Кіріспе

Жаратқан Ием пайғамбарларын адамзаттың кемелденуі жолында үлгі етіп жіберген. Ал солардың ішінде діндердің бәрін толықтырып, кемеліне келтіру үшін жіберілген пайғамбарлықтың тәжі, елшілердің сұлтаны – әзірет Мұхаммедтің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) орны ерекше. Тарихтың куәлігі бойынша, Алла елшісінің көркем мінезі – адамзат баласының таныған асыл қасиеттерінің ең керемет үлгісі еді. Ол пайғамбарлықтан бұрын да ар-намысы, тазалығы, абыройлығымен елге танылған болатын. Қараңғылық үстемдік еткен қоғамда өскенімен, ол адамдық атына селкеу түсіретін жаман әрекеттерден бойын аулақ ұстап, ішімдік ішпеген, меңіреу пұттарға табынбаған, ешкімге тізесін батырып, қаскөйлік жасамаған, тек жақсы жақтарымен аты шықты. Тіпті пайғамбарлығын жариялағаннан кейін қас дұшпандарының өзі Оның бетіне салық қып басатындай ешбір жағымсыз қасиет, кемшілік таба алмаған.

Он сегіз мың ғаламның раббысы, рақымы шексіз Жаратқан Ие адамзаттың бақыты үшін қасиетті Құранды түсірсе, әзірет Мұхаммед (с.а.с.) сол Кітаптағы иләһи бұйрықтардың барлығына терең иман келтіріп, өз бойында мінсіз көрсетіп, адамдарға үлгі болды. Оның көркем мінезі – Құранның тәлімінен сүзіліп шыққан сүттен ақ, судан таза ұстанымдардың жиынтығы. Расулалланың көркем мінезі жайлы сұрағанда, Айша анамыздың «Сендер Құран оқымайсыңдар ма? Оның көркем мінезі – Құран еді ғой»1 деп жауап беруі осыны дәлелдейді. Оның бүкіл ғұмыры, көркем мінезі мен жүріс-тұрысы – тек пайғамбарда ғана кездесетін ерекшеліктер. Міне, сондықтан да Хақ та­ға­ла Құ­ран­да: «Шүбәсіз, сен теңдесі жоқ ұлы көркем мінез-құлыққа иесің»2 – деп Алла елшісі­нің бой­ын­да­ғы осы қасиет­тер­ді нұс­қай­ды.

Ардақты Елшінің өзі де:«Мен көркем мінезді кемеліне келтіру үшін жіберілдім», – деп, өзінің өмірге келгендегі асыл мұратын білдіре келіп, саналы ғұмырын көркем мінезді дәріптеуге арнады. «Көркем мінез» жайлы білмек болған бір кісіге Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Сен сонда да кешірімді бол, жақсылықты бұйыр, сауапты һәм пайдалы істер істе. Ондай надандардан сырт айнал, олардың қылықтары мен сөздерін көңіліңе алма (наданмен надан болма)»3 деген аятты оқып:

– Көркем мінез – туыстық қарым-қатынастарын үзгендермен арадағы аралас-құраластықты арттыруың, саған жамандық жасағандарға жақсылық жасап, қиянат жасағандарды кешіруің, – деп, елді тек жақсылық пен ізгілікке шақырды. Артынан ерген үмбетіне «Мүміндердің иман тұрғысынан ең кемелі – көркем мінезі ең жақсы болғаны»4, «Мен үшін сіздердің ең сүйіктілеріңіз, сондай-ақ қиямет күні маған ең жақын болатындарыңыз – ең көркем мінезділеріңіз5 деп мұсылманшылықтың басты талабының не екенін де тайға таңба басқандай айтып кетті.

Пайғамбарымыз халыққа тек құрғақ үгіт-насихат айтып қана қоймай, оны өз өмірі арқылы өрнектеп көрсете білді. Ешбір ісінде астамдыққа не нұқсандыққа бармады. Қай қасиетті де кемелінде ұстады. Оның кіршіксіз, пәк өмірі бұған куә. Жомарттық, әділдік, шынайылық, шыншылдық, сенімділік, мейірімділік, тақуалық, сабырлылық қасиеттерінің ең биік шыңында қашан да Расулалла тұрды.

Тарихта өткен көптеген ұлы тұлғалардың өміріне зер салсақ, олардың бірнеше қасиетпен емес, көбіне бір қасиетпен ғана дараланғанын байқаймыз. Айталық, кейбіреуі Атымтайдай жомарт, бірақ дәл сондай дәрежеде кешірімді, кішіпейіл емес. Кейбіреуі кешірімді, кішіпейіл, бірақ ашуын ақылға жеңдіре алмайтын сабырсыз. Ержүрек батыр, бірақ дәл сондай дәрежеде мейірбан емес. Ал Пайғамбарымыз болса, асыл қасиеттердің бәрін бір бойына жинақтай білген әрі әрбір қасиетті ең биік шыңында іс жүзінде қолдана білген теңдессіз жан.

Кез кел­ген адамның қа­ра­ма-қай­шы екі көр­кем қа­сиет­ті бір-бі­рі­не ара­лас­ты­рмай, ша­тас­тыр­ма­й те­пе-тең­ді­гін сақ­тап алып жү­руі өте қиын. Мы­са­лы, бір адам жо­март бо­лса да, бұл жо­ма­рт­ты­ғын асы­рып, ысы­рапшылдыққа апа­руы мүм­кін не­ме­се қо­лын­да­ғы­сын үнем­дей­мін деп жү­ріп сараңдық­қа бой ал­ды­руы да ық­ти­мал. Ба­тыр, қа­һар­ман бо­луы мүм­кін, бі­рақ бұл ер­жү­рек­ қа­сиеті өз ар­на­сы­нан шы­ғарып, ал­ды-ар­тын аң­да­май­тын, соқыр қа­ті­гез­дік­ке ұла­стыруы ға­жап емес. Ал Пайғамбарымыз бол­са, еш­бір жақ­сы қа­сиет­ті екін­ші бір қа­ра­ма-қай­шы қа­сиет­пен ара­лас­тыр­ма­ған. Өз ар­на­сы­нан асыр­ма­ған. Алла елшісі ер­жү­рек, ба­тыр жә­не осы­мен қо­са құ­мы­рыс­қа­ны бай­қа­май ба­сып кет­се, жү­ре­гі ел­жі­реп, ді­ріл қа­ға­тын­дай аса мейі­рім­ді, ра­қым­ды жә­не кі­ші­пейіл жан еді. Бірақ өте кі­ші­пейіл, мейі­рім­ді бо­ла­мын деп еш­қа­шан қор­қақ­тық пен қор­ла­ну­ға бас име­ген.

Алла елшісі өте сал­мақ­ты, бай­сал­ды­лы­ғы­мен қо­са жанын­да­ғы адам­дар­ға шат­тық сый­лай алатын, күл­кі­сі кү­міс шаш­қан жар­қын жүз­ді еді. Бүкіл ға­лам­ға ұс­таз­дық етіп, үл­кен мә­се­ле­лер­ді қоз­ға­ған Пайғамбарымыз, кіш­кен­тай бүл­дір­шін­дер­мен құм­да оты­рып ой­ын­шық ойнай­тын­дай қара­пай­ым әрі кі­ші­пейіл еді. Қыс­қа­сы, әр қа­сиет­ті өз мөлшерінен асы­рып екін­ші бір жа­ман қасиетке айналуына жол бермеген. Яғ­ни, та­ра­зы­ның екі ба­сын тең ұс­тап, те­пе-тең­дік­ті сақ­та­ғай білген.

Әр қа­сиет­ті өз ор­нын­да қол­дан­ба­ған жағ­дай­да да ол қа­сиет­тің ма­ғы­на­сы өз­гер­мек. Мысалы, әкім қыз­мет орнын­да көр­сет­кен сал­мақ­ты­лы­ғын от­ба­сын­да көр­сет­се, тәкаппарлыққа ай­на­ла­ды. Әс­кер­де­гі жауын­гер өз ха­л­қына көр­сет­кен мейі­рім­ді­лі­гі мен ке­ші­рім­ді­лі­гін егер жауына, дұш­пан­ына арнаса, ол зұ­лым­дық­қа, сатқындыққа айналмақ.

Иә, бойындағы тұнып тұрған көркем мінез – оның пайғамбарлығының белгісі мен нышаны екені еш шүбәсіз. Атақты сахаба Халид ибн Уәлидтен (р.а.) Расулалланы суреттеп беруін өтінгендерге бұны тілмен айтып жеткізудің мүмкін еместігін айтады. Ел Халидтің өз түсінігі бойынша айтып беруін қиыла өтінгенде: «Жіберілген (елші) жібергеннің қадір-қасиетіне сай болды. Ал жіберуші күллі әлемнің Жаратушысы болса, онда жіберілгеннің қандай болғанын өздерің ойлай беріңдер», – деп тамаша жауап берген еді.

Расулалла (с.а.с.) бойындағы қасиеттері адамзатты әлі де тәнті етуде. Сөздеріміз жалаң қалмауы үшін тарихи құжаттармен дәлелденіп, бізге дейін келіп жеткен осы қасиеттерінің кейбірлеріне тоқтала кетейік.

Пайғамбарымыз киімінің таза әрі ретті болуына көңіл бөлетін. Киген киімін ескіргенше киюге, әрі таза ұстауға мән беретін. Жаңа киім кигенде, Аллаға шүкіршілік білдіретін. Реңі сәл солғын тартты я болмаса сәл тозды деп киімді кимей тастай салмайтын. Матасына да мән беріп, көзге оғаш көрінетін тым алабажақ түсті ұнатпайтын. Киім кигенде тым артық ақша жұмсап, ысырапқа жол бермейтін. Осыларға қарағанымызда, оның киімге деген талғамы «тазалық, ұқыптылық, жинақылық, үйлесімдікті сақтау, өзіне жарастырып кию, қарапайым киіну және қажетін өтеу» деген ережеге сыятынын көреміз.

Әзірет Мұхаммедтің (с.а.с.) ас-ауқатқа, сусынға деген көзқарасын мына негіздер бойынша білуге болады:

Ешқашан алдына қойған асты ұнатпағанын білдірмеген. Ондайда қаласа ауыз тиіп, қаламаса, қол созбайтын. Тамақтан бұрын қолын жуатын, астан кейін де тағы бір мәрте қол мен ауызын міндетті түрде шаятын. Дастархан басында алдына қойылған асты «бисмиллаһ» деп бастайтын. Өзіне жеткілікті ғана тамақ алатын, яғни жегенінен артылғанын қоқысқа төкпеудің алдын алатын. Дастарханға отырғанда өзі тоқ болса да жанындағылардың тамақтанғанын қалайтын. Ас алып отырған кезде рұқсат алмастан дастарханнан біреудің тұрып кеткенін жөн көрмейтін. Астың таза, әрі адал жолмен келуін қадағалап, астан кейін «әлхамду лиллаһ» дейтін. Айтарлықтай себеп болмаса, шақырған орындарға баратын. Үй иесі алдына қандай ас қойса да тәбетпен жейтін. Қонаққа шақырған үй иесін ренжітпеуге тырысатын. Суды түбі көрініп тұрған ыдыстан ішетін.

Ардақты Пайғамбар түсі білінбейтін басқаларға ауыр тимейтін иіс су себінгенді ұнататын. Ондай хош иіс өзіне сыйға тартылса, тартынбай қабыл алатын. Асықпай баппен сөйлеп, әр сөзін анық айтатын. Тіпті тыңдап отырғандар айтқан сөздерін жаттап алатын. Сөйлегенде тыңдаушыларының таныс-түсінігіне, деңгейін назарға алатын.

Күлуінен гөрі күлімсіреуі басым еді. Сыпайы ғана жымиғанда тістері тізіп қойған маржандай болып жарқырай көрінетін. Тіс күтіміне қатты көңіл бөлетін. Сол үшін жиі жиі мисуакпен тістерін ысқылайтын. Мисуакты сол кездің тіс щеткасы деп қабылдауға болады. Қайтыс боларының алдындағы істерінің бірі тісін тазалау болғаны да өте маңызды.

Біреудің көңіліне келетіндей әзілді, не болмаса кісіні сырттай ұшқалақ етіп көрсететін бей-берекет қалжыңға оң қабақ танытпайтын. Өзі әзілдегенде де бұған қатты мән беретін. Көңілге ұнамды әзіл айтқандарға қой демейтін. Алты жасар баладан алпыстағы қартқа дейін барлық адамдармен жылы сөйлесіп, реті келсе қалжыңдасатын.

Үй ішін қарапайым ұстағанды ұнататын. Бұл мәселеде қалыптасқан дәстүрмен санасып, ел қатарлы төсек, шитоқыма, орындық, леген, құмыра секілді тұрмыстық заттарды қолданатын. Тұрмысқа керекті заттардың қымбатына ұмтылмайтын. Бастысы, таза, әрі реттілігіне көңіл бөлетін.

Жақындарға, көршілерге, басқа да адамдармен жақсы араласып, мүмкіндігінше басқаларға көмектесуге, жарлы-жақыбайларға қарайласуға тырысатын. Әсіресе ата-анаға қарап, қызмет етуді ерекше сауапты іс екенін айтатын. Анасынан ерте айырылғанғандықтан, марқұм анасын сағынышпен еске алатын. Сүт анасы Халимаға әрдайым құрмет көрсетіп, көмек жасап тұрған. Сол сияқты өзін аз-ақ уақыт емізген Сүәйба атты сүтанасын да ұмытпай, Меккеде тұратын бұл кісіге әркез хат жолдап, сәлемдеме жіберіп, қаржылай да қол ұшын беріп тұрған. Мәдинаны мекендеген Хазраждықтардың Нәжжарұлдары руына қарасты үлкен әжесі Сәлма жағынан туыс болып келетін әрі өзіне қызмет еткен Үммі Сүләйм мен Үммі Харамға да тиісінше құрмет көрсетіп тұрған. Емшектес бауыры Шәймаға да жақын көңіл бөліп, бала кезінде өзі қолында тұрған Әбу Талибтың жары Фатиманы да «анашым» деп жақын тартқан. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, кішкене кезінде өзін күткен Үммі Әйманды «шешем» деп білетін.

Бұл айтылғандардың барлығы да Расулалланың аналарға, бүкіл ізгі жүректі әйел затына әрі барша ханымдарға үнемі құрмет көрсеткендігінің белгісі.

Шаңырағы мен көшесінің, күнделікті ас-суының тазалығына көңіл бөлгеніндей, ішкі жүрек тазалығына да көңіл бөлетін. Осы себепті бір хадисінде «Мұсылман – басқаларға тілімен, қолымен зиян тигізбеген адам» деген6. Осы хадисі арқылы қоғамда мұсылмандарға беделді, жүрген ортасына пайдалы әрі сенімді адам болу керектігін ұқтыратын.

Тағы бір хадисінде сөз сөйлегенде өтірік айтқанды, уәде беріп уәдесінде тұрмағанды, аманатқа қиянат жасағанды екіжүзділіктің белгісі ретінде сипаттаған7. Неге десеңіз, шын мұсылман барша ислами қасиетті қауыздай жүрегіне сыйдыра алмаса, өзгелердің сеніміне ие болу оңайға соқпасы анық. Ал бұл – мұсылманға жараспайтын қылық. Сол себепті тағы бір хадисте «Назар аударыңдар, адам бойында жұдырықтай ет болады. Сол жақсы болса, дененің бүкіл іс-әрекеті жақсы, ол бұзылса, дененің бүкіл іс-әрекеті бұзылады. Абай болыңыздар, ол − жүрек»8 деп ескертілген.

Өзі өте жомарт еді, басқаларды да жомарт болуға шақыратын. Сахабалардан Жабир ибн Абдулла былай деуде: «Ардақты Пайғамбарымыздан дүниелік нәрсе сұралғанда, ешқашан ол адамның қолын бос қайтармайтын. Бар болса, сол мезет ұстататын, жоқ болса, тауып беруге уәде беретін»9. Айша анамыз былай деуде: «Өзіне біреу бір нәрсе сыйласа, Пайғамбарымыз оған артығымен сый жасайтын».

Пайғамбарымыз үнемі үлкендерге құрмет, кішілерге мейірім көрсетуді қалайтын. Бала-шағасына, немерелеріне, көрші-қолаңға, барлық балаларға, тіпті мүшріктердің балаларына да өте мейірбан еді. Жолда кездескен балаларды түйесіне мінгестіріп, оларды қала ішін аралатып алып жүретін. Ойнап жатқан балалардың арасына барып, сәлем беріп олармен сөйлесетін. Балалардың балалық әлеміне кіріп, солармен бірге болатын.

Әділетті еді. Қасақана біреудің сөзін сөйлегенді, әділетсіздіктен жапа шеккенді табан астына жығып беруге тыйым салатын. Ешкімнің ақысын жемейтін, ешкімге өз ақысын жегізбейтін. Жаман сөз айтпайтын. Ұят пен сыпайылыққа қайшы әрекетке бармайтын. Көпшіліктің көзінше шу шығармайтын, ешкімді ренжітпейтін. Ұнатпаған нәрсесі жүзінен белгілі болатын. Бір адамның нашар қылығын тыйған кезде, сол кісіні ренжітіп алмауға қатты көңіл бөлетін. Сол үшін нашар бір әдет көрсе, әлгі адамның атын атап, түсін түстеместен, жамағатқа жалпылама ескерту жасайтын.

Мүміндердің барлығына өте мейіріммен қарайтын. Тіпті бұл қасиеті жайлы «Тәубе» сүресінде былай делінген: «Сендерге өз араларыңнан (яғни, араларыңда туып өскен) хақ пайғамбар келді. (Оның сендерге жанашырлығы соншалық – азапқа немесе қиын жағдайға душар болғандарың былай тұрсын), тіпті болмашы бір қиындыққа тап болғандарыңның өзі оған өте ауыр тиіп, жанына қатты батады. Ол сендерге тым ынтық, өте ынтызар (болғандықтан сендер үшін қатты қорқады, сендерді ойлап көп уайым жейді). Ол мүміндерге сондай жанашыр, өте мейірімді» (Тәубе, 128). Бұл аятта Алла тағала Өзіне тән «Рауф рахим» (Өте мейірімді, өте мейірбан) деген сипатты сүйікті Пайғамбарымызға да таңған. Осы себепті дұшпандарға қарғыс айтуды өтінген сахабасына Алла елшісі «Мен әлемдерге рақым ретінде жіберілдім, қарғыс айту үшін емес» деген болатын.

Қандай да бір түйткілді мәселе туып, түйінін тарқата алмағандар еш кедергісіз Расулалланың тура өзіне барып жолыға алатын. Науқастарға көңіл бөлетін, олардың қал-жағдайын сұрап, қатты ауырып жатса, жұбату айтатын. Қайтыс болғандардың жаназасына қатысып, жақындарына көңіл айтатын. Ондайда өлік шыққан үйдің иелеріне жұбату сөз айтуды, қолдан келгенше көмектесу керектігін өсиет ететін.

Ғылымға көп көңіл бөлетін. Өзінің ең маңызды ерекшелігі ұстаздығы еді. Сахабалар құрма ағашының көлеңкесіне, я болмаса үйдің көлеңкесіне немесе мешітте жиналып одан ілім үйренетін. Бойдақ кісілер тұрақтайтын жер «суффа» деп аталатын. Сол жерде айлап-жылдап жатып ілім үйренушілердің саны жетпістен төрт жүзге дейін баратын. Пайғамбарымыз өзіне тарту етілген сый-сияпаттың көбін, зекет пен садақаны да сол ілім үйренушілерге жібертетін. Мына бір оқиға Расулалланың ілім үйренушілерге қаншалықты көңіл бөлгенін жақыннан ұқтыра түседі.

Расулалланың қызы Фатима күйкі тірліктің күйбеңінен арыла алмай, қоңырқай тіршілік кешіп жатыр еді. Қолмен тартқан диірменнен алақаны ойылып, кезек-кезек су тасудан күйеуі әзірет Али екеуі де шаршайтын. Бір күні Фатима әкесінен бір қызметші сұрады. Өйткені сол уақыттарда бір соғыстан біраз олжа түскен болатын. Қызының өтінішін Пайғамбарымыз «Суффа шәкірттері мынадай жоқшылық тартып жатқан уақытта мен қалай сендерге қызметші бермекпін?!» деп қабылдамады10.

Пайғамбарымыз өте кішіпейіл еді. Мына айтқан сөздері сол кішіпейілдігін ұқтыруда: «Исаны (а.с.) христиандардың Құдайдың ұлы дегеніндей, мені мақтауда тым шектен шықпаңдар. Мен бар болғаны Алланың құлымын. Сіздер мені Алланың құлы әрі елшісі ғана деп біліңдер»11.

Бір жолы бір әйел кісі Пайғамбарымызға келіп: «Уа, Расулалла! Маған бір көмегіңіз керек» деді. Бұл жасы жеткен кәрі кісі өзінің не айтып, не қойғанын да білмейтіндей күйде еді. Осы себепті Расулалла ол кісінің ақылынан алжасқанын айып көрмеді. Қажетінше көңіл бөліп, өтінішін орындады12.

Тағы бір жолы бір кісі келіп, Расулалланың алдында дірілдеп қалтырай бастағанда, Алла елшісі «Бауырым, қорықпа. Мен патша емес, Құрайыштың қатқан нан жеген әйелінің баласымын» деген еді13.

Үй ішіндегі жүріс-тұрысы да қаншалықты кішіпейілдігіне дәлел еді. Айша анамыздан «Расулалла үй ішінде қандай еді?» деп сұралғанда, «Расулалла үйге келгенде, қандай да бір бөлекшелік көрсетіп, оқшау отырмай, мейлінше кішіпейілдік танытатын. Өз киімінің жыртығын өзі жамайтын, қойларын сауатын, үй шаруасына келгенде жұбайларына да жәрдем ететін. Базарға барып, сауда жасай қалса, өз жүгін өзі көтеріп келетін. Затын өзі көтеріп келетін. Жолай кездескен сахабалары «Бізге беріңіз, біз алып жүрейік» десе, «Әркім өз жүгін өзі көтеруі тиіс» дейтін14.

Расулалла сөзге мығым, сертке берік болатын. Өзіне де, сахабаларына да қол ұшын бергендерді ешқашан ұмытпай, жиі-жиі іздеп, қал-жағдай сұрап тұратын. Мұсылмандардың барлығына осыны үлгі ететін.

Кейбір оқиғаларға қарасақ, Расулалланың қоғамға қандай жаңа құндылықтар әкелгенін жақыннан түсінеміз.

Абдулла ибн Әбул-Хамза бір жолы Расулалламен саудаласқанын былай деп еске алады: «Әлі пайғамбарлық берілмеген кез еді. Мен әзірет Мұхаммедпен (с.а.с.) әлденеге саудаластым. Сәл қарызданғандықтан, қарызымды сол жерге әкеліп беруге уәде бердім. Бірақ қара басып уәде бергенім есімнен шығып кетіпті. Арада үш күн өткеннен кейін әлгі берген уәдем есіме түсіп, дереу сол орынға барсам, өз көзіме өзім сенбедім. Арада үш күн өтсе де Пайғамбарымыз сол орыннан тапжылмай мені күтіп тұр екен. Маған бар болғаны «Әй, жігітім, мені біраз уайымға салдың, сені үш күннен бері күтіп тұрмын» деді»15.

Бір жолы Нәжашидың елшілері келгенде Расулалла оларға құрақ ұшып ерекше ықыласпен қонақжайлық көрсетті. Сахабалардың кейбірі: «Уа, Расулалла! Қонақтарды біз-ақ күтейік, сіз әуре болмаңыз», – дегенде, Расулалла оларға: «Бұлар Эфиопияға қоныс аударған сахабаларыма қол ұшын созып, жағдай жасаған еді. Сол үшін мен де сыйына сый жасап, қызмет етпекпін», – деп сыпайылық танытты.

Расулалла шалғай аймақтардан өзін жақыннан тануға келген түрлі тайпа өкілдерін қонақтарға арналған үйлерде күтіп, оларға жақын көңіл бөлетін. Оларға дін негіздерін үйретіп, ұстаздар тағайындайтын. Тайпаларына қайтарында шығарып салатын көмекшілер дайындап, жол азықтарын әзірлеп, сый-сыяпат жасап, Ислам дініне қызығушылық танытып, өзін іздеп келген бұл қонақтарға ұмытылмас ыстық ілтипат білдіре шығарып салатын.

Мұтғим ибн Адый Құрайыштың тізгін ұстар басшыларының бірі еді. Әлі мұсылмандықты қабылдамаған кезі. Пайғамбарымыз Тайыфқа барып қайтқан сапарында мүшріктер оны Меккеге кіргізгісі келмеген. Пайғамбарымыз бірқатар Меккенің басшыларына барып жолықса да, ешкім оны өз қорғауына алғысы келмеген. Тек Мұтғим ибн Адый ғана өз қамқорлығына алып, ұлдарын қаруландырып, Меккеге кіруіне жағдай жасаған. Арада біраз жылдар өткенде, Мұтғим мүшріктер қатарында мұсылмандармен болған Бәдір соғысында қаза тапқан болатын. Мұсылмандардың айтулы ақыны Хассан ол кісінің артынан мазмұнды жоқтау жазып, кезінде Пайғамбарымызға көрсеткен жақсылығын еске алған болатын. Пайғамбарымыз да сол жақсылықты еш ұмытпаған болатын. Соғыс бітіп мұсылмандар тұтқындардың ендігі жағдайын ойласып жатқан уақытта Пайғамбарымыз айтып еді: «Егер Мұтғим ибн Адый тірі болып, менен мына тұтқындардың барлығын босатуымды сұраса, құн төлетпей-ақ бәрін босатар едім»16.

Ардақты Пайғамбар берген уәдесінде тұрып, одақтастарына да адалдық танытқан. Хұдайбияда мұсылмандарға жақтас ретінде келісімге отырған Хұзаға тайпасын бірде аяқасты Құрайыштардың жақтасы болып табылатын Бәни Бәкір тайпасының шабуылына ұшыраған болатын. Әсіресе түнде шабуыл жасауына Құрайыштардың көмек бергені мәлім болды. Хұзағалықтар жағдайды Пайғамбарымызға білдіргенде, ол дереу қол жиюға бұйрық берді. Сөйтті де уақыт оздырмай жолға шықты. Бұл оқиға Меккені азат етуге итермелеген оқиға ретінде тарихқа енді17.

Сүйікті Пайғамбарымыз өмір сүрген дәуір шуақты дәуір, бақытты кезең (Аср сағадат) деп аталған. Пайғамбарымыз со