Аңдатпа

Ұлы Жаратушы адам баласын барша жаратылыстардың ішіндегі ең ардақтысы етіп, «махаббатпен жаратты». Соншама алып планеталардың ішінде жоққа тән болған адамға ерекше көңіл бөліп, шексіз мейіріміне бөледі. Онымен қоймай барша тіршілік иелерін оған бағындырып, қызмет еттірді. Мойнына үлкен жауапкершілік артты. Адам баласының бұ дүниедегі негізгі міндеті Ұлы Жаратушысын танып, оның құдіретінің алдында бас иіп, шексіз шеберлігін күллі ғаламға паш ету, сансыз шүкірліктер мен ұлықтаулар айтып, ғұмырын құлшылықпен өткізу болатын. Ал, мұндай ауыр жүкті арқалаған адам баласының шынында руханиятпен терең сусындауы қажет-ақ.

Сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафаның (саллаллаһу аләйһи уәсәлләм) баршаға мәлім мынадай хадисі бар: «Егер де бір күнің бір күніңе ұқсаса, онда сен ұтылудасың» деген. Мұсылман адам қоғамдағы өзінің міндетін толық атқара алуы үшін үнемі өзін дамытып, жетілдіріп отыруы шарт. Өйткені, араб халқында “Жоғалтқан нәрсеңді (өзіңде жоқ нәрсені) өзгеге бере алмайсың” деген қанатты сөз бар. Осы орайда қолдарыңызға тиіп отырған кітаптың оқырманға берері көп. Кітаптың ерекшелігі сол, әрбір күнге Ұлы Жаратушымыздың сөзі болған қасиетті Құран кәрімнен бір аят, Пайғамбарымыздың (с.а.у.) хадистерінен бір хадис, бір дұға және халқымыздың мақал-мәтелдерінен біреуін ұсынады. Пайғамбарымыздың (с.а.у.): «Құранның бір әрібін оқығанға он сауапқа тең келер жақсылық жазылады» деген хадисін негізге алар болсақ, күнделікті Құран аяттарының мағынасына үңіліп тұру мұсылман адам үшін шынында да маңызды. Одан қалса, асыл дініміздің екінші қайнар бұлағы болған пайғамбар хадистерінен күнделікті сусындап, пайғамбарлар мен ізгілердің Ұлы Жаратушыға жасаған дұғаларынан үйрене отырып, күніне бір мақал жаттап отырса, рухани біліммен жан-жақтылы қаруланарымыз сөзсіз. Мақсат – мұсылманның ең азы күніне бір аят, бір хадис, бір дұға және бір мақал жаттап немесе оқып отыруына түрткі болу.

Әр күні белгілі бір нәрсеге ғана бар назарыңды аудару бұл сол нәрсені тиянақты етіп ұғып алуға айтарлықтай көмегін тигізеді. Одан қалса, бір хадисте «Амалдардың Алла тағалаға ең ұнамдысы – аз да болса үнемі жалғасқаны» дегеніндей, күніне әрбір нәрседен бір-бірден үйрену бұл бір күнде соншама ақпаратты оқып алып, одан кейін ұзақ уақыт кітап бетін ашпау секілді жүйесіздіктен әлдеқайда тиімді тәсіл.

Кітаптың негізгі мақсаттарының тағы бірі – бұл қасиетті Құран аяттары мен пайғамбарымыздың (с.а.у.) асыл сүннетін және пайғамбарлар мен ізгі кісілердің мінәжат-дұғалары мен қазақ халқының мәдени өмірінде маңызды рөлі бар мақал-мәтелдерді ұштастыра отырып, түсінуге, салыстыра отырып, ой елегінен өткізуге ықпал жасау. Жалпы, мақал-мәтелдер – белгілі бір халықтың тыныс-тіршілігінен, дәстүр-салтынан, дүниетанымынан һәм табиғи болмысынан (ділінен) хабар беретін дүние. Қазақтың мақал-мәтелдерінің мазмұнына мұқият үңілген адам оның бастау көзі асыл дініміздің негізгі қайнар бұлағы болған Құран мен сүннет екендігін анық байқайды. Дініміз Исламды халқымыздың санасына о бастан анағұрлым жақын болған өзінің мақал-мәтелдерімен салыстыра отырып түсіндіру бұл да қазіргі таңда маңызды мәселе.

Еңбек қалың оқырманның үдесінен шығып, руханиятына аз да болса пайдалы болуын Ұлы Жаратушыдан сұраймыз.

Қаңтар

1 қаңтар

Аят: «Ол (Алла тағала) Күнді – шуақ шашқан жарық, ал Айды – (күннен нәр алған) нұр етіп жаратты және жылдардың саны мен уақыттың есебін біліп жүрулерің үшін оған бірқатар кезеңдер межелеп қойды. Алла бұларды бостан босқа емес, белгілі бір мақсатта ғана ақиқат һәм мызғымас жүйе негізінде жаратты»

(Юнус сүресі 5)

Хадис: «Адам баласының көбі алданып қалатын екі нығмет бар. Олар: денсаулық пен бос уақыт»

(Бұхари)

Дұға: «Уа, Раббым! Мені қанағатшыл ет. Маған берген ризығыңды берекетті қыл»

(Абдуллаһ ибн Аббас (р.а.))

Мақал: «Бос өткізу өмірді,

Ақымаққа көңілді»

2 қаңтар

Аят: «Уа, адамдар! Тақуалыққа қол жеткізу үшін өздеріңді әрі өздеріңнен бұрынғыларды жоқтан жаратқан Раббыларыңа құлшылық етіңдер»

(Бақара сүресі, 21)

Хадис: «Шын мәнінде, Алла тағала сендердің сыртқы дене-бітімдеріңе де, дәулеттеріңе де қарамайды. Алайда, ол сендердің жүректеріңе және іс-әрекеттеріңе қарайды»

(Мүслим)

Дұға: «Уа, асқан құдіреттілігімен барлық нәрседен үстем болған Алла тағалам! Сен әртүрлі нұқсандықтардан пәксің. Уа, ұлықтығымен құлдарынан нығметтерін аямаған Алла тағалам! Біз сені ұлықтаймыз»

(Пайғамбарымыздың (с.а.у.) дұғасы)

Мақал:

«Адам баласы әдемі киімімен жақсы болмайды,

Әдеп, білімімен жақсы болады»

3 қаңтар

Аят: «Уа, иман еткендер!.. Бір-біріңді аңды-маңдар және біріңді-бірің ғайбаттамаңдар!..»

(Хужурат сүресі, 12)

Хадис: «Сөз тасығыштар сазайларын тартпайынша немесе күнәлары кешірілмейінше жәннатқа кіре алмайды»

(Мүслим)

Дұға: «Уа, Алла тағалам! Сен құлдарыңның кемшіліктеріне қарама; айыптарын бетіне баса көрме; оларды айырылысу отына салып жақпа! Бізге рақымшылық жасап, жәрдем берген Алла тағалам!»

(Азиз Махмуд Һудайи)

Мақал: «Дос достығын айтады,

Ез қастығын айтады»

4 қаңтар

Аят: «Сонда олар төбелеріндегі аспанға бір мәрте болса да зер салып қарамай ма?! Сөйтіп, Біздің оны қалай көтергенімізді және (жұлдыздармен) қалай безендіргенімізді һәм онда титтей де сызаттың жоқ (екенін көріп, ғибрат алмай ма?!)»

(Қаф сүресі, 6)

Хадис: «Өлімді ең көп еске алғандар әрі өздеріне келместен бұрын оған ең көп әзірлік жасағандар! Міне, солар – ақылдылар»

(Ибн Мажә)

Дұға: «Адам баласына берер зияны ең ауыр нәрсе не екен деп ойладым. Сөйтсем, ол ғапылдық екен. Ғапылдықтың адамға тигізер зиянын сірә тозақ оты бере алмас. Уа, Раббым! Бізді ғапылдық ұйқысынан оята гөр!»

(Баязид Бистами)

Мақал: «Адам жасында тойшыл,

қартайғанда ойшыл»

5 қаңтар

Аят: «Біз жерді жиналу орны етпедік пе?! (Яғни, жер ананың үстін) тірілерге, (астын) өлілерге (тұрақ етпедік пе)?!»

(Мүрсәләт сүресі, 25-26)

Хадис: «Тозақ оты тимейтін екі көз бар: Алладан қорқып жылаған көз және түнін (отанын) Алла жолында күзетте өткізген көз»

(Тирмизи)

Дұға: «Уа, Раббымыз! Біздердің арамызды жақсарт, Бізді Ислам жолына бұр. Қараңғылықтан нұрға шығар. Барлық жасырын-жария жамандық-тарды бізден алыстат»

(Абдуллаһ ибн Мәсғуд)

Мақал: «Отансыз адам – ормансыз бұлбұл»

6 қаңтар

Аят: «Шын мәнінде, Алла тағала үкім етушілердің ең әділі емес пе?!»

(Тин сүресі, 8)

Хадис: «Мүмін адам қарым-қатынасы, адамдармен бітім жасауы көркем болған адам. Бітімсіз адамда қайыр болмайды»

(Мүснәд)

Дұға: «Уа, Алла тағалам! Ұлы қорғаныңнан пана сұраған мына әлсіз құлыңды есігіңнен қуар болсаң, мен басқа қай есікке барып пана тілеймін! Егер де Сен мені азаптар болсаң, Сенің әділдігіңе шүбә жоқ! Алайда, Сенің кешірімің мен мейірімің барлық нәрсені қамтитындай өте кең»

(Абдулқадир Гәйлани)

Мақал: «Ағаштың өзі түзу болса,

көлеңкесі қисық болмайды»

7 қаңтар

Аят: «Ғасырға серт! Шын мәнінде, адам баласы қасірет пен зиян ішінде»

(Асыр сүресі, 1-2)

Хадис: «Бір күні бір күніне ұқсаған адам ұтылды»

(Кәшфул-Хафа)

Дұға: «Уа, Алла тағалам, бізге жәрдеміңді бер! Шынында Сен олардың бізден үстем болғанын қаламайсың!»

(Пайғамбарымыздың (с.а.у.) Меккені алар алдында оқыған дұғасы)

Мақал: «Елін ойламағанның – ерлігі зая,

Ертеңін ойламағанның – тірлігі зая»

8 қаңтар

Аят: «Алладан ұдайы кешірім тілеңдер! Шүбәсіз, Алла Ғафур (өте кешірімді), Рахим (әсіресе мүмін құлдарына ерекше мейірімді)»

(Мүззәммил сүресі, 20)

Хадис: «Барлық адам баласы қателік жасайды. Қателесушілердің ең жақсылары – тәубе етушілер»

(Тирмизи)

Дұға: «Алла тағалам! Мен күнә-қателіктерім себепті Өзіңнен қатты ұяламын. Уа, Алла тағалам! Күнәларым көл-көсір. Бірақ, Сенің кешіріміңнің жанында олар бір тамшы құрлы болмайды. Алла тағалам! Өзіңнің сүйікті құлыңның құрметі үшін мені азабыңнан сақтай гөр! Мені мейірімің мен кешіріміңе бөлей гөр!»

(Зәкария Ансари)

Мақал: «Адам қатесіз болмас,

Көл бақасыз болмас»

9 қаңтар

Аят: «Ол күні аспан бейне бір балқыған мыстай болады. Ал таулар түтілген түрлі-түсті жүндей болады»

(Мағариж сүресі, 8-9)

Хадис: «Пенде жан тапсырғанда періштелер: «Ақыретке не алып кетті?» дейді. Ал, адамдар болса: «Артында не қалды?» дейді»

(Бәйһаки)

Дұға: «Уа, бүкіл жаратылысты қияметтің күнінде күмәнсыз жинайтын Алла тағалам! Бізді сол күннің қорқыныштарынан сақта әрі қиыншылықтарын бізге жеңілдет. Бізді Пайғамбарымызбен (с.а.у.) бірге болғандардың арасына қос»

(Жунәйди-Бағдади)

Мақал: «Құдайсыз қурай да сынбайды»

10 қаңтар

Аят: «Иман келтіріп, Алла үшін қоныс аударған һәм Алла жолында дүние-мүлкін де, шыбын жанын да аямай күресетіндер Алланың алдында ең жоғары мәртебеге ие. Нағыз жетістікке жеткендер, міне, солар»

(Тәубе сүресі, 20)

Хадис: «Мұхажир – Алланың тыйым салған нәрселерінен іргесін аулақ салған әрі оларды тәрік қылған жан»

(Бұхари)

Дұға: «Уа, Алла тағалам! Бізді шайтанның азғыруынан сақта. Оны рақымыңнан аластат-қаныңдай бізге оның жақындауына мұрсат берме. Өзіңнің кешіріміңнен үмітін үзгеніндей бізден де үмітін үздір. Мейірімің мен оның арасын алыстатқаныңдай бізбен оның арасын да алыс қыл. Өйткені, сенің құдіретің бәріне жетеді»

(Мұхаммед ибн Уаси)

Мақал: «Дүние жиып не етерсің,

Бір күн тастап кетерсің»

11 қаңтар

Аят: «Расында, Біз саған (көптеген жеңістердің басы болған) ап-айқын жеңіс нәсіп еттік»

(Фәтих сүресі, 1)

Хадис: Алла елшісі (с.а.у.) Меккені азат еткеннен кейін былай деді: «Енді бұл жеңістен соң хижрет болмайды. Бірақ Алла жолындағы күрес және ниет жалғасын табады»

(Кутубу Ситтә)

Дұға: «Уа, Алла тағалам! Бізге сұрағанымызды Өзіңнен басқа ешкім де бере алмайды. Бізді жетістікке жеткізе гөр!»

(Молда Жами)

Мақал: «Ел дегенде езіліп,

Жұрт дегенде жұмылып қызмет қыл»

12 қаңтар

Аят: «Адам баласы өзін елеусіз, ескерусіз қала беремін деп ойлай ма?!»

(Қиямет сүресі, 36)

Хадис: «Адам баласы қартайған сайын оның бойында екі нәрсе жасарады: дүние-мүлік пен өмірге деген құштарлығы»

(Бұхари)

Дұға: «Уа, Раббым! Мен өте әлсізбін, маған күш-қуат бер! Тас жүрекпін, жүрегімді өзің жұмсарт! Алла тағалам,мен сараңмын, менің қолымды ашық қылғайсың!»

(Хазірет Омар (р.а.))

Мақал: Жарлы болсаң да, арлы бол!

13 қаңтар

Аят: «Ей, иманға келгендер! Өз үйлеріңнен басқа үйлерге рұқсат алмай және үй иелеріне сәлем бермей тұрып кірмеңдер»

(Нұр сүресі, 27)

Хадис: «Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне сенсе қонағына сый көрсетсін»

(Мүслим)

Дұға: «Иә, Алла! Оның ұрпағы мен дәулетін көбейтіп, берген нәрсеңді берекелі ете гөр!»

Мақал: «Қонақтың алтынын алма, алғысын ал»

14 қаңтар

Аят: «Кімде-кім науқастанса яки жолаушы болса, басқа күндері өтесін» 

(Бақара сүресі, 184) 

Хадис: «Бұл дүниеде бейне бір бөтен жердің адамындай немесе жолаушы секілді бол!»

(Бұхари)

Дұға: Расулалла (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сапарға шығарда түйесіне мініп үш рет: «Алла ұлы», «Алла ұлы», «Алла ұлы», – деп одан кейін былай айтатын: «Мұны бізге бағынышты еткен Алла мінсіз. Алла мұны бізге олай (бағынышты) етпегенде маңына да жолай алмас едік. Расында біз Раббымызға қайтушымыз. Алла менің бұл сапарымды өзің раз