкім, Алла оның ата-анасын балаларының қамымен қинамау үшін өз құзырына алып, оларға ақиреттің бақытын сыйлаған болар? Сонысымен Пайғамбарымызды қуандырғысы келді ме екен? Былай қарағанда олар нақты түрде үмбет қатарында болған жоқ, алайда Алла оларды рухани үмбет дәрежесіне көтеріп, басқа үмбеттің ізгілігі мен бақытын бұйыртқан еді.58

Өйткені, біздің білуімізше, Пайғамбарымыздың ата-анасы Ибраһим пайғамбардың ханиф түсінігі бойынша өмір сүрген. Олар әлі Ислам діні келмеген тұста өмір сүрсе де, әзірет Әминаның сөздерінен олардың осы таза түсінікті құптаған саналы адамдардың бірінен саналғанын анық аңғаруға болады.

Сөйтіп, біздің заманымыздың 576 жылы Пайғамбарымыз (с.а.с.) ата-анасынан айырылып, тұл жетім қалады. Оның бұдан былайғы тәлім-тәрбиесі Үммі Әйманның жауапкершілігіне өтеді. Әке орнына әке, шеше орнына шеше болып, олардың орнын жоқтатпауға тырысады. Сондықтан Алла расулы (с.а.с.) ол туралы «анамнан кейінгі екінші анам» деп,59 оны басқа біреуде күңдікте жүрген жерінен азат етеді.

Сол бір ауыр оқиғадан біраз уақыт өткенде Пайғамбарымыз (с.а.с.) Үммі Әйманмен бірге Меккеге оралады.

Атасы Әбділмүттәліптің қамқорлығы

Әзірет Әминаның дүниеден озып, Пайғамбарымыздың тұл жетім қалғанына Әбділмүттәліп те қатты қайғырды. Немересі Мұхаммедті ата-анасын жоқтатпауға тырысып, барынша ықылас-мейіріміне бөледі. Сол заманда Әбділмүттәліп Қағбаның көлеңке тұсына арнайы бір жай салғызып, сол жерде ел-жұртпен түрлі мәселелерді кеңесетін. Халықтың Әбділмүттәліпті қатты құрметтегені соншалық – ешкім де, тіпті өз ұлдары да оның орнына отырмай, айнала қоршай жайғасатын. Меккеде бұл қағидаға бір ғана бала бағынбайтын, ол – Абдулланың ұлы Мұхаммед. Немересі барып атасының қасына отыратын, шапанының етегінен ұстап тартатын. Бұны тыйып тастағысы келгендерге Әбділмүттәліп:

– Менің балапаныма тиіспеңдер. Аллаға ант етемін, бұл немеремнің болашағы жарқын, өмірі жауапкершілікке толы болады деп, – арқасынан сипап, қасына отырғызатын.60 Қағбаның пайғамбар өмірінде ерекше орын алатынын Алла Тағала атасына да сездірді ме екен?

Бір күні Әбділмүттәліп құрайыштықтардың бетке тұтарларын ертіп, Йеменге аттанады. Бұл тұста Эфиопияда атақты Шык пен Сатых есімді көріпкелдер алдын-ала хабар берген Сәйф ибн Зи Йәзән таққа отырып, билік жүргізіп жатқан-ды. Ол Әбділмүттәліпті көріп, онымен жақынырақ танысқысы келеді. Бұл жағдай көпшіліктің назарынан тыс қалмайды, олар мұның себебін білуге тырысады. Сонда Сәйф оңаша қалған сәтті пайдаланып, Әбділмүттәліпке былай дейді:

– Уа, Әбділмүттәліп! Мен саған кейбір сырларымды ашайын. Сенен басқаға бұл жайында тіс жармаймын да. Сенің ұрпағыңнан соңғы пайғамбардың келетінін сеземін. Арамызда құпия болып қалсын, ешкімге айтушы болма. Ешкім түсіне бермейтін терең де тылсым ілімнен және осы күнге дейін сақталған кітап парақтарынан ұққаным жуырда ізгілікке толы, ерекше оқиға орын алады. Осы қайырлы оқиғада сен де, сенің ұрпағың да зор маңызға ие болады.

Эфиопия патшасының айтқандарына таңырқай қараған Әбділмүттәліп:

– Нені меңзейсіз мұнымен? – деп сұрайды. Сонда патша:

– Тихамада бір бала дүниеге келеді. Екі иығының арасында бір белгісі болады. Сол кезден бастап имамдық сол балаға өтеді және ол қияметке дейін сендердің басшыларың болады. Міне, қазір соның дүниеге келетін уақыты. Аты – Мұхаммед. Әкесі мен шешесі қайтыс болып, оны атасы мен көкесі өз қамқорлығына алады. Біз де өз арамызда әрдайым оның келетіндігі туралы айтып отырамыз. Алла Тағала соңғы пайғамбарды ашық түрде жібереді және біздің арамыздан оған көмек беріп, қолдау көрсететін адамдарды таңдап алады. Жанынан табылғандар соның арқасында қадірлі адамдарға айналса, қарсы шығып, жауласқандар масқараға ұшырайды. Алла оны адамдардың қиянатынан қорғайды. Жер бетінде дінді насихаттап, уағыз жүргізуіне жағдай жасайды. Аллаға құлшылық міндетін мінсіз атқарады, шайтанның лас істерінен аулақ болады. Көп өтпей, от пен пұтқа табынушылық та жойылады. Сөздерін нық сеніммен айтады. Әділдікті жақтайды, жақсылық жасауды бұйырады, өзі де тек ізгілікті дәріптеп, адамдарды жамандық атаулыдан тыяды, әділетсіздікті жою үшін күреседі. Уа, Әбділмүттәліп! Мына қасиетті Қағбаның атымен ант етемін, ол сенің немерең, – деп, бар сырын жайып салады.

Осыншалықты ашық айтылған сөздерді, әрине, Әбділмүттәліп көкейіне мықтап түйіп алады. Өзінің де бұрыннан сезіп-білгені бар, сондықтан ол тек басын шұлғумен болады. Мойнына ауыр міндет пен жауапкершіліктің артылғанын сезінген кейіппен былай дейді:

– Иә, патшам! Менің бір ұлым болған. Өзіме ерекше жақын еді, оны ел арасындағы ең инабатты да салихалы деген Уәхбтің қызы Әминаға үйлендіргенмін. Әмина бір ұлды дүниеге әкелді, атын «Мұхаммед» қойдым. Алдымен әкесі, сосын шешесі қайтыс болды. Оған қазір немере ағасы екеуміз қарап жүрміз.

Осы кезде Сәйф сөзге араласып:

– Міне, менің де саған айтпағым осы. Жақсылап қара және оны дұшпандық жасайтын күншіл дін адамдарының жамандығынан әрқашан қорғай біл! Негізінде олар соңғы пайғамбарға ешқандай зиян келтіре алмайды. Егер мен оның пайғамбарлығына дейін тірі болсам, бар әскеріммен бірге Мәдинаға тұрақтап, сол жерде оны күтіп алар едім, өйткені менің ізгі хабарлар жазылған кітаптан білуімше, Мәдина оның өз ісін жүргізіп, көмекшілері қоныстанатын және қабірі қазылатын құтты мекенге айналады.61

Әбділмүттәліп Йемендегі шаруаларын бітіріп, Меккеге қайта оралады. Сәйф ибн Зи Йәзәннің айтқан сөздері құлағында жаңғырып, санасынан кетпей қояды.

Әбділмүттәліп елдің өзекті мәселелерімен айналыса жүріп, жекелеген адамдарға да қол ұшын беруді ұмытпайтын. Кей кездері бөгде аймақтардан адамдар келіп, төрелігіне жүгінетін. Көкейіндегі көп сұрақтарға жауап алып, дән риза болып қайтатын. Тағы бірде дәл осылайша Мудлиж руының бірнеше ғұламасы Меккеге ат басын бұрады. Әзірет Исаның жолын ұстанатын бұл тақуа жандар да Сәйф ибн Зи Йәзән секілді ақырғы елшінің келетінінен хабардар болуы мүмкін еді, өйткені олар Қағбаға қарай беттеп келе жатқанда алдарынан шыққан жас Пайғамбарымызға тесіле қарап қалады. Онымен танысқылары келеді. Мұны Үммі Әйман байқап қалып, «балаға тимеңдер» деп ұрсып тастайды. Әлгі адамдар:

– Бұл кімнің баласы? – деп сұрайды. Ол кезде әкесі жоқ баланың немере ағасының не атасының аты аталатын, сондықтан Үммі Әйман:

– Әбділмүттәліптің баласы, – деп жауап береді.

Оларға бұл есім таныс көрінеді. Иә, ол – Меккенің әміршісінің есімі. Олар дереу Әбділмүттәліптің Қағба жақта екенін біліп, солай қарай бет түзейді. Көп кешікпей Қағбаға да келіп жетеді. Қағбаның ауласында отырған Әбділмүттәліппен амандасып, хал-жағдай сұрасқаннан соң жол-жөнекей көрген бала туралы сөз қозғайды:

– Бүгін бір баланы көрдік. Қасындағы әйел оның сенің балаң екенін айтты.

– Иә, менің балам, – дейді Әбділмүттәліп. Сонда қонақтардың бірі:

– Жоқ, ол сенің балаң емес, – дейді. Екіншісі де қостай жөнеліп:

– Бұл баланың әкесі ол туылмастан дүниеден озған болуы керек, – деп тіл қатады.

Расында, бұл ғұламалардың бір білгені бар секілді. Ендеше, олармен ашық сөйлесу керек. Йемен патшасы сияқты бұлар да болашақ пайғамбардың келетінінен хабардар болса керек. Осыны ойлап Әбділмүттәліп:

– Иә, ол – менің ұлымның аманаты, немерем, – деп жауап береді.

Осы сөзді естіген кезде олардың ойларындағы күмән бұлты сейілгендей болады. Көргендерінің барлығы өздері күткен бала екенін айғақтап тұр. Араларынан бірі шығып:

– Бұл баланың аяғының іздері мен Ибраһим мақамындағы іздер бірдей. Яғни, ол Ибраһимнің тегінен. Көркем жүзі, байсалды да байыпты ұстанымы, болмысынан ұлылығы, қос жауырыны арасындағы мөрі, көзінің түсі мен мінезі – бәрі де бұл баланың болашақ пайғамбар екендігін меңзейді, – дейді.

– Біз Исмайыл ұрпағынан келетін соңғы пайғамбардың сипаттарын кітаптан оқып жүрміз. Ондағы мәлімет бойынша ақырғы елшінің шығатын жері – нақ осы Мекке.

Осы сәтте Мұхаммед те атасының қасына келген-ді. Баршаның назары тағы да оған ауып, көз алмай қарап қалады. Араларынан біреуі еңкейіп, Әбділмүттәліптің құлағына:

– Бұл баланы жақсылап қорғауың керек, өйткені келетін нәбидің осы бала екенін кейбір дін адамдары біліп не сезіп қойса, қастық қылуы мүмкін, – деп сыбырлайды.62

Әбділмүттәліп шынымен де қорқайын деді. Себебі, киелі кітаптарды парақтап, діни сауаты кемелденген әрбір адам Әбділмүттәліптің немересі Мұхаммедтің болашақ нәби екенін білмей қалуы мүмкін емес. Әбділмүттәліптің алдында үлкен жауапкершілік тұрды.

Бұл кезде Пайғамбарымыздың жасы сегізден енді асқан-ды. Әбділмүттәліптің де қартайып, дүниеден озар шағы жақындаған. Бір күні ол баласы Әбу Тәліпті шақырып алып, оған былай дейді:

– Мына немеремнің аты жер жарып, абыройы асқақтайды. Сол себептен оны саған аманат етіп қалдырамын.63

Көп ұзамай сексен екі жасында Әбділмүттәліп те көз жұмады. Қамқорлық қанатының астына алып, бауырына басқан атасының да Хақпен қауышқанын естіген Пайғамбарымыз (с.а.с.) оның жансыз денесінің қасында тұрып, көз жасына ерік беріп, егіле жылайды.64

Бәлкім, тағдыр әке-шешесінен кейін атасы Әбділмүттәліптен де айырып, бүкіл адам баласы асыға күткен соңғы пайғамбардың жүзін тек рақымды Раббысының қамқорлығы мен мейіріміне бағыттап, одан келетін уахиді тек Жаратушыға ғана иек артқан таза пайғамбарлық түйсікпен қабылдап алуын мұрат еткен болар?! Расында, адамзаттың ардақты нәбиі ата-анасының қамқорлығында емес, бір ғана Жаратушысының қамқорлығында, Соған ғана тәуекел етіп, тәрбиеленуі тиіс болатын. Онсыз да Пайғамбарымыздың төңірегіндегі оқиғалар үнемі осындай сарында өрбіп жатты.

Немере ағасы Әбу Тәліптің қамқорлығы

Әбу Тәліп әкесі Әбділмүттәліптің өсиетін қасиетті борышым деп білді, сондықтан немере інісі Мұхаммедті әкелік мейіріміне бөлеп, құшағына басты. Енді Пайғамбарымыз (с.а.с.) Әбу Тәліптің әкелік қамқорлығына арқа сүйеп, Әбу Тәліптің әйелі, әзірет Алидің шешесі әзірет Фатиманың65 аналық шапағатынан сусындады.

Задында, дүние-мүлік көп нәрсені шешпейді. Кең пейілді Әбу Тәліп кедей болса да, ардақты елшіге жетімдіктің тауқыметін сездірмеді. Үйлеріне Мұхаммед келгеннен бастап, ерекше береке дарып, отбасы мүшелерінің арасында айрықша жылылық орнады. Тіпті Пайғамбарымыз дастархан басына отырмаған кездері отбасы мүшелерінің қарындары тоймайтын. Алла елшісімен бірге жеген тамақтарының берекеленіп кететініне талай куә болған-ды. Сондықтан Әбу Тәліп өз балаларынан да артық көретін бауыры Мұхаммед болмаса дастархан басына отырмайтын. Дастархан басында міндетті түрде немере інісін қасына отырғызып, басқаға көрсетпеген мейірім-ілтипатты соған көрсететін.

Мұхаммедтің өз құрбы-құрдастарынан әлдеқайда ересек һәм зерек екені бірден байқалатын. Еш уақытта жоқтыққа, аштыққа қайғырмайтын, аш екенін ешкімге сездірмейтін. Біреулер тағам ұсынса, қарнының тоқ екенін айтып, алғысын білдіретін.66

Әбу Тәліп бауырының аманаты әрі әкесінің өсиеті болғандықтан, оны ешқашан көзден таса қалдырмады. Жатқанда жанына алып жататын, жортқанда өзімен бірге ерте шығатын. Күллі оқымысты-ғұламалардың бірауыздан бала Мұхаммед жайлы айтқан болжамдарын тегін емес деп түйген-ді.67

Құрайыштықтардың ата кәсібі болғандықтан, Әбу Тәліп те саудамен айналысты. Анда-санда Мұхаммедті де қасына ерте жүріп, оған сауда ісінің қыр-сырын үйретуге тырысты. Еңбек түбі зейнет екенін жастайынан санасына сіңіруге талпынды. Ол кезде он екі жастағы Пайғамбарымыз (с.а.с.) Меккенің Әжияд тарапында қой жаятын.68 Осылайша ол тұрмыстың бар ауыртпалығына төселіп, шыңдала түсті.

Бір күні Әбу Тәліп Шамға қарай сапарға шығуға қамдана бастайды. Мұны естіген Расулалла (с.а.с.) немере ағасымен бірге барғысы келетінін айтады. Бұған Әбу Тәліп қатты қуанып, іштей толқып: «Уаллаһи, Мұхаммедті алмай кетпеймін! Бұдан былай мен Мұхаммедтен, Мұхаммед менен ажырамайтын болады» деп, ант етеді. Оның бұл антын естіген Пайғамбарымыздың жүзі қуаныштан бал-бұл жайнайды.

Шам сапары және діндар Бахира

Үй ішімен қоштасып, Пайғамбарымыз (с.а.с.) керуенмен бірге жолға шығады. Бұл өте ауыр әрі алыс сапар болатын. Керуен жол-жөнекей дүркін-дүркін тоқтап, демалып, Шам жаққа қарай беттеп келеді. Құддыс пен Шам арасында орналасқан Бусра қаласына жақындаған тұста тағы да демалудың сәті түседі. Керуендегілер енді ғана жайғаса бергенде алыстан біреудің қарасы көрінеді. Түрінен әлденеге алаңдағаны байқалады. Әлгі адам жақындап келіп:

– Мына шіркеудің дінбасысы Бахира сіздерді асқа шақырады, – дейді. Ұзақ жолдан әбден қажыған жолаушылар дінбасының сый-сияпат көрсетіп, шіркеуге қонақ асына шақырғанына әуелгіде түсіне алмай, аң-таң болады. Ешкім де дінбасының қонағы боламын деп әсте ойлаған емес.

Бахира – дүниелік істерден баз кешіп, қалған өмірін шіркеуде Раббысына құлшылық жасауға арнаған христиан ғұламаларының бірі. Бұрын яһуди болған, кейіннен христиан дінін қабылдаған, мұнымен де шектелмей, діни сауатын арттырып, сол дәуірдің саусақпен санарлық оқымысты-ғұламаларының біріне айналған. Ол шіркеуде қолдан-қолға түсірмей оқылатын тарихи кітаптың мазмұнын жетік түсіне білетін санаулы оқымыстының бірі болған.

Ол сауда керуендерінің мал-мүлкімен де, сол үшін жанталасып жататын жандардың ашкөз пиғылымен де еш шаруасы болмайтын. Осы жолы дәлізден абайсызда сыртқа көз тастағанда күтпеген жайттың куәсі болады. Әдеттегіше жол тартқан сауда керуенінің үстіндегі әлдебір нәрсеге көзі түседі. Сөз жоқ, бұл – тағдырдың ісі. Әлбетте, мына керуен басқа керуендерден өзгеше. Себебі, керуеннің үстінде күннің аптаған ыстығынан қорғап, көлеңкесін түсіріп, бір шөкім бұлт ілесіп келе жатыр. Керуен демалуға тоқтаған сәтте, жолаушының бірі ағаш түбіне тынығуға барады, бұлт та сол ағаштың үстіне келіп, әлгі адамға көлеңкесін түсіреді. Ағаш бұтақтары да қимылдап, араларынан күн сәулесін өткізбес үшін бір-біріне жақындасып, қабыса түседі. Міне, дінбасы Бахира өз көзіне өзі сенбей, көзімен көргендерінің кітаптан оқығандарымен байланысы бар-жоғын анықтау үшін керуендегілерді қонаққа шақыруға шешім қабылдайды.

Осыншалықты шын ықыласпен шақырылған асқа қалайша бармасқа? Оның үстіне керуендегілер бірнеше аптадан бері жол жүріп, әбден шаршап-шалдыққан еді. Сөйтіп, олар шіркеуге қарай бет бұрады.

Шіркеу тұрғындары керуендегілерге дастархан жайып, әбігерге түсіп жатты. Қонақтардың бәрі келді, алайда бағанағы Бахираны қызықтырған негізгі көрініс әлі керуен жақта тұрған сияқты. Көз жүгіртіп, көңіл сүзгісінен өткізіп, тағы да жіті қарап шықты. Келген қонақтардың арасынан іздеген адамын таба алмады. Ақыры, төзімі таусылған дінбасы:

– Араларыңда керуен жақта қалып қойған ешкім жоқ па? – деп сұрады.

– Жоқ, ешкім қалмады. Алайда арамыздағы ең жасымыз болған соң, кішкентай ғана баланы заттарымызға қарап тұрсын деп тастап кеттік, – дейді керуендегілер. Сонда дінбасы:

– Олай жасауға болмайды, оны да шақырыңдар, келіп тамақ ішсін, – деп, жас баланы қоярда-қоймай шақыртады.

Бала Мұхаммед орнынан түрегеліп, шіркеуге қарай беттеген кезде, үстіндегі бұлт та онымен бірге еріп, көлеңкесін түсіріп, қалықтап келе жатты. Бахираның ойы айқындала түскен сайын, көкейіндегі сұрақтарға жауап табармын деген үміттен жүрегі алып ұша берді.

Жас бала қасына жақындап келгенде, оның нұрлы дидарына жанары қанығып, көңілі тойған кезде ғана бар күмәнінен арылып, жаны жай тапқандай болды. Мұхаммедтен көз алмай, қадалып тұрып қалды. Бастан-аяқ сүзіп шығып, іздегенін тапқанын іштей сезініп, жүрегі жарылардай қуанды. Еш күмәнсіз, көз алдында тұрған бұл бала – көне кітаптар хабар берген Ахметтің дәл өзі!

Тамақтанғаннан соң адамдар жайлап тарай бастады. Бахираның бойын сөйлесе алмай қаламын-ау деген үрей басты. Қалайда өзімен сөйлесіп, әбден көз жеткізіп алуы тиіс. Мүмкіндік тауып, қасына жақын барды да байыпты үнмен:

– Сенен бір нәрсе сұрайын деп едім. Тек Лат пен Уззаның ақысы үшін сұрағандарыма дұрыс жауап бересің бе? – деп тіл қатады. Сонда жас бала:

– Маған Лат пен Уззаның атын айтып, сұрақ қоймаңыз. Аллаға ант етемін, олар – менің ең жек көретін нәрселерім, – дейді. Бахира құрайыштықтардың осы екі пұттың атымен ант ететінін білгендіктен, әдейі осылай деген. Бахира іздегенін тапқандай қуанды. Дінбасы үшін бұл белгілердің барлығы бір-бірін растайтын дәлелдер болғандықтан, оның көңілі жайлана түсті. Ол:

– Олай болса, Алланың атымен маған уәде беріп, сұрақтарыма жауап бер, – деп, өтініш білдіреді. Сонда Мұхаммед (с.а.с.) те:

– Қалағаныңызды сұраңыз, мен Алланың атымен жауап беруге әзірмін, – деп ілтипат танытады.

Содан Бахира әзірет Мұхаммедтен (с.а.с.) біраз нәрсе сұрайды. Бахира қойған сұрақтардың бәріне Алла расулы мүдірместен, көне кітаптарда жазылғандай, нақты әрі айқын жауап береді. Барлық белгілер жас баланың сол іздеген адамы екенін аңғартып тұр. Енді тек пайғамбарлық мөрді көру ғана қалған-ды. Бахира оны да көргісі келеді. Алайда әдепті те ибалы Алла расулы (с.а.с.) арқасын кез келген адамға ашып көрсете бермейтін. Басқа амалы қалмаған Бахира көңіліндегі соңғы күмәнін сейілту үшін амалсыз оның құлағына сыбырлады. Пайғамбарымыз (с.а.с.) қарияның бетін қайтармады. Дінбасы Бахира болашақ пайғамбарды осыншалық жақыннан көру құрметіне бөлегені үшін Раббысына шын көңілден шүкіршілік етті.

Енді ешқандай күмәні қалмады. Дегенмен айтар ақырғы сөзі бар еді. Сондықтан Әбу Тәліпке жақындап келіп:

– Сен бұл балаға кім боласың? – деп сұрады.

Арабтарда әкесі қайтыс болған баланың әкесі ретінде атасы немесе немере ағасы саналатын. Әбу Тәліп осыған сүйеніп:

– Әкесімін, – деп жауап береді.

Бұл жауапты естіген Бахираның төбесіне жай түскендей болады. Бұлай болуы әсте мүмкін емес. Себебі, бұл бала дүниеге келмей тұрып, әкесі дүниеден озған болуы тиіс еді. Сондықтан Бахира:

– Жоқ, бұл баланың әкесі сен емессің. Бұл бала тумай тұрып, әкесі өмірден өтуі тиіс болатын, – дейді.

– Иә, бұл бала – менің бауырымның ұлы, – деп жауап береді Әбу Тәліп. Ол Бахираның табанды іс-әрекетін еш ұната қоймады. Бахира да алған бетінен қайтпай:

– Ал, әкесі қайда? – деп сұрақ қояды. Әбу Тәліп:

– Шешесі оған жүкті кезде қайтыс болған, – дейді.

Соңғы жауап оның бар күмәнін сейілтіп, көңілін орнына түсіреді. Үміт пен күдік қатар келіп, мазасыз күй кешкен сәтте еркін тыныс алады.

– Міне, енді дұрыс айттың, – дейді қуана. Сосын Әбу Тәліпті оңаша алып шығып, мынаны айтады:

– Келген іздеріңмен кері қайтыңдар. Осындағы дін адамдарынан сақ болғайсыңдар. Аллаға ант етемін, егер менің көргендерімді олар да көріп, мына баланы сипаттарынан танып қоятын болса, міндетті түрде оған қастық жасайды. Өйткені бұл баланың өмірге келуімен күллі әлемде айтулы оқиға орын алады. Ал енді кешігіп қалмай тұрғанда тезірек елдеріңе қайтыңдар.69

Бар ғұмырын жалғыз Жаратқанның жолына бағыштаған данагөй ғұламаның мына ақыл-кеңесінен кейін Әбу Тәліп те әкесінің өсиет етіп қалдырған аманаты – немере інісінің басына жамандық келмеуі үшін дереу кері қайтуға шешім қабылдайды. Ала шыққан заттарын Бусрада сатып, інісімен бірге Меккеге оралады.

Пайғамбарымыздың қорғалуындағы иләһи мұрат

Әбу Тәліптің немере інісі алдындағы жауапкершілігі бұрынғыдан да бетер ауырлай түсті. Енді, тіптен көбірек алаңдайтын болды. Осы кезге дейін естіп келгендеріне енді міне Бахираның айтқандары қосылды. Бәрі баланың қауіпсіздігін ойлап, мазасыздануда. Демек, оған ойламаған жерден қауіп төнуі әбден мүмкін. Осыны ойласа, санасы сан-саққа жүгіріп, қатты қорқады. Оны Алла Тағаланың өзі қорғайтынын да біледі, дегенмен пендешілік ойлар жеңе берді.

Немере інісі Мұхаммед өсе келе, сымбатты жігіт болып ер жетті. Зеректігі ел аузына ілініп, көптің қошеметіне бөленді. Қоғамда орын алған түрлі құбылыстарды оңаша қалып көп ойлайтын. Салтқа сіңген әдетті ой елегінен өткізіп, бұрын-соңды көптің байқамағанын көкейіне түйетін. Пұтқа табынушылыққа деген теріс көзқарас та осындай пайымдаудан кейін қалыптасты. Өз құрбы-құрдастары секілді жаман әдеттерге бейім болу былай тұрсын, олардан бойын барынша аулақ салуға тырысатын. Қысқасы, өз заманының соқыр сенімі мен жабайы салты болашақ пайғамбарға ұнамай-ақ қойған. Санасында мүлде басқаша өзіне тән өмірлік пайым мен парасат қалыптаса бастады, өйткені Мұхаммед Мұстафа (с.а.с.) адам баласына дұрыс жолды көрсету үшін әу бастан таңдалған тұлға болатын және қандай жағдай болмасын өзіне ғана тән осы ерекшелігіне сай өмір сүруге тиіс еді.

Бууанада құрайыштықтар ерекше құрметтейтін үлкен пұт бар еді. Олар жылдың белгілі бір мезгілінде сол жерге барып, құрбан шалып, пұтты айнала қоршап, тілек тілейтін. Бір жылы жарты күнін, келесі жылы тұтас бір күнін таңның атысынан күннің батысына дейін осы пұтқа арнайтын. Шаштарын алдырып, дұға-тілектерін айтып, оған ұзақ табынатын.

Міне, жыл сайынғы дәстүр бойынша пұтқа табынар айтулы күн де келіп жетті. Әбу Тәліп қасынан бір елі болса да тастағысы келмейтін інісі Мұхаммедті де Бууанаға ертіп апарғысы келді. Алайда Жаратушының таңдаулы құлының ондай жерге баруы әсте мүмкін емес, сондықтан немере інісі қарсылық көрсетіп, онда баруға болмайтынын дөп айтты.

Інісінен мұндай қарсылықты күтпеген Әбу Тәліп алғашқыда оған қатты ашуланды. Пайғамбарымыздың мұнысына ызаланған тек қана Әбу Тәліп емес, әпкелері де «мейрам күнінде халықпен бірге бол, басыңа бір пәле келіп жүрер» деп райынан қайтармақ болды. Рас, олар құрметке лайық, жасы үлкен жандар. Алайда айтып отырғандары – қисынсыз дүниелер. Қолдан жасалған меңіреу мақұлыққа құл болғанымен қоймай, мұның теріс іс екенін айтқан Пайғамбарымызды сонша жазғырғаны несі?! Пайғамбарымыз (с.а.с.) туыстарының айтқандарына шыдамай кетіп қалды. Оңаша жер іздеп сыртқа шықты. Күпірлік жайлаған мынадай ортадан аулақ кеткісі келді.

Сәлден соң Пайғамбарымыз (с.а.с.) қайтып оралды. Түрінен әлденеден үрейленгені байқалады. Пайғамбарымыздың мына түрін көріп шошынған әпкелері:

– Саған не болды? – деп сұрақтың астына алды. Пайғамбарымыз:

– Бір пәлеге ұшыраймын ба деп қорқамын, – деп өз ойын білдірді.

– Алла сені шайтаннан сақтайды. Сенің бойыңда көптеген игіліктер бар, – деп әпкелері басу айтады. Түпкі ойын түсіне алмаған әпкелеріне Пайғамбарымыз:

– Сендердің пұттарыңа жақындасам болды, ұзын бойлы, ақ киімді адам алдымнан шығып, «оған жақындаушы болма, Мұхаммед» деп тыйып тастайды, – деп ашығын айтады.

Бұдан кейін Пайғамбарымызды ешкім пұтқа табын деп қыстамады.70

Дүниеге келмей жатып әкесінен, алты жасында шешесінен, сегіз жасында атасынан айырылған Пайғамбарымыз (с.а.с.) парасаттың шырқау биігіне шықты. Арада қаншама жыл өткенде осыған қатысты Алла расулы (саллалаһу алейһи уә сәлләм): «Мені Раббымның өзі тәрбиеледі, әрі ең кәміл тәрбие берді!» – деген болатын.71

Пайғамбарлық міндет әлі жүктелмесе де, Мұхаммед (с.а.с.) Алланың айрықша қамқорлығында болып, кіршіксіз пәк ғұмыр кешті. Қай жерде игі іс болса, сол істің басы-қасынан табылатын. Көзі көріп жүрген пұтқа табынушылардың надандығына іштей қынжылып, көбіне оқшауланып, ой жетегінде жүретін. Өтірік айту мен ішімдік ішу секілді жаман әдеттерден бойын аулақ ұстап, пұттардың атымен сойылған малдың етіне қолын да тигізбейтін. Күллі жаратылыс атаулы Хақты нұсқап, Соның құдіретімен жаратылғанын меңзеп тұрса да, адамдардың өз қолымен жасаған пұттарынан тілек тілеп, оларға табынуларына қатты налитын. Лат пен Узза атымен ант ішкен адамдарды көргенде, қателіктерін беттеріне айтатын.

Әрдайым иләһи қорғауда болды. Меккенің сыртына шығып, қой бағып жүрген күндерінің бірінде үйіне барып қайтпақ болып, қойын жанындағы жолдасына аманаттап, Меккеге бет алады. Қалаға енді кіре бергенде, той болып жатқанын көреді. Бір сәтке аңсары ауып, сонда баруды ойлағаны сол еді, кенеттен құлақ шекеден ауыр соққы алғандай есеңгіреп, талып қалады. Біраз уақыт өтіп, Күн сәулесі шекесін қыздыра бастағанда есін жиып, орнынан тұрады. Той туралы ойды мүлдем ұмытып, қойын тапсырып кеткен жолдасына қайтып келеді.72

Бірде Қағбаны жөндеу кезінде ағасы Аббаспен бірге Пайғамбарымыз (с.а.с.) да тас тасиды. Тасты иыққа салып тасығандықтан, иығы жара болып, аши бастайды. Мұны көріп ағасы Аббас:

– Шапаныңның етегімен иығыңды жауып тасы. Сонда тас қажамайды, – деп кеңес береді. Мұхаммед-Әмин ағасы айтқандай шапанының етегін көтере бергенде кенеттен басы айналып, есінен танып, құлап қалады. Есін жияр-жимас «шапаным, шапаным» деп үстін киімімен қымтай береді. Міне, осы оқиғадан кейін Пайғамбарымыз әурет жерінің ашылып қалмауына жіті мән бере бастайды.73

Пайғамбарымыздың берекесімен жауған жаңбыр

Бір кездері Меккеде біраз уақыт жауын жаумай, құрғақшылық белең алады. Шөп қурап, бұлақ суы тартылып қалады. Ыстыққа шыдамай, жан-жануар қырыла бастайды. Ендігі халықтың жалғыз үміті Әбу Тәліп еді. Олар:

– Уа, Әбу Тәліп! Құрғақшылықтан жеріміз қурап, мал-жанымызбен әбден қиналып кеттік. Өзің бастап, жұрт болып, жаңбыр дұғасын оқиық, – деп ұсыныс жасайды.

Бұдан басқа шара жоқ. Әбу Тәліп немере інісін ерткен күйде тасаттық дұғасын оқуға қамданды. Міне, қызық! Аспандағы бір шөкім бұлт немере інісінен бір елі қалмай, оған көлеңке түсіріп келе жатты. Екеуі аяңдап Қағбаға келді.

Әбу Тәліп арқасын Қағбаға сүйеген қалпы немере інісінің қолынан көтере ұстап жалбарына бастады. Қасиетті Қағбаның иесінен жаңбыр жаудыруды тіледі.

Біраздан соң жан-жақтан жөңкіле шыққан бұлттар дәл Меккенің үстіне жиналды. Әп-сәтте Қағбаның ауласына рақым нұры тырс-тырс тама бастады. Нөсер жаңбыр сытырлап ұзақ жауды. Жердің беті қайта көгеріп, табиғат қайта құлпырып сала берді. Құрғақшылықтан қатты қиналған меккеліктердің жүздеріне қуаныш ұялап, бойларын шаттық биледі.

Басқа адамдар онша көңіл аудара қоймаса да, Әбу Тәліп жасалған дұғадан және оған рақыммен берілген жауаптан қатты әсерленіп, бұлардың барлығына немере інісі Мұхаммедтің себеп болғанына еш күмәнданбады, сондықтан немере інісін көздің қарашығындай сақтау керектігін жақсы түсінді. Пайғамбарымызға деген құрметі бұрынғыдан да арта түсті. Ақырғы елшінің бойындағы иләһи қадір-қасиеттен шабыт алып, осынау ұмытылмас оқиғаны өлең қылып, кітап бетіне түсіруді жөн санады.74

Фижар соғысы

Қай жақтан қарасаң да замандастарынан оқ бойы озық тұратын Пайғамбарымыз (с.а.с.) жиырма жасқа толғанда өзінің көркем мінезімен бүкіл елдің сеніміне ие болады. Жұрт арасында абырой-беделі артып, өзіндік орны қалыптасады. Айтқан сөздері халықтың көңілінен шығып, дана шешімдерімен ел аузына ілігеді. Оны халық «ең сенімді» деген мағына беретін «әл-Әмин» деген атпен атай бастайды.

Сол заманда Кинана және Қайс тайпалары арасында алауыздық туындайды75. Бұл тайпалар сол күнгі соғыс ережелері мен қағидаларын бұзып, бір-бірімен жауласып жатады. Бұл соғыста Хашим әулетіне Пайғамбарымыздың көкесі Зүбәйр ибн Әбділмүттәліп, ал құрайыштықтарға Әбу Суфиянның әкесі Харб ибн Үмәйя қолбасшылық етеді.

Әсілінде, саудамен айналысатын Мекке халқы сауда-саттық қыза түсетін белгілі бір айлардың басында ел арасында бейбіт күн мен тыныштықты қамтамасыз ету үшін өзара келісіп, бұл айларда соғысуға қатаң тыйым салған-ды. Барлық тайпалар осы ережені бұлжытпай орындап, ең күшті тайпалардың өзі осы қағидаға бағынатын. Бірақ бұл жолы соғыс өрті аяқ астынан тұтанды. Бұл соғыстың «шектен шығу және күнә» деген мағынаға саятын «фижар» деген сөзбен аталуының өзі де осы қағиданың аяқ асты етіліп, ережеге бағынбаудан туындағанын көрсетті. Екі жақ алма-кезек шабуыл жасап, соғыс майданы кескілескен ұрыстан бір сәтке де тынбады.

Мұхаммед-Әмин соғысқа тікелей қатыспаса да, ағаларына көмектесіп,76 майданда шайқасып жатқан жақындарына оқ тасып тұрды.77 Қос тарап та шаршап, әбден титықтаған мезетте, құрайыштықтардың арасынан бір адам шығып, екі тарапты да бейбіт келісімге келуге шақырды. Екі жақтың шейіт болған сарбаздарын санап, қай жақта өлген адамның саны көп болса, қарсы жақ соған сай құн төлеу керек деген шешім қабылданды. Осылайша Меккеде қайтадан бейбіт күн орнады.

«Хылфул фудул»

Бір күні Меккеде күтпеген жағдай орын алды. Тағы да соғысуға тыйым салынған айлардың бір күнінде сәске түс кезінде әлдебіреу Әбу Құбайыс тауына шығып, бар даусымен айқайлап, ел-жұртты жинай бастады. Сүт пісірім уақытта тау етегіне қалың халық жиналды. Шарасыздықтан жан ұшырған әлгі адамның қасына алғаш болып Пайғамбарымыздың ағасы Зүбәйр жақындап барды да:

– Саған не болды? Тал түсте жұртты жинап не көрінді сонша? – деп жөн сұрады.

Әлгі кісінің шешілмеген бір дауы бар екен. Сөзіне құлақ асатын адам іздеп, дертіме дауа табармын деген үмітпен сөйлей кетті. Ас ибн Уайл деген құрайыштық мұның мал-мүлкін алып қойып, қанша жыл өтсе де, ақысын төлемей келген. «Бүгін-ертең қайтарамын» деп сылтауратып, соңында қарызын қайтармайтынын ашық айтқан. Әлгі кісі бар мұң-қайғысын ел-жұртпен бөлісіп, олардан көмек сұраған. Алайда ешкім жапа шеккен жанға көмек қолын созғысы келмеген. Меккеде бұл істі шешуге ешкім ынталылық таныта қоймаған. Ақысын ала алмаған адам әбден үміті үзіліп, не істерін білмегендіктен, соңғы рет өз жағдайын ел-жұртқа хабарлап, арыз-мұңын шағу үшін осында келген екен.

Осы оқиғадан кейін Меккенің ар-ожданы таза ел ағалары мына сұмдыққа көз жұма алмай, араларындағы ең үлкені Абдулла ибн Жуданның78 үйіне жиналып, ел ішінде әділетсіздікке ұшыраған адамның ақысын алып беріп, әділдікті орнатуға өзара уағдаласады. Адам құқықтары аяққа тапталып, кімде күш болса, сол дегенін істейтін, әлсіздер әрдайым қорланатын надандық дәуірінде мұндай қадамға бару нағыз ерлік саналмақ. Мұндай азаматтар Меккеде аз да болса бар еді, Пайғамбарымыз (с.а.с.) да осы топтың белсенді мүшесі болатын.79

Жиналыста мынадай шешім қабылданды: «Бұдан былай Меккеде өз отбасынан немесе бөгде біреуден қиянат көрген әрбір адамның мәселесі осындай жиында қаралатын болады. Тайпаның күш-қуаты мен атақ-дәрежесіне қарамай, әділ шешім қабылданып, әділетсіздік жасаушы кім болса да, жәбірленушінің ақысын төлеуге міндеттенеді».

Әбу Құбайыс тауында жұртты дүрліктірген зәбиттік жәбірленушіге осы жиналыстың шешімін алғаш пайдалану бақыты бұйырады. Барлығы жәбірленушінің ақысын талап ету үшін Ас ибн Уайлдың үйіне барады. Меккенің бетке тұтар азаматтары жиналып, жәбірленушінің ақысын қайтаруды талап етіп отырғанын көрген Ас ибн Уайл амалсыздан зәбиттік кісінің қарызын қайтаруға мәжбүр болады.80

Осылайша, Пайғамбарымыз (с.а.с.) Меккеде халықтың мұң-мұқтажын тыңдап, әділ шешімін табуға тырысқан сенімді жандармен етене араласа бастайды. Жасы үлкен, тәжірибелі, білімді адамдардың арасында жас та болса Мұхаммедтің де аты аталып, көпшілік оны «ел ағасы» ретінде құрметтей бастайды.

Шамға екінші рет сапарға шығуы

Пайғамбарымыз (с.а.с.) жиырма бес жас шамасында болатын. Бір күні ағасы Әбу Тәліп шақырып алып:

– Өзің де білесің, менің мал-мүлкім анау айтқандай көп емес. Жыл өткен сайын тұрмысымыз нашарлап барады. Қазір қолда мал да, саудаға айналымға салатын дүние де қалмады, – дейді.

Пайғамбарымыз ағасының сөз саптауына қарап, маңызды бір мәселені ортаға тастамақ болып отырғанын ұқты. Ал Әбу Тәліп болса, адал інісінің көңілін қалдыратын сөз айтып қоймайын дегендей әрбір сөзін салмақтап сөйлеп жатты:

– Ел-жұрттың сауда-саттық үшін Шамға керуен жасақтап жатқанын естідім. Хуәйлидтің қызы Хадиша керуеніне басшылық жасайтын сенімді адам іздеп жатқан көрінеді. Сенің бұған баруыңды онша ұнатып отырған жоқпын. Ондағы дін адамдары саған қастық қыла ма деп қорқамын, бірақ тұрмыс тауқыметін өзің көріп отырсың. Сен сол Хадишаға барып жолықсаң қайтеді. Сенің туралығыңды, адалдығыңды біледі. Осы істі саған сеніп тапсыратынына күмәнім жоқ.

«Бар» деу айтқанға оңай болғанымен, іс жүзінде қиын екені белгілі. Осы кезде Пайғамбарымыздың нағашы әпкесі Атика сөзге араласып, Алла расулының ұяң екенін алға тарта келе, оның өздігінен әйел кісіге сауда ұсынысын жасамайтынын айтады. Атика – Хадиша бинт Хуәйлидтің бауыры әрі Зүбәйр ибн Аууамның әкесі Аууам ибн Хуәйлидтің жары болғандықтан және екі жақты да жақсы танып-білгендіктен осы істі ақырына дейін жеткізу үшін қолынан келгенше көмектескісі келеді.

Пайғамбарымыз (с.а.с.) өзіне қамқоршы болып келген Әбу Тәліпке дегеніңіз болсын деп, көп ойланбастан келісімін береді.

Хадиша анамызбен алғаш кездесуі

Әбу Тәліп Пайғамбарымыздың келісімін алғаннан кейін әзірет Хадишаға жолықты. Оған Мұхаммедті жұмысқа алатын болса, оның адалдығын ескеріп, басқалардан екі есе артық жалақы төлеу керектігін айтпақ болды. Әбу Тәліп Пайғамбарымыздың атын айтқанда, Хадиша анамыз қатты толқыды. Себебі Мұхаммед-Әминді сырттай көп еститін, әсіресе ағайыны Уарақа ибн Нәуфалдың аузынан түспейтін.81

Тағдырдың оған оң көзбен қарап, керуені жолға шықпай тұрып-ақ ең үлкен табысқа кенелгеніне шексіз қуанды. Өміріндегі ең табысты, ең берекелі сауда келісімін жасағанын сезді. Екі есе артық еңбекақы сұраған Әбу Тәліпке мал-мүлкінің бәрін беріп жіберсе де көптік етпейді. Әбу Тәліп сөзін айтып болғаннан соң, әзірет Хадиша:

– Уа, Әбу Тәліп! Сен асыра көп жалақы талап етіп отырған жоқсың. Шынын айтсам, бұдан да көп ақы сұрасаң, еш ойланбастан талабыңды орындар едім. Мұны сен бөтен біреу үшін сұрасаң да берер едім, бірақ дәл Мұхаммед үшін мен ештеңе аямаймын,82 – дейді.

Еңбекақы жөнінде де өзара келісім жасалды. Жолға шықпас бұрын Әбу Тәліп Пайғамбарымызға бұрын Шам сапарында кездескен дінбасы Бахираның сөздерін есіне салып, барынша сақ болуды тапсырды.

Сөйтіп, Пайғамбарымыз (с.а.с.) керуенмен ұзақ сапарға аттанады. Хадиша анамыз Майсара83 есімді кісіні Мұхаммед-Әминге бас-көз болып жүр деп, керуенге қосып жібереді. Сапар үш айға созылады. Жол-жөнекей жолаушылар бір-бірімен біте қайнасып, Пайғамбарымызды жақыннан тану мүмкіндігіне қол жеткізеді.

Базардағы ант

Ұзаққа созылған жол машақатын еңсеріп, керуен де ақыры Шамға келіп жетеді. Әкелген тауарларын өткізіп, жаңа заттар сатып алу үшін керуендегілер базар аралап, өз шаруаларына кіріседі. Мұхаммед-Әмин де базар аралауға шығады. Әлдебір затты сатар кезде бір кісімен ұзақ саудаласады. Ана адам Мұхаммед-Әминнен ант етуін сұрайды және сол кездің ең алып пұты Лат пен Уззаның атымен ант етуін талап етеді. Әрине, Алла расулы (с.а.с.) мұндай орынсыз талапқа қарсылық танытып:

– Мен пұттардың атымен ешқашан ант етпеймін, ең жек көретінім солар, – деп анттан бас тартады.84

Пайғамбарымызды сырттай бақылап тұрған Майсара бұл оқиғаны мықтап жадына сақтайды. Әлгі адам Пайғамбарымыз (с.а.с.) кеткеннен кейін, Майсараға жақындап келіп, Лат пен Уззаның атымен ант беруден бас тартқан бұл жігіттің кім екенін сұрайды да, Майсараның жауабын күтпестен: «Бұл жігіттің болашақ нәби екені күмәнсіз, сен одан көз жазып қалма», – дейді.85

Дінбасы Настура

Керуен бірнеше күн сауда жасағаннан кейін Меккеге қарай жол тартады. Жол-жөнекей шаршап-шалдыққанда аздап тынығып алып, одан әрі сапарын жалғастыра береді. Керуен демалуға тоқтаған кезде, жолаушылар жан-жаққа тарасып, бірі саудасының есебін жасаса, енді бірі кітап оқитын. Осындай сәттердің бірінде Пайғамбарымыз (с.а.с.) алып ағаштың көлеңкесінде демалып отырған-ды.

Бір кезде Майсара алыстан әлдекімнің өздеріне қарай жүгіріп келе жатқанын көрді. Бұл оларды алыстан бақылап тұрған атақты дінбасы Настура еді. Ол Майсараның жанына келді де:

– Мына ағаштың астында отырған кім? – деп сұрады.

– Ол Мұхаммед ибн Абдулла. Қасиетті жердің тұрғыны, – деп жауап берді Майсара.

Мен оның есімін сұрап тұрған жоқпын дегендей Настура тағы сұрақ қойды:

– Айтшы, көзінде кішкене қызылы бар ма?

– Иә, бар.

Настура өзіне нық сеніммен:

– Уаллаһи, мына ағаштың астына осы кезге дейін нәбиден басқа ешкім тоқтаған емес.86 Сөз жоқ, ол – адамзаттың пайғамбары және пайғамбарлардың ең соңғысы, – деді.87

Майсараның таңданысы күшейе түсті. Жол бойы көрген-білгендерінің мән-мағынасын білуге деген құлшынысы артты. Дінбасы Настура да іздегенін дәл қасынан тапқандай Мұхаммед туралы көбірек мәлімет біліп алғысы келіп, Майсараға Алла расулы туралы сұрақтар қойып, сапар барысында болған оқиғалардың мәнісін сұрады. Майсара сауда жасау кезінде пұттың атымен ант етпегенін айтты. Дінбасының толқынысы тіптен артты.

– Уаллаһи, бұл – біз күткен нәби. Оған жақсылап қара және көзіңнен бір елі тасада қалдырма! – деді.88

Сосын Мұхаммед-Әминнің қасына барып, маңдайынан сүйді де:

– Мен куәлік етемін, сен Алланың Тәуратта айтып өткен адамысың, – деді.89

Тағы да сол бұлт

Керуен аздап тынығып алғаннан соң қайтадан Меккені бетке алып жолға шықты. Алыстан бақылап келе жатқан Майсара пайғамбарымыздың үстінде бір шөкім бұлттың қалмай еріп келе жатқанын байқап, таң-тамаша болды. Алла расулының ерекшеліктерін сезінген сайын, оған бар болмысымен жақындай берді. Іштей Мұхаммед-Әминге құлай беріліп, оны ерекше құрмет тұта бастады.90

Керуен Меккеге жеткенде түс кезі болатын. Пайғамбарымызды саясына алып келе жатқан шөкім бұлт Хадиша анамызды да таңдандырмай қоймады. Мына кереметті өзгелерге де көрсету үшін ел-жұртты қасына жинай берді. Керуенді күткен адамның барлығы мына көріністен көз айырмай, таң-тамашалап, ұзақ қарады.91

Сапардың нәтижесі

Майсара үшін бұл сапар басқа сапарлардан ерекше өтті. Ешбір келеңсіз жағдай орын алмай, апарған тауарларын Шамда жақсы бағаға өткізіп, ол жақтан әкелген тауарларын Меккеде бірнеше есе жоғары бағаға сатты. Әзірет Хадиша да сенімді серіктесін енді тапқандай айрықша қуанды. Бұрындары талай адаммен бірігіп сауда жасаған, алайда бұл жолғы әріптесінің жөні тіптен бөлек.

Әзірет Хадиша Майсараның келуін тағатсыздана күтті. Амандық-саулық сұрасқаннан кейін, дереу жол-жөнекей орын алған оқиғалар жайлы сұрай бастады. Майсара алдымен дінбасының айтқандарын жеткізді. Содан соң бұлт туралы әңгімеледі. Шамда Пайғамбарымыздың пұттардың атымен ант етуден бас тартқанын және әлгі адамның айтқандарын бірін қалдырмай, егжей-тегжейлі баяндап берді. Жол бойында болған жағдайларды қайта-қайта айтып, Пайғамбарымыздың сенімділігі мен байсалдылығын, көркем мінезін мақтап тауыса алмады.

Хадишаның іздегені де осы еді. Іштей өз сезімін тежеп, рухани дүниесіндегі тебіренісін жасыруға тырысты.

Уарақа ибн Нәуфалдың болжамдары

Әзірет Хадиша өзіне қашаннан жол көрсетіп, ақыл беретін ұстазы Уарақа ибн Нәуфалға барды. Майсарадан естігендерін айтты. Мұны естіген Уарақа да таңданысын жасыра алмады.

– Егер осы айтқандарың рас болса, күмәнсіз, Мұхаммед – осы үмбеттің пайғамбары. Бұл үмбетке бір пайғамбар келетінін мен де білетінмін. Міне, енді заманы келгендей, – деді.92

Уарақа ибн Нәуфал Тәурат пен Інжілді ибрани тіліндегі түпнұсқасынан оқи білетін сауатты кісілердің бірі еді. Кітаптардан ақырғы пайғамбар туралы оқыған сайын, көңілі елтіп, қашан келер екен деумен асыға күтетін. Алла расулы туралы талай өлең жазғаны да бар.

Хадиша үшін Уарақаның айтқандары өте құнды. Осы кезге дейін өзінің естігендері, Майсараның айтқандары, барлық жайттар Мұхаммед-Әминнің тегін адам емес екенін көрсетті. Пайғамбарымызға сырттай сүйсініп, жылылық сезгендей болды.

Хадиша анамыздың шешімі

Әзірет Хадиша бұрын екі рет тұрмыс құрған жесір әйел еді. Осы уақытқа дейін талай адам құда түсіп келгенімен, ешбіріне келісімін бермеген.93 Енді міне, орта жасқа келген шағында әрісі Рим және Парсы патшалықтарына, берісі гассанидтер өлкесіне дейін жіберетін керуендерін қадағалайтын, жалпы шаруашылығын басқаратын, тұрмысына сүйеніш болатын жанға мұқтаждығы сезіле бастады. Оның үстіне Пайғамбарымызды жақыннан танығалы оны сырттай құрметтеп, тілеуін тілеп жүретін. Ақылына көркі сай Хадиша анамыз ақыры ниетін Пайғамбарымызға білдірмек болады.

Құрбы көмегі

Әзірет Хадиша іштегі сырын ең алдымен құрбысы Мүнияқызы Нәфисаға ақтарды:

– Нәфиса, Абдулланың ұлы Мұхаммедтің бойынан бір артықшылық байқадым. Мұхаммед – өте шыншыл, адал, сенімді, текті, қадірлі және қайырымды жігіт. Жас та болса елдің құрметіне бөленген азамат. Майсараның айтқандары мен дінбасының сөзіне сүйенсек, ол – адамзаттың пайғамбары. Оның үстіне Шамнан керуенмен келе жатқанда төбесінде көлеңкелеп тұрған бұлтты өз көзіммен көрдім. Ел аузына іліккен осы жігіт неге үйленбей жүр екен? – деп бір тоқтады.

Нәфиса әзірет Хадишаның жағдайын түсінді. Құрбысына мейірлене қарап:

– Рұқсат етсең, сенің осы арманыңның орындалуына мен көмектесіп көрейін, – деді. Әзірет Хадишаның қуанышы қойнына сыймай:

– Егер шынымен көмектесемін десең, алғыстан басқа айтарым жоқ, – деді.

Әзірет Хадишаға құрбылық көмегін берейін деген ниетпен Нәфиса бірден Пайғамбарымыздың өзіне барды. Амандық-саулық сұрасқаннан соң, одан неге үйленбей жүргенін сұрады. Мұндай сұрақты күтпеген Пайғамбарымыз:

– Үйленуге жағдайым жоқ, – деді. Шынында, Расулалланың тұрмыстық жағдайы нашар болатын. Отбасын құрып, отағасылық жауапкершілікті өз мойнына алуға ниетті ер азаматтың ең кем дегенде өз отбасын бағып-қағуға жетерлік мал-мүлкі болуға тиіс еді.

Мәселенің мән-жайын ұққан Нәфиса іркіліп қалмай:

– Егер материалдық жағдайың түзеліп, әдемі, дәулетті, арлы әйел табылып жатса, бұған не дер едің? – деп, Пайғамбарымыздың пікірін білмек болды.

Нәфисаның әңгімесі қайда ауып бара жатқанын Пайғамбарымыз да іштей сезіп:

– Ол кім? – деп сұрады. Сол-ақ екен Нәфиса:

– Ол – Хадиша, – деп жадырап сала берді. Пайғамбарымыз Хадишаның өзі келісім бере ме екен дегендей емеурін танытты. Нәфиса ең алдымен Пайғамбарымыздың келіскеніне қуанып, «оны өзім көндірем» деп кетіп қалды.

Сүйінші хабарды жеткізу үшін Нәфиса әзірет Хадишаға асықты. Нәфисаның әкелген хабары әзірет Хадишаның жанын жадыратып, көңіліне шаттық сыйлады. Осыдан кейін әзірет Хадиша Пайғамбарымызға көңілі ауып, Нәфисадан былай деп хабар жолдады:

«Арамыздағы туыстық жақындығың,94 ел арасындағы теңдессіз қадір-қасиетің, көркем мінезің мен сенімділігің, турашылдығың маған қатты ұнады. Көкелеріңе бұл мәселені шешуге араласуын сұрап көр».

Бұл әзірет Хадишаның Алла расулына деген шынайы сезімінің, ыстық ықыласының лебізі болатын. Хабарды алысымен Алла расулы осыншама маңызды мәселеде үлкендермен кеңеспестен шешім қабылдауды жөн көрмеді. Ұсынысты естігеннен кейін көкесі Әбу Тәліпке барып, Нәфиса екеуінің арасында болған әңгімені айтты.

Немере інісі Мұхаммед-Әмин – Әбу Тәліп үшін өте қадірлі жан. Хадиша да бөтен емес, өте арлы, инабатты, текті әйел. Інісі де бұған оң көзбен қарайтынын байқатып отыр. Осының барлығын ой елегінен өткізіп шықты да, Мұхаммед-Әминге батасын берді.

Ақ неке

Ақ некенің қиылар күні де келіп жетті. Әбділмүттәліптің ұлдары Әбу Тәліп, Аббас95 және Хамза – үшеуі Хадишаны айттыра барды. Құдалар өзара келіскенімен, салт-дәстүр бойынша қажетті жөн-жоралғыларды орындап, ақ некенің қиылатынын ел-жұртқа жариялау керек болды. Осыған орай ұйымдастырылған екі жақты жиында алдымен Әбу Тәліп сөз алып:

– Бізді Ибраһимнің тегінен, Исмайылдың ұрпағынан өрбіткен Аллаға сансыз мадақ! Бізге қасиетті жерде қызмет ету мәртебесін нәсіп еткен, осы арқылы қадірлі еткен, Өз үйін адамдар тауап ететін қауіпсіз орынға айналдырған Алла екені күмәнсіз! – деді.

Оның осындай баталы тілекпен сөз бастауында үлкен мән бар еді. Содан соң:

– Бауырым Абдулланың ұлы Мұхаммедке келер болсақ, ел арасында одан асқан ізгі жан жоқ. Жағдайы пәлендей болмаса да, тектілігімен, батылдығымен, ержүректігімен, ақыл-парасатымен һәм ар-ұятымен ел-жұрттың ықыласына бөленген азамат. Оның жарқын болашағына қатысты қуанышты хабарлар мен таңғажайып оқиғалардың орын алып жатқанына да куә болып отырған жайымыз бар. Міне, сол Мұхаммед інімізге Хадишаны айттыра келдік. Құп көрсеңіздер, мәһір ретінде он екі «уқия» және бір «нәш»96 беруге әзір. Оның жартысын қазір, қалғанын кейін төлейді.97

Хадишаның әкесі Фижар соғысында қайтыс болғандықтан, ол да Расулалла сияқты жетім өскен. Әбу Тәліп әңгімесін аяқтағаннан соң, Хадишаның немере ағасы Амр ибн Әсәд98 орнынан түрегеп, қарындасының жақсы қасиеттерінен біраз сыр шертеді де:

– Өзің айтқандай, мерейімізді үстем еткен Аллаға сансыз шүкір! Құдай сендерді де, біздерді де арабтар арасында мол абырой-беделге бөледі. Оның үстіне туыстығымыз да жоқ емес. Осының бәрін ескере келе, Хуәйлидқызы Хадишаны жоғарыда айтылған мәһірге Абдуллаұлы Мұхаммедке қалыңдыққа беруге келісемін. Бұған баршаңыз куә болыңыздар! – деп, өз шешімін нақты білдірді.

Мына іске түбегейлі жауапты екенін сезінген Әбу Тәліп:

– Бұл шешімді мұнда отырған барлық үлкендер мақұлдасын, – деп жиналған көпшілікке қарады. Сол-ақ екен, Хадиша жақтағы құдалар арасынан егде тартқан бір кісі орнынан тұрып:

– Сендер де куә болыңдар, Құрайыш қауымы! Біз Абдулланың ұлы Мұхаммедке Хуәйлидқызы Хадишаны қалыңдыққа бердік, – деп жар салады.99

Сол кездегі салт-дәстүр бойынша үйленуге қатысты жөн-жоралғылар мен рәсімдер толық орындалып, енді тек қана той жасау қалады. Көп ұзамай ақ түйенің қарны жарылып, той да өтеді.

Соңғы кездері тым жүдеп кеткен Әбу Тәліптің көңілі жадырап, мұншама игілікті істі нәсіп еткен Аллаға шексіз алғысын білдірумен болады.

Бүкіл меккеліктер де бұл некені шын көңілмен құптасып, тіпті ақындар өлең жазып жатты. Халық күйеу жігіт пен қалыңдықты бір-біріне лайықты, тауып қосылған отбасы десті. Ол күні әзірет Хадишадан асқан бақытты, одан асқан қуанышты жан жоқтай көрінді. Тойға Мұхаммед-Әминнің сүт анасы Халима Садия да шақырылды. Әзірет Хадишаның сол күнгі жомарттығын суреттеуге сөз жетпейді. Ең ақыры Халимаға қырық қой беріп жібереді.

Той өткеннен кейін ерлі-зайыптылар бірнеше күн Әбу Тәліптің үйінде тұрақтайды да, сонан соң Хадиша анамыздың туысқаны Хаким ибн Хизамнан алған үйге көшеді. Осылайша уахи келгенге дейін он бес жылға созылған жаңа отбасылық өмір басталады. Пайғамбарымыз отағасы ретінде баршаға үлгі боларлықтай өнегелі ғұмыр кешіп, ер азамат ретінде еңбек етіп, отбасын бағып-қағады. Реті келгенде үй шаруасында әйеліне де көмектесіп, көбіне өз қажеттіліктері мен ұсақ жұмыстарды өзі істейді. Әзірет Хадиша да үй шаруасын қызметшілерге тапсырмай, көбіне адал жарының ризашылығын алу жолында қолынан келгенін аянып қалмай, барлығын құдды ғибадат етіп жатқандай ерекше ықыласпен атқарады.

Құт дарыған отбасының жаңа мүшелері

Пайғамбарымыз (с.а.с.) Хадиша анамызбен шаңырақ көтергеннен соң мұқтаж туыстарына қол ұшын соза бастады. Бұдан былай басқалардың бақыты үшін өмір сүру құт дарыған осы отбасының ғұмырлық ұранына айналды.

Алдымен Үммі Әйманды өз қолына алды. Үммі Әйман Пайғамбарымыз бен Хадиша анамызға шеше орнына шеше болып, үй шаруасына көмектесті. Пайғамбарымыз (с.а.с.) Әбу Тәліптің жасаған қамқорлығын ұмытпай, ағасы Аббасқа барып, Әбу Тәліптің отбасының қиындық көріп жатқанын айтып, бірігіп көмек көрсетуге ұсыныс жасады. Сөйтіп, оның ұлдарының бірін Аббас, келесі ұлы Алиді Пайғамбарымыз (с.а.с.) өз қамқорлығына алды. Енді Али үшін Мұхаммед-Әмин асқар таудай әке, ал әзірет Хадиша мейірбан анаға айналды. Әзірет Али жастайынан бір жағынан адамзаттың ардақтысы саналған ең абзал жанның тәлім-тәрбиесімен сусындаса, екінші жағынан әйел затының асылы – әзірет Хадишаның шапағат пен мейірімге толы жан дүниесінен нәр алып өсті.

Бұл үйде Зәйд ибн Хариса да өмір сүрді. Асылында, Зәйд азат отбасының баласы еді. Нағашысының елін жау шауып, бұл жігіт құлдыққа сатылып кеткен-ді. Оны Уқаз жәрмеңкесінен Хадиша анамыздың туысы Хаким ибн Хизам сатып алып, әпкесіне әкеліп табыстаған. Тұрмыс құрғанға дейін Хадиша анамызға қызмет көрсетіп келген әзірет Зәйд енді осы отбасының толыққанды мүшесі ретінде ғұмыр кешті. Алайда көп ұзамай оның өмірінде үлкен өзгеріс орын алып, Пайғамбарымыз (с.а.с.) оны азат етті. Осыдан кейін де Зәйд ардақты Пайғамбарымызға қызмет етуін жалғастырды.

Хадиша анамыздың бұрынғы күйеуі Әбу Халадан қалған ұлы Хинд те осы отбасының бір мүшесі болды. Пайғамбарымыз оның қайтыс болған әкесін жоқтатпай, өз әкесінен де артық тәрбиеледі. Зүбәйр де Пайғамбарымыздың бақытты отбасынан пана тапты. Міне, осылайша бұл шаңырақ жан-жақтан жиналған көптеген жанның басын қосқан, құт-береке дарыған үлкен отбасыға айналды.

Берекелі отбасы

Мейірім мен татулыққа негізделген осындай шаңырақтың берекелі де мерекелі болары анық. Пайғамбарымыздың өзі де жүрген жерінде құт-береке ала жүретін. Онсыз да оның жаратылысының басты мақсаты бақ-берекенің не екенін сезініп көрмеген жандарға жан жылуын сыйлап, оларды шаттыққа бөлеу емес пе еді?

Хадиша анамыздың жұбайлық және аналық мейірімі де отбасының шырайын келтіре түсті. Өмірдің қандай сәтінде болмасын күйеуін қолдап, демеп отырды. Араларына ешбір кірбің түсірмей, тату-тәтті өмір сүрді. Пайғамбарымыз көңілі құлазып, жүзін мұң шалса, аяулы жары Хадиша анамыздан жұбаныш тапты.

Екеуінің жарасымды жұбы өзге жұрттың да назарын аударды. Ел олардың мұншама үйлесім тапқан баянды тіршілігіне қызыға да қызғана қарады. Бірде Пайғамбарымыз Әбу Тәліппен әңгімелесіп отырғанда жары Хадишаға барайын деп кетуге рұқсат сұрады. Ол шығысымен, Әбу Тәліп Нәба есімді күңін жұмсап, оған Пайғамбарымыздың Хадиша анамызбен қалай сөйлесетінін біліп қайтуды тапсырды. Біраздан кейін қайтып оралған Нәба Әбу Тәліпке көргендерін былайша баяндап берді:

«Мұхаммедтің келгенін естіген Хадиша дереу есікті ашып, күйеуінің қолынан ұстап: «Шыбын жаным жолыңда құрбан болсын! Уаллаһи, мен сенен басқа ешкімге бұлай жасамаймын. Сенің пайғамбар екеніңді білемін. Пайғамбарлық келгенде мені әсте ұмытпағайсың. Сені жіберген Аллаға мен үшін де дұға еткейсің!» – деді. Мұны естіген Мұхаммед-Әмин де «Аллаға ант етемін, егер де сол пайғамбар мен болсам, жасаған мұнша жақсылығыңды ешқашан ұмытпаймын!»100 деп ерекше ілтипат көрсетті».101

Пайғамбарымыз бен Хадиша анамыздың балалары

Хадиша анамыз айы-күні жетіп, шекесі торсықтай ұл табады. Баланың атын «Қасым» деп қояды. Осыдан соң Пайғамбарымыз (с.а.с.) ел ішінде «Қасымның әкесі» деген мағынаны беретін «Әбу Қасым» деген атпен атала бастайды. Алайда бұл баланың өмірі тым ұзаққа созылмай, енді ғана тәй-тәйлап жүре бастаған шағында шетінеп кетеді.

Екі жыл арадан соң Пайғамбарымыздың қызы Зейнеп, бір жылдан кейін Ұрқия, үш жылдан соң Үммі Гүлсім дүниеге келеді. Ал Фатима анамыз уахи келе бастаған жылы дүние есігін ашады.

Пайғамбарымыздың Хадиша анамыздан сүйген кенже ұлының есімі Абдулла болатын. Ол туғанда пайғамбарлықтың келгеніне екі жыл толған-ды. Мұсылман ортада дүниеге келгендіктен, Абдулланы халық «Тайиб» және «Тахир» деп те атайды. Тағдырдың жазуымен Абдулла да үш айдан соң шетінейді. Бәлкім, Алла оларды кейінгі түрлі қиындықтардан сақтау үшін осылай еткен болар?!

Қағбаның жөнделуі

Арада тағы да он жыл өтіп, әзірет Мұхаммед (с.а.с.) отыз бес жасқа келеді. Бұл кездері Меккедегі ең өзекті мәселе қирай бастаған Қағбаны жөндеу болатын. Ибраһим пайғамбардың заманынан бері талай ғасырлардың куәсі болған қасиетті ғимаратқа шынымен адам қолының қамқорлығы керек еді. Көнеруі өз алдына, адам қолымен бұзылған кей жерлері Қағбаның сәнін кетіріп тұрған. Құлаған қабырғасынан ұры кіріп, ішіндегі құнды заттарды алып кеткен. Оттың жалыны тиіп, жамылғысы өртенген. Осының бәрін қалпына келтіру үшін ел болып ат салысуға қажеттілік туындаған.

Бірде Жиддаға жақын маңда кеме тоқтапты деген хабар қалаға тарай бастайды. Бұл хабарға құрайыштықтар қатты қуанады, өйткені бұл кеме дәл өздері іздеген құрылысқа қажетті құрал-жабдықтарға толы екен. Алла Тағала сәтін салғанда, кемеде құрылыс ісін білетін ұста да бар болып шығады. Уәлид ибн Мұғира бастаған бір топ адам айтылған жерге барып, қажетті құрал-жабдықтарды сатып алып, гректің Бакум деген ұстасын ерте келеді.102

Қағбаның қабырғаларын Құрайыш тайпалары өзара бөлісіп, жөндеуге уағдаласады. Ол үшін әуелі қабырғаларды құлату керек еді, бірақ бұған ешкімнің батылы бара қоймайды. Себебі, олар қасиетті ғимаратты құлатса, басымызға бір пәле орнап жүрер деп қаймықты. Алғашқы қазықты қаққан Уәлид ибн Мұғира болды. Ол: «Уа, жасаған Ием, мұны бұзудағы мақсатымыз – қайта тұрғызу. Біздің ниетіміз түзу» дегенімен, сол күні ешкім қабырғаны құлатуға жанаспады. Ертеңге дейін басымызға ешқандай жамандық келмесе, онда Раббымыздың разы болғаны, жұмысымызды жалғастыра береміз десті.

Ертеңіне халық Қағба жанына барлығы аман-сау қайта жиналды. Бұл іске Раббының разы екендігі белгілі болды, әр тайпа өздеріне тиесілі жерден бастап, әуелі қабырғаны бұзуға кірісті.

Қабырғаны бұзғанымен Ибраһимнің салған іргетасына тимей, құрылысты соның үстінен салмақ болды.103 Қағба қабырғасы белуарға дейін көтерілген кезде тағы да тартыс туындады. Қасиетті саналатын «Хажарул-Әсуәд» деген қара тасты өз орнына қою кезінде тайпалар өзара таласып, бір мәмілеге келе алмады. Мәселенің қиындағаны соншалық – қару алып атқа қонуға дейін барды. Фижар соғыстарының жарасы енді жазыла бастағанда, тағы да соғыстың алауы тұтанып кетуге шақ қалды.

Осы кезде Құрайыштың ақсақалы Әбу Үмәйя көпшілік алдына шығып:

– Уа, Құрайыш қауымы! Ең дұрысы бір адамды төреші етіп тағайындайық және соның айтқан шешіміне жүгінейік. Қағбаның мына есігінен алғаш кірген адам төреші болсын, – деп басу айтты.

Алғашқыда құрайыштықтар бұл ұсынысты құп көрмеді. Дегенмен кейіннен мұны орынды деп тауып, барлығы мақұлдады. Демдерін ішіне тартып, есіктен кірер кісіні күте бастады.

Дүйсенбі күні...104 Құрайыштықтар тым-тырыс есікке сарыла қарап тұрғанда, әзірет Мұхаммед кіріп келді. Оны көрген халық:

– Әмин келе жатыр! Ол қандай үкім айтса да келісеміз, – деп шуылдасып қоя берді.

Елдің бәрі неліктен өзіне мұнша тесіле қарап тұрғанына және өзін көре сала неге айғай салғанына таңырқап қалған Пайғамбарымыз мән-жайды естігеннен соң, алдымен үлкен мата әкелуді бұйырды. Сосын матаны жерге төсеп, өз қолымен қара тасты көтеріп әкеліп, матаның үстіне қойды. Одан кейін көпшілікке қарап:

– Әр тайпадан бір-бір адамнан шығып, мына матаны айнала ұстап, тасты көтерсін, – деді. Бұл үкімге ешкім қарсылық білдірмеді, өйткені барлық тайпалар тасты қою құрметіне ие болғысы келді. Содан әр тайпадан шыққан адамдар тасты жұмыла көтеріп, орнына апарды. Тас бел деңгейіне жеткен кезде, Мұхаммед-Әмин тасты алып, орнына қойды.

Бұл – әзірет Адаммен (а.с.) бірге жер бетіне түскен тас болатын. Ол – адамзаттың жер бетіндегі алғашқы өмірінің куәгері. Әзірет Ибраһим мен әзірет Исмайыл заманынан бері Қағбаны көркейтіп тұрған осынау жәдігерді өз орнына қою рәсімінің соңғы пайғамбардың қолымен жүзеге асуында да Алланың хикметі жатқан болса керек!

Антқа беріктік

Пайғамбарымыздың замандастары оның адамгершілік пен ізгілікке толы ішкі дүниесінен нәр алып, әрбір іс-әрекетін жадында сақтауға тырысты. Мұхаммед Мұстафаға (с.а.с.) уахи келмей тұрғанда да оның бойынан бұрын-соңды ешкімде байқалмаған өзгеше қасиеттер көрінетін. Ол айналасына мейірім шуағын төгіп, өзіне тән таңғажайып болмысымен ерекшеленетін.

Бірде Пайғамбарымыз (с.а.с.) Абдулла ибн Әби Хамса деген жігітпен сауда-саттық жасайды және ол жігіт Пайғамбарымызға қарыз болып қалады. Екеуі қарызды қашан және қай жерде төлейтінін алдын-ала келіседі. Межелі уақыт жеткенде, Алла расулы (с.а.с.) уағдаласқан жерге барып, кешке дейін күтеді. Алайда Абдулла ұмытып кеткен болуы керек, келмейді. Пайғамбарымыз екінші күні де күтеді, бірақ Абдулла бұл күні де келмейді. Үшінші күні ғана Абдулланың есіне Мұхаммед-Әминге берген уәдесі түсіп, келіскен жерге жетеді. Сөйтсе Пайғамбарымыз (с.а.с.) әлі күтіп отыр екен. Үш күн бойы күткен Пайғамбарымыздың Абдулланы көргендегі бар айтқаны: «Абдулла-ау, мені күттіріп, уайымға салдың ғой» депті.105

Пайғамбарлықтан бұрын қалыптасқан қоғам

Пұтқа табынған қоғамның азғындығы мен надандығы жайлы алдыңғы тақырыптарда айтқан болатынбыз. Күпірліктің ол кездегі күйіне біреу сенер, біреу сенбес. Дейтұрғанмен, сол кездің өзінде ел ішінде әділдік пен ізгілікті ту еткен ат төбеліндей абзал жандар да болды. Олар Пайғамбарымыздың айналасына топтасып, Алла елшісінің болашақ қызметі үшін қажетті алғышарттарды қалыптастыруға өзіндік үлес қосты. Әсіресе, Уарақа ибн Нәуфал, Зәйд ибн Амр және Құс ибн Саида сынды тақуа жандар адамгершілікті насихаттап, соңғы пайғамбардың бүгін-ертең келетінін айтып жүрді. Орайы келгенде халыққа ол туралы өлеңдер айтып, уағыз-насихат жасады.

Ақырғы пайғамбар жайлы ел аузындағы сөз

Бір күні Мекке халқы Зәйд ибн Амрдың106 Үмәйя ибн Салтқа107 ақырғы пайғамбар туралы: «Қиямет күні Алланың үкімі мен ханиф дінінен басқа барлық діндер адыра қалады. Біз күткен пайғамбардың қайдан шығатыны белгісіз. Бәлкім, бізден, яки Палестинадан шығуы мүмкін. Сондықтан әзір жүргеніміз дұрыс»108 – дегеніне куә болады.

Олар Меккенің ең сауатты һәм білімді адамдары болатын. Олардың бұл әңгімесінен хабардар болған тағы бір меккелік Абдулла ибн Осман (әзірет Әбу Бәкір) мәселенің түпкі мәнін білу үшін тура Уарақа ибн Нәуфалға барып, одан осы айтылғандардың астарын сұрайды. Сонда Уарақа:

– Кітап иелері мен барлық ғұламалар соңғы пайғамбардың арабтан шығатынын айтады. Ал исі араб жұртында сенің қауымыңнан текті қауым жоқ. Егер пайғамбар арабтан шығатын болса, тек сенің қауымыңнан ғана шығады. Келетін пайғамбар тек қана Алланың әмірін жеткізеді. Ақырғы елші келген соң, зұлымдық жойылады, – деп, өз пайымын білдіреді.

Бірде Әбу Бәкір Зәйд ибн Амрдың былай дегенін естиді:

– Құдірет иесімен ант етемін, сендердің араларыңда менен басқа Ибраһимнің ұрпағы жоқ. Мен Исмайылдың ұрпағынан келетін пайғамбарды күтемін.

Бұл сөзді естіген Амр ибн Рабия ақсақал:

– Егер ақырғы пайғамбарды көретін болсаң, менен сәлем айтуды ұмытпа, – дейді.109

Шамда көрген түс және дінбасының айтқандары

Бірде Әбу Бәкір сауда жасап, Шамға барады. Орайы келіп, тынығып алмаққа жатқаны сол-ақ екен, қалың ұйқыға батып, түс көреді. Түсінде ай бөлшектеніп, Меккедегі барлық үйлерге кіреді. Артынша сол ай қайтадан дөңгелек кейпіне еніп, оның үйінің маңында тұрып қалады.

Әзірет Әбу Бәкір көрген түсін жорытпақ болып ел ішіндегі атақты дінбасыға барады. Дінбасы Әбу Бәкірдің сөзін тыңдап болғаннан соң:

– Соңғы пайғамбардың келетін уақыты да жақындап қалған екен. Пайғамбар келгенде, сен оған иман етіп, ең жақын адамы боласың, – дейді.110

Шамнан қайтып келе жатқанда Әбу Бәкірдің ойынан дінбасының айтқандары кетпей қояды. Сол кезде Меккенің Үмәйя ибн Салт деген аузымен құс тістеген ақыны болған. Сол ақынның ақырғы пайғамбар жайлы жазған өлеңі бар еді. Әбу Бәкір осы өлеңді керуендегілерге оқытады:

«Қараңдар, біздің нәбиіміз бар, ол бізге өткеніміз бен болашағымыз туралы барша хабарды жеткізеді. Егер ғылымның пайдасы болмаса, бәріміз қылыштың астында қалар едік. Уа, Раббым! Мені күпірліктен сақта, жүрегімді әрдайым иманға бөлей түс. Барлық жамандықтан бір Жаратушыға сиынамын».111

Жол-жөнекей Әбу Бәкір Бусра арқылы өтетін. Мұнда Бахира деген ғұлама өмір сүретін. Әбу Бәкір оған да түсін жорытқысы келді.

Әбу Бәкір түсін айтқанда Бахира қатты таңырқап:

– Сен қай елденсің?! – деп сұрады.

– Меккеден, – деп жауап берді Әбу Бәкір. Дінбасы тағы да:

– Қай тайпадансың? – деп тәптіштеп сұрады. Әзірет Әбу Бәкір:

– Құрайышпын, – деп қысқа қайырды.

– Қандай кәсіппен шұғылданасың?

– Саудамен.

Сол кезде дінбасы Әбу Бәкірдің ойын дөп басқандай терең әңгіменің тиегін ағытты:

– Алла сенің түсіңді өңіңе айналдырады, өйткені біраз уақыт өткен соң сенің тайпаңнан бір нәби шығады. Сен пайғамбар тірі кезде уәзірі, дүниеден өткеннен кейін халифасы боласың.

Осыншама нақты айтылған сөзге не деп жауап берерін білмей, Әбу Бәкір біраз уақыт толқып, ішкі тебіренісін баса алмады. Сонда ол пайғамбар қайда екен деп ойлады. Дереу ойына ең жақын жолдасы Мұхаммед-Әмин оралды. Иә, болса тек сол болуы мүмкін. Алайда оның өзінен пайғамбарлық туралы ештеңе естіген жоқ-ты. Рас, пұтқа табынуды жақтырмайды, адамдарға әрдайым қол ұшын созып, пақырларға қолдау көрсетуді жаны сүйеді. Бірақ «сендер күткен нәби менмін» деп те айтқан емес. Ең дұрысы тағы да біраз күту керек.112 Осыдан кейін Әбу Бәкір досына бұрынғыдан да бетер жақындай түсті.

Услат (қауышу) жолында

Төрткүл дүниенің төрт бұрышынан соңғы пайғамбар жайлы хабарлар көбейді. Осы кезде көк қақпалары тарс жабылып, көріпкелдер ғайыптан хабар алуын тоқтатты. Яһуди және христиан ғалымдары да ақырғы пайғамбар келетін уақыттың жақын екенін айтудан тынбады.

Мұхаммед-Әминнің елден жырақ кетуі

Ел-жұрт Меккедей құтты мекенді қадір-қасиетінен айырып, оның айналасын пұтқа толтырды. Олар пұт пен пұтқа табыну түсінігін жойған Ибраһим пайғамбардың (а.с.) бар ықыласымен беріле салған Қағбасын ойыншыққа айналдырды. Бұл аздай, барша әлемнің Раббысына құлшылық жасаудан бет бұрып, өздері қолдан жасаған жалған тәңірлеріне жалбарынудан еш танбады. Әрине, бұның бәрі адамзаттың ардақтысы Пайғамбарымызға ауыр тигені соншалық – іштей қаламаса да, татулық пен бірліктің мекеніне баланған қасиетті Меккені тастап, елден жырақ кетуге мәжбүр болды.

Нұр тауының Қағбаға қарайтын беткейінде Хира үңгірі бар еді. Пайғамбарымыз (с.а.с.) сол үңгірге тұрақтап, бірнеше күн бойы құлшылық етті. Адамзаттың жол көрсетушісі Мұхаммед Мұстафаны (с.а.с.) Алла Тағала пайғамбарлыққа осылай дайындады. Мұндайда жүрек түкпіріндегі хақ сенім Қағбаның болашақтағы иманмен нұрланған, мұмтаздай таза бейнесін көз алдына келтіріп, сол күндердің тұнық елесі бір сәтке көңілін жұбататын. Нұр тауында өзіне ғана тән терең құлшылыққа бой ұрды. Қағбаны алыстан бақылап, әлемдегі қиянат атаулыдан жеке-жеке сиынып, адамзаттан алыстап бара жатқан адамдық қасиеттерді қайтара көр деп Аллаға жалбарынды. Бастапқыда Алла расулының құлшылығы құдды Қағбаға қарап, рүкуғта тұрғандай кейіпте болатын. Хирада ол бөгделерге беймәлім, ал Хаққа анық, өзіне тән ғибадат жасайтын. Артынан бетін сипаған сәттерде айтып жеткізуге келмейтін ерекше күй кешетін.

Шынайы түс

Уахи келер сәт те жақындай түсті. Енді Алла расулы жан дүниесін шаттыққа бөлейтін шынайы түстер көріп, өңінде сол көргендерінің жүзеге асқанына куә болып жатты.113 Бұлар уахидің алғашқы нышандары еді. Әсіресе, Жәбірейілді уахи алғаш келерден алты ай бұрын үздіксіз көріп жүрді. Осы уақытта Пайғамбарымыз (с.а.с.) арғы өмір жайлы терең ойға шоматын.

Көрген түстерін көбіне Хадиша анамызбен бөлісетін. Хадиша анамыз түстерді жолдасына байланыстыра жорып, күйеуіне сүйеу болуға тырысатын. Бірде Алла расулы (с.а.с.) түсінде үйінің үстіне тақтай төселіп, сол тақтайдың бойынан үлкен саңылау (тесік) тесілгенін, сонан соң сол жерге күміс саты қойылып, ішке екі адамның енгенін көреді. Оларды көрісімен, дереу біреуді көмекке шақырғысы келеді, алайда үні шықпай, аяқ-қолы байланғандай болады. Әлгі адамдар келіп, екі жағына отырады. Біреуі қолын денесіне сұғып жіберіп, екі қабырғасын суырып алады да, кеуде тұсынан жүрегін шығарып, уысына ұстайды. Алла расулы осыны анық көргені сонша – әлгі адамның қолының зілі сүйектеріне дейін сыздатып жібергендей күй кешеді. Осы кезде екі кісінің бірі қасындағы жолдасына: «Мына абзал жанның жүрегі неткен керемет таза десеңші?!» – деп таңырқай қарайды.

Олар жүректі жуып тазалайды да, орнына қайтып салады. Сонан соң қабырғаларын жайғастырады. Бәрін бітіріп, сатымен көтеріліп, көзден ғайып болады. Кетіп бара жатқанда сатыны да ала кетеді. Сөйтіп, ештеңе болмағандай барлығы қайтадан өз қалпына келеді.

Алла расулы бұл түсін де алдымен Хадиша анамызға айтады. Сындарлы сағатта әрдайым жанынан табыла білген Хадиша анамыз Алла расулына:

– Алла саған тек жақсылық тілейді. Мұнда да бір қайыр бар, – деп, көңіліне жұбаныш ұялатады.114

Иә, олардың алдынан даңғыл жол ашылып, тағдырдың жазуымен сол сүрлеумен алға қарай қадам басып келе жатты. Бұл жолдың қасиетін Хадиша анамыз да аңғарған, сондықтан өзіне нық сеніммен сүйікті жарына барынша қолдау көрсетуге тырысып бақты.

Бүкіл болмыстың сәлем беруі

Пайғамбарымыздың басынан небір ғажайып оқиғалар өтіп жатты. Онымен (с.а.с.) кездескен әрбір ағаш, әрбір тас және әрбір тіршілік иесі айрықша құлпырып, оған сәлем беруге ұмтылып, болашақ пайғамбардың тілеуін тілеп тұрғандай болды. Алғашқы адам баласы жер бетіне түскеннен бері талай пайғамбарлар мен әулиелер ақырғы пайғамбардың келетінін сүйіншілеп, бұған халықтың назарын аударуға күш салғаны белгілі. Өйткені бүкіл жаратылыстың басталуына Пайғамбарымыз сеп болған.

Осындай құбылыстар жиілеп кеткен күндердің бірінде Пайғамбарымыз үйіне келіп, Хадиша анамызға өз уайымын білдірді. Хадиша анамыз өзіне сенімді әрі сабырлы қалпынан танбастан: «Алла сені ешқашан масқара етпейді және жамандыққа ұшыратпайды. Өйткені сен аманатқа берік, ең турашыл жансың және жақындарыңа әрдайым қарайласып жүресің»,115 – деп басу айтты.

Хадиша анамыздың алаңдауы

Соңғы кездері Пайғамбарымыз Хира үңгіріне жалғыз баруды жиілетті. Хадиша анамыз да бұған қатты алаңдап, адал жарының бір жамандыққа тап болуынан қорықты. Сондықтан Алла елшісінің артынан тау басына адам жіберіп, жағдайын біліп отырды.116

Пайғамбарымыз тамақ алуға кешігіп келмей жатса, Хадиша анамыз тамақты біреуден беріп жіберіп, кейде өзі алып баратын. Алла елшісіне осылай қызмет көрсеткеніне көңілі жайланып, осыған өзін бақытты санайтын.117 Кей кездері екеуі қазір «Ижаба мешіті» деп аталатын жерде кездесіп, бірге болатын. Кейін Пайғамбарымыз (с.а.с.) қайтадан үңгірге кетіп, Хадиша анамыз үйге оралатын.

Әйелі үшін ерінің үйден жырақта жүруі қаншалықты қиын болса да, Хадиша анамыз Алла расулының Хира үңгіріндегі оқшау өміріне еш қарсылық білдірмеді. Тіпті адал жарының нұрлы үңгірде оңаша түнегенін құптап, мүмкіндігінше жігерлендіріп отырды.

Жәбірейілдің дауысы

Бір күні Алла расулы тағы да таңғажайып оқиғаны бастан өткереді. Оңаша қалған сәттерінің бірінде Пайғамбарымыз (с.а.с.) ғайыптан біреудің «Уа, Мұхаммед! Мен Жәбірейілмін!» деп дауыстағанын естиді.

Жапан далада естілген бейтаныс дауыстан секем қаққан Пайғамбарымыз (с.а.с.) тағы да өзінің жұбатушысы әрі қолдаушысы Хадиша анамызға бар жағдайды баяндағаннан соң:

– Бір пәлеге ұшыраймын ба деп қорқамын, – деп, мұң-уайымын жеткізеді. Хадиша анамыз бұл жолы да байсалды кейпінен айнымай:

– Алла сақтасын, олай деме. Алла сені ешқандай пәлеге душар етпейді. Сен аманатқа қиянат жасамайсың, туыстарыңның көңілін тауып, оларға көмек қолыңды созасың, тек шындықты айтасың,118 – деп күйеуін сабырға шақырады.

Бірде Пайғамбарымыз (с.а.с.) қараңғы түсіп, ел-жұрт ошақ басына жайғасып, айнала тыныштық орнаған кезде, Жәбірейілдің ғайыптан шыққан дауысын тағы да естиді. Бұл жолы Жәбірейіл (а.с.) адамзаттың асыл тәжіне «амансың ба?» деп дауыстайды. Күтпеген дауыстан абдыраған Пайғамбарымыз (с.а.с.) алдымен Хадиша анамызға барады.

– Не болып қалды? Әлдеқандай жағдайға ұшырап қалған жоқсың ба? – деп алаңдаған анамызға Алла елшісі болған жайтты баяндай бастайды. Алла расулы сөзін бітірмей жатып, Хадиша анамыз:

– Сүйінші! Сүйінші! Амандасу – жақсылықтың нышаны, – деп, іштей қуанышын білдіреді.119

Услат (қауышу)

Міне, көптен күткен күн де келіп жетті. Біздің жыл санауымыз бойынша алты жүз оныншы жыл. Дүйсенбі күні. Рамазан айының он жетісі. Нұр тауында нұр шашқан сәулелер тоғысып, көк пен жер арасында үзілмес нық байланыс орнаған-ды. Уахи періштесі Жәбірейіл-Әмин келіп, рақым пайғамбары Мұхаммед-Әминге пайғамбарлық міндетті айқын білдірді. Екі сенімді өкіл бір-бірімен ашық жүздесті. Бұдан былай адамзат баласына жаңа аманат сеніп тапсырылмақ. Көк «нұры» жер «нұрын» құшағына алып, «Оқы!» деді. Бұл тау мен тас көтере алмайтын ауыр міндеттің жүктелгендігінің белгісі еді. Жаңа міндеттің зіл батпан салмағы тым ауыр сезілді.

Нені оқуы керек? Ол – оқу-жазу білмейтін жан. Ешкімнен дәріс те алып көрген емес. Раббысынан басқа іліммен сусындатар ұстазы болмаған да.

– Мен оқи алмаймын ғой, – деп жауап қатты. Жәбірейіл жақындап, тағы да құшағына қысты. Бұл жолы күштеп қысып, босатты да:

– Оқы! – деді. Алла расулы тағы да сол сөзін қайталады:

– Мен оқи алмаймын ғой!

Жәбірейіл қайта жақындап, Мұхаммед-Әминнің кеудесінен ұстап, бар күшімен қысты. Біраздан соң босатып, сөзін тағы қайталады:

– Оқы!

– Мен оқи алмаймын! Нені оқимын? – деді Алла расулы. Жәбірейіл оны тағы да қысып, босатып:

– «Оқы! Жаратқан Раббыңның атымен (оқы)! Ол адамды (жатырға жабысатын) жабысқақ жасушадан жаратты. Оқы! Сенің Раббың – асқан жомарт! (Ол – адам баласына) қаламмен жазуды үйретті! Адам баласына білмегенін үйретті»120, – деді.

Раббының атымен басталса, барлық нәрсе оқылады. Көзге көрініп, құлаққа естілетін барлық нәрсенің оқу үшін, зерттеу үшін жаратылғаны белгілі. Адам баласының көз алдындағы күллі жаратылыс атаулы бір жаратушының бар екенін білдіреді. Саналы адамның бұны түсінуі үшін жаратылысқа аз ғана ой жүгіртсе болғаны.121

Сондай-ақ, иләһи бұйрықта Алла расулына осы күнге дейінгі көрген-білгендерін бұдан кейін оқып-үйренетін ілімімен ұштастыра отырып, пайымдау қажеттігіне де ишарат жасалған-ды... Бұдан кейін бөлек-бөлек түсетін Құран аяттарын әр кез қайтадан басынан оқу қажеттігі де меңзелген-ді... Өйткені Алланың сөзі саналатын Құран – парақтап шығып, шетке ысырып қоя салатын немесе әлдебір қымбат нәрсеге орап, әспеттеп, қабырғаға іліп қоятын дүние емес. Ол – мүміннің өмірімен біте қайнасып, онымен бірге қатар жүретін ғұмырлық қағидалар мен хабарлар жинағы. Сондықтан Құранды жіті оқып-түсіну үшін оны ыждағатпен қолға алып, шынайы ықылас таныту керек. Сонда ғана Құран адамның шынайы ықыласы мен ниетіне қарай өзінің тылсым әлемінің қақпаларын айқара ашып, ізденушілерге өзінің сарқылмас қазыналарының ең бағалы асыл маржандарын ұсынары сөзсіз.

Сонымен қатар, бұл бұйрық Алла расулына осыдан кейін пайғамбарлық міндеттің басталатынын және осы арқылы күллі адам баласын хақ дінге шақыру қажеттігін меңзеді. Сондықтан осынау ауыр міндетті атқару барысында әрбір адам баласының болмысын жіті түсініп, оны тереңінен зерделеу қажеттігін және әрбір пенденің рухани дүниесінің тылсым қақпаларын ашқаннан соң ғана оған өзі ұғынатын тілде ізгілікті айтып түсіндіру керектігін ескертті.

Жәбірейіл өзінің Хирадағы алғашқы міндетін атқарғаннан кейін көзден ғайып болды. Пайғамбарымыз уахиден алған әсерден айыға алмай, ұзақ отырды. Аздан соң өзінің еріксіз әлденені айтып отырғанын байқады. Жаңа ғана Жәбірейілдің үйреткендері екен. Айтқандары сөзбе-сөз жүрегіне қонып, жадында жатталып қалды.

Иә, көптен бері Алла расулының көкейінде жүрген мәселенің түйіні шешілді. Адасқан қауымның арасынан шығып, еш оқу-жазу білмесе де, ақ пен қараны ажырату мүмкіндігіне ие болуы, әділдікті жақтап, әділетсіздікке күйінуі, жасанды тәңірлерге сиынудың дұрыс еместігін тым ерте сезінуі – бәрі-бәрі тек Раббысының ісі екенін ұқты. Енді, міне адамзат баласының қателіктерін түзету міндеті оған жүктелді. Бұдан былай Мекке халқынан бастап күллі әлемді Раббысы қалайтын ізгі жолға түсіріп, шынайы ақиқатқа шақырмақ. Пайғамбарымыз бұл міндетті орындау үшін Меккеге бет алды.

Меккеге беталыс

Нұр тауында жүздескен жер «нұры» (Алла расулы) мен көк «нұры» (Жәбірейіл періште) бұдан кейін жиі-жиі кездесіп тұруға уәделесіп, екі жаққа тарасты. Алла расулы (с.а.с.) Жәбірейіл арқылы келген алғашқы хабарды көкейіне түйіп, Меккеге қайтты. Жүктелген міндеттің ауырлығын сезініп қана қоймай, Хирадағы кездесуден алған әсері жүрегін қуанышқа бөлеп, шаттанып та келеді. Дәл осы тұста тағы да тұла бойын аспаннан шыққан ерекше дауыс желпіп өтті:

– Уа, Мұхаммед! Сен – Алланың расулысың, мен – Жәбірейілмін.

Басын көтеріп көкке қарағанда, төніп тұрған Жәбірейілді көрді. Періште алғашқы сөзін тағы қайталап:

– Уа, Мұхаммед! Сен – Алланың расулысың, мен – Жәбірейілмін, – деді. Алла расулы (с.а.с.) тұрған жерінде қатты да қалды. Алға да, артқа да қадам баса алар емес. Сәлден соң мойны қимылдап, жан-жағына қарай бастады. Бірақ, қай жағына қараса да, сол Жәбірейіл-Әминді көрді.

Бұл кезде жары Хадиша Пайғамбарымыздың кешіккеніне алаңдап, жағдайын біліп келу үшін артынан адам жіберген-ді. Бірақ Хадиша анамыздың жіберген адамы Хира үңгіріне барып, Алла расулын ол жерден таба алмайды. Осы тұста Пайғамбарымыз (с.а.с.) тұла бойын үрей билеп, үйіне жүгіріп келе жатқан-ды. Кенеттен көктен «саған Алланың сәлемі жаусын» деген дауыс естілді. Осыдан кейін кездескен әрбір ағаштың, әрбір тастың өзіне сәлем бергенін көріп, пайғамбарлығының ашық түрде расталғанын түсінді.122

Алла расулы үйіне келісімен ештеңеге қарамай:

– Менің үстімді бүркеңдерші!123 Үстімді жабыңдар! – деп, басын Хадиша анамыздың тізесіне қойып жатып қалды. Күйеуінің әлдебір оқиғаға тап болғанын сезген анамыз:

– Қайда болдың? Жер-көктен сені іздеп таба алмадық қой, – деді.

– Қорқып жатырмын, Хадиша, – деген кезде, әзірет Хадиша:

– Қорықпа! Алла Тағала сені сақтайды, қорғайды, өйткені сен әрдайым туыстарыңа қарасасың, пақырларға көмектесіп, мұқтаждарды киіндіресің. Қонақты жылы қабылдап, жақсы күтесің, әрдайым хақ жолдасың және сен өзіңді ізгілікке арнаған адамсың, – деді.124

Алла расулы алдымен басынан өткенін түгел айтты. Әзірет Хадиша өте сабырлы әрі дана әйел болатын. Мұхаммед-Әминді жұбатып:

– Өз-өзіңе берік бол. Сен осы үмбет күткен нәбисің, – деді. Асылында, Хадиша анамыз бұл жағдайдың ертелі-кеш орын алатынын сезген-ді. Сондықтан еш күмәнсіз, дәл сол жерде Мұхаммедтің нәбилігі мен жаңа түскен аяттарды іштей растап, иман келтірді!125 Сонан соң Алла расулының үстін жауып, оңаша қалдырып, сыртқа шығып кетті.

Уарақаның айтқандары

Меккеде бұл хабарға қуанатын тағы бір адам бар еді. Хадиша дереу ағасы Уарақа ибн Нәуфалдың үйіне қарай жүгірді. Күйеуінің айтқандарын бірін қалдырмай Уарақаға жеткізді. Қария шыдай алмай:

– Құддыс! Құддыс!126 – деп дауыстап жіберді. Артынан:

– Хадиша, егер маған айтқандарың рас болса, ант етемін, бұл – Мұса мен Исаға келген Намусу Акбар (Жәбірейіл). Сөз жоқ, Мұхаммед – осы үмбеттің нәбиі. Бар да осыны айт. Өз-өзіне берік болсын127 – деп, көз жасына ерік берді.

Көптен күткен сәт туып, азғындық атаулының тамырына балта шабылмақ. Уарақа болған оқиғаны Пайғамбарымыздың өз аузынан естімек ниетпен Алла елшісіне барды. Алла расулы бәрін айтып бергенде, Уарақа іштей тебіреніп, дауысы дірілдеп:

– Шыбын жанымды құдіретті уысында ұстап тұрған Жаратушының атымен ант етемін, сен – адамзаттың нәбиісің. Саған жолыққан – бұрын Мұсаға да келген Намус (Жәбірейіл). Сені жұрт ертең өтірікші деп айыптап, жәбір көрсетеді, еліңнен қуады, – деп, бар білгенін жеткізді.

Алла расулы Уарақаға қарап:

– Елім мені өзімнің кіндік қаным тамған жерімнен қуа ма? – деп сұрады.

Уарақа тым тереңнен қаузап, дана жауап берді. Алла расулы тап болатын жайттарды тізбелеп айтып берді. Артынан бұрынғы пайғамбарлардың басынан өткен оқиғаларды тілге тиек ете келе:

– Иә, сені де қуып жібереді. Адамзат баласына ізгі хабар жеткізген барлық пайғамбарлар қудаланған, – деді.128

Қырық күндік үзіліс

Хира үңгіріндегі кездесу Алла расулы мен Жәбірейіл арасындағы байланыстың бастауы еді. Алайда бұл кездесуден кейін арада біраз күн үзіліс орнады. Жылдар бойы зарыға күткен бақытымды енді таптым-ау дегенде Жәбірейіл көпке дейін келмей, Пайғамбарымызды сағындырды. Алла расулы тағы да жалғыздыққа ұшырады. Сәбр тауына бара жатқанда жиі-жиі Хираға соғатын. Кең дүние ол үшін тарылған үстіне тарыла түсті. Уақыт бір сәтке болсын тоқтап қалғандай көрінді.

Қырық жасына дейін күткен уахидің тоқтап қалғанына қырық күн өткен-ді.129 Бір күні көктен Жәбірейіл-Әминнің дауысы естілді:

– Мен Жәбірейілмін, – деді. Пайғамбарымыз дауыс шыққан жаққа бұрылып, басын көтерді. Қарсы алдында Хирада көрген Жәбірейіл тұр. Періште көк пен жер арасындағы күрсіде (мінберде) отыр екен.

– Уа, Мұхаммед! Сен – Алланың хақ пайғамбарысың, – деді.

Алла расулы (с.а.с.) Жәбірейілмен қайта қауышқаны-на шүкір етіп, сәжде жасады. Сосын тіке үйіне қарай тартты. Тағы да уахидің ауырлығы сезіліп, жаздың ыстық күнінде тұла бойы біресе қалш-қалш етіп қалтыраса, біресе борша-борша терге оранды. Хадиша анамызға барып, тағы да үстін жабуын сұранды. Ақыр соңында Алла оған:

– «Уа, жамылғыға бүркенген (елшім)! Тұр, (ел-жұртқа) ескерт! Раббыңның теңдессіз, шексіз ұлылығын жарияға жар сал! Киіміңді тазарт! Ластық атаулыдан аулақ бол!»130 – деп бұйырды.

Осылайша, тағы да бес аят түсті. Енді бұдан былай аяттардың легі тоқтаусыз жалғасын таппақ және аяттарды әкелетін Жәбірейілдің демінен адамзат баласы жаппай нұрға бөленбек. Қырық күндік үзілістен кейін орын алған осы кездесудің нәтижесінде адам баласына хақты уағыздау міндетімен қоса, Раббысының теңдессіз, шексіз ұлылығын жарияға жар салу, барлық материалдық-рухани ластықтардан арылып, кіршіксіз пәк ғұмыр кешу және басқаларды да осынау ізгі жолға шақыру жауапкершілігі ашықтан ашық жүктелді.

«Мүддәссир» толығымен түскен алғашқы сүре болды. Өйткені «Аләқ» сүресінің алғашқы бес аяты Хира үңгірінде келсе, қалған аяттары кейіннен түсті. Сондықтан бірқатар ғұламалар нәбилік үшін алғашқы келген сүрені «Аләқ», ал пайғамбарлық үшін алғашқы келген сүрені «Мүддәссир» деп бөліп көрсетеді.131

Осы жолғы түскен аяттарда соңғы пайғамбардың міндеті нақтыланып, оған халықты тегіс ізгілікке шақыру әмір етілді. Мұндай жауапкершілік әзірет Мұхаммедке (с.а.с.) пайғамбарлық міндеттен бұрын да жүктелген. Ендігі жерде Алланың бар және жалғыз екенін, ақирет күніне сену керектігін уағыздап, иман ақиқаттарын тұтастай қоғам санасына сіңіру үшін күресу керек. Мұны жүзеге асыру үшін артынан ерген ізбасарлары мен достарынан да осындай табандылық пен ізеттілікті талап етіп, хақ жолына шынайы берілген замандастарын жеке бас пайдасынан аулақ болып, қоғамның бақыты үшін барынша аянбай тер төгуге бағыттай білу керек.

Қысқасы, жеке тұлғаның кемелденуіне түрткі болып қана қоймай, тұтас қоғамның жаңаруына елеулі үлес қосу керек. Әрине, бұл ар-ожданы таза әрбір пендені жамандық атаулының кесір-кесапатынан тыю және Хақтың разылығына қауыштыратын ізгі істермен айналысуға шақыру арқылы жүзеге аспақ. Бұл аятта Пайғамбарымызға «тұр» деп бұйырылу арқылы мүлдем жаңғырған, жаңа да ізгі қоғам құру міндеті жүктелді. Сондай-ақ, адам баласының жүрегі мен ақылын теңдей қанағаттандыратын жаңа рухани құндылықтар мен ізгілікті ту еткен өркениеттің негізін қалау міндеттелді.132

Келген аяттарда Алла елшісіне (с.а.с.) енді ғана басталған тар жол, тайғақ кешуден мүдірмей өту үшін сабыр деген терең рухани құндылықты бекем ұстау керектігі бұйырылды. Себебі, меккеліктердің Пайғамбарымызға салған жерден қарсы шығатыны онсыз да белгілі еді. Осыдан-ақ адамзатты тура жолға жетелейтін пайғамбар міндетінің оңай емес екені аңғарылды. Сабыр – қара күшке иек артқан озбырларға қарсы қолданылатын ең мықты қару. Құлшылық міндетті орындау кезінде күнәлардың көз арбайтын сиқырына қарсы тұрып, харам іске жол бермеу және дін дұшпандарынан келетін әртүрлі қиындықтарға о бастан төтеп беруге көнігіп, сабыр ету – екінің бірінің қолынан келе бермейтін ерекше қасиет. Құран аясындағы сабырдың мән-мағынасы, міне, осы. Құран әу бастан мүміндерге сабыр деген ұлы қасиетті иеленуді насихаттады. Сонда ғана адам баласын келетін қауіп-қатерлерден Алланың өзі қорғайтыны ескертілді.

«Уа, (ардақты) Елші! Раббыңнан өзіңе түскенді (үмбетіңе бұлжытпай) жеткіз. Егер мұны істемесең, елшілік (пайғамбарлық) міндетіңді атқармағаның. Алла сені (қаскөй) адамдардан сақтайды. Шүбәсіз, Алла кәпір қауымды мақсат-мұратына жеткізбейді».133 Бұдан кейін Пайғамбарымыздың міндеті адамзатқа дінді түсіндіру екені, ал нәтижеге жеткізу, яғни оларды тура жолға салу тек Алланың еншісіндегі мәселе екені айтылды.134

Алла Тағала әзірет Мұхаммедке (с.а.с.) пайғамбарлық міндетті аманаттай отырып, оның жүзеге асуына тікелей өзі кепілдік беретінін алға тартып, хақ дінді ұдайы насихаттау үшін барынша тер төгуді әмір етті.135 Әрине, осы жолға түскен талай жанның бақытты халін кейбіреулер көре алмай, мазасы қашып, Хақтың үкімдерінің орындалуына кедергі келтіруге күш салатыны анық. Алайда олар осынау ізгі діннің Алланың қамқорлығы мен қорғауында екенін әсте білмейді. Кім не істесе де және қаншама жамандық жасаса да, Алла Тағала міндетті түрде адамзатқа нәсіп еткен дінін толық тамамдайды.136 Пайғамбарымыздың күпірлікке қарсы қаруы терең иман, тақуалыққа толы өмір һәм сауабы мол ізгі амал болмақ.137 Ендеше, басқалардың не ойлап, не істейтініне қарамастан Хақтың хабарына құлақ түріп, жер бетінде Алланың көрсеткен ізгі жолымен жүру керек.

Бұдан кейінгі аяттарда тарих беттеріндегі тағылымы мол оқиғалардан сыр шертіліп, пайғамбарлық міндеттің тарихы терең екені айтылды. Ақиқатты мойындамағандардың әрдайым зиянға ұшырап, жеңіліс табатыны жөнінде көптеген мысалдар берілді. Әзірет Адамнан әзірет Нұхқа, әзірет Ибраһимнен әзірет Исаға дейінгі адам баласының жарық жолды көрсетуші ұлы тұлғаларының өмірі мен пайғамбарлық міндетті атқарудағы басынан кешкен оқиғалары баяндалып, бұдан кейін орын алатын қиын жағдайларға дайын тұру керектігі ескертілді.

Өлімнен кейінгі өмір туралы тақырыптар да күн тәртібіне қойылып, осы өмірде жасалған амалдардың барлығы есепке тартылатын ақирет әлемі жайлы хабар беріліп, өмірдің әр сәтін есеп алдында тұрғандай өткізу керектігі айтылды.

Қорыта келгенде, уахи Алла разылығына құштар жаңа қоғам қалыптастырудағы ең басты күшке айналды. Осыдан кейін адам мен қоғам өміріне қатысты әрбір мәселенің шешімін арқау еткен аяттардың легі жиілей түсті. «Мүззәммил» сүресінен соң «Мүддәссир» сүресі, «Тәббәт» сүресінен соң «Тәкуир» сүресі келіп, «Ағлә» сүресінен «Ләйл» сүресіне, «Фәжір» сүресінен «Мутаффифин» сүресіне дейінгі Құранның жартысына дерлік бөлігі Меккеде түсті.

Реніш те, өкпе де жоқ

Қоғамдағы жаңа жағдайды Мекке мүшріктері де жіті қадағалап, арада біраз уақыт уахидің келмей қалғанына іштей қуанып жүрді. Олар Пайғамбарымыз (с.а.с.) осы бастаған ісінде қоғамнан бөлініп, жалғыз қалады және әрі-беріден соң көкпен де байланысы үзіліп, қолдаушысынан жұрдай болады деп ойлады. Тіпті Меккедегі бір әйел Пайғамбарымызға келіп:

– Уа, Мұхаммед! Шамасы шайтаныңды өзіңнен бездіріп алғансың-ау, – деп келемеждеді. Мүшріктердің осынау тұрпайы әрекеті тек Пайғамбарымыздың көңіліне қаяу түсіріп қана қоймай, көк жүзінің де күркіреуіне сеп болып, артынша Алла расулы жабыққанда жанынан табылатын Жәбірейіл періште мына аяттарды жеткізеді:

«Күн көтеріліп, жарқыраған сәске уақытына серт! Қою қараңғылық қаптап, жым-жырт тыныштық орнаған шақта түнге (серт)! (Уа, Мұхаммед!) Раббың сені тастап кетпеді, саған ренжіген де емес! Әлбетте, сен үшін әркез әр істің (мәңгілікке ұласатын) ақыры басынан (ал, мәңгілік ақирет жұрты дүниедегі жалған тіршіліктен) әлдеқайда қайырлы Шүбәсіз, Раббыңның саған көп жақсылық жасайтыны соншалық – сен Оған және өзіңе жасаған әр жақсылығына дән риза боласың (сөйтіп, ақырында өзіңе тән «разылық мәртебесіне» жетесің)».138

Сөзсіз, бұл рақымды Алланың сүйікті құлын қолынан ұстап, нұрлы болашаққа қарай жетелеуінің керемет көрінісі болса керек. Ендеше, енді тосылудың ешбір мәні жоқ. Көп ұзамай, ізгі жолда демеу болар тағы бір иләһи хабар түседі:

«(Уа, мүміндер!) Араларыңда (ел-жұртты) ізгілікке шақырып, жақсылықты бұйыратын һәм жамандықтан тыятын бір қауым болсын. Міне, солар (екі дүниеде де) азаптан құтылып, мақсат-мұратына жеткендер».139 Иә, бұдан былай Пайғамбар үмбеті орта жолды ұстанып, Жаратқан Раббысына терең иман келтірумен, ізгілік атаулыға құштарлығымен, жамандыққа жаны қас болуымен туралықтың тірегі болады.140

Сондай-ақ, бұл – қоғамды ұйытып, бір-біріне жақындата түсетін және қоғамдануға бастайтын маңызды алғышарт. Кем-кетігі түзелмей, ізгілік құндылықтары әспеттелмейтін қоғам іштей құлдырап, көпке бармайтыны айдан анық. Осы орайда Құран адам баласын жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыю міндетін дұрыс орындай алмай, өзара кикілжің күй кешіп, ақыр соңында тоз-тозы шығып, ыдырап кеткен Исрайыл ұрпақтарының өмірін ғибрат ретінде келтіреді.141 Қоғамда белең алған жамандық пен азғындыққа көз жұма қарау – иләһи азапқа душар болудың алғышарты. Мұндайда жақсы-жаман деместен барша қоғам жазаға ұшырайды. Ендеше, жаппай сынақ күнінің азабынан құтылудың жалғыз жолы – жақсылыққа жарыса ұмтылу, құл мен Алла арасындағы сүйіспеншілік сезімін күшейтуге күш салу болмақ.142

Мұхаммедтің үмбеті – соңғы үмбет. Олар бұрынғылардың басынан өткен оқиғалардан ғибрат ала отырып, өз міндеттерін мінсіз атқаруы тиіс. Себебі, оларға құдды күн ұясына батып бара жатқандағы апақ-сапақ кезеңге аяқ басқан бұзақы қоғамды қараңғылықтың теріс жолынан арашалап, ізгіліктің тура жолына бастау міндеті жүктеліп отыр. Сол үшін аср уақытына серт етіліп, қауіп-қатерден сақтану үшін иманның зәрулігі айтылып, хақ жолдағы ерен ерлерге сабырлық пен табандылық көрсету керектігі насихатталады.143

Түнгі құлшылық

Алла расулы (с.а.с.) Хира үңгіріндегі оқиғаны Мекке мүшріктеріне тіс жарып айтпаса да, олар бұл жағдайдан хабардар болды. Мүшріктер Меккеде өздерінің айдауына көнбейтін жаңа түсініктің пайда болғанына қарсы шығып, оның кең етек жаюына кедергі келтіру үшін алғашқы күннен-ақ қитұрқы жоспарлар құруға бел сыбана кірісті. Тіпті өздері «Әмин» (сенімді) деп атап келген Пайғамбарымызға «мәжнүн», «көріпкел», «сиқыршы» деген лақап аттар таға бастады.

Әрине, өзі туралы айтылған жалған қауесеттерге және өзіне негізсіз тағылған айыпқа Пайғамбарымыз қатты ренжіді. Үйіне келіп, бүркеніп, терең ойға шомып жатқанда Жәбірейіл-Әминді көрді.144 Ол: «Уа, жамылғыға бүркенген (елшім)! Түнде тұр да, түннің аз бөлігінен басқасын құлшылықпен өткіз! Жағдайға қарай түннің тең жарымын немесе одан аз яки көп бөлігін ғибадатпен өткізсең сол жеткілікті» – деген жаңа аяттарды әкелген-ді.

Осыдан бастап әзірет Мұхаммедтің (с.а.с.) әрбір түні күндізгідей жарық, әрбір күні түндегідей ізгілікке толы болды. Түнде тұрып, ғибадат жасау – Алланың әмірі. Сондықтан Алла расулына көңілі ауып, жүрегіндегі жылулықты сезінген алғашқы мүміндер осы бұйрыққа мойынсұнып, түндерін күндізгідей нұрлы ету үшін бір-бірімен жарысқа түскендей тақуалық танытты. Иләһи әмір жалпыға ортақ парыз деп қабылданғандықтан, оны орындамауға болмайды. Бұдан былай түнгі құлшылық әрбір мүмін үшін сауабы мол ізгі амалға айналды. Раббысына шын берілген мүмін үшін күнделікті күйбең тіршіліктен арылып, рухы мен жүрегі өзін тыңдайтын осынау тыныш уақытта оянып, жылы төсектен тұрып, қорқыныш пен үмітті қатар арқалап, Жаратушы Жаббар Иесіне қол жайып, шынайы дұға жасаудан артық не бар десеңші?!145 Иә, Алла Тағала да түнгі құлшылықтың қарымы ретінде түн ұйқысын төрт бөліп, ізгілік қазынасын іздеп шыққан әрбір құлына Өз рақымы мен мейірімін жаудырып, осы сәттерде тілек тілеу үшін жайылған қолды бос қалдырмасы анық!146

Арада біраз уақыт өткенде Алла расулына Жәбірейіл-Әмин: «(Уа, Мұхаммед!) Түн ішінде тұрып, Құран оқы һәм өзіңе парыз ретінде міндеттелген тәһәжжуд намазын өте. Сонда Раббыңның сені «Мақам Махмудқа» (ең биік һәм ең ауқымды шапағат тұғыры болған Мақтаулы тұғырға) шығаратындығынан үміт ете аласың»147 – деген хабарды жеткізеді.

Тәһәжжуд – түнде тұрып, оқитын намаз. Бұл намаз тек Алла расулына ғана парыз етілді, ал үмбет үшін қабір мен барзақ жолын нұрландыруға сеп болатын нәпіл намаз ретінде қабылданды. Пайғамбарымыз үшін тәһәжжуд намазы «Мақаму Махмудқа» жеткізетін аса маңызды құлшылықтардың бірінен саналды.

Сонымен қатар, осы сүренің жалғасында Құранның өз ережесіне сай оқылу керектігі айтылды. Сондықтан Пайғамбарымыз намаз кезінде де, намаздан тыс уақытта да Құран оқығанда әрбір сөзін дауыстап, сәл кідіріп оқитын. «Бисмиллә» дегеннен кейін тоқтап, «әр-Рахман» дейтін, сонан соң «әр-Рахим» деп жалғастыратын.148 Осылай асықпай, мұқият оқуды өз үмбетінен де талап етіп: «Оқы және дәрежеңді көтер! Дүниелік істерді қандай реттілікпен мұқият жасасаң, Құранды да солай ұқыпты оқы! Өйткені ақиреттегі дәрежең оқыған соңғы аятыңа қарай беріледі», – дейтін.149 Демек, Құранда баяндалған ақиқаттардың жүзеге асуымен қатар, олардың қоғамдағы көрінісі мен орындалу реті де аса маңызды. Адамның дауысы Алла тарапынан берілген үлкен нығмет және бұл нығмет Құран оқылғанда құлаққа жағымды, ырғақты һәм әуезді үнмен даруы тиіс. Осы ойды «Құранды дауыстарыңмен әсемдей түсіңдер!»150 деген иләһи бұйрық та растай түседі. Пайғамбарымыз (с.а.с.) сахабаларының арасынан әсем дауыспен Құран оқыған әлдекімді көрсе, оның басынан сипап: «Саған Дәуіттің (а.с.) керемет дауысына ұқсас қабілет беріліпті»,151 – деп, ілтипат көрсететін. Өйткені өзі Құран әріптерінің үйлесімсіз, шашыраңқы шыққанын қаламайтын. Алла расулы: «Оқыған кезде аяттардың мазмұнына терең үңіліп, мән-мағынасын іштей сезініп, айтар ойын түсініп, жүрекпен түйсініп, тиісті жерлерде тоқтап, ойланып оқыңдар, сол арқылы жүректеріңді жұмсартыңдар. Тезірек оқып, бітіріп тастайын деген пиғылмен оқымаңдар»,152 – деп, насихат ететін. Міне, осылайша Пайғамбарымыздан бастап әрбір мүмін түн ортасында жылы төсегінен тұрып, Раббысы үшін Құран және намаз оқитын.

Түнгі құлшылық туралы аяттардың түсу реті де ерекше. Алдымен түннің көбін құлшылықпен өткізу керектігі, артынан ол үшін түннің жартысы да жеткілікті екені айтылды. Сол себептен, кейбір сахабалар түрегеп тұру қиынға соғатын ұзақ түндерде жерге тіреуіш орнатып, арасына жіп керіп, осы жіптен ұстап тұрып, құлшылық жасады.153 Арада бір жыл өткенде тәһәжжуд намазының тек Пайғамбарымызға парыз, ал басқалар үшін нәпіл екендігі уахи етілді. Дейтұрғанмен, сахабалар түнде тұрып, аяқтары ісіп кеткенше құлшылыққа беріліп, таң ағарып атқанға дейін ғибадат жасаудан тынбады. Өйткені олар түнгі құлшылықтың Алла құзырында айрықша мәнге ие екеніне шынайы сенді. Ел-жұрт өлімнің егізі саналатын тәтті ұйқыға беріліп, жылы төсекте ұйықтап жатқанда мүміндер алдағы күндерде кездесер қиындықтарға өздерін алдын-ала шыңдап, машақатты күндерді еңсере отырып, кемелдене түсу үшін осындай құлшылыққа мұқтаж болды. Тар жол, тайғақ кешулі қиын-қыстау күндерде жасымастан, хақ жолда ұдайы ілгерілеудің тәһәжжуд намазы секілді түн ұйқысын төрт бөліп, Жаратушыға шынайы жалбарынып, ғибадат етуге негізделетінін іштей сезініп, әрбір түнгі құлшылығын кемеліне жеткізіп орындауға тырысты. Осынау ауыр кезеңде Алла Тағала тағы да мейірімділік танытып, әркімнің шамасы жеткенше құлшылық жасау керектігін білдірді.154

Алғашқы иман келтіргендер

Дәрет және намаз

Пайғамбарымыз (с.а.с.) Меккенің таулы беткейінде кетіп бара жатқанда, Жәбірейіл келіп, жазық даланы аяғымен тебеді. Сол-ақ екен періштенің қасиетті табаны тиген жерден бұлақ көзі ашылады. Одан шыққан сумен әуелі Жәбірейіл дәрет алады. Содан кейін Алла расулы (с.а.с.) дәретті қалай алу керектігін үйреніп, Жәбірейіл көрсеткендей дәрет алады. Кезек намазға келгенде, оны да Жәбірейіл періштенің өзі үйретеді.

Пайғамбарымыз үйіне келген соң дәрет пен намаз туралы Хадиша анамызға айтып, олардың орындалу тәртібін үйретеді. Дәл Жәбірейілдің көрсеткеніндей дәрет алып, Хадиша анамыздан осыны қайталауын сұрайды. Дәрет алып болғаннан кейін Хадиша анамызға намазды қалай оқу керектігін үйретеді. Сөйтіп, екеуі алғашқы намаздарын оқиды.155

Кішкентай Алидің үлкен шешімі

Мұхаммед-Әминнің үйінен әлдебір өзгерістің байқалуы, Уарақа ибн Нәуфалға барыс-келістің жиілеуі, Алла елшісінің Хира үңгірінен келгеннен кейін алаңдаулы күй кешуі және әзірет Хадишаның тыным таппауы бір жаңалықтың лебін сездіре бастаған-ды. Кішкентай Али де осынау өзгерістерді аңғарып, олар оқып жүрген намазды таңдана тамашалайтын. Бұл кезде ол небәрі тоғыз-он жастағы бала еді. Бір күні:

– Не істеп жатырсыз? – деп сұрады. Алла расулы:

– Әлемнің Раббысы үшін намаз оқып жатырмын, – деп жауап берді.

Әзірет Али мұндай сөзді алғаш естігендіктен, сұрағын қайта қойды:

– Әлемнің Раббысы кім?

Алла расулы (с.а.с.) Алиді мейірім құшағына алып, тізесіне отырғызды. Хирада басынан өткен жағдайды, өзіне пайғамбарлық міндет жүктелгенін түсіндіріп берді. Түйіндей келе: «Ол – жалғыз және Оның серігі жоқ. Барлық болмысты Ол жаратты, бар ризықты да Өзі береді. Күллі жаратылыс Оның құдіретті қолында. Өмір беретін де, өлімнің дәмін таттыратын да Өзі және Оның күші барлық нәрсеге жетеді»156 – деп, сөзін тамамдады.

Екеуара өрбіген осы әңгімеден соң жүрегін иман нұры керней бастаған кішкентай Али терең ойға батты. Әзірет Али Алла расулына жан-тәнімен сеніп, Пайғамбарымызға риясыз қызмет ететін. Мына сөз көкірегіне нұр боп құйылып, ғажап күй кешті, дегенмен осындай маңызды мәселеде әкенің батасы мен кеңесін алмасқа тағы болмайды. Ал бүйтейін десе, ардақты Пайғамбар (с.а.с.) екеуара әңгіме туралы ешкімге тіс жармауын өтінген-ді. Енді не болмақ?

Сол түні Али ұзақ ойланды, Аллаға иман келтіру сияқты маңызды мәселеде ата-анадан рұқсат сұраудың не қажеті бар деген тоқтамға келді. Таң атысымен Алла расулына барып:

– Кеше айтқан насихатыңыз арқылы не нәрсеге шақырған едіңіз? – деп сұрады. Кішкентай Али ақыл-парасатымен өз құрбы-құрдастарынан әлдеқайда жоғары тұратын. Ол әкесімен кеңесуді қажет деп таппастан, алғашқы иман келтіргендердің қатарына қосылды. Алла расулы оны жанына отырғызып, шәһадат кәлимасын айтқызды. Осылайша он жастағы кішкентай Али Хадиша анамыздан кейін тәухид кәлимасын айтқан екінші адам ретінде Исламды қабылдады.157 Осыдан кейін әзірет Али уахимен түскен аяттарды Расулалланың аузынан алғаш естушілердің біріне айналды.

Құлшылық пен тыныштық

Әуелгіде намаз таңертең және кешке екі рәкаттан оқылып жүрді. Пайғамбарымыз намаз оқу үшін тыныш, оңаша жерді таңдайтын. Сондықтан Раббысына ғибадатты көбіне Меккенің сыртында, құрма бауларының арасында жасайтын. Бір күні Меккенің сыртында әзірет Али екеуі намаз оқып жатқанын Әбу Тәліп байқап қалады. Ол кезде әзірет Алидің мұсылман болғанын көкелері де, әкесі де білмейтін. Кешке келгеннен соң Әбу Тәліп Пайғамбарымыздан күндізгі істеп жатқан ғибадаттарының не екенін сұрады.

– Бұл – Алла мен Оның періштелерінің, пайғамбарларының және атамыз Ибраһимнің діні. Алла маған осы дінді барша құлдарына жеткізуді аманаттап, пайғамбар ретінде жіберді. Көке, сіз осы насихатқа және дінге ең лайықты жансыз. Туралықты ту етіп, осы жолда маған қол ұшын бере алатын ең сенімді адамсыз, – деп тоқтады. Әбу Тәліп Алла расулының айтқандарын құптамағандай сыңай тынытты.

– Мен ата-бабаларымның діні мен елдің салт-дәстүрін тәрк ете алмаймын. Алайда сенің басыңа осы жолда қиындық туса, қолымнан келген көмекті аямаймын, – деді. Осы кезде кішкентай Али:

– Әке, мен Алла мен Оның расулына иман келтірдім. Айтқан барлық нәрсесін шын көңілмен растап, мойындадым. Намаз оқимын. Енді бұл жолдан айырылмаймын! – деді.

Әбу Тәліп баласына қарсылық танытпады. Бұрылып кетіп бара жатып:

– Мұхаммед сені тек қана ізгілікке бастайды. Соңынан қалма, одан айырылма. Бұл – өте жақсы нәрсе. Айтқандарының ақиқат екенін мен де білемін. Егер Құрайыштың қатын-қалашының өсегі мен сөзінен тартынбағанда, мен де Мұхаммедке мойынсұнар едім, – деп, іштей күбірлегені естілді.158

Адам баласының жарық дүние есігін ашар-ашпас бақыт іздейтіні белгілі. Дегенмен кейде бақыт құсының қолына келіп қонғанын байқай бермейді. Әбу Тәліп те осындай күй кешті. Әлі үмбетінің қатары толыға қоймаған осынау сындарлы сағатта Алланың жіберген Пайғамбарымен бірге болу, бірге тәблиғ жасау, бірге ғибадат ету неткен бақыт десеңші! Бірақ маңдайына жазғаны шығар, Пайғамбарымызға кішкентайынан қамқор болған көкесі тағдырдың тартқан ғаламат сиынан бас тартты. Дәл осындай мүмкіндікке ие болған Афиф ибн Омар деген сахаба ештен кеш жақсы деп, қателігін кейіннен түзеп, өткенін өкінішпен былай деп еске алады:

– Ол кезде сауда-саттықпен айналысатынмын. Қажылық маусымдарының бірінде Меккеге ат басын тіредім. Аббас ибн Әбділмүттәліппен дос едік. Ол менің, мен оның заттарын сатып алып, екеуара сауда жасайтынбыз. Оның қайда екенін сұрастыра жүріп, ақыры Минадан таптым. Екеуміз ұзақ сырласып, іштегі шерімізді әбден тарқаттық. Әңгімелесіп отырғанда қасымызға бір кісі келді. Әуелі күнді бағдарлап қарады да, аздап бөгелді. Сосын күн төбеден ауғанда намазға тұрды. Артынан бір әйел келіп, ол да намаз оқыды. Сосын бір бала келді, ол да солармен бірге намазға жығылды. Мен Аббастан:

– Әй, Аббас, бұл не? Жаңа дін бе? – деп сұрадым.

– Бұл – Абдулланың ұлы Мұхаммед, өзін Алланың пайғамбар етіп жібергенін айтып жүр. Кисра мен Кайсер сарайларының оған мойынсұнатынын алға тартуда. Ал ана әйел – алғашқы иман келтірген жары Хуәйлидқызы Хадиша. Кішкентай бала – Мұхаммедтің көкесі Әбу Тәліптің ұлы Али. Ол да Мұхаммедке (с.а.с.) ергендердің бірі, – деп жауап берді.159

Зәйд ибн Харисаның иманға келуі

Көп ұзамай, осы отбасының тағы бір мүшесі Зәйд ибн Хариса да иман келтірді. Ол да осы шаңырақта болып жатқан жаңалықтарды, өзгерістерді іштей сезіп жүрді. Алайда істің түпкі мәнін ұқпады. Ол Мұхаммед-Әмин мен Хадиша анамыздың бұрын-соңды көрмеген әлдебір жаңа іс-қимылдарды жасайтынын, алдында Пайғамбарымыз, артында аяулы жары Хадиша тұрып, бұған дейін естіп көрмеген сөздерді айтатынын көрді. Бұл жайт Зәйд ибн Харисаны қатты қызықтырып, мұның сырын білуге ынтық болды. Олардың оқыған намаздарына, жасаған рукуғтары мен сәжделеріне таңырқай қарады.160

Бір күні Алла расулы намазын оқып бітісімен, Зәйд әлгі істегенінің не екенін сұрады. Пайғамбарымыз Зәйдті қасына отырғызып, әкелік мейіріммен хақ дін туралы және өзі жайында айтып берді. Құраннан біраз аяттар оқып, Зәйдті ашық түрде иман келтіруге шақырды. Әзірет Зәйдтің Алла расулының ұсынысынан бас тартуы мүмкін емес-ті. Алла расулына уахи келмей тұрып-ақ оны жақсы көріп, сол үшін әке-шешесімен бірге тұрудан бас тартып, осы шаңырақта жүргелі қашан? Әзірет Зәйд дін Исламға бірден сенді. Ол ізгілік әлеміне аттану үшін қол ұшын созған жанның өзінің жүрек төрінен орын алған Алла расулы екенін білгендіктен, сол жерде тәухид кәлимасын айтып, шынайы иман келтірді. Сөйтіп, әзірет Хадиша мен әзірет Алиден кейін иман нұрына бөленгендердің көшіне қосылды. Осылайша, әзірет Зәйд те Хақ жолына шақыруда әзірет Алимен бірге Пайғамбарымыздың ең жақын һәм ең адал достарының біріне айналды.

Әбу Бәкірдің иманға келуі

Пайғамбарымыздың жан жолдасы әзірет Әбу Бәкір Меккенің сөзі өтімді, ауқатты адамдарының бірі болатын. Алла расулына пайғамбарлық келгенде әзірет Әбу Бәкір керуен жасақтап, Йеменге сапарлап кеткен-ді. Сапардан қайтып келе жатқанда Уқба ибн Әбу Муайт, Шәйба, Рабия, Әбу Жәһил және Әбул Бахтари сынды құрайыштық атқамінерлер алдынан шықты. Барлығының қабағы қатулы, бір сұмдық болғандай өңдері қашқан. Меккеде әлдебір дүрбелең болғанға ұқсайды. Әзірет Әбу Бәкір амандық-саулықтан кейін жиналған топтан не болғанын сұрағанда, ел-жұрт жамырап қоя берді:

– Не болғанын сұрама. Әбу Тәліптің жетімі өзін нәбимін деп жариялады. Сен болмағанда шаруас