Вавилондағы ең бай адам

Бұлдыраған болашағыңды алға қарай созылған жол секілді қараңызшы. Осы жол бойына атқарғың келетін талай мұраттар бар... алға жетелейтін талай тілектер жолығады.

Алға жетелеген түрткілер мен тілектерді іске асыру үшін сізге табысты болу керек. Ол үшін келесі беттегі қаржы қағидаларын қолға алыңыз. Олар сізге әмиянды қампайтуға мүмкіндік беретіндей, қабысқан әмиянның қаттылығынан гөрі, бағыңызды баянды етуге жол ашқай.

Физиканың ауырлық заңы сияқты, олар да әмбебап әрі өзгермейді. Бұл қағидалар сізге де бұлжымастан өз мүмкіндігін дәлелдейді, өйткені бұлар талай адамдардың қажетіне жарағандай, әмиян қампайтуға да, банктегі шотты толтыру мен қаржылай ілгерілеуге деген нағыз сенімді кілт.

Есте болсын, ақша әруақта игіліктің қарапайым ережесін ұғатындардың қолында.

1. Әмиянды қампита бастаңыз.

2. Шығынды қадағалаңыз.

3. Ақшаңызды еселеуге қамданыңыз.

4. Жинағыңызды жойылудан сақтаңыз.

5. Әр сатықты (покупка) пайдалы салым етіңіз.

6. Келешек табыс көзін қамтыңыз.

7. Пайда табу қабілетіңізді дамыта түсіңіз.

Алғы сөз

Біздің ұлт ретінде дамуымыз әр азаматтың қаржылай өркендеуіне тікелей байланысты. Бұл кітапша болса, әрқайсымыздың табысты болуымызға қажетті сала болып табылатын жеке дара табысқа жету жолын зерделейді.

Табыс дегеніміз – жетістік сияқты өз күшіміз бен қабілетіміздің нәтижесі. Дұрыс дайындық – біздің жетістігіміздің кепілі. Біздің әрекетіміз ойымыздан гөрі ақылды бола алмайды. Біздің ойлау қабілетіміз болса, түсінігімізден гөрі ақылды бола алмайды.

Бұл кітапша әу баста қабысқан әмиянға дәру ретінде ойластырылған. Мақсат – баюды мұрат еткендерге жәрдем ету мен қаражат мәселесіне қарапайым жолмен үңілу. Кітап сізге ақша табуға, оны сақтай білуге әрі жинақ қаржыны жаңа ақша тудыруға итермелеуге көмектеседі.

Ол үшін біз, бүгінде әлем мойындаған, қолданыстағы негізгі қаржы ұстанымын туындатқан, әлемдік қаражат бесігі болған, ежелгі Вавилонға аттанамыз.

Жаңа оқырмандарға автор, мұны бұрынырақ оқып, өз жетістіктерін құлшына жеткізген кісілердей, кітаптың әр парағы әмиян толтыруға әрі күрмеулі қаржы мәселесінің шешілуіне керек ықылас тудыруын шын жүректен тілейді.

Сонымен бірге, автор бұл кітапты оқуды достарына, туыстары мен әріптестеріне ұсынған пайдагерлерге шынайы ықыласын алдын-ала білдіреді. Өйткені осы еңбекте айтылған принциптерді қолдана отырып машыққан, соның нәтижесімен айтарлықтай жемісін көрген кісілердің шынайы мадақ пікірі аса құнды.

Ақшаның нағыз бағасын білген, берік те сынақтан өткен қаржылық принциптерді қолданып ақша тапқан өзінің тұрғындарының арқасында ғана Вавилон шаһары ежелгі дүниедегі аса байыған қалаға айналған еді. Вавилондықтар бүгінгі біздің әрқайсымыз тілеген мұратқа қол жеткізді: ол – әркімнің өз келешегін тұрақты табыспен қамтуы.

Вавилон. Тарихи сипатсөз

Тарих беттерінен Вавилоннан басқа әйгілі қаланы табу мүмкін емес. Оның бір ғана атауының өзі адамды байлық пен ұлылық туралы небір ойға жетелейді. Бұл қаланың қазынасы есепсіз байлыққа толы болған. Әрине, осындай бай шаһарды жұрт аса ыңғайлы жерде, ауасы жанға шипалы тропикалық жұмақта орналасқандай, оны айнала қыруар орман-тоғай мен пайдалы қазбаның кеніші болғандай елестетеді. Бірақ мұның бірі де болмаған. Қала шөлейіт ойпаттағы Евфрат өзенінің жағасында жайғасқан еді. Айнала орман түгіл тоғай да жоқ, ешбір пайдалы қазба да болмады. Тіпті құрылысқа жарайтын тас та табылмайтын. Вавилон дәстүрлі сауда жолынан да алшақ болатын. Анда-санда жауатын жауын мөлшері егін егуге жеткіліксіз еді.

Вавилон – қолда бар шектеулі мүмкіндік пен жарақты жарата отырып, адамзаттың ұлы мақсаттарға қол жеткізу нәтижесінің жарқын үлгісі. Бұл ірі қаланың тірлігі мен байлығы адамның қолымен жасалған игіліктен ғана құралып еді.

Вавилонда бар болғаны басты екі ресурс болды: құнарлы топырақ пен өзен суы. Адамзат тарихындағы алапат жасампаздық құрылыстың бірі – бөгет пен қыруар суарғыш арықтар арқылы өзен суын егін алқаптарына шығара білді. Бұл – тарихтан белгілі, осындай ірі ауқымдағы инженерлік жетістіктің біреуі ғана. Әзірге әлем мұндай суару жүйесінің көмегімен алынған ағыл-тегіл қырманды көрген емес.

Бақытқа орай, Вавилонның ұзақ ғұмыры бойында билеген патшалар басқындық пен тонауды басты мақсат етпегендер еді. Олардың көптеген соғыстары негізінен жергілікті сипатта немесе қорғаныс қана болды да, Вавилонның бай қазынасына ынтыққан сыртқы басынған жауға қарсы бағытталды. Бұл қаланы билеген көрнекті басшылардың есімдері өздерінің кемеңгерлігі мен іскерлігі және әділеттігі арқасында бүгінге жетті. Жалпы, Вавилонда әлемді билеуге тыраштанған өркөкірек монархтар болған емес.

Вавилон бүгінде қала ретінде ғұмыр кешуден қалған. Оны тұрғызып, мыңдаған жылдар бойы тұрған онда өмірлерін сүрген жанкешті адамдар қаладан кеткесін, көп ұзамай Вавилон шаһар шөлдаланың үйіндісіне айналды. Азиядағы бұл қала Суэц суарнасынан шығысқа қарай 950 шақырым, Парсы шығанағынан солтұсқа қарай, америкалық Аризона штатының Юма қаласының ендігінде орналасыпты. Құрғақ та ыстық климат бұл екі қаланың екеуіне де тән жағдай.

Бір кездері ауыл шаруашылығы гүлденіп, халық тұтаса қоныстанған Евфрат ойпаты бүгінде қайтадан жел қыдырған шөлдалаға айналды. Сараң шыққан шөптесін өсімдіктер мен шөлге төзімді бұта біткен құм боранмен күресуде. Ойпаттағы жайқалған алқап та, керілген қалалар да, созылған бай саудагерлердің керуендері де көрінбейді. Біздің дәуірімізден бұрын осы күнге дейін бұл жерді аз санды көшпелі араб малшылары мекен етіпті.

Ойпатты бойлап шашыраған төбелер. Ғасырлар бойы бұл маңды аралаған саяхатшылар көзге түсер ештеңені байқамай келді. Бұл төбелерге деген тарихи қазбашылардың назары анда-санда жауатын жауын шайып шығарған кәрлен сынықтары мен кірпіштердің арқасында қаққан қазыққа айналды. Еуропалық және америкалық мұражайлар қаржыландыратын экспедициялар мұнда қазба жұмысына аттанып, көп ұзамай бұл төбелерде ежелгі қалалардың үйіндісі жатқанын анықтады. Дұрысы, ол төбелер – қалалардың моласы еді.

Вавилон солардың бірі болатын. Жиырма ғасырдай уақыт бойы құм боран оны жасырып келген еді. Оның саз кірпіштен қаланған бекінісі езіліп, қайтадан сазға айналыпты. Бір кездегі ең бай Вавилон қаласы бар болғаны үйім саз болып кеткен. Бірнеше ғасырлық мәлімет жойылған, бірақ оның көшелерінен ғасырлар бойғы шөгінділер сылынған соң, адам көзіне ұлы тәуханалар мен сарайлар бой көрсетті.

Көптеген оқымыстылар, бұл ойпаттағы Вавилон мен басқа қалаларға тән өркениет – адамзат тарихының ең ежелгісі деп есептейді. Ол жөнінде 8000 жыл бұрынғы ескерімдер пайда болған. Бәрінен бұрын оқымыстылардың бұл датаны анықтаған тәсілі қызғылықты. Вавилон үйіндісінен күн тұтылуына байланысты жазбалар табылып отыр. Астрономдар жазбада көрсетілген күнтұтылым уақытын есептеп шығарып, вавилондық және қазіргі күнтізбенің байланысы анықталды.

Осылайша, 8000 жыл бұрынғы шумерлер бекінісі бар Вавилонда тұрған. Әйтпесе, бұл қалалардың тұрғыны бізден қанша ғасыр бұрын өмір сүргенін тек қана болжауға болар еді. Ол тұрғындар сол кездің өзінде-ақ бекініске тығылған жабайылар емес еді. Тарихтың айғағына сенсек, олар адамзаттың алғашқы инженерлері мен жұлдызшылары, бастапқы математиктері мен қаржыгерлері, алғашқы жазбаға жүгінген сауаттылары болатын.

Шөліркеген ойпатты суармалы жұмаққа айналдырған олардың суару жүйесі туралы әңгімелеп те кеттік. Сол арықтар мен суарналардың қалдықтары әлі күнге дейін құм басса да айқын байқалады. Кейбір суарналардың шамасына қарап, олардың аңғарына бірнеше атты қатар өтетіндей әсер алуға болады. Ауқымына қарағанда, олар Колорадо мен Юта штаттарындағы ең ірі суарналармен тайталаса алар еді.

Ойпатты суарумен бірге, вавилондық инженерлер алыптығы жағынан одан да кем түспейтін ірі жобалар жүзеге асырған. Құйтырқы құрғату жүйесінің арқасында, олар Евфрат пен Тигр өзендерінің сағаларын құрғатып, енапат аумақты ауыл шаруашылығына жарамды етіпті.

Ежелгі грек саяхатшысы әрі тарихшысы Геродот гүлдеп тұрған шағында Вавилонға барыпты да, бізге шетелдік көзімен жалғыз ғана сипаттамасын мұра етіпті. Өз еңбегінде ол бізге бұл қаланың бейнесін сипаттап, тұрғындарының ерекше әдеттері мен салттары туралы жазып қалдырған. Ол жердің құнарын, бидай мен арпа дақылдарының ағыл-тегіл қырманын қайран қала атап өтіпті.

Вавилонның даңқы өшті, бірақ оның даналығы бізге жетті. Сонысы үшін оның жазуға құмар тұрғындарына қарыздармыз. Есте жоқ ескі сол заманда қағаз да әлі болмаған еді. Оның орнына Вавилон тұрғындары өз ойларын иленген саздан қалың парақ жасай отырып, оған бітік жазбаларды ойып түсірді. Жазба түскен сазпарақтарды күйдіріп, пісірді. Олардың өлшемі 15х20 см және қалыңдығы 2см болатын.

Бұл саз парақтар сол кезде қазіргі біздің хат жазғанымыздай, кеңінен қолданысқа түскен. Оларға аңыз, өлең, тарихи мәліметтер, патша жарлығы, меншікке деген құқық, қарыздық міндеттеме, тіпті шалғай қалаларға жөнелтілген хаттар да жазылған. Бұл сазпарақтар олардың авторларының жеке ғұмырларына көз тігуге бізге мұрсат беріп отыр. Мәселен, саудагердің сазпарағында, бәленше деген сатықшы келіп, сиырын жеті қап бидайға айырбастағаны, оның үшеуі сол бойда, қалған төртеуі айтылған кезде берілетіні жазылыпты.

Археологтар қала үйіндісінде жақсы сақталған жүздеген, тіпті мыңдаған сазбітіктерден құралған бүтін бір кітапхана тапты.

Вавилонның кереметтерінің бірі оны қоршаған бекінісі болатын. Замандастарымыз оны «дүниенің жеті кереметіне» жататын Мысырдың ұлы пирамидасымен теңестірді. Қаланың бастапқы қалыптасу кезінде Семирамида патшайым бекіністі салуға жарлық бергендігі жөнінде уәж айтылады. Қазба барысында оның бастапқы дуалының ізі табылмады. Сол кездегі айтылған уәжге қарағанда, бекініс биіктігі 15-тен 18 метрге дейін болғандығын қорытуға болады. Бекініс сырты күйдірілген кірпішпен қапталып, оның сыртынан су толтырылған ор айналдыра қоршап тұрған.

Кейініректегі дуал қабырғасын тұрғызу шамамен біздің дәуірімізге дейінгі 600 жыл бұрын билеген Набупаласар патша тұсында басталған сыңайлы. Құрылыстың үлкендігі сондай – ол құрылыстың соңын көрмей дүниеден өтіпті. Бекіністі аяқтау оның ұлы Набуқұданасырға бұйырып, оның есімі Библия хикаяларына енгізілген еді.

Дуалдың биіктігі мен ұзындығы қайран қалдырады. Сенімді тарихи дереккөздер оның биіктігі 50 метрге жетеғабыл болып, бүгінгі он бес қат үймен биіктес болған секілді. Бекіністің жалпы ұзындығы 14-18 шақырымды құраған. Дуалдың үстіңгі бөлігінің жалпақтығы сондай – оның үстінен алты ат жегілген арба еркін өткен. Осы бір енапат құрылыстан бүгінде іргетас пен ордың үзіктері ғана қалған. Бекіністің құлауына күш салған табиғат апатынан басқа, өз құрылыстарына кірпішін тасыған араптар да қол тигізді.

Вавилон бекінісіне қарсы атышулы соғысы жеткілікті сол кездегі талай басқыншылар кезек пе кезек шабуылдады. Талай патшалар Вавилонды тізе бүктіруге тырысқанымен, әрдайым да нәтижесіз болды. Оған шабуылдаған әскердің санын шамалауға ғана болар. Тарихшылардың айтуынша, 100 мың атты, 25 мың әскери арбалы, әрқайсысында мың адамы бар 1200 жаяу әскер қарсы шыққан. Әскери жарақ пен шабуыл жолдарына қойма салу жұмыстары үшін соғысқа дайындық көбіне екі жылдан үш жылға дейінгі мерзімді қамтыған.

Вавилон көбінесе, қазіргі қалаларға ұқсаған. Оның көшелері мен дүкендері болды. Кезбе сатушылар тұрғын маңдарда өз тауарларын ұсынып жүретін. Абыздар болса, өз ғибадаттарын заңғар тәуханаларда атқарды. Қаланың қақ ортасында ішкі дуалмен қоршалған патша сарайы орналасқан. Оның дуалы сыртқы бекіністен де биік болыпты.

Вавилондықтар аса шебер суретші әрі қолөнерші болған. Олар мүсін мен көрнек (картина) жасап, мата тоқып, алтын бұйым өндірді, темір қару-жарақ пен шаруашылық құралдарын шығарды. Зергерлер көздің жауын алар әшекей жасады. Бай вавилондықтар моласынан табылған олардың бірқатары бүгінде әлемнің жетекші мұражайларында көрсетілуде.

Адамзаттың қалған бөлігі ағашты тас балтамен соққылап жатқанда, аң аулап күн көріп, найза мен жебелеріне шақпақ тас байлап соғысып жүргенде, вавилондықтар темір балта тұтынып, найза мен жебелеріне темір ұшық орнатқан еді.

Вавилондықтар сауатты қаржыгер әрі саудагер болды. Айырбас құралы ретінде олар ақшаны бірінші болып ойлап шығарып, сондай-ақ, қарыздық жазба мен меншік құқығын бекіткен құжаттың алғашқы нұсқасын дүниеге келтірген. Вавилон өзінің тарихында, біздің дәуірімізге дейінгі 540 жылды қоспағанда, бірде-бір басқыншыға тізе бүкпеді. Тіпті жеңілген күнде де оның бекінісі бұзылмаған күйі қалып отырған. Вавилонның күйреуі де ерекше. Сол кездегі әйгілі басқыншы, парсылық Кир патша қалаға шабуыл бастайды. Вавилонның патшасы Набонид кеңесшілері оған қаладан шығып, бекініске қатер төндірместен, Кирге тойтарыс беруге ақыл береді. Вавилон әскері жеңіліп, қашады. Кир ашық тұрған қақпа арқылы Вавилонға емін-еркін басып кіреді.

Осы кезден бастап, Вавилонның қуаты мен келбеті құлдырай берді де, бірнеше жүз жылдан соң қала қаңырап қалып, оның құландысы жел мен құмның құзырына берілді. Вавилон осылай күйреді де, одан кейін ешуақытта қайта қалпына келген емес, бірақ ол біздің қазіргі өркениетімізге көп нәрсе беріп кетті.

Аяусыз уақыт заңғар бекініс пен сарайларды шаңға айналдырды, алайда Вавилонның даналығы ғасырдан ғасырға көше бермек.

Ақша – бұл жер бетіндегі сәттілік өлшенетін құрал.

Ақша ең жақсы нәрседен ләззат алуға мүмкіндік береді.

Қаржы табуды реттейтін қарапайым заңдарды ұғатындар үшін ақша ағыл-тегіл.

Бүгінгі ақша да, ежелгі Вавилонның көшелерін маңғаздана кезген байлар кезіндегідей, алты мың жыл бұрынғы заңға бағынады.

Баюды көксеген кісі

Вавилондық қос доңғалақты арба жасайтын Бансыр шебердің ұнжырғасы түсіп кеткен. Аласа дуалға отырып алып, айнала шолып еді, көзіне өзінің тоқал тамы мен қақпасы айқара ашық шағын шеберханасы түсті, одан әлі бітпеген арба көрінеді.

Есік саңылауынан күйбеңдеген әйелі де көрініп қояды, оның анда-санда күйеуіне ұрлана қарап қоюынан, ет салынған қаптың да босағанын байқауға болады, демек, Бансырға балға мен балтаны алып, арбаның жақтауына былғарысын керіп, арбаның бұдырын тегістеп, көркемдей бояп, ауқатты біреуге сату керек деген сөз.

Бірақ оның шымыр денесі орнынан қозғалар емес. Басты тұмшалаған ойлар алуан мәселені қопсытып, оның бірде-біреуіне жауап табатын түрі жоқ. Оның үстіне, Евфрат ойпатына тән ыстық күн де аяйтын емес, әр сәулесі жебедей қадалады. Шебер мойнынан сорғалаған тердің жүн басқан төсіне барып құйылып жатқанын да сезер емес.

Оның үйінің арт жағында патша сарайын қоршаған сатылы дуал көкке ұмтыла түсетіндей көрінеді. Дуал жанында жайғасқан Ваала храмының алуан жарқын түске боялған мұнарасының ұшы аспан тіреп тұрғандай асқақ. Осы бір құдіретті көріністің қалқасында барынша мыжырайған, қаптаған лашық үйлердің арасында Бансырдікі де өзінше орын теуіпті. Вавилонда барынша асқақтық пен бейшаралық көрініс қатар қоныстанып, көзге түрткен байлық пен жанарды жүдеткен жұпынылық ешбір жоспарсыз әрі жүйесіз былыға жайғасқан.

Егер ол айналаға көз салудан жалықпаса, байлардың сыңғырлаған күймелерін, сығылысқан сәнді шапаталы саудагерлер мен жалаңаяқ кедейлерді көрер еді. Арбалы байлардың өзі патшаның аспалы бағын суару үшін меспен су тасыған құлдарға жол беріп, ығысқан болар еді.

Бансырда қаланың ығы-жығы тірлігіне назар аударатын хал жоқ, оның басы бірі кіріп, бірі шыққан ойлардан босар емес. Оны тек қана әлдебір ішекті аспаптың дыңғырлаған дыбысы селт еткізді. Ол жалт қараса, алдында ыржиған қалпы, өзінің күйші досы Қобби екен.

– Жаратқан жарылқасын, досым, – деп бастады Қобби өзінің жарқын сәлемін. – Шамасы шынымен де, солай болған секілді ғой, бос отырған түріңе қарағанда. Сенің бұл жетістігіңе жол болсын, тіпті оны бөлісуге де әзірмін. Сенің әмияның толы болды ғой, әйтпесе шеберханада ақ тер, көк тер болып жатар едің. Сондықтан одан да бейшара екі шекелді маған шығара ғой, төрелердің бүгінгі кешкі салтанатына дейін. Сен ол екі шекелдің өзіңе сол күйінде қалай оралғанын да байқамай қаласың.

– Менде екі шекел болса, – деп міңгірледі Бансыр, – оны ешкімге, тіпті саған да бермес едім, өйткені менің барым да, нарым да сол болар еді. Ал бар байлығын кім береді, досым-ау.

– Не естіп тұрмын, осы мен?! – Қобби қайран қала дауыстады. – Әмияныңда бірде-бір шекел болмаса не істеп отырсың, дуалға орнатқан мүсінге ұқсап, ойбай-ау! Анау арбаны неге бітірмейсің?! Сен қалайша менің тәп-тәуір тәбетімді қанағаттандырмақсың, а?! Мына тұрысың саған ұқсамайды, досым. Сенің арындаған қуатың қайда? Сені қай албасты басты екен?

– Бұл мен үшін Жаратқанның сынағы болар, – деп келісе кетті Бансыр. – Бәрі де менің бір түс көргенімнен басталды. Қайдағы бір оңбаған түс кірді. Түсімде мен шылқыған бай болып кетіппін, белдігі