Имам Ғазали

 

 

Жүрек сырлары

(Мукашафатул-қулуб)

 

 

Аударған:

Қанат Сұлтанбекұлы

 

 

 

Алматы, 2023

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

Ғ 21

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану сараптамасының оң қорытындысы берілген

Аударған: Қанат Сұлтанбекұлы

Ғазали И.

Ғ 21 Жүрек сырлары (Мукашафатул-қулуб) / ауд. Қ.Сұлтанбекұлы. – Алматы: «Самға» баспасы, 2023. – 440 б.

ISBN 978-601-7980-44-3

Бұл еңбек – Ислам ілімімен жүректерге нұр шашқан, ұлы ойшыл Имам Ғазалидің «Мукашафатул-қулуб» (Жүректің сырларын ашу) кітабының қазақша аудармасы. Кітапта мұсылманшылықтың бет-бейнесі, Исламның нағыз жолы көрсетілген. Адам баласына Алла Тағаланың бұйрықтарына лайық түрде қалай өмір сүру керектігін үйретеді.

Кітап көпшілік оқырманға арналады.

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

ISBN 978-601-7980-44-3

© Қ.Сұлтанбекұлы, 2023

© «Самға» баспасы, 2023

Алғы сөз

Бүкіл Ислам әлеміне танымал ғұлама Имам Ғазалидің «Мукашафатул-қулуб» еңбегі – қаншама ғасырлардан бері адамзатқа жол көрсетіп келе жатқан құнды еңбектердің бірі. Өйткені бұл еңбек жан дүниесі алай-дүлей болып қиналған не адамдық асыл қасиеттерден алыстаған адамдарды Құран мен Сүннеттің нұрымен бақытты өмірдің жолына бағыттап келеді.

Қоғамды бұзатын тәкаппарлық, екіжүзділік, атаққұмарлық, кекшілдік, қатыгездік, әділетсіздік т.с.с. рухани кеселдер бар. Қайсыбір қоғамда сондай ауруларға шалдыққан пенделер көбейсе, сол қоғам рухани тұрғыдан құлдырауға ұшырап, өз ішінен ыдырай бастайды. Адам табиғатын кемшіліктерден арылтып, жан дүниесіне иман, ықылас, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, жомарттық, кешірімділік, әділеттілік сияқты асыл қасиеттерді сіңдіруге бола ма? Имам Ғазали осы еңбегінде жоғарыдағыдай кеселдерден арылып, мәңгілік бақыт пен жан дүние рақатына жетудің жолдарын көрсетіп өткен.

Рухани дерттер орнайтын жай – адамдың жан дүниесі, яғни жүрегі болғандықтан, шығарма «Мукашафатул-қулуб» деп аталған. Араб тілінде «мукашафа» сөзінің мағынасы «көмескі нәрселерді ашу», ал «қулуб» сөзі «жүректер» дегенді білдіреді. Сонда кітаптың аталуын кеңірек мағынада «жүректі жаулап алған, адамдық қасиетке жатпайтын сезімдерді ашып көрсету» десе де болады.

Егер қоғамдағы мейірімсіздік пен қатыгездіктің орнын кешірім мен мейірім; тәкаппарлықтың орнын сыпайылық, кішіпейілдік; екіжүзділік пен мақтаншақтықтың орнын ықыластылық; әділетсіздіктің орнын әділеттілік иеленсе, сол қоғамда бақыт, тыныштық орнайды. Міне, сол себептен бұл кітаптың қазақ тіліндегі аудармасының елімізге тарту етілуі де өзгеше маңызды іс деп білеміз.

Кітаптың авторы, Ислам әлемінің ұлы ойшылдарының бірі Имам Ғазалидің толық аты-жөні – Әбу Хамид Мұхаммед ибн Мұхаммед әл-Ғазали. Ислам дүниесінде ол «Хужжатул-Ислам» (Ислам ілімдерінің дәлелдеушісі) лақабымен танымал. Имам Ғазали һижри 450 жылы (1058 жылы) қазіргі Иран аймағындағы Тус қаласында дүниеге келген. Әкесі «ғаззал», нақтырақ айтқанда, мата тоқитын жұмысшы болғандықтан, «Ғазали» деп аталып кеткендігі айтылады. Кейбір ғалымдар оны Ғазала деген жерде туылғандықтан «Ғазали» деп аталғанын айтады.

Имам Ғазали жас кезінен көп оқып өте терең білім алған және 34 жасынан бастап өз дәуіріндегі Бағдат қаласының «Низамия» оқу орнында көп жыл сабақ берген. Оның қолынан талай оқымысты-ғалымдар жетіліп шыққан. Кейін әлемді саяхаттап, көптеген аймақтарға да барған. Имам Ғазали 53 жылдық өмірінде 200-ге жақын кітап жазып қалдырған. Оның кітаптары тәфсир (Құран аяттарының түсіндірмесі), хадис, тарих, философия, фиқыһ (Ислам құқығы), тасаууф ғалымдары үшін ғана емес, қатардағы қарапайым халық үшін де зор мағынаға ие. Ислам құқықшылары Имам Ғазалидің «Басит» (Құқықтық толық баян), «Уажиз» (Құқықтық қысқа баян), «Уасит» (Құқықтық орта баян) сияқты кітаптарынан, тәфсир, ақида (иман-сенім) ғалымдары «Қауағидул-ақаид» (Сенім қағидалары), «ар-Рисалатул-қудсия» (Қасиетті баяндар рисаласы), «әл-Иқтисад фил-итиқад» (Сенім туралы түсіндірме) кітаптарынан, тасаууфшылар «Ихия улумиддин» (Дін ілімдерін жандандыру) сияқты кітаптарынан пайдаланып, рухани азық алған.

Ислам дініне қарсы шыққандармен күресте оның «Хужжатул-Хақ» (Ақиқат дәлелдері), «Муфассилул-хилаф» (Таластарға нақты жауаптар), «Қауасим әл-Батиния» (Батиния ағымының негізгі мәселелері) сияқты еңбектері зор рөл ойнаған.

Имам Ғазали философия жайында да бірнеше кітап жазған. Олардың ішінен «Тахафутул-фаласифа», «Мақасидул-фаласифа» еңбектері маңызды орын алады.

Имам Ғазали һижри 505 жылы (1111 жылы) бұл дүниеден өткен.

Баспа үйі

Бисмиллаһир рахманир рахим

Алладан қорқу

Кейбір данышпан кісілер былай деген: «Денсаулықтың мықты болуы – аз тамақтануда, жан дүниенің тазалығы – күнәдан аулақ болуда. Діннің туралығы – Алла жаратқан пенделердің ең ұлығы болған Мұхаммед (с.а.с.)1 пайғамбардың жақсы әдебінен үлгі алып өмір сүру. Алла Тағала Құранда былай деген: «Уа, иман келтіргендер! Алладан қорқыңдар, яғни Аллаға шын көңілден тағзым етіңдер және Оған қарсы келуден сақтаныңдар! Әркім ертеңгі ақыреті үшін не жолдағанына көңіл аударсын. Алладан қорқыңдар, яғни Аллаға шын көңілден тағзым етіңдер және Оған қарсы келуден сақтаныңдар! Шүбәсіз, Алла не істеп не қойып жүргендеріңнен толық хабардар»2.

Аяттың мазмұны төмендегіше:

Алладан қорқыңдар, оған мойынсұныңдар. Материалдық және рухани қиыншылыққа душар болғандарға жәрдем беріңдер. Әрдайым Алла жолында болыңдар, қиямет күні оның сыйлығын аласыңдар. Себебі Алла Тағала сауап істеріңді де, күнә істеріңді де – бәрін түгел біледі. Періштелер, аспан мен жер, күн-түн... – бәрі де пенденің жасаған істері туралы куәлік береді. Тіпті кісінің өзінің дене мүшелері де өзі туралы куәлікке өтеді. Жер иманды, ықыласты пенделер жөнінде куәлік беріп: «Менің үстімде намаз оқып, ораза ұстап, қажылыққа барды», – дегенде, мүмін пенде соған қуанады.

Жер кәпірлер мен күнәһарлар туралы «Бұл кісі менің үстімде Аллаға ширк келтіріп, зина жасады, ішімдік ішті, арам жеді» деп куәлікке өтеді. Қайырымдылардың қайырымдысы Алла Тағала қиямет күні имансыздар мен шектен шыққан күнәһарларды жасаған істерінің бүге-шігесіне шейін сұраққа алғанда, олардың жағдайы өте жаман болады!

Бүкіл жан-тәнімен Алладан қорқатын пендені тақуалы кісі дейді. Ал тақуалық деген – Алладан шынайы қорқу.

Имам Әбу Ләйс былай деген: «Алладан қорқудың белгісі жеті нәрседе көрінеді:

1. Тілде: Алладан қорқатын пенде тілін жалғаннан, өсек-ғайбаттан, басқаларға жала жабудан және пайдасыз сөздерді сөйлеуден сақтайды. Оны Алланы зікір қылу, Құран оқу және ілім үйрену үшін қолданады.

2. Жүректе: Алладан қорқатын кісінің жүрегінде мұсылман бауырына деген дұшпандық болмайды. Жалған-жала, қызғаныш сияқты адам баласына жараспайтын сезімдерді көңілінен шығарып тастайды. Себебі қызғаныш пенденің жақсы істерін жоқ қылады. Сол себепті Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «От отынды жандырып күл қылғандай, қызғаныш та пенденің жақсы істерін жеп тауысады».3 Құрметті оқырман, қызғаныш жүректі жаулап алып, қоғамдық өмірде көп зияндарға жол ашушы жаман ауру екенін біліп қой! Жүректегі кеселдер, яғни жаман сезімдер, күнә істер тек іліммен және жақсы істермен ғана емделіп, айығуы мүмкін.

3. Көзде: Алладан қорқатын пенде арам асқа, ақысы жоқ киімге және жат біреуге көз салмайды. Дүниеге құмарлықпен және барлық нәрсеге ие болу үшін көз салмай, сабақ алу үшін назар салады. Харам нәрселерге қараудан өзін тыяды. Алла Елшісі (с.а.с.) былай деген: «Кім көзін харам нәрселермен толтырса, Алла Тағала қиямет күні оның көзін отпен толтырады».

4. Құрсақта: Алладан қорқатын пенде қарнына арам тамақ кіргізбейді. Себебі арам аспен азықтану – ең үлкен күнәлардың бірі. Бұл туралы Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Адамның қарнына бір тістем арам түссе, сол тамақ ерімейінше, жер мен аспандағы періштелер оған қарғыс айтып тұрады».4

5. Қолда: Алладан қорқатын кісі қолын арамға емес, Алланың разылығына лайық нәрселерге ұсынады. Кәғб (р.а.) төмендегі риуаятты айтады: «Алла жасыл изумрудтан бір сарай жаратқан. Ол сарайда жетпіс мың үй, әрбір үйде жетпіс мың бөлме бар. Бұл сарайға өзіне арам нәрсе ұсынылғанда, Алладан қорыққандықтан оны қабыл алмаған пенделер ғана кіреді».

6. Аяқта: Алладан қорқатын кісі күнә жолына емес, Аллаға ғибадат жасау жолында қадам аттайды. Ілім алу және жақсы әдеп-ахлақты үйрену үшін ғалымдардың және тақуалы пенделердің мәжілістеріне барады.

7. Құлшылықта: тақуалы пенде Алланың разылығына жету үшін оған бас иеді. Ел көрсін деуден, басқаларға өзі не ісі туралы мақтанудан және екі жүзділіктен сақтанады. Адамның алты мүшесінде және жасаған ғибадатында сол нәрселер бар болса, онда Алланың: «(Қисапсыз нығметке толы мәңгілік бақыт мекені) ақырет болса, Раббыңның құзырында тақуалардың еншісінде»5 деп айтқан пенделерінен болады. Тағы басқа бір аяттарда тақуалар туралы былай деп айтылады: «Аллаға лайықты түрде тағзым етіп, Оған қарсы келуден сақтанған тақуалы жандар жұмақ бақшаларында, бастаулардың басында болады»6; «Тақуалы жандар болса, жаннат бақшаларында сан алуан нығметтерге бөленуде»7; «Аллаға лайықты түрде тағзым ететін, Оған қарсы келуден барынша сақтанатын тақуалы жандар болса, (азап атаулыдан ада) қауіпсіз жерде болады».8

Жоғарыдағы аяттарда Алла Тағала тақуалы мүміндердің қиямет күніндегі азаптан құтылатынын білдірген. Мүмін пенденің Алладан қорқумен бірге оның мейірімінен үміт үзбеуі керек. Алла Тағала былай деген: «Уа, күнәға батып, өз-өздеріне жамандық жасауда шектен шыққан һәм өздеріне берілген түрлі нығметтер, сезімдер мен қабілеттерді орынды пайдаланбай зая қылған құлдарым! Алланың рақымынан үміттеріңді үзбеңдер! Өйткені Алла барлық күнәларды кешіреді. Шүбәсіз, Ол – Ғафур (өте кешірімді), Рахим (ерекше мейірімді)!»9

Хикая

Дәуіт пайғамбар (а.с.) Забур оқып отырған еді. Бір уақытта жерде жорғалап бара жатқан қызыл құртты көріп, өзінше: «Алла Тағала бұл құртты қандай мақсатта жаратты екен?» – деп ойлайды. Алланың бұйрығымен құртқа тіл бітіп, Дәуіт пайғамбарға: «Уа, Расулалла! Алла Тағала күн сайын мың рет «Субханаллаһи уәлхамду лиллаһи уә лә илаһа иллаллаһу уаллаһу әкбар», кешке мың рет «Алланың Умми (оқу-жазуды білмеген) Пайғамбарына, оның сахабаларына және үрім-бұтағына салауат, сәлемдер болсын», – деп айтуды илхам қылды. Сен зікір қылғанда нелерді айтасың, маған да айтсаң, пайдаланайын», – дейді. Дәуіт (а.с.) қызыл құртты қадірсіз көргеніне пұшайман болып, Аллаға тәубе жасады.

Мүмін пенде Алладан үміт үзбейді, ғибадаттарын толық орындайды, жаман істерден бас тартады және жағымсыз әдеттерін тастайды. Алланың досы Ибраһим пайғамбар (а.с.) жіберген қателіктерін еске алғанда есеңгіреп, жүрегі дүрсілдеп қатты қорқады екен. Алла Тағала оған Жәбірейіл періштені жібереді. Жәбірейіл (а.с.) Ибраһим пайғамбарға келіп:

– Алла саған сәлем жолдады және «Досынан қорыққан да дос бола ма?» – деп жатыр», – дейді. Әзірет Ибраһим оған:

– Уа, Жәбірейіл, жіберген қателіктерім еске түсіп, олардың жазасын ойлағанымда достықты да ұмытамын, – деп жауап береді.

Пайғамбарлар, әулиелер және тақуалы адамдар сондай еді. Сен де ойлан!

---

Алладан қорқу туралы

Имам Әбу Ләйс айтады: «Аспанның жетінші қабатында Алла жаратқан, Оған сәжде жасаушы періштелер бар. Алладан қорыққандықтан олардың жүрегі дірілдеп тұрады. Қиямет күні бастарын сәждеден көтеріп: «Уа, барлық кемшіліктерден пәк болған Алла! Саған лайықты құлшылық жасай алмадық», – дейді. Алланың төмендегі аяты соған ишарат етеді: «Олар өздерінің жалғыз иелері – Раббыларынан шынайы түрде қорқады әрі өздеріне бұйырылғанды бұлжытпай орындайды».10

Пайғамбарымыздың (с.а.с.) мынадай хадисі бар: «Пенденің денесі Алладан қорқып тітірегенде, күнәлары ағаштан түскен жапырақтай төгіледі».11

Хикая

Бір кісінің бір әйелге көзі түседі. Күндердің бірінде ол әйел сауда-саттық үшін керуенге қосылып жолға шығады. Әлгі кісі де керуенге қосылып оның артынан жүреді. Күн кеш болып, керуен бір жерге тоқтайды. Әлгі кісі әйелдің жанына келіп, оған өзінің мақсатын айтады. Әйел: «Барып қарап келші, елдің бәрі ұйықтап жатыр ма?» – дейді.

Айтқанын қабыл алды деп ойлаған кісі қуанғанынан аяғы-аяғына тимей бүкіл керуенді айналып шыққан соң: «Бәрі ұйықтап жатыр!» – деп жетіп келеді. Сонда әйел: «Ал Алла ше? Ол да ұйықтап жатыр ма?» – деп сұрайды. Бұл қиын сұраққа: «Жоқ, Алла ешқашан ұйықтамайды, көз ілмейді де», – деп жауап беруге мәжбүр болған еркекке әлгі әйел: «Олай болса, кісілер көрмесе де, ұйықтамайтын, көз ілмейтін Алла бізді көріп тұр. Бәрінен бұрын одан қорқып, ұял», – дейді. Сол сөздерден кейін әлгі кісінің көкірегін қорқыныш қаптайды. Ол Алладан қорқып, керуеннен бөлініп, тәубе жасап, үйіне қайтады.

Тағы бір хикаяда мынадай оқиға баяндалады:

Көне заманда Алла жолында жүрген бір әйел болған екен. Бір күні оның басына қиыншылық түсіп, балалары аш қалады. Сонда ол: «Барып, өзек жалғарға бір нәрсе тауып әкелейін», – деп бір саудагерге бармақшы болады.

Әйел әлгі саудагердің үйіне барып, бала-шағасы үшін жеуге бір нәрсе сұрайды. Бірақ саудагер жәрдем берудің орнына жаман ниетін білдіреді. Әйел одан бас тартып, еш нәрсе алмай үйіне қайтады. Бірақ балалары аштыққа шыдай алмай шырылдай бастағанда, әйел әлгі саудагерге қайта барып, оның шартына көнгенін айтады. Саудагер әйелге жақындағанда, байғұстың денесі қатты дірілдеп жатқанын байқап:

– Сен неге мұнша дірілдеп тұрсың? – деп сұрайды саудагер.

– Алладан қорқып жатырмын, – деп жауап береді әйел.

Сонда саудагер:

– Сен мәжбүр болып тұрып Алладан осыншалық қорқып жатырсың. Шынында, Алладан менің қорқуым керек емес пе? – деп жаман ниетінен бас тартып, әйелге мұқтаж болған нәрселерін беріп жібереді. Өз үйіне көп азық-түлікпен келген әйел балаларын қуантады.

Сонда Алла Тағала Мұса (а.с.) пайғамбарға уахи жіберіп: «Пәленшеұлы Түгеншенің барлық күнәларын кешірдім», – деп білдіреді.

Мұса пайғамбар әлгі саудагерді тауып, оған: «Сен Алла Тағалаға ғана мәлім бір іс жасапсың», – дегенде, саудагер болған оқиғаны Мұсаға (а.с.) айтып береді. Мұса пайғамбар: «Міне, сол себептен Алла Тағала өткен барлық күнәларыңды кешірді», – деп саудагерге сүйінішті хабар береді.

Пайғамбарымыздың (с.а.с.) бір хадисінің мазмұны төмендегіше: «Алла Тағала былай деген: «Мен пендемді екі қорқынышта және екі қауіпсіздікте бірдей қалдырмаймын. Кім бұл дүниеде Менен қорықса, оны ақыретте қауіпсіз қыламын. Егер бұл дүниеде Менен қорықпаса, қияметте оған қорқыныш жаратамын».

Бір аятта былай деп айтылады: «...адамдардан қорықпаңдар, Менен ғана қорқыңдар».12 Басқа бір аятта: «...Егер шынайы мүмін болсаңдар, олардан қорықпаңдар, Менен ғана қорқыңдар»13 деп айтылады.

Әзірет Омар (р.а.) Құран аяттарын ойлағанда, естен танып қалатын. Бір күні ол бір тал сабанды ұстап тұрып: «Мен де осы шөптей не одан да өткен мағынасыз бір нәрсе болғанымда ғой! Әттең-ай, анам мені бұл дүниеге алып келмей-ақ қойсашы!» – деп көзінен жасы салалап жылаған екен. Оның жүзінде көзінен аққан жастан пайда болған қос сызық бар еді дейді.

Әбу Һурайра (р.а.) баяндайды. Алла Елшісі (с.а.с.) былай деген: «Сауылған сүт қайта желінге кірмегендей, Алладан қорқып, көз жасын төккен кісінің де тозаққа кіруі мүмкін емес. Осылайша, Алла жолында жүргенде көтерілген шаң мен тозақтың түтіні еш уақытта бірікпейді».14

«Рақаиқул-ахбар» деген кітапта былай деп айтылады: «Қиямет күні бір кісіні алып келеді. Сауап-күнәлары таразыға тартылғанда, оның күнәлары ауыр басады. Міне, соған сай жаза беру үкімі шыққанда, әлгі пенденің кірпігінің бір талына тіл бітіп: «Уа, Жаратқан Алла! Сенің Елшің Мұхаммед (с.а.с.): «Кім Алла Тағаладан қорқып жыласа, Алла ол көзді тозақ отына арам қылады», – деп айтқан еді. Мен дүниеде сенен қорқып жылаған едім...» – дейді. Сонда Алла Тағала ол кісіні кешіреді және оны сол кірпіктің құрметіне тозақтан құтқарады. Жәбірейіл (а.с.): «Пәленше кісі Алладан қорқып жылаған бір тал кірпігінің құрметіне жазадан құтылды», – деп жар салады.

«Бидаятул-һидая» (Тура жолдың басы) деген еңбекте былай деп айтылады: «Қиямет күні адамдар тозаққа жақын әкелінгенде оның өте қатты күркіреген дауысын естиді. Бұл дауыс бес жүз жылдық қашықтықтан естіледі. Сонда пайғамбарлар бастаған жалпы адамзат өз бастарының қайғысын ойлап: «Мен қайтер екенмін? Менің соңым қалай болады?» – деп сілейіп қалады. Пайғамбарымыз (с.а.с.) ғана «Үмбетім не болады?» – деп Аллаға жалбарына бастайды.

Сол кезде тозақтан таудай үлкен от шығады. Мұхаммедтің үмбеті оны кері қайтару үшін дұға қылып, былай дейді: «Уа, от, намаз оқығандардың, ақиқаттан адаспағандардың, Алладан қорыққандардың және ораза ұстағандардың құрметі үшін кері қайт». Бірақ таудай от кері қайтпайды.

Сол кезде Жәбірейілдің (а.с.) «От Мұхаммедтің үмбетіне бағыт алды» дегені естіледі. Содан соң Жәбірейіл (а.с.) су алып келіп: «Уа, Мұхаммед! Мұны отқа шаш», – дейді. Алла Елшісі (с.а.с.) оны шашқанда, от өшеді. Сонда Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Бұл қандай су?» – деп сұрағанда, Жәбірейіл (а.с.): «Бұл – сенің үмбетіңнің күнәһарларының тәубе жасап жылағандағы көз жасы. Алла бұл суды отты өшіру үшін саған беруді бұйырды», – деп жауап береді.

Пайғамбарымыз (с.а.с.) төмендегідей дұға етті: «Уа, Жаратқан Алла! Маған Сенен қорқып жылайтын екі көз бере көр!»15

Алла Елшісі (с.а.с.) былай деген: «Көзінен шіркейдің жасындай жас ағып, жағынан төмен төгілген мүмінге тозақ оты тимейді».16

Хикая

Абдулла ибн Мунзир17 жылаған кезде, жүзі мен сақалын көз жасы жуып кетуші еді. Ол сонда былай деп айтты: «Естігеніме қарағанда көз жасы тиген жерге тозақ оты тимейді».

Жоғарыда айтылғандар бойынша, шынайы мұсылман пенде Алладан, оның беретін азабынан және нәпсісінің құмарынан сақтану керек. Алла Тағала былай деген: «Міне, кімде-кім азғындап, шектен шыққан, әрі дүниенің қу тіршілігін (ақыреттен) артық көрген болса, онда оның ақыр соңында барып паналайтын жері сол жалын атқан жаһаннам болмақ! Ал кімде-кім күндердің күнінде Раббысының дәргейіне баратынын ойлап, шынымен қорыққан болса һәм нәпсісін әуейіліктен тыйған болса, оның ақыр соңында барып паналайтын жері – жаннат болмақ!»18

Кім Алланың азабынан құтылуды, сауабына және мейіріміне жетуді қаласа, бұл дүниенің қиыншылықтарына шыдасын, сабырлы болып, күнәлардан сақтансын.

Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Пейіштіктер пейішке кіргенде періштелер оларды түрлі тамақтар, сан алуан сусындар, мейманханалар, орындықтар, қысқасы, пенденің ойына да келмеген әрқалай нығметтермен күтіп алады. Олар қатты таңғалады. Сонда Алла Тағала: «Біздің бір уәдеміз бар еді. Соның уақыты келді», – дейді де, періштелерге: «Жүздеріндегі перделерді ашыңдар!» – деп бұйырады. Періштелер: «Уа, Жаратқан Алла! Бұлар күнәһар болып тұрып Сенің жамалыңды қалай көреді?» – дейді. Алла Тағала былай дейді: «Перделерді ашыңдар! Себебі олар дүниеде маған келу үшін зікір қылып, көз жасын төкті».

Сөйтіп көздегі перделер ашылады. Пенделер Алланың жамалына қарап, дереу сәжде жасайды. Сонда Алла Тағала былай дейді: «Бастарыңды көтеріңдер! Себебі бұл жер ғибадат жасайтын жай емес, сыйдың жайы» және олардан: «Уа, пенделерім! Сендерге сәлем. Мен сендерге разымын. Сендер де маған разы болдыңдар ма?» – деп сұрайды. Олар: «Уа, Жаратқан Иеміз! Қалайша разы болмаймыз? Сен бізге пенденің құлағы естімеген, көзі көрмеген, ешбір кісінің қиялына келмеген нәрселерді бердің», – дейді.

«Алла оларға разы, олар да Аллаға дән риза»19 және «Олар ерекше мейірімді Раббыдан ыстық сәлем алады»20 деген аяттар да осыған ишарат етеді.

---

Сабырлылық және ауру-сырқау

Кім Алла Тағаланың азабына душар болмауды және мейіріміне жетіп, пейішіне кіруді қаласа, нәпсісін дүниенің қызықшылығынан тыйсын және қиыншылықтарына, кесел-кесапаттарына шыдап, сабыр қылсын! Алла Тағала былай деген: «Алла сабырлыларды сүйеді».21

Сабырдың бірнеше түрі бар:

1. Аллаға құлшылықта сабырлы болу.

2. Алла Тағала арам қылған нәрселерден сақтануда сабырлы болу.

3. Кесел-кесапатқа, қиыншылыққа тап болғанда, әсіресе, кесел-кесапаттың алғашқы сәттерінде сабырлы болу.

Кім Аллаға мойынсұнуда сабырлы болса, Алла оған пейіште әрбірі жер мен көктің арасындай болған үш жүз дәреже береді.

Кім сабырлылық қылып, Алла арам қылған нәрселерден өзін тыя алса, қиямет күні оған алты жүз дәреже беріледі.

Кім бұл дүниенің қиыншылықтарына, бәлелеріне шыдап, Алла Тағала белгілеген әдеп-ахлақ негіздеріне көңіл бөлсе, пейіште оған жеті жүз дәреже беріледі. Әрбір дәреженің арасы жер мен Арштың арасындай болады.

Алла Елшісінің (с.а.с.) былай дегені риуаят етіледі: «Алла Тағала былай деп айтады: Егер бір пендем басына бәле келгенде маған сиынса, тілек тілесе, оған беремін. Дұға қылса, дұғасын қабыл аламын. Егер бір пендемнің басына бәле келгенде маған емес, Мен жаратқан біреуге не бір нәрсеге сиынып, одан жәрдем сұраса, ол пендеме аспанның барлық есіктерін жауып тастаймын»22.

Ақыл-есті кісі бәле-кесапаттарға сабыр қылып, елге шағымданбауы керек. Өйткені сол нәрсе оны бұл дүние мен ақырет азабынан құтқарады. Ең ауыр кесел-кесапаттар мен сынақтар Алла Тағаланың пайғамбарларының және әулие пенделерінің басына келеді.

Жунайд Бағдади былай деген: «Кесел-кесапат – данышпандарға шам шырақ, Алла жолындағыларға ескерту, мүміндерге тура жол, ақыреттен бейхабар жүргендерге өлім хабарын беруші. Мүмін пенденің басына бәле келсе, иманы артады, тағдырына наразы болмай сабыр қылады».

Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Кім бір түн бойы ауырып, оған сабыр қылса және Алла Тағаладан разы болса, күнәларынан анасы туған күндегідей тап-таза болып арылады. Демек, ауырғандарыңда денсаулықты аңсай бермеңдер».

Даххак былай деген: «Кімнің басына қырық түнде бір рет болса да бәле, кесел-кесапат не қайғы түспесе, Алланың алдында ол кісінің ешбір жақсылығы жоқ».

Муаз ибн Жабалдың (р.а.) былай деп айтқаны риуаят етіледі: «Алланың бір мүмін пендесі бәлеге тап болғанда, Алла Тағала оның күнәларын жазушы періштеге: «Қаламыңды оның дәптерінен ал!» – деп, сосын оң жақтағы сауап жазушы періштеге: «Бұл пендем жасаған істерінің ең жақсысын жаз!» – деп бұйырады».

Пайғамбарымыздан (с.а.с.) риуаят етілген басқа бір хадисте былай деп айтылады: «Бір пенде ауырып қалғанда Алла Тағала оған екі періште жіберіп, оларға: «Пендемнің не қылып жатқанын қараңдар», – дейді. Егер ол пенде «Әлхамду лиллаһ» (Аллаға шүкір!) десе, бұл сөзі Аллаға жеткізіледі. Әлбетте, Алла – барлық нәрсені ең жақсы біліп тұрушы. Алла Тағала сол пендесі туралы былай деген: «Егер пендемнің жанын алсам, оны пейішке кіргіземін, егер шипа берсем, оның етін жақсырақ етке, қанын жақсырақ қанға алмастыруым және оның күнәларын жасыруым – ол пендемнің менің мойнымдағы ақысы»23.

Хикая

Исраилұлдарының арасында адамдық қасиеті төмен біреу бар еді. Ол күнә жасаудан бас тарта алмайтын. Халық оны бұзақылығынан тыйғанмен, оны күнәдан арылтуға әлсіз болған. Сонда олар Алла Тағалаға дұға қылып, өздерін бұл бәледен құтқаруды өтінеді.

Алла Тағала Мұса (а.с.) пайғамбарға уахи жіберіп: «Уа, Мұса! Исраилұлдарының арасында бір бұзық жігіт бар, оны сол жерден қуып жібер! Оның кесірінен сол жердің елі азапқа душар болмасын», – дейді. Мұса (а.с.) жігітті сол жерден шығарып, басқа бір ауылға жайғастырады. Алла Тағала Мұса пайғамбарға уахи қылып, ол жігіттің ол ауылдан да шығарылуын бұйырады. Екінші мәрте қуылған жігіт үңгірге барып өмір сүруге мәжбүр болады. Ол көп өтпей ауырып, жер құшақтап жатып қалады. Жанында қарайласар ешкімі жоқ, топырақ жастанып жатып: «Егер анам жанымда болса, маған мейірімін төгіп, осы дертіме жылаушы еді. Әкем жанымда болғанда, маған жәрдем беріп қарайласушы еді. Жұбайым жанымда болса, менен айырылып жатқанына қайғырып жылаушы еді. Егер балаларым жанымда болса, артымнан жылап: «Уа, Жаратқан Алла! Өз жерінен басқа бір ауылға, ол ауылдан бір үңгірге қуылып, сол жерден ақыретке көшкен күнәһар, бейшара әкемізді кешіре көр!» деп дұға қылушы еді», – деп іштей айтады. Содан соң Алла Тағалаға жалбарынып: «Уа, Алла Тағалам! Менің үмітімді және байланысымды ата-анамнан және жұбайымнан үздің. Жоқ дегенде, мені Өз мейіріміңнен құр қалдырма! Олардан ажыратумен жүрегімді өртедің, енді күнәларым себепті денемді отқа жаға көрме», – деп дұға қылады. Сонда Алла Тағала ол жігіттің анасының, әйелінің бейнесіндегі хор қыздарын, балаларының және әкесінің бейнесіндегі періштелерді жібереді. Олар оның жанына отырып жылай бастайды. Мұны көрген жігіт өзінше: «Міне, менің анам, әкем, жұбайым және балаларым жаныма келді», – дейді. Содан соң көңілі жайланып, күнәларынан арылған жағдайда дүние салады.

Бұл оқиғаның артынан Алла Тағала Мұсаға (а.с.): «Уа, Мұса! Пәленше жердегі үңгірге бар. Ол жерде менің бір жақын пендем қаза болды. Оны жуып, көму істерін саған тапсырдым», – дейді.

Мұса (а.с.) ол жерге жеткенде Алланың бұйрығымен туған жерінен қуылған жігіттің жансыз денесін көреді. Жігіттің айналасында хор қыздар жүрген еді. Мұса (а.с.) Алла Тағалаға: «Уа, Жаратқан Ием! Бұл баяғы сенің бұйрығыңмен туған жерінен де, ауылдан да қуылған кісі емес пе?» – дегенде, Алла Тағала: «Бірақ кейін мен оған рақым қылып, кешірдім. Себебі ол шын көңілден пұшайман болып маған жалбарынды. Ел-жерінен, ата-анасынан, бала-шағасынан шетте жүрудің азабына шыдады. Оның өлер алдында анасы мен жұбайының бейнесіндегі екі хор қызды, әкесі мен балаларының бейнесіндегі періштелерді жібердім. Олар оның аянышты жағдайына, қайғысына ортақтасты. Өйткені жалғыз қалған ғаріп пенде өлгенде жер мен аспан оған қатты қайғырып, жылап тұрды. Мен қайырымдылардың ең Қайырымдысы болып тұрып оған қалайша мейірім көрсетпей қояйын», – дейді.

Сапардағы кісі өлімнің босағасын аттағанда, Алла Тағала періштелеріне: «Уа, періштелерім! Бұл кісі ғаріп өмір сүрді. Балалары, жұбайы, ата-анасы алыста қалды. Егер ол өлсе, артынан жылап, жоқтайтын кісісі жоқ», – дейді. Сөйтіп Ұлы Жаратқан бір періштені ол кісінің әкесі, тағы бір періштені анасы, тағы басқа періштелерді оның балалары және жақындарының бейнесіне салады. Олар ғаріп байғұстың өлер кезінде жанына келеді. Оларды көрген бейшара кісінің көңілі жай тауып, ақыретке аттанады. Оны ақырғы сапарға шығарып салған періштелер қиямет күніне шейін оған дұға қылады.

Ұлы Жаратушының «Алла құлдарына өте шарапатты. Қалағанына (қалағанынша) ризық береді. Ол – шексіз күш-қуат иесі, бәрінен үстем һәм құдіретті»24 деген аятының баянын міне сол жерден көруге болады.

Ибн Ата былай деген: «Пенденің шынайы мүмін болып-болмағаны қиыншылықта не төрт құбыласы түгел кезде білінеді. Төрт құбыласы түгел кезде шүкір қылып, басына бәле келгенде шағымданып жылаған кісі өтірікші».

Егер біреу адамдардың және жындардың бүкіл іліміне ие болып, бірақ басына бәле келгенде шағымдана бастаса, ол ғалымға ілімінің және жасаған жақсы істерінің ешқандай пайдасы болмайды. Өйткені Алла Тағала бір құдси хадисте былай деген: «Кім Менің тағдырыма разы болмаса және Мен берген нығметтерге шүкір қылмаса, өзіне Менен басқа құдай іздесін».25

Уәһб ибн Мунаббиһ риуаят етеді: «Пайғамбарлардан біреу Алла Тағалаға елу жыл ғибадат жасады. Алла Тағала оның күнәларын кешіргенін хабарлағанда, ол пайғамбар: «Уа, Жаратқан Ием! Сен кешіргендей күнә да қылмадым ғой?» – дейді. Бұл жауапты естіген Алла оның мойнындағы тамырларының бірін тез соғуға бұйырды. Нәтижеде ол пайғамбар түнімен ұйықтай алмай шықты. Таң ағарғанда жанына келген періштеге түнімен тартқан азабын айтып берді. Періште: «Алла Тағала саған: «Елу жылдық ғибадат сол тамырдағы аурудың болмағаны үшін айтылған шүкіршілікке де тең емес», – деп айтады», – деді.

---

Нәпсіні тәрбиелеу

Алла Тағала бір аятта пенделерін былай деп ескертеді: «Әркім ертеңгі ақыреті үшін (не істеп, о дүниеге) не жолдағанына көңіл аударсын. Аллаға шын көңілден тағзым етіңдер және Оған қарсы келуден сақтаныңдар! Шүбәсіз, Алла не істеп, не қойып жүргендеріңнен толық хабардар».26

Уа, адамзат! Әрдайым жамандықты қалап тұратын нәпсі саған шайтаннан да жаман дұшпан екенін біліп қой! Шайтан нәпсіңнің қалауымен мойныңа мініп алып, сені Алланың жолынан шығарып жіберуі мүмкін. Нәпсің болса сені құрғақ қиялдармен алдап қояды. Себебі нәпсі надандықты, салғырттықты ұнатады және өмірді жалқаулықпен өткізуді қалайды. Ол әрдайым бұзақы істерге араласады. Тәкаппарлыққа азғырады. Егер нәпсіңе разы болып, оған бас исең, өміріңнің соңы өте жаман болады.

Нәпсі ешқашан жақсылыққа алып бармайды. Нәпсі – бәлелердің басы. Шайтан үшін күнәнің құлы болған нәпсісін жақсы көрген кісі Жаратқанды тани алмайды.

Құранда былай деп айтылады: «Аллаға қарсы келуден сақтаныңдар! Шүбәсіз, Алла не істеп не қойып жүргендеріңнен толық хабардар».27

Пенде өмірін қалай өткізгенін, ақырет үшін қандай іс жасағанын ойласа, сол нәрсе оның жүрегінің тазалануына себеп болады. Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Бір сағаттық ой жүгірту (тәфәккур) – бір жылдық ғибадаттан жақсы», – деген.

Әбу Ләйс ас-Самарқандидің тәпсірінде де солай айтылған.

Ақылды кісілер өткен күнәларына тәубе жасап, өзін ақыретте тозақ отынан құтқаратын, Аллаға жақындатушы істер турасында ойлансын және оларды орындаумен ақыретін құтқарсын. Мақсаты жоқ, аяғы белгісіз істермен әлек болмасын! Жаман істерді тастауға ұмтылсын. Әрдайым Алланы еске алып, арам істерден аулақ болсын! Нәпсісінің шариғатқа жатпайтын қалауларынан қашып, оған қарсы тұруға күш салсын!

Нәпсіні тәрбиелеу туралы ұлылардың сөздері:

Сүлеймен (а.с.) пайғамбар былай деген екен: «Нәпсісін тәрбиелей алған кісі жалғыз өзі жер жүзін бағындырған батырдан да күшті».

Әзірет Али (р.а.) айтады: «Мені мен нәпсім бір қора қой мен қойшыдаймыз. Қойшы қойдың бір жағын қайтарса, екінші жағы жайылып кете береді. Кім нәпсісін жеңіп, оның қалауларын тізгіндей алса, рақымға бөленіп, рақат топырағына көміледі. Кім жүрегіндегі асыл сезімдерді өлтірсе, лағынетке ұшырап, азап топырағына көміледі».

Белгілі әулиелердің бірі былай деген: «Аллаға ғибадат жасап, нәпсіңмен күрес. Аз ұйықта, аз сөйле. Аз ұйықтау ерікті күшейтеді. Аз сөйлеу бәлені жояды. Адамдарға және басқа жандыларға зиян келтірмеу пендені тілегіне жеткізеді. Аз тамақтану пендеге нәпсі құмарларын қиыншылықсыз жеңуге көмектеседі. Тамаққа әбден тою жүректі әлсіретіп, адамгершіліктен бездіреді. Аз тамақ жүректі нұрландырады. Әрдайым тоқ жүру пендені Алладан алыстатады. Сол себепті Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Жүректеріңді аштықпен нұрландырыңдар. Нәпсілеріңмен күресіп, оны тәрбиелеу үшін аз жеу және аз ішу жолын қолданыңдар. Аштықпен пейіш есігін қағуды тоқтатпаңдар. Себебі оның сауабы жиһадтың сауабына тең. Алла үшін аш болудан өткен ғибадат жоқ. Кім қарнын үздіксіз тойдырып жүрсе, рухани әлемге кіре алмайды, рухани ләззат ала алмайды және ғибадаттың дәмін сезбейді».

Әзірет Әбу Бәкір (р.а.) былай деген: «Мұсылман болғанымнан бері Жаратқан Иеме жасаған ғибадаттан ләззат алу үшін ешбір уақытта тойып тамақ жемедім және қанғанша су ішпедім. Себебі көп жеген кісі көп ғибадат жасай алмайды. Пенде тамағына шейін тойып алса, тұла бойы ауырлап, ұйқы басады. Буындары босап, көп ғибадат жасауға ниеттенсе де қыла алмай, қолынан ұйқыдан басқа еш нәрсе келмей қалады. Мұндай адам жуылған өлікке ұқсайды». «Минһажул абидин» атты кітапта да дәл солай айтылған.

Лұқпан хакім айтады: «Ұлым! Ұйқыда және тамақта шектен аспа. Себебі көп жеп, көп ұйықтағандар қиямет күні есеп беруге жаман жағдайда келеді, олардың ешқандай жақсы істері болмайды».

Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Көп жеп, көп ішумен жүректеріңді өлтірмеңдер. Өйткені көп суғарылған өсімдік тамыры шіріп қурап қалғандай, жүрек те (көп жеп-ішумен) өледі».

Ғалымдардың кейбіреулері асқазанды жүректің астында қайнаған және оның буы жүректі үрлеп тұрған қазанға ұқсатады. Бу көп болса, жүректі қарайтады, тіпті өлтіреді. Көп тамақтану ой-түсінікті және білімді азайтады. Құрсақтың үлкендігі еске сақтауды нашарлатады.

Хикая

Бір күні Яхия пайғамбар (а.с.) шайтанға жолығып қалады. Оның қолында бірнеше жүген бар еді. Яхия (а.с.): «Бұл не?» – деп сұрағанда, шайтан: «Бұл – адамзатты аулайтын, шектен шыққан нәпсінің қалаулары», – деп жауап береді. Яхия (а.с.): «Бұның арасында маған тиесілісі де бар ма?» – десе, шайтан: «Жоқ, сен бір мәрте кешкі тамақты тойып жеп алғаныңда намазды саған ауырлатқан едік», – деп жауап берді.

Бұл сөз өмірінде бір рет тойғандар үшін айтылуда. Ал енді өмірінің әрбір күнінде қарнын қампитып алып, аштық не екенін білмей тұрып ғибадат жасауға әрекет жасағандарға не деу керек?

Риуаяттарға қарағанда, Яхия (а.с.) бір мәрте арпа нанмен қарнын тойдырып алып, сол түні зікір қыла алмай ұйықтап қалған еді. Алла Тағала оған былай деп уахи жіберген: «Уа, Яхия! Менің үйімнен жақсы үй тауып алдың ба? Не менен де жақын біреуді таптың ба? Ұлылығыма ант етейін, Фирдаус пен тозақты жақыннан көріп салыстыра алсаң, көз жасының орнына көзіңнен ірің ағып, тігілген киімнің орнына темір киім киер едің».

---

Нәпсі мен шайтанға қарсы тұру

Ақылды кісі нәпсінің азғыруын аштықпен, оразамен басады. Себебі Алланың дұшпаны болған нәпсі аштықпен ғана тізгінделеді. Шайтан пендені тәнқұмарлығы, жеп-ішу жолдары арқылы азғырады. Бұл туралы Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Шайтан адамның денесінде қан тамыр арқылы айналып жүреді. Сондықтан сендер оның жолын аштықпен тарылтыңдар».

Көпке шейін аш қалып, шөлдеп жүрген кісілер қиямет күні Аллаға жақын болады. Адам баласын құртатын ең үлкен қорқыныш – тойғанын білмеген қарны. Адам ата (а.с.) мен Хауа ананың пейіштен шығарылып, азабы көп бұл дүниеге жіберілуінің себебі де сол. Себебі олар Алла тыйым салған ағаштың жемісіне қол созып қойды. Осындай құрсақ – тәнқұмарлығының басы.

Бір данышпан былай деп айтқан екен: «Нәпсісіне жеңілген пенде оның қалауларының артынан еріп жүріп нәпсінің қателіктеріне ұрынады. Нәпсісі оның жүрегін көптеген пайдалардан мақұрым қалдырды. Дене мүшелерін нәпсісінің қалауларымен суғарғандар жүрегіне өкініш ағашын тігеді».

Алла жандыларды үш түрде жаратқан:

1. ПЕРІШТЕЛЕР. Алла періштелерге ақыл берген, бірақ күнәға жетелеуші нәпсі бермеген.

2. ХАЙУАНАТТАР: Алла хайуанаттарға біздің түсінігіміздегідей ақыл бермеген, бірақ нәпсі берген.

3. АДАМЗАТ: Алла адамзатқа ақыл да, нәпсі де берген. Кімнің тәнқұмарлығы ақылына үстемдік қылса, ол хайуаннан төмен жағдайға түседі. Кімнің ақылы нәпсісіне үстемдік қылса, ол періштелерден де жоғары деңгейге жетеді.

Хикая

Ибраһим әл-Хауас «Дүниені қаралау» кітабында: «Бір күні Лукан тауына шықтым. Ол жерде анарды көріп тәбетім ашылды. Біреуін алып жардым, сөйтсем әлі көк екен. Оны тастадым. Жақындау жерде киімі өте жұпыны, үстіне ара үймелеген бір аш адамға көзім түсті. Оған:

– Ассаламуғаләйкум, – дедім. Ол да:

– Уағалейкумус-салам, Ибраһим! – деп жауап берді. Одан:

– Мені қайдан танисың? – деп сұрадым. Ол:

– Ұлық, Құдіретті Алланы таныған адамға еш нәрседен қауіп жоқ, – деді.

– Сенің Ұлық, Құдіретті Алламен бір байланысың бар екенін көріп тұрмын. Сені мына аралардан қорғасын деп Алладан неге сұрамайсың? – дедім. Ол:

– Мен де сенің Алламен байланысың бар екенін көріп тұрмын. Өзің неге Алладан анарға деген тәбетіңді тежеуін сұрамадың? Анардың саған тигізер зардабы араның шаққанынан аса қатты! Араның шаққан ауруы бұл дүниеде қалады, ал анардың шаққаны (тигізер зардабы) ақыретке дейін жалғасады, – деді», – деген әңгімені келтіреді.

Құмарлық патшаны құл қылады, сабырлылық құлды патша қылады. Жүсіп пайғамбар (а.с.) сабырлылығымен Мысырдың патшасы болды. Зылиха патшаның жұбайы еді. Тәнқұмарлығына алданғаны үшін ұятқа қалып, бейшара жағдайға түсті. Себебі Зылиха Жүсіпке ғашық болып қалғаны үшін сабыр қыла алмады.

Әбул Хасан ар-Рази баяндайды: «Бірде әкесі екі жыл бұрын қаза болған әкесін түсінде оттан киім киіп жүрген жағдайда көріп: «Уа, әкетай, неге тозақылардың арасында жүрсің?» – деп сұрайды. Әкесі: «Балам, мені нәпсім тозаққа түсірді. Нәпсіңе алдана көрме!» – деп аянышты жауап берді.

Ғапілдік (Алланы еске алмай өмір сүру)

Алладан бейхабар болсаң, қайғыға батасың. Нығмет қолдан шығып, жақсылықтан алыстайсың. Алланың жолынан шығып, елге дұшпан болып, өкініште қаласың.

Бір тақуалы пенде өзінің ұстазын түсінде көріп: «Ұстазым, сіз қай ісіңіз үшін қатты өкіндіңіз?» – деп сұрайды. Ұстазы: «Алладан бейхабар өмір сүргенім үшін өкіндім», – деп жауап береді.

Сопылардың бірі түсінде Зуннун әл-Мисриді көріп: «Алла саған қалай мәміле жасады?» – деп сұрағанда, Зуннун: «Алла маған: «Ей, Мені сүйгенін айтқан өтірікші! Мені сүйгеніңді айттың, бірақ менің сүюімнен бейхабар өмір сүрдің!» деп ашуланды», – деп жауап береді.

Бұл туралы бір ақын мынаны айтқан:

«Алладан бейхабар жүрегің адасты,

Өмір өтті, күнәң асып-тасты».

Тағы бір тақуалы пенде әкесін түсінде көріп: «Әке, қалайсыз?» – деп сұрайды. Әкесі: «Балам, дүниеде Алладан бейхабар өмір сүріп, бейхабар күйі өтіп кеттік», – деп жауап береді.

«Заһрур-Риад» атты кітапта баяндалғаны бойынша, Жақып пайғамбар (а.с.) мен Әзірейіл періште (а.с.) жан дос еді. Бір күні Әзірейіл (а.с.) Жақыптың (а.с.) жанына келеді. Жақып пайғамбар: «Уа, өлім періштесі, мені көргелі келдің бе не жанымды алуға ма?» – деп сұрайды. Әзірейіл (а.с.) оған: «Сені көргелі келдім!» – деп жауап береді. Жақып пайғамбар: «Ажалым жақындағанда маған білдіріп қоюыңды қалаймын», – деп өтінеді. «Жарайды, сенің ажалың келерден бұрын екі не үш хабаршы жіберемін», – деп айтады Әзірейіл періште. Бір күні Жақыптың (а.с.) ажалы жеткенде, Әзірейіл періште оның жанына барады. Жақып пайғамбар одан: «Мені көргелі келдің бе әлде жанымды алуға ма?» – деп сұрайды. Әзірейіл (а.с.): «Жаныңды алғалы келдім», – дегенде, Жақып пайғамбар: «Маған екі не үш хабаршы жіберемін деп едің?» – деп сұрайды. Сонда Әзірейіл (а.с.): «Шынында, солай болды. Қап-қара шашыңның ағарғаны, денеңнің күш-қуаттан қалғаны, беліңнің бүкірейгені – міне, солардың бәрі өлімнің хабаршылары еді», – деп жауап береді.

Әбу Али Даххак28 баяндайды: «Бір тақуалы кісі бар еді. Ол өз заманының ұлы ғалымы болды. Ауырып төсекте жатып қалған екен, көргелі бардым. Жанында оқушылары отыр екен. Ол кісі өзі жылап жатыр. Мен одан:

– Ұстаз, неге жылап жатсыз? Бұл дүниеден кетіп жатқаныңызға ма?.. – деп сұрадым.

– Жоқ, дүниеден кетіп жатқаныма емес, намазымды мән бермей оқып жүргеніме жылап жатырмын, – деді.

– Қалайша? Сіз намазыңызды толық оқушы едіңіз ғой?! – дегенімде, ол:

– Рас, толық оқимын. Бірақ осы күнге шейін ақыреттен бейхабар намаз оқып жүріппін, – деп жауап берді.

«Уйунул-ахбар» атты кітапта Шақиқ әл-Балхи былай деген: «Адамдар үш нәрсені айтады. Бірақ істері айтқан сөздеріне кереғар:

1. «Біз Алланың кұлдарымыз» дегенімен, жауапкершіліксіз іс жасайды.

2. «Алла біздің ризығымызға кепілдік береді» дегенімен, көңілдерін дүние ғана тойдырады.

3. «Өлімнен қаша алмайсың» дегенімен, еш өлмейтіндей іс жасайды.

Бауырым! Өзіңді жөнге сал. Ұлы Жаратқанның алдында қай денемен тұратыныңды есіңе сал. Қайсы тілмен оған жауап беріп жатқаныңды ойла. Ол сенен анша-мұнша нәрселер туралы сұрағанда қайтіп жауап бересің? Сұраққа жауап, жауапқа сауал дайында. Алладан қорық. Ол барлық жасаған істеріңді біліп тұрады. Мүміндерге насихат айтып, үлгі бол. Алланың үкіміне мойынсұнсын және оған ширк келтірмесін.

Пайғамбарымыздың (с.а.с.) былай деп айтқаны риуаят етіледі: «Арштың етегінде былай деп жазылған: «Мен (Алла) маған мойынсұнғанның тілегіне жеткізіп, істеріңді игілікті қыламын. Мені сүйгенді сүйемін. Маған дұға қылған пендеге тілегін беремін. Кешірім тілегенді кешіремін».

Ақылды мұсылман Алладан қорқып, оған мойынсұнады. Оған ғана құлшылық жасайды. Оның үкіміне және тағдырына разы болады. Басына түскен қиыншылықтарға сабыр қылады. Ие болған жақсылықтарына шүкіршілік етеді. Алланың бергеніне қанағат қылады. Алла Тағала құдси хадисте былай деген: «Кім Менің үкіміме разы болмаса, сынақтарыма сабыр қылмаса, берген нығметтеріме шүкіршілік етпесе, ол өзіне Менен басқа құдай тауып алсын!»

Бір кісі Хасан Басриге29 келіп: «Мен Аллаға ғибадат жасаудан ләззат ала алмай жатырмын», – дейді. Хасан Басри оған: «Сен Алладан қорықпаған біреуге қол жайып қойғанға ұқсайсың. Құлдық жасау – барлық нәрсені Алла үшін тастау», – деп айтады.

Тағы біреу Әбу Язидке: «Мен Аллаға құлшылық жасаудан ләззат ала алмай жатырмын», – дегенде, Әбу Язид: «Өйткені сен Аллаға емес, ғибадатқа құлшылық жасап жатырсың. Аллаға құлшылық жасасаң, ғибадаттың ләззатын татасың», – деп жауап берген екен.

Бір кісі намазға тұрып, «Саған ғана құлшылық жасаймыз» деген аятты оқығанда, шынында, өзін Аллаға ғибадат жасап жатырмын деп ойлайды. Сонда ғайыптан: «Жалған айтып жатырсың. Сен мақұлықтарға ғибадат жасайсың» деген үн естіледі. Сол оқиғадан кейін ол елден аулақтап, намазын қайта басынан бастайды. «Саған ғана құлшылық жасаймыз» дегенде, «Жалған айтып жатырсың. Сен киімдеріңе сиынып жүрсің», – деп қайтадан әлгі үн естіледі. Сонда ол кісі үстіндегілерден басқа барлық киімдерін садақа қылып таратып жібереді. Содан соң намазға тұрады, «Саған ғана құлшылық жасаймыз» деген аятты оқығанда, әлгі үн қайтадан естіліп: «Міне, енді дұрыс айттың. Жалғыз Жаратқанға құлдық қыла бастадың», – дейді.

Бір кісі қаптарын кімге бергенін есіне түсіре алмай жүреді. Бір күні ол намазда тұрып кім алғанын есіне түсіреді. Нәтижеде қызметшісіне: «Пәленше кісіге барып қаптарды алып келші», – дейді. Қызметкері одан: «Оны қашан еске түсірдіңіз?» – деп сұрайды. «Намазда тұрғанда», – деп жауап береді әлгі кісі. Сонда қызметкері: «Қожайыным, сен намазда Алланы емес, қаптарды іздеген екенсің», – дейді. Бұл сөзді естіген қожайын, қызметшісінің иманы бекемдігін түсінеді де, оны азат қылады.

Ақылды пенде дүниені тастап, Аллаға ғибадат жасап, келешегін ойланып, ақырет бақытын тілеу керек. Құранда бұл туралы былай деп айтылады: «Алланы ұмытқан, Алла да оларға өз-өздерін ұмыттырған бейбақтар секілді болмаңдар. Хақ жолдан тайған күнәһарлар, міне, солар».30

Сол үшін Әбу Бәкір Сыддық (р.а.) 40 мың динар құпия садақа, 40 мың динар жария садақа қылған. Үйінде байлық дегеннен еш нәрсе қалмаған.

Пайғамбарымыз (с.а.с.) және оның бала-шағасы да бұл дүние ләззаттарынан бас тартқан еді. Сондықтан әзірет Фатима әзірет Алиге тұрмысқа шыққанда, оның үйінде бір қошқардың терісі мен ішіне құрма жапырағы салынған бір жастық қана болған.31

---