Рамазан – айлардың төресі

«Басы – мейірім, ортасы – кешірім және соңы – тозақ отынан құтылу»1 болған мүбәрак рамазан айын бізге нәсіп еткен, бізді және басқа барлық болмысты жаратқан, сол жаратқандарының барлығын біздің қол астымызға берген, бізді жер бетінде сұлтан еткен, мүбәрак айлар мен түндерді бізге сыйға тартқан аса мейірімді Аллаға сансыз мадақ айтамыз.

Нығметтердің бізге жетуіне ең үлкен себепші әзірет Мұхаммедке сансыз салауат пен сәлем жолдаймыз.

Әрбір нәрсенің мырзасы, төресі болады. Мекеннің төресі – «шаһарлардың анасы»2 Мекке. Кітаптардың төресі – Құран кәрім. Сүрелердің төресі – «Фатиха» сүресі3. Аяттардың төресі – Аятул-Курси4.

Уақыттың да төресі бар. Аптаның төресі – Жұма, айлардың төресі – рамазан айы. Рамазан айы айлардың төресі болғаны үшін сауап тұрғысынан өте қымбат жауһарларға толы сандық секілді.

Алла тағала барлық көркем есімдерінің (әсма хұсна) арасында Алла есіміне, пайғамбарлардың ішінде Мұхаммед пайғамбарға (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) , кітаптар арасында Құранға, үйлер ішінде Қағбаға ерекше орын бергені секілді уақыттар арасында рамазан айына өзгеше орын берген. Бұл айда ораза ұстаймыз, Құран осы айда түскен, жұмақтың есіктері осы айда айқара ашылып, тозақтың есіктері жабылады және азғын шайтан малғұн кісенделеді.

Рамазан айы қай жағынан алып қарасақ та ерекше:

– пайғамбарлық осы айда бастау алған;

– Құран осы айда түсе бастаған;

– жиһадқа рұқсат осы айда берілген;

– Бәдір соғысы Рамазан айында орын алған;

– Ислам әлеміндегі жеңістердің көбіне осы айда қол жеткізілген.

Рамазан – Құран айы, себебі Құран осы айда түсе бастаған. Ал Құран кәрім – Алланың сөзі. Ет пен сүйек секілді рамазан айы мен Құран кәрім де сондай бірге. Рамазан айын мүбәрак еткен – Құранның осы айда түсуі. Әнәс ибн Мәлик былай деген: «Пайғамбарымыз Құранды көп оқитын. Әсіресе, Бәрәат түнінен соң өте көп оқитын. Ал рамазан айында Құранмен бірігіп кеткендей, басқа нәрселермен байланысын үзетін. Рамазанда Жәбірейіл мен Пайғамбарымыз Құранды бір-біріне оқып беретін. Соңғы жылы солай екі рет оқып шықты»5. Біз де бұл сүннетті жалғастырудамыз.

Рамазан – өзінің ішкі жан-дүниесімен сыр бөлісіп, пенденің шын ықыласпен тәубаға келу айы. Бұл айда Алланың рақымынан үміт ете отырып ауыз бекітіп, құлшылық жасаған адамның тәубесі қабыл болып, жапырақтары төгілген күзгі ағаштай күнәларынан арылады.

Бір күні Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) мінберге шығып бара жатып, бірінші сатыға көтерілгенде, «Әмин» деді. Екіншісіне шыққанда да «Әмин» деді. Үшіншісінде тағы да «Әмин» деді. Мінберден түскеннен кейін, сахабалар:

– Уа, Расулалла, бүгін сізден бұған дейін көрмеген әрекет көрдік. Не себептен «Әмин» дедіңіз? – деді. Сонда ол:

– Маған Жәбірейіл періште келіп: «Рамазанға жете тұра күнәдан тазармаған адам оңбасын», – деді де, сөзін жалғастырып «Әмин де» деді. Мен «Әмин» дедім. Екінші сатыға шыққанда, «Сенің атыңды ести тұра, салауат айтпаған адам оңбасын», – деді де, сөзін жалғастырып «Әмин де» деді. Мен «Әмин» дедім. Үшінші сатыға шыққанда, «Әке-шешесі қартайғанда, соларды бағып ризалығын алып, жаннатқа кіре алмаған адам оңбасын», – деді де, сөзін жалғастырып «Әмин де» деді. Мен тағы да «Әмин» дедім, – деп түсіндірді6.

Рамазан – ораза айы. Оразаның кереметі сол – жүректі нұрландырады, көңілді тазартады, жаман сезімдерді өзгертеді, ғибадатқа бейімдейді, дүниенің өткінші ләззаттарынан бас тартқызады, мәңгі өмір болатын ақиретке әрі Алланың разылығына бет бұрғызады. Ораза арқылы көңіл жанданып, нұрланады.

Рамазан – жығылғанды демеп, жылағанды жұбататын, мұң-мұқтаждарды қуантатын шынайы жанашырлықтың айы. Бұл айда жақсылық көрген жетім-жесірлердің жүзі жадырап, ғаріп-міскіндердің арқа-басы бір кеңейіп қалады. Жыл сайын рамазан айын қуана қарсы алып, айналамызға нұр шұғыласын шашқан қасиетті кештердің, құлақ құрышын қандыратын азанның, сәресідегі тәттіліктің, ауызашардағы ләззатты, тарауих намазына деген ынтаны көрген балалар да бұл айдың ерекшелігін сезеді. Олар үшін әрбір рамазан айы ұмытылмас балалықтың бал сезімдерімен есте қалады.

Рамазан – тамұқ есіктері жабылып, жұмақ есіктерінің айқара ашылатын, шайтан атаулының ауыздықталатын айы. Бар ынтасымен ауыз бекітіп, жан дүниесін айнадай жарқыратып ұстаған адамды қанша азғырғанмен дегенін істете алмай бұл айда шайтанның дымы құриды. Себебі ораза мүминді барша күнә атаулыдан сақтайды.

Қолыңыздағы еңбек пайдаңызға жарап, құлшы-лықтағы ықыласыңыздың артуына аз да болса үлес қоса алса, еңбегіміздің зая кетпегені деп білеміз.

Рамазан – ораза айы:

Ислам діні мына бес нәрсеге негізделген: Алладан басқа тәңірдің жоқтығына және Мұхаммедтің Алланың құлы әрі елшісі екеніне куәлік ету, намаз оқу, зекет беру, қажылыққа бару, рамазан оразасын ұстау. (Бұхари, Иман 1; Мүслим, Иман 19.).

Рамазан – Құран айы:

Бір топ адам Алланың үйлерінің бірінде жиналып, Алланың кітабын (Құранды) оқып, оны өзара талқыласа, оларға міндетті түрде сәкина (тыныштық) түседі, олар Алланың рахымына бөленеді, періштелер оларды қанатының астына алады және Алла өзінің құзырындағы ұлы жамағатқа оларды білдіреді. (Әбу Дәуіт, Салат: 349, 1455; Тирмизи, Қырағат: 3, 2946; Мүслим, Зикр: 38, 2699.)

ТҮСІНДІРМЕ: Ғалымдар Құранды үйрену үшін біреудің үйі, ауылы, медресе сияқты басқа да орындарда жиналуға болатынын айтқан. Басты мақсат Құранды зерделеу болғандықтан, осы ниетпен үйлерде жасалған мәжілістер де сауапсыз болмайтынын айтады.

Тыныштық (сәкина) шын мәнінде «жан тыныштығы», «ішкі тыныштық», «жүрек тыныштығы» дегенді білдіреді. Ал Қади Ияз бұл жерде «рахымдылық» мағынасында қолданылғанын айтқан.

Құранды зерделеушілерді білдірген ұлы жамағат – үлкен періштелер бастаған жамағат. Олар Мәла Ағла деп аталады. Алла олардың жанында Құран зерделеушілерді еске алуы, Құран оқығандықтары үшін оларды құрметке бөлеу мақсатында мадақтағаны һәм дәрежелерін асқақтатқаны.

Рамазан – дұға айы:

Уа, Алла, Өзіңе иман келтіріп, кітабыңды растап, саған берген сөзімізді орындау үшін және сүйікті пайғамбарың әзірет Мұхаммедтің (с.а.с.) сүннетіне мойынсұнып ауыз бекіттім. Рамазан оразасын толықтай ұстап шығуды маған нәсіп ете гөр!

Уа, Раббым! Көкірегімді аш, істерімді жеңіл қыл және тілімнің күрмеуін шеше гөр!

---

Ораза Алланың мейіріміне бөлейді

Бұл мүбәрак айда Алла тағаланың мейірімі мен рақымы орын алады. Рамазан айының мағынасының өзі соған саяды. Бұл тұрғыдан қарайтын болсақ, әлбетте, рамазан – рақым айы. Осы тұста Пайғамбарымыздың мына сөзін қайта есімізге салайық: «Басы – мейірім, ортасы – кешірім және соңы – тозақ отынан құтылу»7. Бұған қарағанда, рамазанның басындағы мейірімге лайық бола алмаған жан ортасындағы кешірімге ие бола алмайды және соңындағы тозақтан құтылу нығметіне де бөлене алмақ емес. Сондықтан рамазан айының алғашқы он күні өте маңызды.

Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бір хадисінде былай дейді: «Кімде-кім рамазан айының шынайы мағынасын түсіне біліп, бұл айды нәпсісін есепке тартып өткізе алса, Алла тағала оның барлық күнәларын кешіреді»8.

Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Кімде-кім рамазанда күнәларынан арылмаса, оған нендей өкініш!» деу арқылы бұл айдың қаншалықты маңызды екенін және не істесек те осы айда күнәларымыздан тазаруымыз қажеттігін жеткізуде. Сондықтан алғашқы мұсылмандар рамазан айын асыға күтетін. Әсіресе, рамазан айы бітуге таяғанда мұңаятын.

Осы ғасырда, қазіргі заманда күнәға ілікпеу мүмкін емес. Сондықтан күнәлардан арылудың ең керемет мүмкіндіктерінің бірі – рамазан айы.

Рамазан айы – жан-жақтан мейірім жауған, рақымға толы ай. Мұншалықты олжалы уақытты барынша дұрыс пайдалана білуіміз қажет.

Рамазан – ораза айы:

Әбу Һұрайраның (р.а.) риуаят етуінше, Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Кімде-кім рамазан айында шынайы сеніммен, сауапты бір Алладан ғана күтіп, ораза ұстаса, бұрын-соңды жасаған күнәлары түгелдей кешіріледі» (Бұхари, Саум 6; Мүслим, Сиям 203.).

Рамазан – Құран айы:

Расулалла (с.а.с.): «Сендерден кім үйіне оралған кезде буаз әрі үлкен һәм семіз үш түйе тұрғанын қаламайды?» – деп сұрады. Біз бірден: «Бәріміз қалаймыз», – деп жауап бердік. Сол кезде Расулалла (с.а.с.): «Олай болса, кім намазда үш аят оқыса, бұл оған буаз әрі үлкен һәм семіз үш түйеден әлдеқайда қайырлы», – деді. (Мүслим, Салатул-мүсафирин: 250 (802).)

ТҮСІНДІРМЕ: Ақыретте қайырлы болған кез келген іс фәни дүниедегі кейбір ұлы деп саналған нәрселерден әлдеқайда қайырлы болатындығы әбден ықтимал. Өйткені ақыреттегі жақсылықтар мәңгілік. Мәңгі ағып тұратын кішкентай бұлақ бұ дүниенің бір үлкен теңізінен әлдеқайда көп, әлдеқайда құнды деуге толықтай негіз бар. Бір хадисте Расулалла (с.а.с.): «Біреулеріңнің жаннаттағы қамшыдай жері дүниедегіден әлдеқайда қайырлы» деген. Негізінде, аяттың тиләуатынан пайда болған сауап фәни дүниеден әлденеше есе қайырлы деп айтқан болса да бұл сөзі теріс болмайтын еді. Өйткені оның сауабы мәңгілікке ұласып жатады. (Тирмизи, Сауабул-Құран: 16, 2912. H.)

Рамазан – дұға айы:

Я, Алла, тұтқан оразаларымызды қабыл ет. Күнәмызды кешір. Талабымызды арттырып, еңбегімізді жандыр.

Алла тағалам! Дініммен өмір сүруде, осы өмірімде және ақыреттік өмірімде тыныштық, кешірім мен амандық тілейміз. Жаннатқа кіруге лайық болып әрі тозақ азабынан құтылуды сұраймыз.

Өзің жақсы көретін және өзің разы болатын істерді істете гөр.

---

Ораза мол сауапқа кенелтеді

Ғибадат – Алла тағаланың дәргейінде өз кемшіліктерімізді, әлсіздігіміз пен пақырлығымызды мойындап, Алланың шексіз ұлылығының алдында қайран қалып, махаббатпен бас иіп, сәждеге жығылу.

Әлемдегі бүкіл болмыс атаулы Алланың ұлылығының алдында бас иіп, мойынсұнуда. Құран кәрімде: «Күллі аспан әлеміндегі және жердегі жаратылыс атаулының бәрі ерікті һәм еріксіз түрде Аллаға тәсілім болды»9 делінген. Адам да осыны ақылымен түсініп, иманы мен амал арқылы нәпсісін бойсұндыруы қажет. Әрбір пайғамбар Алладан ғибадат жасау әмірін әкелген және олардың үмбеті құлшылық еткен. Ғибадаттың сан алуан түрі бар. Барлық ғибадаттың мақсаты – рухани тәрбие, нәпсіні тазарту, мінезді көркемдеу, сезімдерді мөлдір-тұнық ету.

Алла тағала рамазан айында мүміндерге ораза ұстауды бұйырды. Ораза да, басқа ғибадаттар да адамның бақыты үшін. Ораза ең қысқа жолмен рухты тәрбиелеп, нәпсіні тәрбиелеп, мінезді түзетіп, кіршіксіз сезімдерге баулу арқылы басқа ғибадаттардан көзделген мақсаттарға жете алады.

Діннің барлық үкімдерінің шариғи тұрғыдан көптеген хикметтері бар. Ораза құлшылықтардың ең ауыры болғандықтан, алдымен ең жеңілі намаз, содан соң салыстырмалы түрде жеңіл саналған зекет парыз етілген. Бұларды орындай алғандар одан да ауырын атқара алады деген хикметпен ораза кейіннен парыз болған.

Рамазан – ораза айы:

Расулалла (с.а.с.) былай дейді: «Алла тағала: «Адам баласының ұстаған оразасынан басқа барлық амалдары өзіне. Ал оразаның жөні бөлек. Өйткені ораза Менің разылығым үшін ұсталады. Сондықтан оның қарымын (сауабын) Өзім беремін» – деген». (Бұхари, Саум 9; Мүслим, Сиям 163).

Рамазан – Құран айы:

Уқба ибн Амир (р.а.) былай дейді: «Біз Суффада отырған кезде Расулалла (с.а.с.) (сыртқа) шығып: «Сендерден қайсыбірің әрбір күн еш күнә жасамастан, ағайын-туысқандық байланыстарын үзбестен, Бутханға немесе Ақиқаға барып, ол жерден екі өркешті, екі үлкен інген түйе алып келуді қалайды?» – деп сұрады. Біз бірден: «Уа, Расулалла, оны бәріміз қалаймыз», – дедік. Сонда Алла елшісі: «Олай болса, сендерден кімде-кім мешітке барып Алланың кітабынан екі аят үйренуі немесе оқуы, өзі үшін ол екі түйеден әлдеқайда қайырлы болады. Үш аят ол үшін үш түйеден, төрт аят төрт түйеден қайырлы, тіпті қанша аят оқыса, сонша түйеден қайырлы болады», – деді». (Мүслим, Салатул-мусафирин: 251; Әбу Дәуіт, Салат: 349, 1456 H.)

ТҮСІНДІРМЕ: Хадисте Расулалла (с.а.с.) Құран тиләуатына құлшындыруға байланысты назар аударатын ерекше әдіс қолданған: алдымен «Ең құндысынан екі түйеге шығынсыз кім ие болғысы келмейді?» деп сұрау арқылы ел назарын өзіне аударғаннан кейін Құран кәрімнен екі аят оқудың екі түйеден де қайырлы екенін, тіпті әрбір аяттың бір түйеден әлдеқайда қайырлы екенін түсіндіреді.

Рамазан – дұға айы:

Уа, Раббымыз! Біз өзімізге кесір тигіздік. Бізді кешіре гөр! Уа, Раббымыз! Сен бізді кешір, бізге кеңшілік ет. Өйткені мәрхамат етушілердің ең жақсысы өзіңсің. Алла тағалам! Оразамызды қабыл ет. Күнәларымызды кешір. Талабымызды арттырып, еңбегімізді жандыр.

---

Оразаның қоғамға пайдалары

Асылында, өмір – бі