Кіріспе

Адамзат тарихында әйелге қатысты сан алуан пікірлер айтылғанмен, олардың көбі әйелдің табиғаты арсыздыққа, қорлық пен мазаққа лайық жаратылыс деп түсіндіруге тырысқан. Сол себепті әлі күнге дейін кейбір қоғамдарда, тіпті өзіміз өмір сүріп жатқан еліміздің түкпір-түкпірінде әйелді адам қатарына қосқысы келмейтін топтар бар. Сол топтардың өкілдері біріміздің туысымыз, біріміздің ағамыз, біріміздің бауырымыз болуы бек мүмкін. Ал әйелге деген ұшқары ұғымды арқалаған адамдардың саналы ұрпақ қалдырамын дегені жалған үміт, алдамшы сағым. Әйел-анаға деген ішкі ниет, дұрыс ұғым қалыптаспайынша, қоғамның бағыт-бағдары жарқын болмайды. Бәлкім, осы заңдылықты түсінгеннен болса керек, құдайсыздық кезеңі деп саналған атеизм дәуірінде зиялыларымыз әйел тақырыбын негізгі тақырып ретінде алып, түрлі стильде шығармалар жазды. Ондағы мақсат қыз баланың, әйел адамның құқығының ер адамның құқынан кем түспейтінін түсіндіру болды. Қазақ әдебиетіндегі классикалық еңбектердің ішінде «Ана», «Әйел» тақырыбы негізгі тақырыптардың бірі ретінде қозғалды. «Қамар сұлу», «Бақытсыз Жамал», «Ұлпан», «Ақбілек» сынды романдар әйелдің мәртебесін көтеру, нақұрыс надандықтың шеңгелінен алып шығуды көздеді. Ал дініміз Ислам бұл тақырыпты 14 ғасыр бұрын өзгермейтін аяттары мен хадистердің аясында егжей-тегжейлі түсіндірді. Атеизм заманы аят айтуға, хадис оқуға тыйым салғандықтан мұндай еңбектер арқылы әйел қадірін, ананың еңбегін жеткізу мүмкін болмады. Қазіргі таңда әйелдің мәртебесін аят арқылы анық айтып, хадис арқылы қадірін көрсетуге кедергі жоқ екенін білеміз. Сол себепті осы кішігірім еңбек оқырманына жол тартты. Осы тақырыптағы аят-хадистерді зерлей келе Исламнан басқа мәдениеттердің, тіпті өзін дін деп жариялаған діни бірлестіктердің өзі әйелге Ислам сияқты баға беріп, Ислам сияқты қадір-құрметін арттырмағанын байқаймыз. Әйелге қате көзқараспен қарайтын, сол туралы оңды-солды пікір айтатын мәдениеттердің мағлұматтарын Исламның атынан айтып яки жазып жүргендердің кесірінен «Исламда әйелді төмендетеді» деген ұғым қалыптасқаны жасырын емес. Сол себепті біз осы шағын еңбекте негізінде Ислам әйелдің мәртебесін асқақтатқанын түсіндіруді көздедік.

Кітап мазмұнында келтірілген хадистердің барлығында әйелдерге қатысты Ислам қағидалары бар. Адам табиғатына жақын, әркімнің әлсіздігі мен күштілігінің әрдайым ортасын тауып беретін Ислам бұл мәселеде де мұсылман әйел мен мұсылман ер кісінің құқықтарын баяндаған. Дегенмен кейбір хадистер тек мұсылманға қатысты айтылғандай көрінгенімен ішкі өзегінде дініне, ұлтына, нәсіліне қарамай барлық әйелдер қауымына қарата айтылған тұстары көп. Осындай мазмұндағы хадистерді де бұл еңбектен шет қалдырмадық.

Кітапта хадистер мен тақырыптарға байланысты көптеген мәселелер қамтылды. Соның бірі ретінде дін қағидаларының тек әйелдерге ғана емес, ерлерге де қатысты екендігіне ерекше назар аудартқымыз келеді. Себебі әйелдерге арналған хадистерді, аяттарды қиып алып әйелінің яки қызы мен қарындасының көзіне шұқып отыру мұсылмандық емес. Пайғамбарымыздың ешбір әрекетінде көзіне шұқып, біреуді қателескен жерінде таптап, моральдық қысым көрсетіп түзетуге тырысқанын кездестіре алмайсыз. Сондықтан ерлер қауымы әйелдерді қарсы шептегі қарсыластар деп қарап, сол шепке қарай аят пен хадистерді бейнебір жебе жасап атқылауды қоймаса, берекетсіздік пен санасыз ұрпақ арқылы жазаланатынын ескерткіміз келеді.

Оның үстіне бұл еңбектен «әйелдің міндеті», «еркектің міндеті» деп міндеттерді бөліп алып, бір отбасында екі түрлі топ қалыптастыратын сөздер мен хадистерді іздеудің қажеті жоқ. Себебі жоғарыда айтып өткеніміздей, біз бұл еңбекте дұрыс түсінік қалыптастыруды көздедік. Әйелдің міндеті мен еркектің міндетін бөліп-жарып, екеуіне екі түрлі жол сызуға тырыспадық. Егер әйел мен ер адамның міндеттері қандай деген сұрақтармен тереңірек танысқысы келетін оқырмандар болса, ондай көлемді жазылған еңбектерден қарауға кеңес береміз. Атап айтар болсақ, «Отбасы ғылымхалы» деген атпен жарық көрген жақсы еңбектен егжей-тегжейлі түсіндірме табуға болады. Дегенмен біз бұл еңбекте ер адамның да, әйел адамның да бір қоғамның екі ұстыны екенін, бірінсіз бірінің күні жоқ екенін хадистер аясында түсіндіргіміз келді.

Егер еңбегіміздің олқылығы болса, авторлардың пенделік кемшілігінен деп мойындаймыз. Ал дін ретінде Исламда, Раббымыз ретінде Аллада, даналық пен тура жолды жеткізуші пайғамбар ретінде Мұхаммедте (саллаллаһу аләйһи уа сәлләм) ешқандай кемшілік жоқ екеніне тағы да куәлік береміз.

1-хадис

Үш қасиеті бар жұмақтық әйел

عَنْ عَبْدُ اللَّهِ بْنِ عبَّاسِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِنِسَائِكُمْ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ؟ الْوَدُودُ، الْوَلُودُ، الْعَؤُودُ عَلَى زَوْجِهَا الَّتِى إِذَا آذَتْ أَوْ أُوذِيَتْ، جَاءَتْ حَتَّى تَأْخُذَ بِيَدِ زَوْجِهَا، ثُمَّ تَقُولُ وَاللَّهِ لَا أَذُوقَ غَمْضًا حَتَّى تَرْضَى

Абдулла ибн Аббастан жеткен хадисте Пайғамбарымыз былай деген: «Әйелдеріңнің ішінде жаннаттық әйелдің кім екенін айтайын ба?! Сүйікті һәм сүйетін әйел, бала туатын әйел, күйеуіне қайтып келетін әйел, яғни, ол әйел егер ренжітсе яки ренжісе, күйеуіне келіп қолынан ұстайды да: «Алланың атымен ант етейін, сен разы болмағанша көзімді іле алмаймын, ұйықтай алмаймын», – дейді»1.

ТҮСІНДІРМЕ

Ардақты Пайғамбарымыз (с.а.с.) өзінің аз сөзбен терең мағыналарды жеткізе білетін қабілеті арқылы әйел адамның ғажайып үш қасиетін осы хадисінде білдірген. Бұл қасиеттер жай ғана қасиет емес, әйел кісінің жаннаттық екенін білдіретін, дүниедегі ең жақсы қасиеттерін көрсетеді. Мұнда ардақты Пайғамбарымыз айтқан үш қасиеттің бірі – әл-уәдууд, яғни, күйеуін жақсы көретін һәм өзін жақсы қасиеттері арқылы көрсете алатын әйел кісі. Күйеуінің бойындағы артықшылығы болсын, кемшілігі болсын барлық жағынан қабылдай алатын; сырттағы басқа әйелдердің күйеулерімен салыстырып, жұбайына көңілі толмай, «Ананың күйеуі анадай», «Мынаның күйеуі мынадай» деп мазасын алмайтын; жұбайын бар болмысымен жақсы көретін әйел. Сонымен қатар, өзінің жақсы қасиеттері бар екенін де көрсете алатын, күйеуінің туған-туыстарын сыйлайтын, бала тәрбиесі, үй тазалығы секілді мәселелерде қағылездік танытып, өзінің де осы мәселеге қатысты ойы бар екенін, жағдайға байланысты мәселенің шешімін таба алатын, қажет болған кезде әрдайым күйеуінің бір жағына шығысып, көмек қолын созуға даяр тұратын әйел. Адам баласы болған соң жақсы мінездермен қатар нашар мінездердің де болатыны белгілі. Бірақ бұл әйел барынша жақсы мінездерін көрсетуге тырысып тұрады. Күйеуі жұмыстан келген кезде жайдары жүзбен қарсы алып, тамағын дайындап, әдемі әзілдерімен көңілін табуға тырысып тұрады. Егер күйеуі жұмыстан шаршап келген кезде шашы қобырап, үйдің іші шашылып жатса, бала-шағасы кір-қожалақ болып жылап-сықтап у-шу болып отырса, тамағы дайын емес, ал әйелінің екі көзі теледидардағы сериялда немесе қолындағы смартфонында болып, күйеуіне көзінің қырын салмай, «Тамағыңды іше берші» деп отыратын болса, мұндай әйелдің күйеуіне сыйы да, құрметі де қалмайтыны анық. Сондықтан Алла елші әйелдің маңызды қасиеттерінің біріне назар аудартады. Күйеуін жақсы көреді һәм өзін жақсы жағынан көрсетуге тырысады.

Жұмақтық әйелдің екінші сипаты – әл-уәлууд, яғни көп балалы болуға ұмтылатын әйел. Кейбір мәдениеттердің арбауына түсіп, «Бір бала жетеді», «Екі бала тусам, дене бітімім бұзылады» деген сынды сылтаулар айтып, балалы болудан қашпайтын әйел. Себебі әйел кісінің негізгі міндеттерінің бірі – жақсы жар, ардақты ана болу. Елді, жерді қорғайтын, Алланың атын әлемнің шартарабына жеткізу үшін барын салатын алыптарды, нағыз азаматтарды дүниеге әкелу. Сондай салиқалы ұрпақтарды тәрбиелеу. «Көп балалы болсам, дүниенің қызығынан құр қаламын. Бір баланың өзі жетеді» деп туудан бас тартатын әйелдердің саны артып келе жатқанын байқаймыз. Бұл қоғам үшін, болашақ үшін үлкен қауіп-қатер екенін түсіну керек. Тіпті мұндай түсініктегі әйелдер бір баланың өзіне дұрыс тәлім-тәрбие бермей, біресе анаған, біресе мынаған бақтырып, өзі қыдырып жүреді. Баласына мейірім-махаббатты төге алмаған, алпыс екі тамырын иітіп баласын емізбеген әйелдің баласы ешқашан мейірімді бола алмайды. Сол бала өскен кезде сол анасына құрметсіздік көрсетсе, сыйламаса, тіпті қаусаған шағында жалғыз қалдырып кетсе, мұның кінәсін өзінен көруі керек. Себебі ана баланы емізген кезде ана мен баланың арасында рухани байланыс орнайды, міне, осындай руханиятқа тойып өскен бала ата-анасын құрметтейді. Біреуге бақтырып қойып, «менің балам» деп айту дұрыс емес. «Балам» деу үшін ана мейірімін төгу керек. Міне, осы мағыналарды меңзеген Пайғамбарымыз жұмақтық әйелдің екінші сипаты ретінде осыны айтқан. Көп балалы болуға талпынатын, көп балалы боламын деп ниет еткен әйелдер. Бұл жерде мына нәрсені ұмытпаған жөн: Егер Алла Тағала түрлі себептерге байланысты бала бермесе, бұл әйелдердің қатарына кірмейді деген сөз емес. Ол – Алланың құзырындағы мәселе. Мұндағы айтылып тұрған нәрсе – көп бала тууға деген ниеттің болуы. Ниеті бола тұра, оған Алла Тағала бір перзенттің өзін бермеген болса, онда мұның артында Аллаға ғана аян бір хикмет бар ғой деп сабыр еткен жөн. Ал денсаулығы жетіп тұрса, бала тууға қабілеті бола тұра бас тартатын әйелдер жұмақтық әйелдердің қатарына кірмей қалуы бек мүмкін.

Пайғамбарымыз айтқан үшінші сипаттағы әйелді әл-аууд дейді. Әл-аууд деген мағынаның не екенін Пайғамбарымыз хадистің жалғасында түсіндіріп кеткен. Бұл әйел кісі күйеуін ренжітсе немесе күйеуі оны ренжітсе, күйеуінің қасына келіп, қолын алып «Сен маған разы болмайынша ұйықтай алмаймын» деп айтады. Не деген салиқалы әйел?! Отбасы болған соң ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайды деген сөз бар, ол рас. Екеуінің кей мәселеде ойы бір жерден шықпауы мүмкін, бірі қуанышты көңіл-күйде болса, бірінің көңіл-күйі болмауы мүмкін. Осындай кезде бірі ренжіп, бірі ренжітіп, бір-біріне тоңтеріс қарап қалатын сәттер болатыны анық. Міне, осы кезде әлгі салиқалы әйел, ақылды әйел, жұмаққа кірсем деген арманы мен үміті қатар өрілген әйел бірінші болып күйеуінің қасына келіп, жай ғана келмей, күйеуінің қолынан ұстап отырып, «Мені кешірмесең, маған разы болмасаң, ренжіткен болсам яки саған ренжіген болсам, бәрін ұмытып, маған разылығыңды білдірмесең, бүгін ұйықтай алмаймын» дейді. Міне, отбасын сақтап қалғысы келетін әйелдің сипаты осы. Қит етсе төркініне хабарласып, үйдегі түймедей мәселені түйедей қылып туыстарына жар сала жариялап, немесе көршілері мен құрбыларына айтып мәселені ушықтырмай, дереу ең жақыны саналған күйеуіне айтады, мұңын соған ақтарады, жан дүниесін мазалаған ойларды сонымен бөліседі. Мұндай ерлі-зайыптылардың арасына ешқандай арам пиғылды адамдар, Ібілістің әскерлері кіре алмасы анық.

---

2-хадис

«Жаннат – анаңның табанында»

عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ جَاهِمَةَ السُّلَمِيِّ، قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّى كُنْتُ أَرَدْتُ الْجِهَادَ مَعَكَ أَبْتَغِى بِذَلِكَ وَجْهَ اللَّهِ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ ، قَالَ: «وَيْحَكَ، أَ حَيَّةٌ أُمُّكَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «ارْجِعْ، فَبَرَّهَا»، ثُمَّ أَتَيْتُهُ مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّى كُنْتُ أَرَدْتُ الْجِهَادَ مَعَكَ أَبْتَغِى بِذَلِكَ وَجْهَ اللَّهِ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ، قَالَ: «وَيْحَكَ، أَحَيَّةٌ أُمُّكَ»، قُلْتُ: نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «فَارْجِعْ إِلَيْهَا فَبَرَّهَا»، ثُمَّ أَتَيْتُهُ مِنْ أَمَامِهِ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّى كُنْتُ أَرَدْتُ الْجِهَادَ مَعَكَ أَبْتَغِى بِذَلِكَ وَجْهَ اللَّهِ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ، قَالَ: «وَيْحَكَ، أَحَيَّةٌ أُمُّكَ»، قُلْتُ: نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «وَيْحَكَ الْزَمْ رِجْلَهَا فَثَمَّ الْجَنَّةُ»

Муғауия ибн Жахима (р.анһ) риуаят етеді: «Мен Пайғамбарымыздың қасына бардым да:

– Уа, Расулалла! Сізбен бірге Алла жолында күреске шыққым келеді. Осы арқылы Алланың разылығы мен ақырет жұртын қалаймын, – дедім. Пайғамбарымыз:

– Анаң тірі ме? – деп сұрады.

– Иә, – деп жауап бердім. Маған:

– Үйіңе қайт. Барып анаңа қарайлас, оған жақсылық жаса, – деп бұйырды. Біраз уақыттан кейін тағы бір мүмкіндік тауып Пайғамбарымыздың басқа жағынан келіп:

– Уа, Расулалла! Сізбен бірге Алла жолында күреске шыққым келеді. Осы арқылы Алланың разылығы мен ақырет жұртын қалаймын, – дедім. Пайғамбарымыз:

– Анаң тірі ме? – деп сұрады.

– Иә, – деп жауап бердім. Маған:

– Үйіңе қайт. Барып анаңа қарайлас, оған жақсылық жаса, – деп бұйырды. Бұл жолы да тағы бір мүмкіндік тауып Пайғамбарымыздың алдынан шығып үшінші мәрте:

– Уа, Расулалла! Сізбен бірге Алла жолында күреске шыққым келеді. Осы арқылы Алланың разылығы мен ақырет жұртын қалаймын, – дедім. Пайғамбарымыз әуелгі сұрағын қайталап:

– Анаң тірі ме? – деп сұрады. Мен тағы да:

– Иә, – деп жауап бердім. Бұл жолы маған:

– Үйіңе қайт. Барып анаңа қарайлас, оған жақсылық жаса, себебі жаннат – аналардың табанының астында, – деп жауап берді2.

ТҮСІНДІРМЕ

Ислам діні әрбір жаратылысты жаратылу мақсатына сай қарекет етуін талап етеді. Әсіресе соның ішінде адамның Алладан басқа нәрселерге құл болмауын қатаң ескертеді. Адамзаттың бір Жаратушыға ғана құлшылық етуіне үндейтін адамдарды «Ансарулла», яғни «Алланың дініне көмектескендер» деп дәріптейді. Мұндай адамдардың Алла жолында жасаған әрбір еңбектері жоғары бағаланып, Алла жолында күрескен қаһармандар қатарына кіреді. Демек, Алла жолында шама-шарқы, қабілет-қарымы жеткенінше күресу Ислам дініндегі ең абыройлы құлшылықтардың қатарына жатады. Десек де, осындай құлшылыққа тең келерлік, тіпті мұндай құлшылықтан жоғары тұратын бір амал бар, ол – ата-анаға қызмет жасау. Әйел кісінің өмірдегі сұлулығын одан сайын әсемдей түсетін нәрсе – ақ жаулық тағып ана атану. Ананың баласына деген мейіріміне қарап біз Хақ Тағаланың шексіз мейірімін көреміз. Себебі ана баласына ешбір жақыны, туған-туысы көрсете алмайтын мейірімді төгеді. Баласының басы ауырса, балтыры сыздаса, жүрегі қан жылайтын да сол ана. Ата-аналар баласы бүлдіршін кезде қандай қамқорлық көрсетсе, олар қартайған шақта дәл сол сәбидің қамқорлығына мұқтаж болып қалатынына