Әлия Ибрагимова

Күнәдан арылудың жолы – тәубе

Алматы, 2020

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

К 94

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Ибрагимова Әлия

К94 Күнәдан арылудың жолы – тәубе. – Алматы: «Таным» баспасы: 2020. - 272 бет.

ISBN 978-601-7929-09-1

Қолыңыздағы еңбекте мына бес күндік жалған дүниеде жазатайым жаза басып, пендешілікке ұрынғанда, құлазыған көңілімізге дауа болатын, үзілген үмітімізді жалғайтын тылсым сыр – тәубе жайлы жан-жақты баяндалған.

Кітап барша оқырман қауымға арналады.

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

ISBN 978-601-7929-09-1

© «Таным» баспасы, 2020

Алғысөз

«Амал дәптерлерінде көп истиғфар болғандарды сүйіншіледік!»1

Адам баласы жарасымды өмір сүру үшін, табиғи болмысынан алыстамай, шынайылық шеңберінен адас-пай, жүрегі, ақылы және рухы өзара үйлесім тапқан ғибратты ғұмыр кешуге мейлінше талпынғаны абзал. Ондай өмір сүрудің жолы ойланғанда, сөйлегенде және іс-әрекеттерінде Жаратқанның ризалығын көздеп, екі дүниенің бақытына қол жеткізуді басты мұрат етуден басталады. Өмір мен оның заңдылықтарына Алла мен Оның Елшісінің тұрғысынан қарап, тура жолдан таймай, жақсылықтың жаршысы болумен қатар, Құран мен Сүннетті өмірінің басты ұстанымы – жолсерігі қылу; сана-сезімі мен іс-әрекеттері Ислам дінінің шеңберіне сай болып, адамдық ақылы мен түр-тұлғасын дінмен үйлестіре отырып, қалыптастыру; «Уа, иман еткендер! Алла елшісі сендерді өздеріңе мәңгілік өмір сыйлайтын иманға шақырғанда, Алла мен Елшісінің шақыруын қабыл алыңдар...» («Әнфәл», 24) деген Жаратқанның әмірін әсте естен шығармау.

Өзіне есеп бере отырып, өзін-өзі тәрбиелеу адам баласының өмірлік қағидасына айналуы тиіс. Айтқан сөзі мен істеген ісінің парқына барып, саналы түрде өзіне іштей есеп беріп, шалыс баса қалған күннің өзінде, көп ұзатпай күнә жасағанын мойындап, тәубе қылуы шарт. Қателіктермен қатар, жамандық атаулыдан жиреніп, жақсылыққа ұмтылып, уақыт жоғалтпай, неғұрлым тезірек табиғи болмысына қауышуға талпынғаны жөн.

Күнә мен қателік магнит тәрізді. Әрбір жасалған күнә кезекті күнәні өзіне тартып, оған жол ашумен қатар, адам баласын сүріндіріп, оны Рахмани шеңберден шығарып тынады. Тәубені кешіктіру адам баласын иман шеңберінен шығарып, адастырып қана қоймай, қайталаған сайын, күнә мен нәпсі достық құра бастайды. Осылайша уақыт өте келе нәпсі күнәға бауыр басқаны соншалық – одан айырылғысы келмей қалады.

Адам пайғамбардың дүниеге алғаш қадам басуымен басталған тәубе – адамзат тарихының барлық кезеңінде өте маңызды сипатқа ие болған ақиқат. Бұл ақиқат ақиретке дейін жалғасын таппақ. Десек те, жақсылық пен жамандықты бөліп тұрған сызықтың көмескіленіп, адамгершілік өлшемінің өше бастаған тұсында күн өткен сайын тәубенің маңыздылығы арта түспек. Тәубе – адамгершілік сызығының әбден көмескіленіп, өшуге айналған мына өмірімізде құдды мұхиттың алапат толқынына тұтылып, мінген кемесі парша-парша болған адамның қираған кеменің ағашына жан екпінімен жабысқан халімен пара-пар. Тәубесіз жақсылықтың жағалауына аман-есен жетемін деп ойлаудың өзі – бос қиял.

Әлбетте, адамзат тарихының барлық кезеңінде түрлі келеңсіздіктер орын алған. Көбінесе адамдар надандық, опасыз дүниеге деген құмарлық, жамандық жасау мен қоғамға іріткі салу тәрізді рухани сырқатқа душар болған. Әйтсе де, қай кезеңде болмасын, адам баласы үшін табан тірер жақсылық жағалауы болған. «(Біз дін мәселесінде кейіннен жағылған жасанды бояумен емес), Алланың (күллі жаратылысты бояған сыры кетпейтін табиғи ислам) бояуымен боялғанбыз. Алланың бояуынан артық бояу кімде бар? (яғни, Алланың дінінен артық қандай дін бар?)» («Бақара», 138) деген аятта баяндалған илаһи бояудан өз нәсібін ала білген отбасы мен қоғам мүшелері кейбір адамдардың бояуының көмескілігіне қарамастан, оларды қанатының астына алып, жақсылық пен әдемілікке баулып, қателіктерден қорғаштап, тәубеге шақырып, жамандықтардың алдын алуға жағдай жасаған.

Жер бетінде шайтанның азғындауы мен нәпсінің қалауы, адамды жамандыққа мәжбүрлейтін шарасыздықтың шарттары мен теріс пиғылды пенделер әрдайым жағаласып жүреді және олар түбегейлі құрып кетпейді. Десек те, отбасы мен қоғам адамдарға анаға тән мейіріммен қамқорлық көрсетуі арқылы адам баласын ғасырлар бойы жамандық атаулыдан тас қамалдай қорғай білген. Өнегелі тұлғалар азайғанымен, өз заманының жақсы-жайсаңдары күні кешеге дейін көпшілік бас қосқан орталарда (сауда орындары мен мөлтек аудандарда) адамдарға жол көрсетіп, сөздерімен, іс-әрекеттерімен жақсылыққа үндеуді тоқтатқан емес. Өкінішке орай, бүгінгі таңда адами құндылықтардың қабырғасы іштей сөгілді. Жан-жақтан соққан азғындықтың адуын «желі» мен имансыздықтың «оқтарының» шабуылына төтеп бере алмаған «қамалдар» мен жақсылық «жағалаулары» жермен-жексен болып, адамдар түрлі қауіп-қатерге қарсы шарасыз қалды. Иман жолында бастарын бәйгеге тіккен жанкештілер ынты-шынтысымен қираған қамалдарды қайта тұрғызуға қанша талпынса да, бір сәтке мызғымайтын ақиқат дұшпандары кезекті шабуыл жасаған сайын алдыңғыдан да әсері мықты жарылғыш заттар қолданып, иман қамалдарын қиратуды еш тоқтатқан емес.

Мұсылмандар Құран мен Сүннеттен көз жазып, ғылымның түрлі саласы мен технологияны меңгеруде адамзат әлемінің соңында қалғаны сияқты, жаңа өнім өндіруді де түбегейлі тәрк етті. Осылайша мұсылмандар бірнеше ғасырлар бойы батыс өлкелеріне тәуелді болып қана қоймай, өзіндік болмысы мен түп-тамырынан ажырап қалғандай күй кешті. Мұндай жайт Ислам дінінен қол үзіп қалғандықтарының салдары болса да, олар керісінше, бұл келеңсіздікке дінді кінәлі деп тапты. Қадір-қасиеттерінен алыстап, төл тарихы мен тұлғаларын мойындаудан бас тартты. Бас-көз демей Батыс өлкелеріне еліктеп, жақсы мен жаманның парқына бармастан, жылт еткеннің бәрін қазынадай көріп, соған қол жеткізу жолында жарысып бақты.

Батыс өлкелерінің адамзатқа ұсынған құндылық-тары мен технологиялары өмір сүруді жеңілдетіп, адамдарға рахаттың дәмін сездіріп, адамзат қауымының бір бөлігі әлі күнге аштықта күнелтіп жатқанына қарамастан, дүниенің бар ләззаты мен рахатын аяқ астына төседі. Әйткенмен, ләззаттың бұл түрі адамдарды шынайы бақытқа кенелте алмады. Олардың өзіндік қадір-қасиеттерімен бірге қолдарындағы жан тыныштығын да жоқ етті. Батыстың ұсынған жаңалықтары адамдарды жалғыздық пен менмендіктің тұтқынына айналдырып, қоғамда хаос пен нашақорлық орын алды. Батыстың бастамасымен болған соғыстар адамзат қауымын көз жасы мен зұлымдыққа, қанға бөктірді.

Бұндай айықпас рухани дерттерді жедел байланыс технологиялардың көмегімен шалғай жатқан ауылдарға да жайып, барлық адамзатқа жұқтырып тынды. Сөйтіп, сау адам – ауру, ауру адам – сау адамның кейпіне енді.

Батыстың адамзатқа дендеп енгізген қасиеттерінің бірі – дүниеге құмарту. Бұл ұстаным, әсілінде, жүректерді нұрландырып, жалған дүниені мәнді қылатын ақиретке деген сенімге қайшы келетін және адамдарды бір-біріне дұшпан қылатын қитұрқы ұстаным. Барынша биіктетіп, жан-жақты насихатталған ұстанымның бұл түрі Құранның жеке адамда тақуалық, қоғамдық қарым-қатынаста әділеттілік пен мейірімділік, мемлекет және халықаралық қатынаста екіжақты байланыс ретінде жария еткен жақсылықтың өлшемін шеттетіп, сыртқа тепті. Надандық дәуірдің ең басты ерекшелігі болған шен-шекпен, байлық-дәулет және қара күшті басты көрсеткіш ретінде қарастырды. Нәтижесінде, ашкөз, дүние мен байлыққа тойымсыз, мешкей, өлермен, ештеңенің шегін білмейтін ашқарақ адамдар пайда болды. Олар мал-мүлік пен байлыққа, атақ-даңққа, рахат өмірге қол жеткізу үшін адами құндылықтарды аттап кете беруден тайынбайтын болды. Арам мен адалды, адамның ақысын елемей, ар азабын әдейілеп тұншықтырды. Құдай қосқан қосағы мен әріптес досына, алыс-жақын құрбы-құрдасына мейірім көрсетпегенімен қоймай, әділеттілікті де бір шетке ысырып қойды. Бір баспалдақ жоғары шығып, байлығын еселей түсу үшін талай жанның көкірегінен итеріп, көңілін қалдырды. Мақсатына қол жеткізу жолында ұрлық жасау, пара беру, өтірік айту мен жала жабу сынды қылмыстарды шыбын шаққан құрлы көрмеді. Мемлекет және ұлтаралық қарым-қатынастарда бір-бірін жақыннан танып, бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып, еңбек етудің орнына бір-бірін қанауға мүдделі болды. Мұндай келеңсіздіктер қоғамды құлдырататын түрлі рухани дерттердің негізін қалап берді.

Батыстың тағы бір ерекше енгізген қасиеті – жеке адамды ұлықтау. Нәпсіні барынша ұлықтап, ақылды қалау мен құлқынның құлына айналдырған жүйе адамды бұрын-соңды болмаған деңгейде менменшілдікке ұрындырды. Мейірім, жақсылық, жанкештілік, қанағат сияқты көптеген адал қасиеттерді тұншықтырып, қоғамдық қатынастарды әлсіретіп, адамдарды жалғыздықтың құрбаны қылды. Сана-сезім, ой және іс-әрекеттерде шек қоймастан қызығушылық пен көрсеқызарлықтың соңына ерген адамдарды харамға жеңіл-желпі қарап, күнәны көрмейтіндей деңгейге жеткізді. Уақыт өткен сайын көптеген күнәлар жетістік ретінде көрсетіле бастады. Адал мен арамның шекарасы сөгілген сайын, күнә түсінігі бос сөзге айналды. Күн сайын күнәға қызығушылық артып, жақсылық пен оның жаршылары қор көріле бастады. Тәубе күнәға еті өлген адамдар үшін тілден жүрекке жетпейтін арзан сөздің кейпін киіп, ұмытыла бастады.

Жеке адамды ұлықтаудың ең негізгі ерекшелігі – адамның көңіл қалауын, яғни көңіл хошын назарға алу. Қалауына қол жеткізу жолында қажет болса шектеулер мен адамгершілік қағидаларын да аттап өту. Жеке адамды ұлықтаудағы негізгі ұстаным – мақсатқа қол жеткізу арқылы адамның көңіл қалауын қанағаттандыру. Исламның ұстанымы болса, жалған дүние мен ақирет әлеміндегі екі бірдей бақытқа қол жеткізу. Бір қарағанда, бұл екі ұстаным бір-біріне ұқсас сияқты көрінгенімен, екеуінің қолданыс аясында жер мен көктей айырмашылық бар.

Ислам дініне тән ықылас, жанкештілік тәрізді қадір-қасиеттен бейхабар, тіпті оны білгісі келмейтін батыс мәдениеті адамдар қадір тұтатын қасиеттерді жоюға бар күш-жігерін жұмсап, жақсы қасиет атаулыға өздерінше жаңа өң беріп, рухани бастаудан жұрдай қылды. Мұндай жақсылықтың ауылынан алыс қасиеттер мұсылмандардың ойы мен іс-әрекеттеріне дерлік әсер етумен қатар, күнделікті тұрмыс-тіршілігін де жан-жақты меңдеп алды. Құран мен Сүннетті ұмыттыру мақсатында, көпшілік жиналған жерлерде жаңашыл бастамалар кеңінен насихатталды. Алла елшісі мен сахабаларын үлгі қылмай, ұмыттыру үшін ойдан жаңа қаһармандар ойлап тауып, олар жайлы мультфильм, көркем фильм және түрлі компьютер ойындарын жасап шығарды. Бұл жаңалықтар адамдарға өмірде бақытқа жетудің жалғыз жолы ретінде көрсетілді. Сөйтіп, батыстың жандайшаптары күн өткен сайын адамдардың ақыл-ойын меңдеп алуды көздеді. Өздері ойлағандай нәтижеге қол жеткізе алмаған жағдайда бақытқа қол жеткізудің басқа түрлерін ойлап тапты. Қалай десек те, олар жеке-жеке болмаса да, жалпы есепте мақсаттарына қол жеткізді. Исламнан хабары бар адамдардың өзі шаңырақ көтергенде, бала тәрбиесі мен қоғамдағы қарым-қатынас түрлерінде көбінесе Құран мен Сүннеттен гөрі батыстың өлшемімен ойланатын халге жетті. Мұның себебі, батыс ұсынған үлгіден гөрі мұсылмандардың жылдар бойы Құран мен Сүннетті, сондай-ақ сахабалар өмір сүрген «Алтын ғасырды» жаңа дәуірге енгізуде осалдық танытуынан болса керек. Соңғы кездері бұл тақырыпта жазылып, жарық көрген еңбектер баршылық болса да, қай жағынан алып қарасақ та, бұл туындылардың аздық етері сөзсіз.

Өмірін Исламның тұма бастауынан бастамаған мұсылмандар үшін күнә мен сауап ұғымы әбден арзандап кетті. Сауап ынталандырудан, күнә жамандықтан қорғау қасиетінен айырылды. Адасудың бұл түрі тәубенің мәні мен мағынасын жойды. Адамдар істеген істерінің дұрыс-бұрысына көз жеткізу барысында Исламды негізгі өлшем ретінде алмағанымен қоймай, қателіктерін көргенде, Алла үшін емес, нәпсілері үшін қайғыратын халге жетті.

Біздің өткеніміз бен бүгінімізді бөліп тұрған бас-ты ерекшелік – технология, әсіресе, қарым-қатынас түрлеріндегі технологияның жаңалықтары. Адамдарды шаңына ілестірмей күн өткен сайын дамып жатқан түрлі жетістіктер қоғамдағы түсінікті сан қилы арнаға бұрып әкетіп жатыр. Күн өткен сайын құбылып жатқан өзгерістерге таң қалған адамдар өздерінің өмірлік мақсаттары мен Жаратушы алдындағы жауапкершіліктерін місе тұтпайтын болды. Осылайша олар сүрінген сайын сүрініп, жіберген қателіктері үшін шынайы тәубемен өрілген өмірге қол жеткізуден алыс-тай берді.

Дұрыс қолданылмаған кезде жаман әдетке айналатын технологиялық құрылғылар адамдардың тек уақытын ғана ұрлап, оларды ғапылдыққа итермелеп қана қоймай, рухани дертке душар етті. Жан дүниелерін көмескілендіріп, ақыл-ойларын улап, тура жолдан адасуларына себеп болды. Ең сорақысы, мұсылмандар мұның салдарына үңіліп, мән беруді де қойды. Күн сайын жүздеп, мыңдап тәубе жасау қажеттілігін де ұмытты. Ғапылдықпен жасалған қателердің саны күн сайын еселеніп, уақыт өте келе адамдарды құрдымға итермелей бастады. Мұндай құрдымға тап болғандар болса, оның шарасының шынайы тәубеде екендігін түсінбеді.

Сөзімізді қорыта келе айтарымыз, күнделікті өмір шарттары екі дүниенің бақытының басты себебі – тәубе мен адамдар арасында көрінбес қамал өріп жатқандай. Бұл қамалдың есігін қағып, бақытқа бастайтын тура жолды табу үшін бар күш-жігерімізді аямай, табандылық танытқанымыз абзал.

Қолыңыздағы туынды арқылы бақытқа бастар жолды табуыңызға зәредей де болса үлес қоса алсақ, еңбегіміздің зая кетпегені деп білеміз.

---

Тәубе көкжиегі

...Аллаға біржолата бет бұрып, Одан кешірім тілемей ме?! Алла өте кешірімді ерекше мейірімді2.

Сөздік мағынасы «өкініш, шешім қабылдау, күнәдан бойын аулақ ұстау, бір тоқтамға келу, шынайы болмысқа ену»3 дегенді білдіретін «тәубе» – Алланың құлдарына берген сыйы. Құл тәубе жасау арқылы илаһи шақыруға үн қатып, Жаратушысына мойын бұрады.

Терминдік мағынасы «күнәдан саналы түрде бас тарту» дегенді білдіреді. Ол Аллаға серік қосу мен (ширктен) күнәдан тәубе жасау деп екі түрге бөлінеді4. Тәубенің бұл екі түрі де адамды шайтан мен нәпсінің шырмауынан құтқарып, «Уа, муминдер, (күнәларың үшін өкініш білдіріп) бәрің бірауыздан Аллаға тәубе етіңдер! (Азаптан құтылып) мақсат-мұраттарыңа жетесіңдер»5 аятында айтылғандай, мәңгілік бақытқа бастайды

Тәубе – барынша шынайылықпен «аһ» ұрып, күнәнің кірлерінен арылып, «Сол нәпсіні (тәкаппарлық пен Аллаға қарсы келу дертінен) арылтқандар (Алланың ауыр азабынан) сөзсіз, құтылып, мұратына жетеді»6 деген аяттың сырына қанық болу. Тәубенің нұрына шомылған жүрек кешірім сұрап, жүзін Жаратқанға бұрып, қателерден құтылып, Жаннаттың есігіне жақындайды7.

Хадисте айтылғандай, «Күнәдан тәубе қылған жан еш күнә жасамағанмен бірдей»8 деген сүйіншіге қол жеткізген құл бар жан-тәнімен Аллаға жалбарынып, енді қайтып күнәларға бой алдырмау үшін барын салады. Бұлай жасаған кезде Пайғамбарымыздың «Алла тағала бір құлының күнә істегенде өкінгенін көрсе, оның кешірім сұрауын күтпестен, сол заматта құлының күнәсін кешіреді»9 деген сүйінші хабарының шындыққа айналуына себеп болады. Осы тұрғыдан алғанда, тәубе – өкініштің нағыз өзі10 және жанды жегідей жеген ар азабының сыртқа шығып, «Астағфируллаһпен» астасуы.

Тәубе – Алланың Ғафур, Рахим, Афу сияқты сипаттарының жүзеге асуына және оның оң әсеріне себеп болады. Жаратқанның жасындай жарқ еткен сипаттарын сезінген құл денесін ток ұрғандай бір сәтке санасы сілкініп, өз-өзіне келеді. Көңіл көзі ашылып, шайтан мен нәпсінің құрдымына қалай түсіп кеткенін көріп, таңданбасқа шарасы қалмайды. Ой-санасы мен көңіл қалауына сын көзбен қарап, жоғын түгендей бас-тайды. Жаман ой-әдеттерден арылып, жақсылыққа құштарлығы артады. Сөйтіп, жақсылық жолындағы жарыста жаңа нәтижелерге қол жеткізеді.

Күнәнің кірінен тазарған жүрек Жаратқанның құдіретін жақыннан танып, күн өткен сайын Оған деген сүйіспеншілігі мен құрметі, құштарлығы арта түседі. Алла тағаланың сипаттарының сырына қанған сайын, Жаратушы өз құлын мейірімі мол илаһи бояуына малындыра түседі. Мұндай марапатқа ие болған құлдың бойында өзгелерге деген өкпе-реніш, жек көрушілік пен кектің орнына мейірім мен кешірім, жақсы көру мен сүйіспеншілік сезімдері пайда болады. Жақсылық пен жарасымға, мейірім-шапағатқа талпынған адам қоршаған ортамен үйлесім тауып, бақытты ғұмырдың бастауына қол жеткізеді. Тәубенің осындай қасиетін білгендіктен болса керек, Пайғамбарымыз: «Егер сіздер күнә жасамайтын болсаңыздар, Алла күнә жасап, тәубе қылатын құлдарын жаратып, олардың тәубелерін қабыл алған болар еді»11 деген.

Тәубе – жасаған қателерін мойындаған соң, онымен бетпе-бет келу және қолмен істегенді мойынмен көтеру үшін жасалатын жауапты қадам.

Тәубе – жүрек, сезім, ақыл, білім, сөз және іс-әрекеттің Алланың ризалығы үшін бір арнада тоғысуы. Осылайша жүрек жақсылықтың көкжиегіне бет алып, ақыл ақиқатты сезініп, сезім жаратылысқа мойынсұнып, болмыс атаулы жақсылыққа үндеп, құл қолын жайып, Жаратқанға жалбарынып, еріксіз егіліп, көз жасын көлдетеді.

Тәубе – адам баласының өткен өмірінде жасаған жамандықтарының болашағына тұсау салуына мүмкіндік бермеу үшін, күнә атаулыға тосқауыл қойып, жақсылық пен әдемілікке талпынуы.

Тәубе – адамды тұншықтыруға талпынған жаман істердің кесапатынан құтылып, өткеннің келешекті құрдымға итермелеуіне жол бермеу. Жан-жаққа жағымсыз сезілетін күнәнің күлімсі иісінен неғұрлым тезірек қашып, нұрға малынған тұп-тұнық таза ауамен тыныстауға талпыну.

Тәубе – адам жанының психологиясымен етене байланыста болатын ең мықты шипа көзі. Ол – адамның өмірін өзгертетін келелі кезең. Тәубе алдымен жүректе басталып, ақыл мен болмыста өрбіп, іс-әрекетпен шарықтау шегіне жетеді. Тәубе адамға өмірінің ақ жолағын ашуға мүмкіндік беріп, оны Алланың мейіріміне қауыштырады.

Тәубе – сезімнен жеңіліс тапқан нәпсінің қатесін түсініп, әу бастағы болмысына қайтуы. Күнәлардың кесірінен тозаққа бет алған қисық жолдан шығып, аятта айтылғандай12, Жаннаттың жолына бет бұруы.

Тәубе – күнәға мойынсұнбай, жүрек тыныштығымен үміттің желкеніне жабысып, алға адымдау.

Тәубе – тақуалықтың табалдырығы. Қателіктерін байқаған құл одан қашып, күнәларының тұтқыны болып, көзімен жер шұқымай, керісінше, тәубесі арқылы күнәмен бетпе-бет жүздеседі. Жіберген қателіктері үшін басқаларға кінә тағып немесе сол кездегі өмір шарттарын сылтауратуды қойып, жауапкершілікті өз мойнына алады. Бар жігерін жинап, батылданып, күнәсімен көзбе-көз келіп, оның себебін анықтап, саналы түрде одан бас тарту арқылы жанын жегідей жеген дертінен құтылады. Кешірілу арқылы кешірімді үйренген адам қателескен кезде басқаларға кінә тағуды тоқтатып, ішкі жан дүниесіне үңіліп, өзінің осал тұстарын тауып, одан құтылудың жолын іздейді. Жаман әдеттерін жақсы қасиеттерге алмастырады. Ол әрдайым қателікке бой ұрған кезде осылай жасауды өмірлік қағидасына айналдырады.

Тәубе – адамның шайтанның азғыруы мен құлқынның қалауына қарсы тұруда өзінің осал тұстарын көре білуі, әлсіздігін мойындап, көз жасына ерік беріп, шарасыздықпен шарқ ұрып, Алланың мейіріміне сиынуы.

Тәубе – адам баласының көз жасымен жазған өтінішін Жаратқанға жеткізуі. Өкініштің жалынына шарпылған жүректің сыздап, жан азабымен кірерге тесік таппай қиналған күнәһар құлдың ұяттан өртеніп, Алланың алдында жанарын тайдыруы.

Тәубе – құлдың күнәмен күресіп, нәпсімен есептесіп, жүректің жарасын емдеп, күнәдан болған жараны жамап, жан тыныштығына қауышуы.

Тәубе – күнәмен кірленген өткен күннің көз жасымен жуылып, тазарып, өмірдің тап-таза жаңа бетінің ашылуы.

Тәубе – құлдың құлаған жерден бар жігерін жинап қайта тұрып, кемелдіктің баспалдағымен жоғары өрлеуі. Содан соң, Жаратқанның ризалығын алу үшін құлшылыққа ден қойып, көркем мінез-құлықпен қаруланып, салих құлдардың қасиеттерін бойына сіңіре отырып, солар салған сара жолымен жүруге талпынуы.

Тәубе – құлдың Жаратушысымен ортада кедергі болған ғапылдықтың пердесін айқара ашып, оны күл парша қылуы.

Тәубе – жаман мінез бен жақсы мінездің орын ауыстыруы13. Тәубе тек қана «Уа, Жаратушы Жаббар ием! Мен өкіндім» – деумен шектелмей, адамның мінез-құлқын да түбегейлі өзгертеді.

Тәубе – құлдың әу бастағы жаратылыс мақсаты мен сөзі, іс-әрекеттерінің арасындағы сәйкессіздіктің жо-йылуы.

Тәубе – сабыр, ұстамдылық және ерік-жігердің бірігіп, ождан мен ерік-жігердің нәпсіге қарсы күшейіп, жамандықтарға қарсы қасқайып тұрып, тура жолдан таймауы.

Тәубе – құлдың күнә атаулының көзін жойып, періштелер патшалығына апаратын даңғыл жолға түсуі. Әр тәубе жамандықтың бір есігін жапқан сайын, Жаратқанға жеткізетін есікті ашады.

Тәубе – жаңадан қайта туу, рух әлемінің азаттығы, нәпсіні тәрбиелеу.

Тәубе – өкініш отының махаббат жалынына айналуы, қасіретке толы ғазиз жүректің айқара ашылған ақиқат терезесінен Алланың жамалына (Жәмалуллаһ) куә болып, тамсануы.

Тәубе – адам үшін қымбат қысқа ғұмырда құлдың жамандықтың ауылынан алыс, жан тыныштығымен өмір сүруі.

Тәубе – адамның періште тәрізді күнәсіз күйге енуі үшін пендені күнә вирусынан тазартатын антивирус.

Тәубе – өмір мектебінің қорытынды сынағы. Бұл сынақтан өтпеген адам келесі сыныпқа көше алмайды. Өмірдің мақсаты – Аллаға мойынсұну сынағынан өтіп, кемелдіктің баспалдағымен жоғары өрлеп, Жаратқанның ризашылығына қол жеткізу болса, оның бақылаушысы – тәубе. Құл нәпсісін тәрбиелемес бұрын, алдымен осы бақылаушының сынағынан сүрінбей өтуі керек.

Тәубе – үміт бақшасында бүр жарған нәзік гүл. Бақшаға кіре алмағандар бұл гүлді жинай алмайды. Олар гүлдің бейнесін тек суреттерден ғана көретін болады.

Тәубе – күнә мен жамандықтарға бой ұрып, жаратылысын қайшылықтарға ұрындырған адамның жақсылық пен әдемілік әлеміне һижрет жасап, (көшіп), өз болмысына қайта оралуы.

Күнә – шайтан мен нәпсіге мойынсұну болса, тәубе арам ойлар мен шайтанның азғыруын жеңіп, Жаратқанға бет бұру.

Күнә – Алланың әмірлеріне өз деңгейінде мойынсұнбау болса, тәубе осы қателікті байқап, күнәдан сақтану қажет екендігін сезіну.

Екі түрлі адамды сипаттаған Пайғамбарымыз: «Мүмин күнәларын ойлағанда, оған күнәлары таудай көрініп, өзі сол таудың астында отырып, әлгі тау үстіне құлап кететіндей көрінсе, күнәһар пенде күнәларын мұрнына қонған маса құрлы көрмейді»14 деген.

Күнә – әдемі безендірілген, көрген жанның көз жауын алып, арбайтын әшекей бұйым, дәмді тағам, тәніңді аймалай ескен жанға жайлы самал жел. Тәубе – қателікті дер кезінде байқап, нәпсінің қалауын тізгіндеп, арам атаулыдан бас тарту. Әрбір күнә келесі бір күнәға жол ашатынын ескерсек, тәубе күнәнің шынжырын үзіп, адамды жамандықтан құтқаратын Жаратқанның жәрдеміне жол ашатын бірден-бір қару.

Күнә – қалыпты жағдайға айналғанда, тәубе белгілі бір уақыт аралығында жүзеге асады. Тәубеге ден қоймай, күнәдан бас тарту үшін күреспеген адамның сана-сезімі тұманданып, сезімталдығы жоғалады. Күнә жасауға еті үйренген сайын, адам үмітін жоғалтады. Сөйтіп, құрдымға қалай бет алғанын өзі де байқамай қалады.

Күнәлар адамның өз-өзіне құрметін жоғалтуының ең басты себептерінің бірі болса, тәубе адамның жоғалған қадір-қасиетін қайтаратын кілт.

Ең үлкен күнә күнделікті өмірде Алланы ұмыту болса, тәубе – Жаратушымен қайта қауыштыратын күш. Ең үлкен өкініш ақиретте Алланың мейірімінен мақұрым қалу болса, тәубе – осындай жамандықтың алдын алуға берілген мүмкіндік. Сол себепті Пайғамбарымыз: «Үмбетімнің муфлисі қиямет күні намаз, ораза және зекеттерімен таразыға тартылады. Әлгі таразының алдында пәленшеге ұрысқаны, түгеншеге жала жапқаны, тағы біреудің дүниесін жегені, енді біреуге әлімжеттік жасағаны – бәрі айдан анық болады. Сауаптарының бір жартысы біреуге, қалғаны басқаларына таратылады. Сөйтіп, бар жиған сауабы ақысын жеген адамдарының ақыларын кері қайтаруға жетпей қалады. Әлгі адамдардың ақысын өтеудің бір-ақ жолы – олардың қателерінің бәрін өз мойнына алу. Осылайша өзгенің ақысын жеген адам оны мойнына жүктеп, тозақтық болып кете барады»15 деген.

---

Тәубесімен үлгі болғандар

Тәубе – құлдың нәпсі мен шайтанға, барлық жамандық атаулыға шақыратын бақытсыздықтарға қарсы тұра білу қасиеті. Тәубе – ерік-жігердің жеңісі. Тәубе – Жаратқанның ерекше сыйы, адам бойындағы қаһармандық қасиет. Тәубеге бетін бұрған адамның ешқашан қолы бос қайтпайды. Бұл жайында Алла елшісі былай деген: «Мына бес нәрсеге қол жеткізген адам бес нәрседен құр қалмайды. Дұға жасаған адам оның қабыл болуынан мақұрым қалмайды. Себебі Алла тағала «Маған дұға қылыңдар, қабыл алайын...» («Ғафир», 60) деп бұйырған. Тәубе жасаған құл оның қабыл болуынан мақұрым болмайды. Себебі Алла тағала «Сонымен қатар, Ол құлдарының шынайы тәубесін қабыл алады» («Шура», 25) деген. Шүкір еткен құл нығметінің артуынан мақұрым қалмайды. Себебі Алла тағала «Сондай-ақ Раббыларың: Егер шүкір етсеңдер, нығметімді сөзсіз арттырамын» («Ибраһим», 7) деп бұйырады. Истиғфар жасаған құл кешірімнен мақұрым қалмайды. Себебі Алла тағала «Раббыларыңнан күнәларың үшін кешірім тілеңдер. Өйткені Ол (құлдары қанша жерден күнәға батса да, тәубелеріне келген жағдайда) өте кешірімді» («Нух», 10) дейді. Мал-мүлкін Алла жолында жұмсаған құлдар болса, оның орнына өзге нығметтерге бөленуден мақұрым қалмасы анық. Себебі «Сендер игілік жолында не сарп етсеңдер де, Алла оның орнын толтырады» деген («Сәбә», 39) деген»16.

Кағб ибн Әмірдің тәубесі

Тарихқа үңілсек, шынайы тәубе еткендер жайлы көптеген оқиғаларды кездестіреміз. Тәубе дегенде алғашқылардың бірі болып ойымызға оралатын жан – Кағб ибн Әмір. Ол бір күні үлкен күнә жасайды. Бұл жайында Кағб ибн Әмірдің өзі былайша баяндайды:

«Базарда құрма сатумен айналысып, күнелтетінмін. Әдеттегідей таңертең тұрып, базарға келдім. Саудамен айналысып тұрған сәтте жаныма ері соғысқа кеткен әйелдердің бірі келіп, бір дирхамға құрма сатып алатынын айтты. Басымды көтеріп, әлгі әйелдің жүзіне қарауым мұң екен, сұлулығына тәнті болып қалдым. Бойымды билеген құмарлыққа қарсы тұра алмай, әп-сәтте әрі-сәрі күйге түстім. Ол аз десеңіз, бір жағымнан шайтан да азғырып барады. Әлгі әйелге:

– Үйде бұдан да дәмді құрмалар бар, қаласаңыз содан берейін? – дедім.

– Жарайды, – деп, менімен еріп, үйіме келді.

Маған сенгендігі сонша – сыртта қалмай, үйге кіріп, босағада күтіп тұрды. Мұндай оңаша сәтті қалт жібергім келмей, әлгі әйелді өзіме ыңғайлап, құшағыма қарай тарта бастадым. Осылайша әп-сәтте үлкен күнәға баттым. Одан да сорақы әрекетке бара жаздап, соңғы сәтте есімді жиып, күнәмнің парқына бардым. Нәпсім мен шайтанның азғыруынан құтылып, одан әрісіне батылым бармай, айылымды жиып үлгердім. Істеген ісім үшін қатты өкіндім. Көз жасыма ерік беріп, егіліп жылай бастадым.

Қанша жыласам да, ішімді өртеген өкініш азабы саябыр таппай, жан дүнием әлем тапырақ күй кешті. Алладан қорыққаным соншалық – жүрегім өкініштің өртіне шалдыққандай еді. Бұл азапқа бұдан әрі шыдау мүмкін емес-ті. Ақыл сұрау үшін әзірет Әбу Бәкірге барып, болған жайттың бәрін бүкпесіз баяндап бердім. Әзірет Әбу Бәкір болса,

– Сені Құдай аясын! Азаматы Алла жолында шайқасқа кеткен әйелге бұл не қылғаның?! – деп, қатты ашуланды. Артынша! – Дереу тәубе қыл! Мына қылығың туралы жан баласына тіс жарушы болма! – деп ескертті.

Бірақ мен жасаған күнәмнің ауыртпалығын көтере алмайтындай халге түстім. Ар азабынан мың өліп, мың тіріліп, жанымды қоярға жер таппадым. Жүрегімді сәт сайын шарпып жатқан өкініштің оты өрши түскен сайын, ештеңеге қарайламай, тура Алла елшісінің құзырына келдім.

– Уа, Расулалла! Нәпсімді тізгіндемей, Мәдинаның жоғарғы жағында тұратын бір әйелдің арына сұғанақтық жасадым. Істеген ісіме қатты өкінемін. Маған қалаған жазаңызды беріңіз! – дедім. Әзірет Омар да сол жерде болатын. Ол:

– Алланың жасырғанындай сен де күнәңді жасырмадың ба? – деп зекіді. Оған қарсы жауап айта алмай, көзіммен жер шұқып, тұрып қалдым. Алла расулы:

– Алла жолында жиһадқа кеткен азаматтың отбасына көзіңді сүзгенің қалай?! – деп қатты ашуланды да, сәлден соң:

– Түнде тұрып, жақсылап дәрет алып, намаз оқы. Содан соң, Аллаға жалбарынып, кешірім сұра, – деді. Бұдан басқа ештеңе айтпады.

Өкініш пен ұяттан өртеніп, өліп кете жаздадым. Сол сәтте іштей «ең болмағанда, мұсылмандықты бұрыннан емес, енді ғана таныған адам болғанымда ғой» деп ойладым. Жан дүнием алай-дүлей күй кешіп, көз алдым қарауытып, өзімді тозақтықтардың қатарынан көре бастадым. Қайғыдан құр сүлдерім ғана қалған еді. Үн-түнсіз бұрылдым да, Расулалланың қасынан меңіреу адамдай тәлтіректеп, кері қайттым. Үйіме жеткенше егіліп жылаумен болдым. Жан дүниемді өкініштің өксігі кернеп, Алланың ризалығынан алыс қалудың қорқынышы тынысымды тарылтты. Түн баласы көз ілмей, күні-түні тәубе жасап, жүзімді жаспен жудым.

Біраз уақыт өткен соң, мен жайлы «Күндіздің екі (бесін және екінті) уақытында, сондай-ақ түннің күндізге таяу (таңсәрі, ақшам және құтпан) уақыттарында намаз оқы. Шынында, жақсылықтар жамандықтарды (яғни, кішігірім күнәларды) жояды. Бұл ойланып, ғибрат алатындар үшін айтылған бірер насихат» («Һуд», 114) деген аят түскенде, Алла расулы мені шақырып, аятта айтылғандарды түсіндірді. Сол жерде бірге болған Муаз ибн Жәбал: Уа, Расулалла! Бұл тек Әмірге ғана қатысты ма, әлде барлық адамдарға ма? – деп сұрады. Алла елшісі: – Бәріңе бірдей, – деп жауап қайтарды17.

Уахши ибн Харбтің тәубесі

Ухуд шайқасында әзірет Хамзаны шейіт қылған Уахши ибн Харб Алла расулы мен сахабаларды қатты қайғыға душар қылғанын сезінген еді. Сол себепті Мекке азат етілген сәтте қорқып, қаланы тастай қашқандардың бірі болатын. Ол кездерді есіне алған сәтте қатты толқыған әзірет Уахши өзінің мұсылмандықты қабылдауын былайша баяндайды:

«Ухуд соғысынан соң, Құрайыш әскерлерімен бірге Меккеге қайттым. Қожайыным сөзінде тұрып, мені азат етті. Хинд бинт Утба болса, барлық әшекейлерін маған берді. Сол күннен бастап Мекке менің тұрғылықты мекеніме айналды. Ешкімге зиянымды тигізбей, өзіммен-өзім өмір сүріп жаттым. Мекке азат етілген тұста Тайфқа қаштым. Сакифтердің өкілдері мұсылмандықты қабылдау үшін Алланың расулына барғанын естіген сәтте, жер жүзі қанша кең болса да, мына дүние маған тар келді. Қасымдағыларға: «Мен бұл жерде тұра алмаймын, жаным жай табар емес. Йеменге немесе Шамға кетемін», – дедім.

Достарымның бірі: «Өзіңді өзің қинап, обал жасама! Одан да Мұхаммедке бар! Өз басым оның мұсылмандықты қабылдаған ешбір жанды өлтіргенін көрген емеспін», – деді.

Жора-жолдастары оны қанша жігерлендіріп бақса да, Уахши өзінің Ухудтағы әрекеті арқылы Алла елшісі мен мұсылмандарды қаншалықты қайғыға душар еткенін өте жақсы ұғынған болатын. Алла елшісінің құзырына барып, «Мені кешір» деп айтуға дәті бармайтын. Уахшидің мұндай мазасыз жағдайынан хабардар болған Алла елшісі кешірімнің еш теңдессіз үлгісін көрсетті. Ол әзірет Хамзаны шейіт қылған Уахшиге хабар жіберіп, Оны Исламға мойынсұнуға шақырды.

Уахши ибн Харб болса:

– Уа, Мұхаммед! Мені қалайша дініңе шақырасың? Сен біреудің қанын жүктеген, Аллаға серік қосқан және зина жасағандар туралы: «Олар Алламен қатар, басқаны да құдай тұтып жалбарынбайды. Алланың Өзі ардақтаған әрі (жөн-жосықсыз) өлтірілуін харам қылған тірі жанды нақақтан-нақақ өлтірмейді, зина жасамайды. Кімде-кім осы айтылғандардың бірін істесе, ауыр жазаға ұшырайды» («Фурқан», 68) деп айтқансың. Мен бұлардың бәрін жасадым. Күпірліктен бас алмай өмір сүрдім. Зина да жасадым. Көзіңнің нұры болған туысқан ағаңды (Хамзаны) өлтірдім. Мен мұсылман болатындай, осыншалықты күнә кешіріле ме? – деді.

Дәл осы жайтқа байланысты мынадай аятты жібереді: «Ал кімде-кім өкініш білдіріп, тәубеге келсе әрі иман етіп, (өзін һәм қоғамды түзетуге бағытталған) игі істер істесе, оның жөні бөлек. Алла ондай жандардың жамандықтарын жақсылыққа (күнәларын сауапқа) айналдырады. Алла өте кешірімді (әсіресе, тәубе етіп, Өзіне біржола бет бұрған құлдарына) ерекше мейірімді» («Фурқан», 70).

Уахши ибн Харб хабаршысы арқылы мынадай жауап жібереді:

– Уа, Мұхаммед! Бұл шарт өте ауыр! Тәубе жасап, салих амал қылуға менің күшім жетпеуі мүмкін.

Уахшидің бұл сөздерінен соң, мына аятты жібереді: «Алла өзіне серік қосқанды әсте кешірмейді. Ал одан өзге күнәларды істеген құлдарынан қалағанын кешіреді. Кімде-кім Аллаға өзгелерді серік етіп қосса, сұмдық жала жапқан әрі өте ауыр күнәға батқан болады» («Ниса», 48, 116)

Бұл аяттан соң, Уахши ибн Харб қайта былай деп сұрайды:

– Уа, Мұхаммед! Мен әлі де болса, кешірілетініме күмәнім бар. Бұдан басқа тағы қандай аят бар?

Бұдан соң кезекті мынадай аятты жібереді: «(Уа, Мұхаммед! Оларға Менің мына сөзімді жеткіз): Уа, күнәға батып, өз-өздеріне жамандық жасауда шектен шыққан һәм өздеріне берілген түрлі нығметтер, сезімдер мен қабілеттерді орынды пайдаланбай, зая қылған құлдарым! Алланың рақымынан үміттеріңді үзбеңдер! Өйткені Алла тағала күнәларды кешіреді. Шүбәсіз, Ол Ғафур (құлдарының күнәлары қаншалықты ауыр болса да, тәубелеріне келген жағдайда өте кешірімді), Рахим (ерекше мейірімді)!» («Зүмәр», 53)

Уахши осы үшінші хаттан соң ғана Алла елшісіне биат (серт) етеді. Ол енді сахаба қатарынан саналып, соңына «радиаллаһу анһу» қосылмай есімі еске алынбайтын болады. Бірақ ол Хамзаны өлтірген адам еді. Өзінің де, басқалардың да мұны ұмытуы мүмкін емес. Уахши ақыретте осы бір күнәның есебін бермейтіні анық еді. Өйткені ол қылмыс жасаған күні мұсылман емес-тін. Әрі Исламға кірген соң, барлық күнәлары кешірілген еді. Бұл жағынан алғанда бақытты. Бірақ қалай болғанда да, өлтірген адамы Хамзаның өзі болатын!..

Хамза орманда арыстандардың үрейін ұшырып, батылдығы ел аузында аңызға айналып, атағы дүрілдеп, жер жарып тұрған шағында, Алла елшісінің алдына келіп, тізерлеп отырып, мұсылман болған адам еді. Тіпті екі әлем Сардарымен бір ананың сүтін тел емгендіктен, ол Алла елшісіне сүт бауыр ағайын еді. Ол Исламға кіргенге дейін мұсылмандарда қорқыныш басым болатын.