Мирас Кесебаев

 

 

 

ЖЫЛДАМ ОҚЫ

5 есе тез әрі түсініп оқу тәсілдері

 

 

 

Алматы, 2020

Кіріспе

Адамды адам ететін – оқу, білім. Алайда қазіргі заманда ақпарат шектен тыс көп. Адамдар арасындағы әңгіме, газет-журнал мақалалары, интернеттегі форумдар, сайттағы материалдар, түрлі жанрдағы кітаптар, компаниялардың кітапшалары, теледидар мен радиодағы бағдарламалар, айта берсең көп. Оның ішіндегі маңыздысы – оқу арқылы келетін ақпараттар. Адамның тұлға болып қалыптасуына көмектесетін кітаптарды оқу алдыңғы кезекте тұруы керек. Қазіргі таңда елімізде жақсы кітаптар апта сайын жарық көріп жатыр. Тек оқып үлгеру керек.

Өкінішке орай, көпшілігіміздің оқу жылдамдығымыз мектеп кезіндегі деңгейде қалып қойған. Статистикаға сүйенбей-ақ қояйық, елімізде көпшілік жылына бір кітап та оқымайды. Ал дамыған елдерде көпшілік айына бір кітап оқиды. Осы заңдылыққа қарасақ, кітаптың көп оқылуы елдің алға қарай дамуына да едәуір әсер етеді екен.

Бір жағынан, кітапты аз оқуымызға баяу оқу да себепкер болуда. Қолына 300 беттік кітапты алған оқырман алғашқы бес бетті оқығаннан-ақ іші пысып, тезірек жауып тастағысы келеді. Оның үстіне ұялы телефонына хабарламалар келіп назарын аударып әкететіні рас.

Бұл кітапты жазудағы мақсатымыз – оқырманның кітап оқу жылдамдығын арттыру және оқыған кітаптың мазмұнын түсінуді күшейту. Осы арқылы бір кітапты бір аптада, бір күнде, тіпті бірнеше сағатта оқитын деңгейге жетуге болады.

Кітапты жылдам оқу техникасы әуел баста әскерилерді жаттықтыру мақсатында пайда болған. Бірте-бірте қарапайым халықтың игілігіне жарап, қолданысқа көшті. Тарихта кітапты жылдам оқып, тез қорыта білген тұлғалар жетерлік. Мысалы, Ленин кітапты жай парақтап отырып-ақ қажетті ақпаратты қабылдап үлгерген; Сталинге күніне 500 бет қалыпты болған, ол кітапты қарындашпен оқыған; Франклин Рузвельт бір сәтте тұтас мәтінді көре алған; Максим Горький вертикалды тәсілмен оқыған, ал журналды жоғарыдан төмен қарай көз жүгіртіп, оқыған; Бальзак бір сәтте жеті-сегіз жолды көре алған.

Көпшіліктің кітап оқу жылдамдығы мектеп кезіндегі дейгейден өспегенін жоғарыда айтып өттік. Бізге оны өзгертудің мүмкін екендігін айтатын ешкім болмады. Әріп танып, сауат ашқаннан кейін оған мүлдем қайтып оралмадық. Әйтпесе, қаншама оқушының бұл әдіске қуана-қуана кірісетіні анық. Егер сәбиді алғашқы жер бауырлап жүре бастағаннан өз бетінше қалдырсақ, яғни оған жүруді, жүгіруді, секіруді, билеуді үйретпесек, бұнымыз үлкен жауапсыздық болар еді. Сол секілді әріп танып, сөзді буынға бөліп оқуды үйренген оқушыны сол деңгейінде қалдырып, ары қарай дамытпау да жауапсыздыққа жатады. Сол оқушылар, бүгінгінің үлкендері баяу жылдамдықпен бір кітапты алты ай не бір жыл бойы оқып жүр. Егер жылдам оқудың әдістерін білгенде, жылына кемінде 30-40 кітап оқитын еді деп ойлаймын.

Біздің бірнеше азаматтан құралған «Кітап сүйер қауым» деп аталатын кітап оқу ортамыз бар. Мұнда әрбіріміз оқып бітірген кітабымыз туралы телеграмда чатта ойымызды жазып, пікір алмасамыз. Біреудің оқыған кітабынан алған әсерін сұраймыз. Көп кітап оқудан жарыс ұйымдастырамыз. Әр кезде әртүрлі тактика қолданамыз, бірінде бәріміз өзіміз қалаған кітаптарды оқысақ, келесіде әрқайсысы бір тақырыпты терең білгенше сол тақырыптағы кітаптарды оқиды. Кітапты жылдам оқитын жігіттерге қарап қызығамыз да, өзімізді қамшылаймыз. Бұл чаттың істеп тұрғанына бірнеше жылдың жүзі болды.

Менің жұмысым кітаппен тікелей байланысты. Оқырманға пайдасыз кітап кетіп қалмасын деп әрі өзімнің де кітаптардан хабарым болсын деп, көптеген кітаптарды оқуыма тура келеді. Қай кітаптан қандай пайда алуға болатыны туралы мақала жазып отырамын. Бала кезден кітапқа құмарлығым бар еді, осы уақытқа дейін кемінде 400 кітап оқыдым деп ойлаймын. Кітапты көп оқығанымның арқасында жылдам оқу қасиеті оянды. Сосын шетелдік авторлардың осы саладағы кітаптарын оқи отырып, жылдам оқу тәсілдерін тереңірек меңгердім. Бәрін меңгердім деп айту артық болар, бірақ жылдамдығымды едәуір арттырғаны рас. Солай, жылдам оқу тәсілдерін кітап етіп жазып, еліміздің азаматтарына ұсынып отырмыз. Еліміздің ұлтжанды деген әр азаматы білімді болуы шарт. Ал ол кітап оқумен тікелей байланысты. Қандай да бір пайдасы тисе, біз соған қуанамыз.

Әрбір азамат өзін ұдайы дамытып отыруға міндетті. Кітапсыз даму өте баяу жүреді. Кітап деген қазына, ол өзін ашатын адамдарды күтеді. Қазіргі заманда барлық пайдалы ақпараттар кітапқа енген, кез келген саладағы кітапты табуға болады. Ендеше, кітап оқуға қош келдіңіз! Бұл кітап сізге пайдасын тигізеді деп сенемін.

Кітап кімдерге арналған?

Бұл кітаптың ерекшелігі сол – оны кез келген жастағы оқырман оқи алады. Мектеп оқушысы оқыса, жылдам оқуды меңгереді. Содан мектеп бітіргенше көп білім алады. ҰБТ-ға жақсы дайындалып, грант ұтуға көп септігі тиеді.

Студент оқыса, жылдам оқуды, оқығанды есте сақтауды үйренеді. Содан бастап, аз уақытта көп материал оқып үлгеретін болады. Университет қабырғасында жүріп мықты маман болуға қажетті кітаптарды оқып тастайды.

Әдеттегі оқырман оқыса, жылдам оқуды меңгеріп алады. Бұдан кейін оқитын кітап саны артады, ақпаратты есте жақсы сақтайды. Бұрын бір кітап оқитын уақытта енді 4-5 кітап оқитын болады.

Бір салада жұмыс істейтін маман оқыса, жылдам оқуды үйрену арқылы көп пайда табады. Өз саласындағы кітаптардың бәрімен танысып, №1 мықты маман болады. Әлемнің үздік тәжірибелерімен әрдайым танысып, өмірде қолданады.

Артық білім кітапта,
ерінбей оқып көруге.

Абай

1-БӨЛІМ

ДҰРЫС КІТАПТЫ ҚАЛАЙ ТАҢДАЙМЫЗ?

● Кітап оқуға дайындық

● Оқу жылдамдығың қанша? Тексеріп көр.

● Кітапты не үшін оқисыз?

● Ұсыныс

● Кітапты тез шолу

● Кітаптың мазмұнын қарау

● Қызықтырған бір тақырыпты ашып қарау

● Сүзгіден өткізу

● 50 бет қағидасы

● Конспект

● Салаға қатысты кітап таңдау

● Теріп оқу

● Қай тілде оқисың?

● Бір немесе бірнеше жанр?

● Рецензия

Бұл бөлімде біз кітап таңдау, кітап оқудағы мақсатты айқындау, кітаптың мазмұнына қысқаша шолу жасау, кітап оқу атмосферасы жайлы айтамыз.

Кітап оқуға дайындық

Оқуға ыңғайлы отырыстар

1. Жұмсақ орындыққа арқаны тигізіп, 135 градус қиғаштай отырып, аяқты еденге қою керек. Мо-йынға күш түспеуі тиіс.

2. Орындыққа отырып, екі шынтақты үстелге қою керек. Кітапты алдыға қою керек, ал тіреуіш болса, тіпті жақсы.

Көп кітап оқудың пайдасы бар ма?

Әрине, пайдасы орасан. Көркем әдебиеттен алар пайдаңыз – сөздік қорыңыз артады. Шешен сөйлеуге, әдемі сөз оралымдарын жазуға жақсы көмектеседі. Сіз сол тұрақты сөз тіркестерін қолданам деп ойланбайсыз, бірақ ыңғайы келген жерде әлгі сөз аузыңызға түсе қалады. Сөзіңіз өтімді, мысалыңыз маңызға ие бола бастайды.

Тағы бір пайдасы: адам түпсанасында күніне екі миллиондай шешім қабылдайды. Ал түпсанаңыздың негізгі қоры пайдалы ақпараттармен толса, онда өмірдің түрлі салаларында қажетті уақытта қажетті ақпарат басыңызға сап етіп түседі. Мысалы, сіз қазір жүзуді үйренсеңіз, оны ертең қолдануыңыз екіталай. Ал он жылдан кейін суға батқан біреуді құтқарғанда қажет болуы мүмкін. Кітаптың ақпараты да сол секілді. Қашан кәдеңізге жарарын білмейсіз. Уақыт өте келе алдыңыздан шыққанда, кітаптан оқыған ақпарат екенін біліп отырасыз.

Адамды адам еткен – кітап. Адамзат еткен – кітапхана.

Әбіш Кекілбаев

Оқырманға кеңес

1. Кітап оқуға арналған орын болғаны дұрыс. Ыңғайлы әрі ауасы таза болғаны жақсы.

2. Жарық сол жақтан түсуі керек.

3. Кітап пен көз арасы 30-35 см болғаны абзал.

4. Жолда кітап оқымауға тырысу керек. Себебі көзге салмақ түседі.

5. Кітапты тыныштықта оқыған абзал. Себебі адамның назарын аударып, ойын бұзатын нәрселер болмайды. Ақпарат та жақсы меңгеріледі.

6. Кітаптың жанында дәптер болғаны жақсы. Кітаптан түртіп алатын ақпараттар, жаңадан туындаған идеялар, дәйексөздер болады, соларды дер кезінде жазып отыру керек.

7. «Помодоро» тәсілін қолданыңыз. Яғни, 25 минут кітап оқып, 5 минут демалыңыз. Демалыс кезінде телефоныңызды қарап, су әкеліп, көзге жаттығу жасап алыңыз.

8. Кітаптан конспект жасаған дәптерді қайталап оқып тұрыңыз. Ол жаңа кітап оқуға шабыт береді, идеяларды еске түсіреді.

9. Оқитын кітаптардың тізімін жасап қойыңыз. Бұлай жасаудың пайдасы сол, не оқимын деп ойланғанда кітабыңыз әрдайым дайын тұрады әрі қанша кітап оқығаныңыз да көз алдыңызда тұрады.

10. «Бақуатты адамдарда – үлкен кітапхана, кедейлерде – үлкен теледидар болады» деген өмірден алынған сөз бар. Сондықтан өзіңізге ұнаған, айтары көп, пайдалы кітаптарды өз кітапханаңызға жинағаныңыз жөн. Ол үшін, қажет болса, айлығыңыздың аз ғана бөлігін (5%) жұмсап отырсаңыз жеткілікті.

11. Күн сайын кітап оқитын бір уақытыңыз болғаны дұрыс, мысалы, 1-2 сағат. Егер мұндай мүмкіндік болмаса, онда бір күн ішіне бөліп тастап, 20-30 минуттан оқыңыз.

12. Егер аудиокітап таңдасаңыз, ол көркем әдебиет болғаны дұрыс. Ал талдауды қажет ететін кітаптарды қағаз түрінде оқыған дұрыс.

13. Оқыған кітаптарыңызбен бөлісіп отырыңыз. Егер бөліссеңіз, оқығаныңыз есіңізде қалады.

Кітап дегеніміз – алдыңғы ұрпақтың артқы ұрпаққа қалдырған рухани өсиеті. Кітап оқудан тыйылсақ, ой ойлаудан да тыйылар едік.

Ғабит Мүсірепов

Оқу жылдамдығыңыз қанша?
Тексеріп көр.

Әлдеқандай кітапты тоқтап қалмай оқып жатқан болсаңыз – ол сіздің жылдам оқуға деген берік ниетіңізді білдіреді. Құттықтаймын! Сіз жылдам оқудың пайдасын көп көретін боласыз.

Кез келген істің шебері болу оңай емес. Оған ұзақ уақыт машықтанып, жаттығу қажет. Ағаштан түйін түйіп, ою ойған шебер ең алғаш ағашты аралап үйренетіні белгілі. Бәріміз «А» деген әріпті танудан оқуды бастағанбыз. Сол секілді біз де алғашқы жаттығуды бастаймыз. Бұл жаттығу сіздің оқу жылдамдығыңызды анықтау үшін беріледі. Ал кітапты оқып біткенде тағы да осындай жаттығумен нәтижеңізді тексеріп, өзгерісті көретін боласыз. Біраз уақытқа созылған жаттығулардан кейін оқу жылдамдығыңыз артқанда, алғашқы деңгейіңізді езу тартып еске алатын боласыз.

№1 жаттығу

Мақсаты: оқу жылдамдығын тексеру

Шарты: Секундомерді қосып, төмендегі мәтінді оқып біткенде тоқтатыңыз.

Әлтай нанға тоймаушы еді. Басы дәу, үрпек шаш, мойны қылдырықтай, шүңірек көз, томпақ ауыз қара бала болатын. Болбырақ оқуға олақ, есі-дерті ауқатқа ауып кеткен сияқты еді. Сабақтан қала береді. Ебі келсе асханаға кезекші болуға тырысады. Кезекшінің міндеті – екі шелекпен өзеннен еңірете су тасиды. Жүз баланы асырайтын тайқазан толғанша тасиды. Одан ыдыс-аяқ жууға қосымша тағы тасиды. Кезекшіліктің ең ауыры осы. Интернаттың іргесін жалап ағатын өзеннен асханаға құбыр тартуға ол кезде шама келмеді ме, әлде құнт болмады ма, біз қайдан білейік, әйтеуір, ауыр-ауыр екі шелек буыны бекіп, бұғанасы қатпаған жеткіншектердің екі иінінен зілдей басып, онсыз да тапал бойды төмен тартар еді.

Кезекші су мәселесін шешкен соң, картоп аршуға кіріседі. Одан кейін ұзыннан-ұзақ созылған үстелге екі қатар қалайы тәрелкелерді, қисық-қыңыр қалайы қасықтарды қойып шығады. Содан соң барып әрбір тәрелкенің тұсына тілдей-тілдей кесілген қара нан қояды. Бұл кезде Әлтайдың қасына тәрбиеші немесе аспаздың өзі ілесіп жүреді. Соның өзінде де Әлтай олардың қырағы көзін ала беріп, бірер кесегін томпақ ауызға бұралақтап ұрып жібереді. Тәрбиеші оның аузына күдіктене қарар еді. Бірақ Әлтай сыр бермейтін. Сірә, нанды шайнамай жұтып жіберетін шығар.

Түс кезінде мектептен балалар апыр-топыр жарыса оралады. Кітаптарын бөлмеге қояр-қоймас, асханаға қарай анталар. Сонда Әлтай оларға кәдімгідей одыраңдап:

– Өй, өңшең жалмауыз, топырламай бір-бірлеп кіріңдер, – деп есіктің аузында тұрады.

Кезекшілік күні өткен соң Әлтайдың көңілі той тарқағандай құлазып қалады. Интернаттың әшмүшкедей нормалы нанын місе тұтпай, қоңқылдап, сабақ біткенше әрең шыдайды. Кейде соңғы сабақтан қашып кетеді. Жол-жөнекей драмтеатрға соғып, қандай спектакль жүретінін, қандай контрамарка болатынын біліп алады. Интернатқа келе сала ас үйден бір түйір картоп сұрап алып, оны ойып мөр жасайды. Кітаптың қатырма мұқабасын кесіп-кесіп картопқа сия жағып, мөрді картонға мұқият басады. Сөйтіп әрбір контрамарканы нанға айырбастайды. Театрға барушы талапкерлер талайды. Аш қалуға бейіл, бірақ «Қобыландыны», «Қыз Жібекті» көруге құштарлар, құдайға шүкір, бар. Театрдың қызметкерлері ойын соңында контрамарканың соншалықты көбейіп кеткеніне таң қалысады.

Нанды қиып, театрға барғандар спектакльден қайтып келгенде қарындары ашады.

– Ұйықтаған соң қарынның ашқаны білінбейді, – дейді әр нәрседен хабары бар карачай Хасболат.

– Онда шуылдамай тезірек жатайық, – дейді балалар.

Балалар ұйқыға кетеді. Бір бөлмеде он адам жатады. Бәрі әскер балалары. Бәрі де ауылдан келген. Облыс орталығында соғыстан соң жаңадан ашылған интернат-пансионда жатып оқиды. Майданнан әкесі қайтпағандар, соғыстан ағасы келмегендер, аш қарын ұйқыда түстерінде ауылдың нарт қызыл таба нанын көріп, тамсанып жатады.

Осы кезде Әлтай басын көрпемен жауып алып, нан жейді. Біреу естіп қоймасын деп, дымын шығармауға тырысады. Контрамаркаға айырбастап алған нанды тауысқанша ұйқы жоқ.

Бір күні Әлтай әшкереленіп қалды. Сәттіғұл дейтін бала оның түнде нан жеп жатқанын біліп қойыпты.

– Палундра! – деп Сәттіғұл айқай салсын. Балалардың бәрі үй өртеніп бара жатқандай орындарынан сасқалақтап атып-атып тұрсын.

– Не боп қалды?!

– Әлтай нан жеп жатыр!

– Нан?!

«Нан» деген сөзді естігенде, ұйқы шайдай ашылады. Жеті түн ішінде таң атып, күн шығып, он жетімнің тар бөлмесіне нұр шашырағандай болады. «Н