ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

Ж 94

Данияр Жігітбек

Ж 94 Қаржы қағидалары. – Алматы: «Самға» баспасы, 2023. – 216 бет.

ISBN 978-601-80985-7-4

Кітапта автор 32 жылдық өмір тәжірибесінен сүзіп алған, өзіне һәм жақындарына көмектескен қаржы қағидаларын келтірген. Қаржы қағидалары – Жердің тартылыс заңы сияқты Құдайдың бекіткен заңдары. Сол заңдарды біліп алған адам қарыздан да құтылады, ақша да таба бастайды, тапқанын сақтап, көбейтеді.

Кітап «Қаржы сауатымды арттырайын, қарызымнан құтылайын, табысымды еселейін» деген әрбір оқырманға арналған.

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

ISBN 978-601-80985-7-4

© Д.Жігітбек, 2023

Барлық құқықтары қорғалған.

Кіріспе

Құрметті оқырман! «Қаржы қағидалары» атты осы кітабымды алғаныңызға алғыс айтамын! «Қаржы сауатымды арттырайын, қарызымнан құтылайын, табысымды еселейін» деген ниетіңізді сезіп тұрмын. Бірден айтайын, мен қаржы маманы емеспін. Бірақ қаржы қағидаларын білу үшін, сол білімді өмірде қолдану үшін қаржы факультетін тәмамдау шарт емес екенін атап өткім келеді. Керісінше, «қаржы маманы» деген дипломы бола тұра, қарыз құрсауынан шыға алмай, табысын арттыра алмай жүргендерді көп көрдім. Қаржы қағидалары – Жердің тартылыс заңы сияқты Құдайдың бекіткен заңдары. Сол заңдарды біліп алсаң, болды. Қарыздан да құтыласың, ақша да таба бастайсың, тапқаныңды сақтайсың, көбейтесің. Кітабымда 32 жылдық өмір тәжірибемнен сүзіп алған, өзіме һәм жақындарыма көмектескен қаржы қағидаларын келтірдім. Оқып, керегін алыңыз да, қалғанын өзіме қалдырыңыз.

Бұл еңбегімді үлкен жанашырлықпен жазғанымды жеткізгім келеді. Мен халқымның қаржылай сауатты болғанын, бай болғанын, қарызсыз еркін өмір сүргенін қатты қалаймын. Сол үшін бар білімімді сығып, осы кітапқа енгізуге тырыстым. Менің ел алдындағы жауапкершілігім – осы. Сіздікі – соны оқып, қаржылық жағдайыңызды реттеу.

Кітапта айтқан кеңестерім өтімдірек һәм жақынырақ болуы үшін «сен» деп екінші жақта жаздым.

Осы жолдарды жазып жатқан сәттегі доллар бағамы 450 тг, жылдық инфляция мөлшері 15% екенін атап өткім келеді. Себебі кітаптағы біраз мысалдар осы доллар бағамы мен инфляция мөлшерін ескеріп, келтірілген. Сіз осы кітапты қолыңызға алған сәтте бұл көрсеткіштер мүлдем басқа болуы мүмкін.

Ақшаға деген көзқарасың қандай?

Ақшаға деген көзқарасың қандай?

«Ақша» деген сөзді естігенде, қандай ойлар, сезімдер туады? Негатив пе, позитив пе? Кеудең қысыла ма, кең тыныстай бастайсың ба? «Ақша адамды бұзады» деп жатады. Сен де солай ойлайсың ба? Мүмкін сен ақшадан қорқатын шығарсың? Көп ақшадан ше? «Ақша жүрегіме кіріп кетуі мүмкін» деп ойлайсың ба?

Меніңше, ақша адамды бұзбайды, ол тек адамның ішіндегісін сыртқа шығарады. Күнәһар ақшасы көбейсе, үлкен күнәлар жасауға жолы ашылады. Ізгі адам ақшасы көбейсе, жақсылығын еселейді.

«Ақшаға деген көзқарасың қандай?» деп сұрағанымда, көп адам «ол– құрал» деп жауап берді. Мақсаттарына жеткізетін құрал. Ақшаның табиғаты сондай, оны қалай қабылдасаң, ол сондай сипатқа ие болады. Жақсы, ақшаны «құрал» деп көрейік. Мысалы, жер қазу үшін күрек керек. Күрек – құрал. Менің мақсатым жер қазу болса, ең әуелі күрек табуға талап қыламын. Табамын. Қазамын. Мақсатыма жетемін. Бәрі жақсы.

Енді жауап берші, осы құрал іздеу, сол арқылы мақсатқа жету процесі саған ұнай ма? Ақшаны құрал деп қабылдау өмірді жеңілдете ме әлде мойныңа қосымша жүк артып қоя ма? Бір салмақ бар, жауапкершілік бар, иә?

Ақшаны құрал деп сипаттап, оған бір маңыздылық бергендей боласың. «Құралсыз мақсатыма жете алмаймын» дегендей. Ал ол сондай маңызға ие ме?

Маған ақшаны ұпай деп қабылдаған ұнайды. Қалай қабылдаймын десең де, өз еркің ғой. Бастысы бұл сені шабыттандырса болғаны. Ойын ойнаған кезіңді еске алшы. Миссияны сәтті өтсең, ұпай жинайсың. Ал сәтсіз қадам жасасаң, ұпай жоғалтасың. Ұпай саның белгілі бір шектен төмен түссе, жинақы бола түсесің. Ойын болған соң, қатты уайымдамайсың, жеңіл қабылдайсың. Жеңілсең, «қап, бәлем, ендігі жолы анық жеңемін» деп ойынға жаңа күшпен кірісесің. Ақшаға маңыздылық бермейсің.

Мен сауда жасағанда, каспидегі сандарды теңге деп емес, ұпай деп қабылдаймын. Ұпайым көбейген сайын, бір құлшыныс пайда болады «рекорд орнатайын», «соңы 77777 деп тұрсыншы әдемі боп» т.б. деп. Кейде ұпайдың ақша екені есіме түсіп кетсе, «ооо» деп қаламын. Егер «ұпайым» белгілі бір шектен төмен түсе бастаса, мысалы, 200000 тг-ден аз болса, жинақы бола түсем. «Қайтсем ұпайымды арттыра алам?» деп ойлана бастаймын. Идеялар туады. Қызық, қысқасы. Бұл – креатив, миды істету. Бұл – ойын. Егер ақшаға маңыздылық берсем, кең тыныстай алмай, қиналып қалатын едім. Үстімнен қара бұлт төніп тұрғандай.

Ақшаны «құл» деп қабылдаған да ұнайды. Ф. Бэконның «Ақша – жақсы құл, бірақ жаман қожайын» деген сөзі бар. Ақшаны құлша басқарасың ба әлде оның айтқанын істеп, соған тәуелді боп күн кешесің бе? Ақша – құл, ол басқа құлдарды дүниеге әкеп, құлдар әскерін құруың керек. 1 теңге = 1 құл. Әскерің үлкен болмаса, құлдарыңды орынсыз өлтіре берме. Мысалы, ресторанға барғың кеп, 5000 тг тастап кетсең, 5000 құлыңды өлтіріп тастағандай боласың. Жаман сезім ғой, иә? Ал сол 5000 теңгені «жегендей болдым» деп, сақтап, көбейтсең, құлдарыңның санын арттырасың. Бір уақытта олардың саны сондай көп болады, сен оларды қанша жұмсасаң да, кемімейді. Себебі олар басқа құлдарды дүниеге әкеп жатады. Мысалды түсінген шығарсың.

Өмірде бір әділеттілік бар. Ақша үнемі оны басқара алатындардың қолына өтіп отырады. Ал оны басқара алмайтындардың қолынан сусып шыға береді. «Байлардың ақшасын тартып ап, кедейлерге үлестіріп беру керек» дейтіндер бар. Біріншіден, бұлай ойлайтындар шынайы байлықтың не екенін түсінбейді және олар – болмысы кедей адамдар. Екіншіден, сол байлықты кедейлерге теңдей үлестіріп берген күннің өзінде белгілі бір уақыттан кейін оның қайта байлардың қолына өтетінін көресің. Себебі болмысы кедей адам ақшаны шашуды ғана біледі. Ол – тұтынушы. Ал болмысы бай адам – инвестор. Ол ақшаны сақтап, көбейтуді біледі. Ол тұтынуды емес, өнім шығаруды, қоғамға бір құндылық беруді көбірек ойлайды.

Мысалы, дауыл айдап, жансыз аралға түскен адамдарды елестет. Бәрінің о баста мүмкіндігі бірдей. Бұл аралда ақшаның қызметін кокос жаңғақтары атқарады. Аралдағы бүкіл кокос жаңғақтарын бәріне бірдей етіп үлестіріп береді. Кедей, бай деген түсінік жоқ. Біраз уақыттан кейін бір іскер жігіт судың ортасына дейін барып, сирек балықтарды әкеп, сата бастайды. Саудасы жүріп, кокос жаңғақтарын жинайды.

Тағы бір жігіт күні-түні жұмыс істеп, канал салады. Ниеті: жұрт төбенің басына барып, су тасып шаршамасын деген ой. Сөйтіп су жеткізіп бергені үшін әр шелекке ақы алады. Кокос жаңғақтары түрінде. Біраз уақыттан кейін кокос жаңғақтары сондай бір іскер топтың қолына шоғырланады. Әділетті ме?

Меніңше, иә. Себебі олар құндылық берді, халықтың жағдайын жеңілдетті. Бірақ кедейдің аты кедей. Арасынан бір лидер шығып, «бұлай болмайды. Ақша теңдей үлестірілуі қажет. Кеттік, байлардан жаңғақтарын бөліссін деп талап етейік, қажет болса, тартып алайық» деп ұрандайды. Таныс жағдай ма?

«Ақша жайлы байлардан да көбірек ойлайтын адамдар тобы бар. Ол – кедейлер» депті Оскар Уайльд. «Ақша жүрекке кірді» деген осы. Ақшаны өз қожайыны етіп алған, сол үшін одан қорқатын, қашатын кедей болғанша, оны өз құлына айналдырып, шебер басқара алатын, одан қорықпайтын, қашпайтын, керісінше, көбейтуді көздейтін бай бол!

Адамның болмысы және ақша

Ақша адамның болмысын көрсетеді. Ал көп ақша адамның болмысын көбірек көрсетеді. Ақшасы көбейген танысыңыз күрт өзгерсе, «оны ақша бұзды» демеңіз, ақша тек оған ішкі болмысын көрсетуге мүмкіндік берді. Тәкаппар адамның қалтасы жұқа кезде өзін қарапайым ұстауы заңды. Оған кеуде көтеру жараспайды. Оны өзі де біліп тұр. Себебі тіреп тұрған ештеңесі жоқ. Ал енді қолына байлық бітсе, ол ойындағысын істеуге кіріседі. Оның шынайы табиғаты көріне бастайды. Өзін басқалардан жоғары сезінуге енді негіз бар. Ол кедей кезінде де өзгелерді өзінен төмен санағысы келген. Қазір ақшасының көбейгені соған есік ашып тұр.

Ақшасын шаша бергісі келетін шопоголик табысы артқан кезде қымбатырақ заттарды сатып ала бастайды. Ол ақшасы аз кезде «осыдан табысым артсыншы, тапқаным өзіме жете бастайды» деп ойлауы мүмкін. Бірақ әсте олай емес. Болмысы тұтынушы адам ақшасы көбейгенде көп көлемде шоппинг жасай бастайды. Шопоголик – ақшасынан тезірек құтылғысы келетін адам. Оған Apple Pay, Google Pay, Kaspi Pay т.б. ақшадан тезірек құтылуға көмектесетін жаңа технологияларды қосыңыз.

«Ақшадан тезірек құтылғысы келеді» дегеннен шығады. Кейбір адамдар бар. «$1 миллион берсе, не істейсіз?» деп сұраса, «өзіме қажет заттарды сатып алам да, қалған көп бөлігін садақаға жұмсаймын» дейді.

Бір қарағанда ниеті жақсы сияқты. Садақа сияқты ізгі істі ойлап тұр. Бірақ негізі ол ақшасынан тезірек құтылғысы келіп тұр. Не үшін? Себебі ол ақшаны басқару, сақтау, көбейту жауапкершілігін алғысы келмейді. Сол ақшаны бірден жұмсай салмай, дұрыс басқарса, көбейтсе, өзіне де, өзгеге де көбірек пайда тигізер еді ғой.

Қаржылық тәуелсіздікке ұмтылған адам керісінше ақшасын өзінен әрірек жерге сақтап қойып, ұмытуды үйренуі керек. Яғни, ақшадан құтылуға мүмкіндік бермейтін тетіктерді жасап алуы керек. Мысалы, брокерлік шот ашып, айлық табысының бір бөлігін сол жаққа лақтырып отырса болады. Қолында өзіне қажет мөлшерде ғана ақша қалдырып отырсын.

Брокерлік шотқа ақша салып, оңтайлы сәтте сенімді үлкен компанияның акцияларын сатып ап, оны кемінде 5 жылға ұмыт. Акция – ұзақ мерзімде ақшаңды инфляциядан қорғайтын ең тиімді құрал. Оны сатып ап, қайта сатып, индекстерді аңдып отырудың қажеті жоқ. Кемінде 5 жылға ұмыт. Бұл саған ақшаны көтеріп алатын ойын автоматы емес қой. Көбі инвестицияны солай көретін сияқты. Бұл ақшаңды сақтап, өзіңнен әрірек жерге қойып қоюдың жолы ғана. Қолыңда тұрмаған соң, ақшаң өзің күтпеген жаққа жұмсалып кетпейді, біреу кеп қарыз сұраса да, «кешір, дәл қазір қолымда жоқ еді» деп еркін айта аласың.

Қарыз – шыдамсыздықтың ақша түріндегі көрінісі. Шыдамсыз адам күткісі келмейді. Сол үшін қарыз алып, дегеніне тезірек жеткісі келеді. Сөйтіп қарызға батады. Яғни, оның қаржылық проблемаға тап болуына оның сандарды есептей алмауы емес, шыдамсыз болмысы себеп боп тұр.

Ал үнемдеу – керісінше, төзімнің ақша түріндегі көрінісі. Сен қаншалықты төзімді болсаң, соншалықты үнемдей аласың. Айфонды кредитке алғанша мүмкін біраз шыдап, ақша жинап аларсың? Өмірде бір нәрсеге жеткісі келетін адам төзімді болуы керек екенін білесің. Төзімді адам – ләззатын кешіктіре білетін адам. «Қазір еңбектенейін, жемісін кешірек көруге дайынмын» дейді.

Қанша табатынын, қай затқа қанша жұмсағанын жалпыға жариялап жүретіндер бар. Бірақ «ақша тыныштықты сүйеді» («деньги любят тишину») деген қағида бар. Яғни, табысың жайлы айта берме деген сөз. Отыз екі тісің ұстай алмаған сандарды уысыңда ұстай аламын деп ойлайсың ба?

Бізде «көрсетіп тұтыну» («демонстративное потребление») кең тараған. Қымбат көлік, қымбат киім, қымбат үй алып, соны жұртқа көрсетеді. Өкініштісі, біз сондай адамдарды бай деп қабылдаймыз. Инстаграм иллюзиясы тағы бар. Бірақ әсте олай емес.

Шынайы байлар ақша тыныштықты сүйетінін біледі. Сол үшін қарапайым киінеді, көлігі, үйі – бәрі қарапайым. Салығы аз жерлерде тұруға тырысады. Көзге түсе бермейді. 4 атадан бері миллиардер әулеттер бар әлемде. Бәріміз білетін ұлт өкілдері. Сүлеймен, Дәуіт, Жүсіп пайғамбарлардың қаржы мәселесіндегі сүннеттерін берік ұстанып келе жатқандар ғой.

Олардың бай болуы да заңды. Бізге шынайы байдың образын насихаттау маңызды деп ойлаймын. Ал шынайы бай адам – ақшасынан тезірек құтылуды ойлайтын тұтынушы емес, оны көбейтуді көздейтін инвестор, болмысы бай адам. Ол – нәпсісін басқара алатын төзімді адам. Түптеп келгенде бәрі болмысыңмен жұмыс істеуге, оны қалыптастыруға кеп тіреледі.

Қаншама адаммен сөйлесіп, қаржылық проблемаларын көріп, мынаған көзім әбден жетті: қаржысын басқара алмаудың түбінде өзін басқара алмау жатыр!

Оларға «былай жина», «былай сақта», «анаған жұмсама», «мынадан үнемде» деп қанша жерден айтсаң да, оны істеп кетуі қиын. Оданша «асықпауды, ашуланбауды, ерінбеуді, тәртіпті болуды, көңілді боп жүруді, кішкентай жеңістеріңе қуануды үйрен» деген дұрысырақ. Білем, оңай емес. Бірақ бұны реттемесең, қаржылық жағдайың да реттелмейді.

Дардай жігіттің «шыдамай ақшамды жаратып қоямын» дегені «оразада шыдамай аузымды ашып жіберемін» дегенінен еш айырмашылығы жоқ. Әуелі, ол жігіт пе өзі?

Қаржылық образ

Образ киім сияқты. Үстіңе кисең, ішкі күйің де өзгереді. Мысалы, стильді классикалық костюм киіп алсаң және ол денеңе шап-шақ отырса, өзіңді іштей талғампаз ақсүйек сезінесің. Сол ішкі сезімнің күшімен өзіңді қоғамда мәдениетті һәм сыпайы ұстай бастайсың. Өзгеше шешімдер қабылдайсың. Өзгеше ойлар туады. Басқа киім кигенде мұндай күй кешпес едің.

Қаржылық образ деген не? Ол – сенің ақшаға деген көзқарасың, ұстанымдарың, қаржылық әдеттерің мен мақсаттарыңды қамтитын бейнең. Мысалы, мынадай бір қаржылық образ бар: ол тапқанынан да көп жұмсайды, қауіпсіздік қорын жинамайды, қарыз ала береді, табысын арттыруға әрекет қылмайды. Бұл – оның жаман қаржылық әдеттері.

Қаржылық мақсаттары: көлік алу, саяхатқа шығу, дүркіретіп той жасау, үй алу т.б. болуы мүмкін. Бірақ бұл мақсаттарға қазіргі табысымен қашан жетеді? Жете ала ма өзі? Оның миында айлық табыс ретінде 150000 тг деген сан тұр. Оның қаржылық шегі сол. Одан үлкенірек сандарды миы қабылдай алмай жатыр.

Бұл қаржылық образ оның қандай қаржылық шешім қабылдайтынын, қандай соманы байқап, іліп алатынын айқындайды. Ол «осыдан табысым артып, 500000 тг таба бастасам, қарыздарымнан құтылып, шалқып өмір сүре бастаймын» деп ойлайды. Қайдағы?! Біріншіден, мұндай қарқынмен табысы артып кетуі екіталай. Екіншіден, табысы артқан күннің өзінде шығыны да соған сай арта бастайды. Қанша табатының емес, қандай қаржылық әдеттерің бар, сол маңызды.

Бұл кісі қаржылық образын өзгертпесе болмайды. Қалай? Ойша үстіне қаржы генийінің «костюмін» киіп көрсін. Ойша! Қағазға жазса, тіпті жақсы. «Мен қаржы генийімін. Ешкімге қарыз емеспін. Тапқанымның көп бөлігін сақтап, қорға жинап отырамын. Орынсыз шығындардан арылдым» десін. «Айлық табысым: 1 млн тг» деп, сосын соны нақты қалай, қайда, не үшін жұмсайтынын анықтап, жазып қойсын. Тегін ғой. Миыңмен ұстап көрмеген ақшаны қолыңмен ұстауың мүмкін бе? Бір сәтке өзіңді қаржы генийі сезінуге, 1 млн тг-ні ойша ұстап, жаратуға өз-өзіңе рұқсат бер. Ойлан. Жаз. Сол кезде сен өзіңнің қаржылық шегіңнің кеңейгенін байқайсың: бұрын 150000 тг-ге тіреліп қалатын басың енді 1 млн тг-ге тиіп тұр.

Бұның бәрі ойша болып жатқанын еске салайын. Киім денеңе шап-шақ отырғанда бір жайлы сезім болады ғой, дәл сондай сезім пайда болғанша өз қаржылық образыңды іздей бер. Мысалы, саған 1 млн тг тарлық етуі немесе кең боп тұруы мүмкін. Өз қаржылық образыңды тапқан кезде ішкі күйің де өзгереді. Өзіңді миллионер сезінесің. Ал бұл жаңа образ жаңа қаржылық шешімдер қабылдауға итермелейді. Сол кезде ғана сен айналаңда шашылып жатқан 1 млн тг-лерді байқай бастайсың. Тек соны теріп үлгерсең, болды. Сен 150000 тг-лік образыңмен бұл мүмкіндікті байқамайтын да едің. Лексус GS300 алсам деп жүрген адам көшеде лексустарды көп көре бастайды да, «мә, қалада лексустар қаптап кетіпті ғой» дейді. Негізі, олар бұрыннан бар еді. Тек нақты мақсат, фокус пайда болғанда, көзге іліне бастады. Сол сияқты ғой.

Миллионер образын үстіңе киіп алудың тағы бір артықшылығын айтайын. Әдетте, біз қаржылық шегімізден шыға алмай жатамыз. Мысалы, жоспар құрсақ та, 150000 тг-ден асырмаймыз. Себебі өзімізге қойып алған шегіміз сол. Бұл сан сенің қаржылық образыңды анық көрсетеді. Мысалы, сен баристасың: кофе дайындайсың. Сөйтіп бір күні алдыңа ескі кластасың келеді де, сені танып, шіреніп, миығынан күледі «не жұмыс мынау?» дегендей. Түрі, киімі, өзін ұстауы – бәрі ақшаны жақсы табатынын айтып тұр. Оның мысы басып, сенің сағың сынып, ештеңе дей алмай қаласың. Бірдеңе дейін десең, табатының анау. Өзіңді қор сезінесің. Артыңда тіреп тұрған ештеңең жоқ. Ақша болмаған соң, бірдеңе деуге де қақың жоқ сияқты. Сен 150000 тг-лік образыңмен жеңілдің.

Енді елестетіп көрейікші. Сен баристасың: кофе дайындайсың. Айлығың әзірге: 150000 тг. Бірақ ойша миллионер образын киіп алғансың. Өзіңді миллионер сезінуге өз-өзіңе рұқсат бердің және мұның негізсіз де емес. Себебі ол миллионды ойша қайда, қалай, не үшін жұмсайтыныңды анықтап қойғансың. Ойыңдағы миллионның қалтаңа түсуі уақыттың еншісі ғана. Бәлкім, бір айдан кейін, бәлкім, жарты жыл, бәлкім, бір жылдан кейін ол ақша пайда болар. Сөйтіп алдыңа әлгі ескі кластасың келгенде, сен өзіңді қор сезінбейсің. Қалтаңда миллион болмаса да. Оның мысы баспайды. Онымен тең дәрежеде сөйлесесің. Сенімдісің. Себебі сен өзіңді миллионер сезініп тұрсың.

Өзіңді миллионер сезіну, миллионер образын кию тегін. Ол соманың қалтаңда болуы да шарт емес. Мысалы, сен ескі камри 10-ыңмен Есентай Молдың авто тұрағына кіруге ұяласың. Есентай Молда тәпішке киіп жүруге қысыласың. Неге? Себебі сен өзіңді 150000 тг-лік образыңмен ол жерде қор сезінесің. Енді елестетші, Бейбіт Алибеков @alibekovkz тура сол камри 10-мен Есентайға кірсе, сосын тәпішке киіп шықса, ол өзін қалай сезінер еді? Ол мұны ойын ретінде қабылдап, қызармайды да, өзін қор сезінбейді. Себебі ол миллионер образында жүр. Ал сен неге бұны ойын ретінде қабылдай алмайсың?

«Алдымен миллион табайын, сосын өзімді миллионер сезінем» деп емес, «өзімді миллионер сезінейін, сосын миллион табамын» деу керек. Менен «миллион табу жолдарын айтыңызшы» деп сұрайтындар бар. Әркімнің өз миллионы бар, оны табу жолы да әртүрлі. Жұрттың бәрі интернет маркетинг үйренгенмен, бәрі миллион таба бермейді. Бірақ таксист те, еден жуушы да миллион таба алады. Мен саған «былай істе, былай істеме» деп, миллионға жетудің жолдарын көрсете алмаймын. Маған жәрдемі тиген әдістер саған көмектеспеуі мүмкін. Бірақ осы жазбамда сенің өз миллионер образыңды жасауға қажет кеңестерді бердім. Сенің миллионың қай жерде жатқанын сол образың тауып, көрсетіп береді. Тек соны дер кезінде теріп үлгерсең, болды.

Қаржылық проблемалар қалай пайда болады?

Қаржылық проблемалар қалай пайда болады? Қарызға батуың, кредит үстіне кредит алуың, тапқаныңның ай соңына дейін жетпеуі, 1 жылдық қауіпсіздік қорын жинай алмауың – бәрі қаржылық проблемалар. Қаржылық проблемалар қаржылық емес проблемаларды ақшамен шешуге тырысқанда пайда болады. Мысалы, «жұмыс-жұмыс» деп, балаларына көңіл бөлмей жүрген әке оларға қымбат, тіпті кейде өте қымбат сыйлықтар сатып әперіп, уақытында бөлінбеген көңілдің орнын толтыруға тырысады.

Тағы бір мысал. Анаңның туған күніне ерекше сыйлық жасағың келді. Ол сыйлық сенің ойыңша қымбат болуы керек. Не үшін? Мысалы, 250000 тг тұратын тон немесе 300000 тг тұратын айфон. Қалтаң көтермесе де, кредит бар ғой! Сөйтіп соны сатып ап, анаңа сыйлайсың. Анаң мәз. Сен де өзіңді бір сәтке жомарт перзент сезініп қаласың. Миссия орындалды. Бірақ мойныңда әлі төленбеген кредит бар. Оны жабу үшін енді ай сайын қосымша тер төгуің керек.

Енді осы ситуацияны тереңірек талдап көрейікші. Қымбат сыйлық жасау арқылы сен қандай проблеманы шешуге тырыстың? Қымбат сыйлық жасауда проблема жоқ. Проблема қолдағы қаражатың жетпесе де, тыраштанып, қарызға батып, ақшамен шешуді қажет етпейтін проблеманы ақшамен шешуге тырысып, қаржылық проблемалар тудырып алуыңда. Анаңа қымбат сыйлық жасап, өзіңді жомарт перзент етіп көрсеткің келді ме? Инстаграмда бәрі аналарына айфон әперіп, тон кигізіп, қымбат жүзік сыйлап жатыр ғой. Солардан қаласың ба?

Әлде өзіңді қамқор перзент сезінгің келді ме? Мүмкін анаңның «жұрттың баласы анасына ананы әперіпті, мынаны сыйлапты» деген әңгіме арасындағы жасырын манипуляциясы ықпал етті ме? Анаң құрбыларының алдында өзін бейшара сезініп қалмасын, жұрт оның да баласы бір нәрсеге жарайтынын білсін дедің бе? Жалпы анаңмен қарым-қатынасың қандай? Сол сыйлық сыйланбай қалса не болады? Егер өзіңді сол үшін кінәлі сезінсең, қарым-қатынаста бір нәрсе дұрыс емес деген сөз. Ал бұл – қаржылық емес проблема, оны ақшасыз шешу керек.

Біз ақшаны барлық мәселені шешетін зат деп көреміз. Мысалы, көңіл-күйімізді көтеру үшін, өзімізге деген сенімімізді арттыру үшін немесе басқаларды басқару үшін ақша жұмсаймыз. Біз ақшаның көмегімен эмоционал жарақаттарымызды жамауға, өзгелердің құрметін, қошеметін сатып алуға тырысамыз. Нәтижесінде ақшаны өте маңызды нәрсеге айналдырып аламыз. Ол ондай маңызға ие болмаса да.