ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

Б 13

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Құдайберді Бағашар

Б 13 Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с.) ғибадаты – «Таным» баспасы, Алматы: 2023 – 136 бет.

ISBN 978-601-7926-17-5

Кітап соңғы пайғамбар Мұхаммед Мұстафаның (с.а.с.) құлшылығына арналған. Құран оқу, намаз, ораза, дұға секілді ғибадаттарды өте терең әрі ықыласпен атқарған ол үмбетіне үлкен өнеге қалдырған. Кітап соңғы Елшіні осы қырынан танытуды мақсат етеді.

Еңбек барша оқырман қауымға арналған.

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

ISBN 978-601-7926-17-5

© «Таным» баспасы, 2023

Алғысөз

Адамзаттың асыл тәжі Мұхаммед пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) ғибадатпен өткен ғибратты ғұмыры уақыт өткен сайын жаңғырып, асқақтай түсуде. Алла разылығы үшін жасаған әрбір ісі мен айтқан әрбір сөзі – пайғамбарлық болмысы мен адамгершілік қырының қаншалықты қасиетті ұғымға ие екендігін көрсетуде.

Соңғы Елшінің адами болмысы Алланың бұйрығымен һәм шынайы құлшылықтың нәтижесінде шыңдалып, кемеңгерліктің биік тұғырына көтерілген еді. Сондықтан намазды әзірет Мұхаммедтің (с.а.с.) өзіне ұқсатуға болады. Ораза әзірет Мұхаммедтің (с.а.с.) тұлғалық қасиетіне айналған.

Қажылық, зекет, қайырымдылық және басқа да бүкіл ғибадат түрлері адамның Аллаға деген сүйіспеншілігін арттырып, Расулалланың тұлғалық қасиетін бойымызға сіңіруге зор септігін тигізеді.

Бір сөзбен айтқанда, әзірет Мұхаммедті (с.а.с.) намазбен тамырлас, оразамен бауыр, қажылықпен сағына көріскен туыс, зекет пен қайырымдылық ешқашан ұмытылмас досындай болғандықтан, оның осы ғажайып болмысын осы құлшылықтарды әрдайым мүлтіксіз орындағанда ғана түсінеміз. Шынайы терең құлшылдық, тақуалық – әзірет Мұхаммед (с.а.с.) секілді өмір сүрудің белгісі. Расулалланың ғибадаттармен етене жақын болу құлшынысына зерделеп қарағанда ғана бұл мәселе анағұрлым айқындала түседі.

Расулалланың ерекше құлшыныс, қажыр-қайратпен жасаған ғибадаттары оның сыртқы көрінісі ғана. Пайғамбарымыз осы құлшылықтарды жан-дүниесімен сезініп, кемеліне жеткізе орындаған. Алла тағаламен екі арадағы сүйіспеншілікті тілмен айтып жеткізу мүмкін емес. Көңілдің мөлдір бұлақтай тазарып, сезімнің арайлап атқан ақ таңындай айналаға шапақ шашқандай күйде болуы осы құлшылықты кемеліне жеткізіп орындауынан болса керек-ті. Сондықтан әзірет Мұхаммед (с.а.с.) – намаздың Пайғамбары, оразаның Нәбиі, қайырымдылықтың Расулы, дұғаның Елшісі әрі Алланың Сүйіктісі. Нақтырақ айтқанда, ол – уақыт пен мекеннің үстіне орнатылған «намаз». Ол – рухқа дарыған «ораза». Ол – ғаламды иман әлеміне бет бұрғызу үшін орындалған «қажылық». Ол – үздіксіз жауап берілген «дұға». Ол – өмірді ізгілікке бастаған «қайырымдылық». Ол – құлшылықтың соққан «жүрегі», ойланатын «сана-сезімі», тіпті құлшылықтың «рухы».

Соңғы Нәби бүкіл болмысты Құран арқылы зерделеп, уахидың түпкі мағынасына үңіле білді. Дүниедегі қарама-қайшылықтар мен ғаламның сырын түсініп, азған рух пен семген санаға жан бітірді. Болмыс атаулыға уахи сәулесімен дұрыс мағына беріп, жағдаяттар мен құбылыстардың мәңгілікке жалғасқан өлшемдерін жүйелеу үшін жіберілген. Оның пайғамбарлық атты қасиетті міндетімен атқарған ісі, негізінде, нағыз ғибадаттан құралған. Бұл қасиетті міндеттің ең басты мәні – Жаратушы иенің разылығына бөлену.

Онсыз да Расулалланың есімі Алланың есімінің жанына, әуелі құл екенін білдіре отырып жазылған. Оның құлға лайық тірлігі пайғамбарлығын үстем етті. Пайғамбарлықтың өзегі де құлша өмір сүруден тұратын еді. Яғни, оның пайғамбарлығы құлшылығы арқылы өмірге етене ұштасқан. Оның құлшылығы пайғамбарлықпен қатар жетілген.

Құлшылық пен кішіпейілдік – пайғамбарлықтың таусылмас азығы. Негізінде, Расулалланың құлға тән сипаты оны Жаратушыға жақындатты, әрі уахидің ғажап сырлары Пайғамбарымыз арқылы ашылды. Құлша ғұмыр кешудің сипаттары намаз әрекеттерінде анық байқалады. Пайғамбарлыққа тән иман түсінігін һижрет пен жиһад айқындайды. Өмірді пайғамбарлық көзбен зерделеген иманға толы жүрек пен кәміл ақыл уахидың тұңғиық тереңінен нәр алып, тіршілік толқыныстарын сол арқылы өлшеп, бағдарлайды.

Ғибадат пендені Алланың құзырына бастап, пенденің танып, түстей алмаған ғажайыптарын көруіне ықпал етеді. Ғибадат арқылы әр заттың мағыналары анықталып, мәселенің түйіні тарқатылады һәм пенде өзі қол жеткізе алмаған биік асуларды бағындырады.

Мұхаммед пайғамбарға (с.а.с.) тән ғибадат адамның атын Алланың есіміне жақын жаздырады. Жаратушыға жақындаудың терең сыры құлшылық екеніне зер салсақ, құлшылықтың бұндай биік белесін тек соңғы Нәби ғана бағындырған. Бұған оның Алла тағаланың жанындағы ерекше орынды елшілігімен жарқын мысал.

«Жаратқан Раббыңның есімімен оқы» деп түскен Құранды әзірет Мұхаммед (с.а.с.) ғибадат тереңдігіне бойлай отырып оқу арқылы өмір сүрудің мәні мен маңызын көрсетіп кетті. Осы себепті әрбір оқиғаның себеп-салдарына бей-жай қарамай, кез келген құбылыспен бетпе-бет келгенде, дереу құлшылық жасауға асыққан. Мәселен, табиғаттың тылсым сырлары Ай мен Күн тұтылғанда да дереу намаз оқуға кіріскен. Аштық пен құрғақшылық тықсырғанда да Жаратқаннан тілек тілеп, дұға жасап қол жайған. Еңсесін зіл батпан қайғы-мұң басқан сәттерде де түрлі зікірлерімен Раббысына бет бұрған. Соғыста дұшпанмен бетпе-бет келген кезде де намазын ойлап, сәті келгенде сәждеге бас қойған. Өмір өлшемдерін дұрыс пайымдауда, тіршіліктің сан қилы сұрақтарына жауап іздеу барысында да ең алдымен Раббысына бет бұрып, қараңғы түнекті әп-сәтте жарыққа айналдырған.

Адамның өмір сүру салты мен барлық іс-әрекеттерінің астарында құлшылықтың тереңдігі жатыр. Анығында, әрбір іс құлшылықпен ұштасқанда ғана нәтижелі болмақ. Расулалла тіршілік сыры мен адам баласының іс-әрекетін пайғамбарлыққа тән тәсілмен зерделегенде, күнделікті орындалатын қажеттіліктерді ғибадатпен ұштастыруға болатынын да анықтап, осы тұрғыда біраз ақыл-кеңестер берген. Мәселен, тіс күтімі әркім үшін-ақ қажеттілік. Саламатты өмір салтының талаптарының бірі. Расулалланың сүннетінде тіс тазалығы қозғалып, оның маңызы бір ақиқатпен ұштастырылған. Тіс тазалығы хадисте Жаратушы иенің разылығына себепші екендігі ескертілген1. Яғни, пайғамбар іс-әрекеттері мен сөздері арқылы адамның қарапайым әдептерінің өзі үлкен сауапқа кенелтетіні айқындала түскен.

Расулалланың ғибадаттары тіршіліктегі орындалып жататын іс-әрекеттерге өзінше бір жаңалық әкелді. Сол арқылы адамдарға салмақты ой салып, жасалған әрбір жақсы іс-амалдың маңызын арттырды, өйткені Расулалла өмірдегі қарапайым іс-әрекеттердің өзі ғибадатпен тығыз байланысып, тамырласып жатқанын түсіндірді. Сондықтан ғибадаттарды ерікті түрде дұрыс шынайы атқармау өмірді өз тұғырынан ауытқытатындай қауіпті екенін айта кету керек.

Ғибадаттағы кемшіліктер адам өмірінде алдын алуға келмейтін кеселдерге жол ашуы мүмкін. Соңғы Елшінің өміріне көз жібергенде, ғибадаттардың үзілмегенін байқаймыз, басқаша айтқанда, оның ғибадатсыз, зікірсіз өткен күні болмаған. Ол өмірінің әрбір сәтін әртүрлі ғибадаттармен көркейте білген. Расулалланың құлшылығы туралы Айша анамыз (р.а.) былай деуде: «Алланың ең жақсы көретіні – адамның аз да болса үзбей жасаған құлшылығы»2. Өйткені ғибадат үнемі үзбей жалғастыруды талап етеді. Ғибадаттағы кемшілік өмірге кері әсер етеді.

Расулалланың құлшылығы бір жағынан шүкіршілікті білдіреді. Ол – Раббымыздың өзіміз санап тауыса алмайтын нығметтеріне пайғамбарға тән шүкіршілік етудің үлгісі. Алланың бергендеріне құлшылығымен сансыз шүкіршілік еткені сондай – Ұлы Жаратушы оны ең биік мәртебеге жеткізіп, абыройын асқақтатқан. Осы турасындағы бір оқиғаны Айша анамыз (р.а.) жеткізуде: «Расулалла аяқтары іскенше намаз оқитын. Мен бұны көргенде: «Уа, Расулалла, Алла сіздің өткен-кеткен күнәларыңызды түгел кешірмеп пе еді? Неге осыншалықты таусыла ғибадат жасайсыз?» – деп сұрағанымда, маған: «Уа, Айша, Аллаға көп шүкіршілік ететін құл болмаймын ба?!» – деп жауап қатқан еді»3.

Бұл оқиға құлшылықтың астарында шүкіршіліктің жасырын жатқанын аңғартуда. Пайғамбарымыз (с.а.с) соны аңғарып, Алланың бергендеріне құлшылығы арқылы сансыз шүкіршілік еткен. Бұл шүкіршілік кейде намаз, кейде ораза, кейде қайырымдылық арқылы көрініс тапқан.

Соңғы Елшіде құлшылық ұғымы Алланы тану (мағрифат) мен адамды әрі бүкіл жаратылыстың мәнін ұғу тұрғысында көрінген. Әсілі, құлшылық жан жадыратар рухани тебіреніс пен жүректің Аллаға деген ынтызарлығын сездіреді. Жаратушы құдіреттің түпкі мәнін ғибадатпен қауышқандар түсінеді.

Расулалла ғаламға намаз, ораза, қажылық, қайырымды істері және дұғасымен үн қатқан. Оның намазы Жаратушы иенің құзырында тұрғанын қалтқысыз сезіндіріп, жаратылыстың өзегінде Алла тағаланың хикметі жатқанын әртүрлі жолдармен ұғындырды.

Дұшпандары Расулалланың ержүрек қайсарлығы мен қадір-қасиетінің қаншалықты салмақты екендігін намаз үстінде байқап, бір ауыздан мойындады. Жақындары болса, оның намаз оқуына ерекше тәнті болып, сүйіспеншілікпен қолдау білдірді.

Ораза айында әңгіме айту былай тұрсын әдеттегі сөздің өзін артық көрді. Екі дүние Сардары (с.а.с.) ғаламға жүрегімен үн қатқандықтан, оның үні ғаламды тұтас жаңғыртқан. Ораза арқылы адамға қоректенудің жаңа түрлерін көрсетіп, адамға Алладан қалай ризық алуға болатынын үйреткен.

Қажылық сапарында қажылардың ешкімге тіл қатпай, демін үнсіз ішіне тартып Қағбаны тауап етуін қалады. Іс-қимыл арқылы да ойды білдіруге болатынына көз жеткізді. Құлшылықтың адамдарды бір-біріне туған бауырдай жақындатып, бірлікке тәрбиелейтін сипатын қажылық арқылы көрсеткен.

Пайғамбарға тән дұғасымен Раббысына бет түзегені сондай – дұға-тілегінде өзінің мағрифат өресін ұқтырумен қатар, бүкіл адамзатты соңынан ертіп, дұғасына қосқан. Сол арқылы адамның адамдығы дұғасымен екенін мойындатқан.

Расулалла (с.а.с.) қайырымдылықтың ерекше үлгісін көрсетіп, асқақ биіктердің өзі жерге бас иіп рақым көрсете алатынын байқатты. Жоқ-жітік пен мұқтаж жандарға мүмкіндігі болмаса да қолғабыс жасауға уәде беріп, ар-ожданның көлдей кеңдігін рақымдылығымен таныта білді. Ол өзінің осынша жанашырлығын алдына келгеннің меселін қайтармай, тәуекел етіп, адамды Алладан үміт үзбеуге шақырды. Адам бойындағы рақым-шапағаттың үлгісін ең алдымен өзі көрсетіп, Алла тағаланың құдіреті мен мейірімділігін адамзатқа әр ісімен паш еткені мәлім.

Расулалла (с.а.с.) өзінің шынайы болмысын, пайғамбарлығымен сондай биік деңгейге жетіп, адами болмысымен тіршілік иелері арасында қандай дәрежені иеленгенін тақуалығымен, терең құлшылығымен ұғындырған. Өмір мен кездескен жағдаяттарды қалай қабылдап, қай деңгейде түсініп ұғынғанын Құранды өмір салтына айналдыру арқылы атқарған ісімен, жасаған қадамдарымен көрсеткен.

Ғибадаттарын негізге ала отырып әзірет Мұхаммедті (с.а.с.) зерделеуге әрі түсінуге (тануға) тырысу адамды ерекше таңғалдыра отырып, оған өзінің таным көкжиегінің тым тар кемшін екендігін мойындатады. Өйткені Расулалланың ғибадаттағы тереңдігіндей тереңдікті бұрын-соңды ешкім де бастан кешпеген. Осы жағынан ол өзгеше дара тұлға болып табылады. Алланың соңғы Елшісі (с.а.с.) құлшылығымен даралану дәрежесіне жетумен қатар құлшылықтың да дәрежесі, өзіндік белестері бар екенін көрсеткен.

Баспадан

---

Пайғамбарымыз және құлшылық

Құдіреті шексіз Жаратушы иенің соңғы Елшісіне жүктеген рухани болмысы ең алдымен құлшылықтың барлық түріне орасан зор ынтызарлығы арқылы танылып, құлшылыққа деген құштарлығы арқылы байқалған. Расулалла (с.а.с.) мына өткінші әлемге ғайып әлемін рухани зердемен тебірене зерделей алатындай жаратылыспен жіберілгендіктен, оны Жаратушыға деген құлшылықтың рухани ләззатынан басқа еш нәрсе де қанағаттандыра алмаған.

Тіпті сахабалардың кейбірі оның намаздағы әрекеттерін біз ойлағаннан әсте бөлек екенін айтқан. Әсілі, оның намазға деген құштарлығын «құмарлық» деген сөзбен түсіндіріп сипаттауға мүмкін болмағандықтан болмысы айтылғанын ұғынғанымыз жөн. Өйткені оның намазға және басқа да ғибадаттарға деген құштарлығын нақты түсіндіріп беруге пенденің шамасы келмейді. Бәлкім, Расулалланың ғибадатқа деген құштарлығын сахабалардың жеткізуімен Расулалланың өз аузынан естігендей етіп жеткізгеніміз абзал. Мәселен, ибн Аббастың (р.а.) осы жайында мына бір хадисі ой саларлық. Бірде Расулалла (с.а.с.) өзін тыңдап отырған мешіттегі жамағатқа былай деген еді: «Алла әр пайғамбар үшін шаһуат (құштарлық) жаратқан. Менің шаһуатым – түнгі намазда»4.

Расулалланың намазы арқылы ғибадатқа деген ынтызарлығын түсіндіруде ибн Масғудтың мына дерегі ерекше маңызды: Пайғамбарымыз түнде аяқтары ісіп кеткенше намаз оқитын. Оның бұл жағдайын көргендер: «Уа, Расулалла, Алла сіздің өткен-кеткен күнәларыңызды кешірмеп пе еді?» – дейтін, яғни «мұнша неге таусыла бересіз» дегенді тұспалдайтын. Пайғамбарымыз: «Мен шүкір ететін құл болғым келеді», – деп жауап беретін. Бұл оқиғадан сахабалардың Расулаллаға «Алла сіздің өткен-кеткен күнәңізді кешірмеп пе еді» деген сөзін дұрыс түсіну керек. Бұл сөз Пайғамбарымыз «күнә істеді» немесе «күнә істесе, Алла ол күнәларын дереу кешірді» деген мағынаны білдірмейді. Сахабалардың сөзінің мәнісі мынау болса керек: ол өзінің бар ерік-жігерін үнемі жақсылыққа, игіліктер мен сауапқа ғана арнауға міндеттелген. Осы себепті оның күнә істейтіндей ықтималдығы жоқ еді, өйткені ол нәби әрі расул еді, исмат5 сипатына да ие болатын.

Әсілі, соңғы Нәбидің маңайына шоғырланған сахабалар да құлшылыққа берілген еді. Өмірлерін уахидың аясында өткізіп, құлшылықтың барлық түрімен Жаратушы иеге бет бұрған. Олардың құлшылыққа деген ынтықтығын әрі құлшылықтағы ерекше сезімдерін басқа ғасырлардағы адамдардан кездестіру мүмкін еместей еді. Алайда осынау жамағаттың өзі Расулалланың құлшылыққа деген құмарлығына ілесе алмай, оған деген ішкі таңғалыстарын жасыра алмайтын. Періштелердің өзі оның құлшылыққа деген ерекше ыждағаттылығына таңғалуы тиіс-ті. Өйткені Расулалла рухани әлемдердің шыңына көтеріліп, намазбен, оразамен біте қайнасып кеткен. Ғибадат нұрымен барша ғаламды зерделеп, уахимен оған мағына беріп, пайғамбарлықпен оның арнасын кеңейткен.

Расулалланың құлшылығы

Әзірет Мұхаммед (с.а.с.) тұтас ғұмырында тек Аллаға ғана құлшылық етті. Жүрегі тек Алланың шеберлігін ұлықтап соқты. Көзі тек Алланың рұқсат еткен нәрселерін көрді. Бүкіл сезім әлемімен Алланы ұлықтады. Ақиқаттан бір сәт те айнымады. «Aллa» деуден шаршамады.

Расулалла (с.а.с.) біздер үшін өмірдің барлық саласында қандай өнеге болса, құлшылық мәселесінде де ең көркем үлгі. Оның Аллаға құлдық ету үлгісін толық ұғына білу үшін өмірінің кей кезеңдеріне көз жіберу қажет. Өйткені құлдық ету қай жағынан алғанда да, өмірді тұтас қамтитын, өте ауқымды мағыналар жиынтығынан тұрады. Сол себепті Оның құлшылыққа байланысты өнегелі өмірін бірнеше қырынан сөз етуге болады.

Зікірі

Құлдық етудің ең маңызды ерекшеліктерінің бірі – Аллаға шүбәсіз иман ету һәм оны еске алып зікір ету. Расулалла (с.а.с.) жүрегіндегі Аллаға деген сүйіспеншілігін Алланы үнемі еске алу арқылы көрсеткен. Әрдайым, әрбір тынысында, жатқанда, тұрғанда, ұйықтарда, оянарда үнемі Алламен бірге екенін естен шығармай, Алланы еске алумен болатын. Берген бұйрығы, салған тыйымы, орнатқан қағидасы, шығарған үкімі, істеген амалы, Алланың есімі мен сипаттарына қатысты сөзі мен дұғалары зікір болып табылады. Расулалланың зікірі мен құлшылығы шектен аспай һәм қалыс қалмай Алланың разылығына сай өмір сүргісі келетін мүміндер үшін таптырмас үлгі. Расулалла (с.а.с.) Алланы ойлап, еске алуға арналған мәжіліс, жиындарды «Жәннат бағы» деп бағалап, мадақтаған6.

Қадірлі сахабалардың бірі Әбу Сағид әл-Худри (р.а.) жеткізген бір хадисте Расулалла (с.а.с.) былай дейді: «Қандай да бір адамдар Алланы еске алу мақсатында жиналатын болса, оларды періштелер қоршап, үстерінен рақым нұры жауады, оларға жан рахаты (жүрек тыныштығы) беріледі және Алла оларды періштелердің алдында мақтанышпен айтады»7.

Түнгі намаздағы ынта-ықыласы

Расулалла күн сайын түннің соңғы бөлігінде оянып, Алланы еске алатын, дұға етіп, намаз оқитын. Алла Тағала түнді жақсы пайдалануды өсиет етіп елшісіне: «(Уа, Мұхаммед!) Түн ішінде тұрып, Құран оқы һәм өзіңе парыз ретінде міндеттелген тәһәжжуд намазын өте. Сонда Раббыңның сені «Мақам Махмудқа» (ең биік һәм ең ауқымды шапағат тұғыры болған мақтаулы Тұғырға) шығаратындығынан үміт ете аласың»8.

Расулалла (с.а.с.) сахабалары мен мүміндерді де түнгі намазға қызықтырған. Ең көп хадис жеткізумен аты шыққан сахабалардың бірі Әбу Һурайра жеткізген бір хадисте Пайғамбарымыз: «Адам ұйықтағанда шайтан оның желке тұсына үш түйін салады, оянып, Алланы еске алған кезде бұл түйіндердің біреуі шешіледі, ал дәрет алып, намаз оқыған кезде түйіннің қалған екеуі тарқайды», – деген9.

Сахаба ибн Аббас (р.а.) бірде Расулалланың (с.а.с.) жанында болады. Түн ішінде Расулалла (с.а.с.) оянып, әуелі мисуәкпен тісін тазалап, дәрет алады, артынша Әли Имран сүресінің кейбір аяттарын оқиды, содан соң үш рәкат намаз оқиды. Әзірет Біләлдің таң намазына шақырған азаны басталысымен тұрып екі рәкат намаз оқиды да, мына дұғаны айтады: «Уа, Алла Тағалам! Менің жүрегіме нұр, тіліме нұр, құлағыма нұр, көзіме нұр, арқама нұр, алдыма нұр, үстіме және астыма нұр бер! Уа, Раббым! Маған нұр бере көр!»10

Расулалла (с.а.с.) нәпіл құлшылықтарды орындауға көбіне түн мезгілін таңдайтын. Себебі күндізгі уақытының басым бөлігі мемлекет істерімен, адамдармен өтіп, бос уақыт табыла бермейтін. Оның үстіне күндізгі құлшылыққа қарағанда түнгі мезгілде жасаған құлшылықтың құндырақ келетіндігін ескерткен11. Алла Расулының үтір намазын түннің басында, ортасында немесе таңға жуық оқыған кездері болған12.

Расулалла (с.а.с.) күндіз де нәпіл құлшылықтар жасайтын. Әуелгі парыз намаздарын немесе кейінгі сүннет намаздарын, күн шыққандағы намазын, жаңбыр дұғасы мен намазын, Күн мен Ай тұтылғанда оқылатын намазды, сапар намазын, мешітке кірерде оқылатын «тәхиятул-мәсжид» намазы секілді нәпіл намаздарын да қалдырмайтын. Айша анамыздан (р.а.) Расулалланың нәпіл құлшылықтары жайлы сұрағанда, ол кісі былай жауап берген: «Расулалла түскі намаздың парызын орындамай тұрып, үйде төрт рәкат намаз оқитын (яғни, бесіннің алғашқы сүннеті). Содан соң мешітке барып сахабаларына парызын орындататын, үйге келгеннен кейін қайтадан екі рәкат намаз оқитын...»13

Құлшылық, зікір және дұғамен уақыт өткізу жүректі руханиятпен сусындатып, дүниенің бәсін түсіреді, оған менсінбей биіктен қарауды үйретеді. Сондықтан адам дүниеден айырыламын деп алаңдамауға, оған ие болдым қуанбауға тиіс. Мүмін адам құлшылық ниетімен орындаған амалдар арқылы қол жеткізетін рухани, о дүниелік пайданың Алла құзырында қайыры мен сауабы әлдеқайда молырақ екенін естен шығармағаны жөн. «Кімде-кім ақырет жемісін мақсат тұтса (яғни, бұл дүниеде шын ниетпен істеген игі істерінің жемісін о дүниеде көруді қаласа), Біз оның ақыретте көрер жемісін арттыра түсеміз. Ал кімде-кім қу дүниенің жемісін мақсат тұтса (яғни бар қызықты осы дүниеде көруді қаласа), оның жемісінен оған да береміз. Алайда оған ақыретте ешқандай несібе бұйырмайды»14.

Үздіксіз һәм бірқалыпты құлшылық

Расулалла (с.а.с.) бүкіл уақытты құлшылыққа арнап немесе түні бойы намаз оқуға кеңес бермеген15. Тіпті сахабалардың түнде нәпіл намазын оқу үшін үнемі мешітке баруын да құп көрмеген.

Уахи жазатын хатшылардың бірі Зәйд ибн Сабиттің айтуынша, Расулалла (с.а.с.) ораза айында бірнеше күн тарауих намазын сахабалармен бірге жамағатпен оқиды. Кейін арада уақыт өтіп жамағаттың көбейгенін көрген соң, мешітке бармайтын болады, сосын оларға былай деп айтады: «Байқаймын, жамағатпен тарауих намазын оқуға ықыластарың зор. Бірақ бұл құлшылықты осылай жамағат болып орындап жүргенде, бұл намаз парыз етіліп, ал парыз етілген жағдайда бәрің бірдей бұл намазды жамағатпен орындауға шамаларың келмей ме деп алаңдаймын. Сондықтан бұл намазды үйлеріңде оқыңдар. Өйткені парыз намаздан тыс, адамның ең игі намазы – өз үйінде оқыған намазы»16.

Айша анамыздың айтуынша, Расулалланың рамазан оразасынан тыс үздіксіз бір ай бойы ораза ұстаған кездері болмаған және үнемі таң атқанша намаз оқыған кездері аз болған17. Бұған қоса, құлшылық мәселесінде шектен шығудан және олқылық жіберуден сақтану керектігін ескертеді: «(Құлшылық пен басқа да амалдарыңда) астамдық пен нұқсандықтан сақтаныңдар! Мынаны естен шағармаңдар, (Алланың мейірімі болмаса) ешкім де атқарған амалдары арқылы жәннатқа кіре алмайды. Алланың құзырында амалдардың ең ұнамдысы – аз да болса, үздіксіз орындалғаны»