Барша мұсылманның ардақты анасы – ӘЗІРЕТ АЙША

(Алла оған разы болсын)

 

 

Алматы, 2023

АЛҒЫ СӨЗ

Мұсылман үмбеті Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жұбайларын ана ретінде қабылдайды. Десек те, бұлардың арасында Хадиша мен Айша аналарымыздың алар орны ерекше. Хадиша анамыз (р.анһа) уахиден он бес жыл бұрын Меккеде, ал Айша анамыз (р.анһа) Мәдина кезеңінде, Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өмірінің соңына дейін үнемі жанында болды. Атқарған қызметтері тұрғысынан қарайтын болсақ, осынау ардақты аналар өз дәуірінің айрықша тұлғалары болып өмір сүрген. Өйткені иман, адалдық және батылдық сияқты қасиеттер ерекше бағаланған Меккеде Алла тағала Хадиша анамыз секілді дәулетті, абыройлы әрі ақылды жанмен Пайғамбарымызды қолдаса, ақыл-ой, қисын және ғылымды қажет ететін Мәдинада Айша анамыз секілді зерек те алғыр жанды Пайғамбарымызға жар еткен.

Хадиша анамыз Мұхаммед Мұстафаның (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қатты қиналған ауыр күндерінде тірегі, сүйеніші болды. Әрдайым қасынан табылып, материалдық-рухани жағынан ең үлкен қолдаушы бола білді.

Ал Айша анамыздың жағдайы басқаша, өйткені ол дін үшін қызмет жасауды қажет еткен Мәдина жылдарында Алла елшісінің жанында болған жеке уәзірі іспетті еді. Осы жағынан әзірет Айша – Мәдина кезеңін еске алған адамның ойына алғаш оралатын айрықша тұлға. Пайғамбар мектебінің ең алғыр шәкірті һәм Алла елшісінің құтты шаңырағының жауһары болған Айша (р.анһа) – мүминдердің сүйікті анасы. Алла тағала асыл анамызға дін жолындағы қызметін кемшіліксіз атқару үшін ерекше зейін берген. Оның ерекше асыл қасиеті сол – естігенін сол қалпында қабылдамай, оны Құран мен сүннеттің өлшемдеріне қарай дұрыс түсінетін парасатты кісі еді. Пайғамбар кезеңі мен болашақты бір-бірімен кереметтей байланыстырған алтын көпір міндетін атқарды.

Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қайтыс болғаннан кейінгі жарты ғасырды сол кездегі рухани сергектікпен жалғастырған ол, тәрбиелеген шәкірттері арқылы кейінгі кезеңдерді де пайғамбар жаққан шырақтың жарық сәулесіне бөледі. Халифалардан бастап жер-жерден ат арытып, жөн сұрай келген жандар үшін Айша анамыздың (р.анһа) білімі телегей теңіз еді. Ол Пайғамбарымыз дүниеден озғаннан бастап, сол қоғамда туындаған даулы мәселелерде қара қылды қақ жарған төреші, дін істерінде кездесетін қателіктерді түзетуші қазы және Исламды үстем етуде орта жолды ұстанудың уағыздаушысы болды.

Ол бар жерде адамдардың бойында ерекше тебіреніс қалыптасумен бірге, ол кісінің рухани аясына енгендер өздерін уахидің әсеріне бөленгендей сезініп, Алланың елшісін көргендей ғажайып күйге бөленетін. Оның алдына барып мәселесін шеше алмай қайтқан ешкім болған емес. Барлық түйінді мәселелерді жан-жақты қарастырып, шешімін Құран мен сүннеттен іздейтін. Егер осы екі қайнар көзден шешімін таба алмаса, діннің негізгі қағидаларының өлшемдеріне қарай оны реттеуге тырысып, ижтиһад, қияс сынды негіздер арқылы міндетті түрде жол табатын.

Ол кісі мүминдердің анасы ретінде баршамыздың анамыз болып табылады. Осы тұрғыдан қарағанда, ол кісіден бізге жеткен хадистердің арасында отбасыға ғана қатысты құпия мәліметтер де бар. Бұл мәліметтердің әрқайсысы тұрмыстағы ең ұсақ нәрсе болып саналатын істерді діннің қағидалары бойынша реттеуге жасаған талпыныстарының нәтижесінде пайда болған. Негізінде, бұндай үй ішіндегі сырт көзден таса қалатын іс-әрекеттердің көпшілігі анамыз болмаса біз үшін белгісіз болып қалатын еді. Ол жабулы қалған мәселелерді сұрақ қою арқылы ашып, қарапайым жұрттың тікелей келіп сұрауға ұялатын кейбір жасырын мәселелердің шешімін Алла расулынан (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сырлас жұбайы ретінде сұрап біліп отырған.

Қысқаша айтқанда, ол кісі нағыз дін адамы болатын. Дінге қатысты ең өзекті хабарлар бізге Айша анамыздан жеткен. Бәлкім, содан да болса керек, дін дұшпандары оны барлық кезеңдерде өздерінің негізгі нысаналары деп санаған. Осы жағынан да ол кісі дін жолындағы адал адамдар мен арам ойлы дұшпандарды бір-бірінен оңай ажырата алатын ғажайып тұлға еді. Абдулла ибн Убәй ибн Сәлул және Абдулла ибн Сәбәлар тұрған меже мен Әбу Бәкір, Омар, Осман, Али сынды хас мүминдердің тұрған орындарын ажыратуда мүлт кетпеген деуге болады.

Жұрт жала жауып, қаралап жатқан кезде Құранның өзі ақтап алып, дәрежесінің биіктігін айқындап берген Айша анамыз секілді абзал тұлғаға тіл тигізген адамдардың ақырын Алла тағала өзі реттейді. Оның үстіне Пайғамбарымыздың маңайында мейлінше қызмет жасаған сахабаларға ала көзбен қарап, ұнатпаған кейіп танытқандардың шынайы мүмин бола алмасы да белгілі.

Өткен ғасырлардағыдай қазіргі кезеңде де, өкінішке орай, Айша анамызға қара күйе жағу арқылы дінімізге де тіл тигізілуде. Ой-сана кірленіп, көзқарастар бұлыңғырланып қоғам сарсаңға түскен мұндай кезеңде Айша анамыз өзінің пәк өмірі арқылы ынсабы мен ожданы барларды тағы да тура жолға шақырып, ізгілікке үндейді. Қолыңыздағы бұл кітап аталмыш үндеуге қайырлы бір себепші болады деп үміттенемін...

Р.Хайламаз

МҮМИНДЕРДІҢ АБЗАЛ АНАЛАРЫНЫҢ БІРІ – Әзірет АЙША

Шыққан тегі

Айша анамыз (Алла оған разы болсын) Алла елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) пайғамбарлық берілерден шамамен төрт не бес жыл бұрын дүниеге келген1. Әкесі – кейіннен Әбу Бәкір болып жүректерден орын алатын Абдулла ибн Осман2, ал анасы – Үммі Румән деген атпен танылған Зейнеп бинт Амир еді. Әкесі құрайыштың Тәйм руынан, ал анасы сол қауымның Кинана руына жатады. Әкесі жағынан алтыншы аталары Мүрра ибн Қабта, анасы жағының он бірінші атасы болып келетін Кинанада бірігеді. Сол себептен Алла елшісімен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) екі жақтан туыс болып келеді.

Мұндай шежіре саусақпен санарлықтай үлгілі отбасыларға ғана тән еді. Көпшілік тура жолдан тайып, адамдықтан адасқан кездерде де әкесі әзірет Әбу Бәкір (р.а.) надандық дәуірдің ластығына былғанбаған, аузына ішімдікті татып алмаған, нашар істерге аяқ баспаған ізгі адамдардың бірі болатын. Әрқашан ар-намысын ту етіп, табиғатындағы ер адамға тән мінезінен танбайтын. Исламды қабылдағаннан кейін де осындай ізгі қасиеттері арқылы жұрт қызығатын биік шыңға дейін көтерілді. Бәлкім, Алла тағала Ислам сынды ұлы аманатты болашаққа жеткізетіндердің ең алдыңғы қатарынан орын алатын әзірет Әбу Бәкірді алғашқы күндерінен бастап-ақ айрықша қорғауға алып, оның беделі мен абыройын сақтаған болар.

Ол Исламға дейін де ел ішінде құрметке ие еді. Әсіресе құн, қан даулары, қарыз, мұрагерлікке қатысты үкімдерді шешуде меккеліктер онымен ақылдаспай шешім қабылдамайтын. Әбу Бәкір шешім шығармайынша, өзгелер өз бетінше тырп етпейтін. Ол шежіре іліміне де жүйріктік танытты.

Исламды қабылдағаннан кейін әзірет Әбу Бәкірді Меккеден тыс аймақтар да таныды. Енді ол адалдықтың үлгісіне, Алла елшісінің ең жақын жолдасына айналып, ешкім түсіне алмаған құпия сырларға қанықты. Расулалла оған тозақтан құтылған адам деген мағынада «Атиқ» деген лақап ат қойды.

«Үммі Румән» лақабымен танылған анасы Зейнеп бинт Амир де Алла елшісіне алғаш болып серт бергендердің бірі. Тарих бетіне алғашқы мұсылмандар қатарында жазылды. Меккенің ең қиын күндерін күйеуі әзірет Әбу Бәкірмен бірге өткізіп, түрлі қиындықтарға бірге қарсы тұрды. Һижретте Алла елшісінің қыздарымен бірге жолға шығып, Мәдинаға барды. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) «Кім жұмақтан жер бетіне түскен ханшайым әйелді көргісі келсе, Үммі Румәнға қарасын!»3 деп сипаттаған таңдаулы әйелдердің бірі болатын.

Алғашқы күйеуі Абдулла ибн Харис әл-Әзди қайтыс болғаннан кейін әзірет Әбу Бәкірмен тұрмыс құрды. Абдуррахман атты ұл мен Айшаны дүниеге әкелді.

Мәдина жылдарының соңғы күндеріне таяу қайтыс болған Үммі Румәнды (р.анһа) қабірге Алла елшісінің өзі қойып, дұға оқыған4.

Айша анамыздың ағасы Абдуррахманмен қатар бір шаңырақ астында тұратын Абдулла және Әсма деген тағы екі бауыры болды. Екеуі де надандық дәуірінде әзірет Әбу Бәкірдің ажырасқан алғашқы әйелі Кутайла бинт Сағдтан5 туған.

Өзінен он жас үлкен әпкесі Әсмамен бірге өскен Айша үшін Әсма (р.анһа) ана, әпке әрі өмірлік ұстаз бола білді.

Айша анамыздың (р.а.) ең үлкен бақыты надандық дәуіріндегі лас істерге жуымаған Әбу Бәкір (р.а.) сияқты әкенің қызы болуында еді. Тәрбиелі отбасыдан шығумен қатар, жаны жайсаң, сезімтал әкенің тәрбиесінде өсті. Балаларының тәрбиесін өзі бақылаған әзірет Әбу Бәкір (р.а.) ұнамсыз қылық көрсе, оларға басқан қадамдарының қателігін айтып, қайталамауды ескертетін. Егер қайталанса, қабақ шытып, балаларына сабақ боларлықтай шара қолданатын. Сондықтан да балалары тартынып, әкелерін ашуландырмауға тырысатын6. Айша да (р.а.) солардың арасында өсті. Тіпті анамыз Алла елшісімен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) үйленгеннен кейін де әкесі әзірет Әбу Бәкірден ескертулер естіп қалатын7.

Сол уақыттағы арабтардың салты бойынша балалар сүт анаға берілетін. Айша анамыздың сүт анасы Уәйл Әбулқуайстың әйелі болды8.

Мұсылман болуы

Ес біле бастаған кезден бастап үйлерінде үнемі Ислам туралы сөз қозғалатын. Ата-анасының әрдайым намаз оқитынын көріп, өзара шүйіркелескенде Құран аяттарын әңгімелейтініне куә болатын. Көзінен жасы парлап, беріле оқыған әкесінің Құранына ол да таңырқай құлақ салып тыңдайтын. Әкесі үйден гөрі түзде көп болатындықтан, анасы екеуі сағына жолын тосып күтетін. Осыны білдіріп Айша анамыз (р.анһа) кейіннен былай деген:

– Мен ес білгелі ата-анамның діндар екенін көріп өстім9.

Пайғамбарлықтың алғашқы жылдары. Расулалла-ның (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Хирадан қабылдап алып, жұртқа жеткізуге тырысқан ақиқат нұры Меккені енді ғана сәулелендіре бастаған кез. Сол кездерде саудамен Йеменде жүрген әкесі әзірет Әбу Бәкір (р.а.) сапардан оралып, Алла елшісіне барып мұсылмандықты қабылдады. Бұлайша мұсылмандықты тез қабылдау бас бостандығы бар ер адамдардың арасында алғаш орын алды. Сол күннен бастап әкесінің үйге келіп-кетуінде бір өзгешелік байқалатын. Көп өтпей анасы Үммі Румән да Исламды қабылдап, кезек отбасының басқа мүшелеріне де жетті.

Бұл кездерде Айша анамыз шамамен бес жаста еді. Меккеліктер Біләл Хабаши, Әбу Сәләма10, Әрқам ибн Әбил Әрқам және Убайда ибн Харис сияқты кісілердің де келіп мұсылман болғанын ести бастады. Бір күні жасының кішілігіне қарамастан әпкесі Әсмамен бірге әкесінің нұсқауымен мұсылман болғанын жариялады. Ол кездерде әпкесі Әсма он бес жаста еді.

Мұсылмандықты таңдау жағынан ол айтулы сахабалардың да алдына шықты. Мысалы, Хаббаб ибн Әратт, Умайр ибн Әбу Уаққас, Масғуд ибн Қари, Сәлид ибн Амр, Ағияш ибн Әбу Рабиға пен әйелі Әсма бинт Сәләма, Хүнәйс ибн Хузафа, Амир ибн Рабиға, Абдулла ибн Жахш пен оның бауыры Әбу Ахмад, Хатиб ибн Харис пен әйелі Фатима бинт Мүжәлләл және Хатыбтың бауыры Хаттаб пен әйелі Фукайһа бинт Ясар, Мамар ибн Харис, Осман ибн Мазғунның баласы Саиб, Мұтталиб ибн Әзхар мен әйелі Рамлә бинт Әбу Ауф, Нуайм ибн Абдулла, Амир ибн Фухайра11, Халид ибн Саид ибн Ас пен әйелі Үмәйнә бинт Халаф сияқты кісілер Айша анамыз бен әпкесі әзірет Әсма мұсылман болғаннан кейін ғана иман келтірді.

Осыдан бастап Айша анамыз (р.а.) түскен әрбір аятпен ақыл толыстырып, бірге өсіп, өзіне ашылған осы бір рухани әлемде күн сайын жаңа хабармен оянатын болды. Жәбірейілдің әкелген әрбір аяты надандық дәуіріне тән көзқарастарды біртіндеп жойып, иман келтіргендердің пікірін бұзылмас қамалға, қуатты бекініске айналдырды. Ол болса зеректігімен, парасат-пайымымен пайғамбарлық келген алғашқы жылдарда болып жатқан жағдайларды зерделеп, осы бір илаһи пәрменнің, адамзатты жарыққа жетелейтін Ислам атты нұрдың келесі ұрпаққа жеткізу керек міндет екенін санасына сіңіріп жатқандай болды.

Меккедегі күндер

Ол кезде мұндай таңдау жасау – құрайыштардың өшпенділігін тудыруға жетерліктей себеп. Келген нұр арқылы қараңғы дүниелерін нұрландырудың орнына мүшріктер атқарылып жатқан істерді ұнатпай, иман келтіргендерге қарсы әрекет жасауға көшті. Айша анамыз сияқты текті отбасыдан шыққан жандарға мұндай қиындықтар ауыр соға қоймады. Алайда әлсіз, пақыр адамдардың жағдайы жүрек сыздататын. Исламды қабылдаған жарлы-жақыбайларға әңгір-таяқ орнатқан мүшріктер жамандық пен дөрекілікте алдына жан салмады. Меккенің сол кездегі тағдыры азап пен қиындықтарға толы еді.

Жағдай осы болғандықтан Айша анамыздың Меккедегі күндері уайымсыз өтпеді. Әсіресе, Хирадан тараған нұрға әкесі әзірет Әбу Бәкірдің оң қабақ танытқанын байқағаннан кейін, әкесіне деген адамдардың қарым-қатынасы да өзгерді. Сол кезге дейін есіктерін тоздырып әділдік іздегендердің өзі енді қарсылық білдіріп, өшпенділікпен қарай бастады.

Әзірет Әбу Бәкір (р.а.) сезімтал, жұмсақ жүректі адам еді. Расулалла мен сахабалардың тап болған қиындықтарын көргенде не сырттай естігенде жүрегі қан жылайтын. Оларды мұндай қиындықтардан құтқару үшін қолынан келгеннің бәрін жасауға тырысатын. Осы мақсатта құрайыштың қолында азап шеккен бірнеше құлды азат етіп, ақысын артығымен төлеу арқылы оларды меккеліктердің әңгір-таяғынан құтқарды. Әзірет Біләл да солардың бірі еді.

Өмірінің кемелденген тұсында қол жеткізген осы байлығын басқаларға да хабарлау үшін дайындалып, ештеңеге қарамастан оны меккеліктермен бөлісуді ойлады. Осы бір асыл арманын Алла елшісіне барып айтқан кезде оң жауап ала алмады. Себебі ол кезде иман келтіргендердің саны аз болғандықтан, бұлай жаһанға жар салып дінді уағыздауға рұқсат бермеді. Алайда Әбу Бәкір ештеңеге қарамастан Қағбаға барып Құран оқығысы келді. Бәйтуллаһқа барып намаз оқып, Раббысының атын халыққа бар даусымен айтып жеткізуге оқталды. Өтініп сұраған соң Пайғамбарымыз досының тілегін жерге тастамады. Екеуі бірге Қағбаға барып, намаз оқып болған соң, дауыстап Құран оқи бастады. Алайда бұл – меккелік мүшріктердің ызасын келтірді. Барлығы аш қасқырша жабылып, әзірет Әбу Бәкірді тоқпақтай жөнелді.

Мүшріктердің соққысы қатты тиді. Үсті-басы қанға боялып, жерде қимылсыз жатты. Бет-аузы даладай болғанын көргендер оны өлді деп тастап кетті.

Туыстары келіп, үйіне апарған кезде де есін жия алмады. Сосын қауымының алдыңғы қатарлы адамдары Қағбаға барып, «Егер бүгін Әбу Бәкір өліп кетсе, кек қайтармай қоймаймыз, тіпті Утбаны өлтіреміз» деп ант ішті.

Бұл жағдайларды Айша анамыз да көрді. Нәзік жүрегі сыздады, бірақ шарасыз еді.

Бір кезде әкесі бірте-бірте ес жинай бастады. Кірпігін зорға қимылдатып көзін ашқан сәтте:

– Алланың елшісі қалай? Жағдайы нешік? – деп сұрады. Өзі мынадай халде жатып досының жағдайын сұрағанына анасы таң қалды.

Жүрегі езілген әжесі Үммі Хайыр қиналып жатқан баласының жанынан кетпеді. Аузына бір нәрсе салып жегізбек болып, тезірек жазылып кетуін тағатсыз күтті. Алайда қанша күштесе де Әбу Бәкірді райынан қайтара алмайтынына көзі жетті. Ол Алланың елшісінің жағдайын білмей ештеңе татып алмаймын деп тұрып алды. Анасына жалынып, Алланың елшісінің жағдайын біліп келуін сұрады. Қалай табатынын да нұсқады. Үммі Хайыр аналық жүрегі езіліп, баласының сұрауын екі етпей айтылған жерге барды. Бірақ мұсылман екендігін жұрттың айтуға қорқып қалғаны соншалық – өзі толық сенбеген адамға ешкім тіс жармай қойды. Алла елшісін табу оңай еместігін байқаған Үммі Хайыр баласының қиын жағдайын ретін тауып Үммі Жәмилге баяндады. Үммі Жәмил де тіс жармады. Артынан сәл жұмсарғандай кейіппен, Үммі Хайырға ілесіп, Әбу Бәкірдің үйіне бет алды.

Әбу Бәкірдің соққыға жығылып, тұра алмай жатқан мынадай түрін көрген Үммі Жәмил шыдай алмай, «Әбу Бәкірдей адамға осылай істеуге бола ма?..» – деп, оны осы жағдайға жеткізгендердің сыртынан ұрысты.

Оның даусын естіп көзін ашқан әзірет Әбу Бәкір тағы да сол сөзін қайталап:

– Алланың елшісіне не болды? Жағдайы қалай? – деді. Жаны ашыған Үммі Жәмил:

– Уайымдама, Алла елшісінің жағдайы жақсы, – дегісі келгенімен, Әбу Бәкірдің анасынан тартынды. Алайда жаралы Әбу Бәкірдің күтетіндей тағаты жоқ болатын. Үммі Жәмилдің неден секем алып тұрғанын байқаған ол анасынан жасыратын еш нәрсе жоқ екенін білдірді. Ал анасы Үммі Хайыр болса сөзге берік, аманатқа адал әйел болатын. Бұл жерде айтылған сөздерді мүшріктер естіп қала ма деп алаңдаудың еш жөні жоқ еді. Осыны түсінген Үммі Жәмил Пайғамбарымыздың дін-аман екенін жеткізді.

Әбу Бәкірдің жаны енді ғана жай тауып, терең тыныстады. Сөйтті де Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қайда екенін сұрастыра бастады.

Кеш түсіп, ел аяғы саябырсыған соң, ол екі қолтығынан екі кісінің сүйемелдеуімен Ибн Әркамның үйіне барды. Осыншама азап пен қорлықтан кейін қос алыптың сағынышпен көрісуі аңыз етіп айтуға тұрарлықтай оқиға еді. Алла елшісін (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) көре сала мойнына асыла кетіп бар қайғысын ұмытқандай болды. Ол да досын қапсыра құшақтап, жан-дүниесін астан-кестең еткен қайғы бұлтын сейілтердей жақындық танытты. Осы бір орайлы сәтті пайдаланғысы келгендей Әбу Бәкір (р.а.):

– Уа, Расулалла! Мына кісі менің анам, мені мәпелегендей, өз ата-анасына да жақсы қарайды. Сен Алланың таңдаулы құлысың ғой, анамды Исламға өзің шақыршы. Ақыреттің азабынан сақтасын деп дұға жасашы? – деді.

Осыншалықты қиылып сұраған тілекті Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жерге тастаған ба?! Қолын жайып досының анасы Үммі Хайырға дұға етті. Шынайы дұға жауапсыз қалған ба?! Сол күні әзірет Әбу Бәкірдің отбасы өткен қиындықтарды ұмытып ерекше қуанышқа бөленді. Басы ащы басталған күннің кеші қуанышқа ұласты. Өйткені Үммі Хайыр да мұсылман болып, алғашқы иман келтірген бақытты жандардың қатарына қосылды.12

Әбу Бәкірдің отбасында енді мұсылмандық күш алғандай болды. Надандыққа құрылған қамалдар біртіндеп қирап, ақылмен ойлап, парасатпен пайымдаған әрбір отбасы мүшесі мұсылман болып жатты. Әзірет Айша анамыз да аталары Әбу Кухафа13 мен ағасы Абдуррахманның мұсылмандықты қабылдайтын күнін асыға күтіп жүрді. Бірақ бұл уақыттың еншісіндегі іс еді. Бұдан былай сабырлық танытып, әрбір істің ақырын күту керек болатын.

Ал меккеліктердің өшпенділігі күн сайын асқына берді. Әкесі Әбу Бәкірдің көрген қорлығы тек бұнымен шектелмеді. Алла елшісін өздеріне жау жасап алған мүшріктердің әрекеттеріне қорланып, зығырданы қайнайтын. Бір күні Алла елшісін буындырып өлтірмек болып жатқан сәтте үстерінен түсіп:

– «Раббым – Алла» дегені үшін адам өлтірмексіңдер ме?! – деп, мүшріктермен алыса кеткені бар14.

Мекке мүшріктерінің бұнысы Перғауынның әрекетіне қатты ұқсайтын. Тіпті әзірет Али секілді баһадүрдің айтуынша, Әбу Бәкірдің мұндай ерліктері өзінің ерліктерінен әлдеқайда жоғары тұратын. Өйткені алғашқы мұсылмандар мүшріктердің қорлығынан қорқып иманын жасырса, әзірет Әбу Бәкір (р.а.) ешкімнен тайсалмай, мұсылман болғанын ашықтан-ашық айтып жүре беретін15.

Алайда шыдамның шегі бар дегендей Әбу Бәкір де дін дұшпандарының осыншалықты құқайынан шаршап кететін. Өйткені меккелік мүшріктердің қоқан-лоқысында саябырсу деген болмады. Құран оқып, намаз өтеуге де қарсы болды. Әсіресе, әзірет Әбу Бәкір секілді жүрек тебірентер дауыспен Құран оқитындардың үнін өшіру үшін бәріне барды. Мұндай қысымға шыдай алмаған әзірет Әбу Бәкір Хабашстанға кетуді ойлады. Тіпті Алла елшісінен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) рұқсат алып, жолға да шықты. Алайда тағдырдың үкімі басқаша еді. Жолда кездескен ескі досы Ибн Дуғуннә бұған келіспей, қауіпсіздігін қамтамасыз етуге уәде беріп, оны райынан қайтарды16.

Осындай қиын күндері көңілдерін серпілткен оқиға Алла елшісінің жиі-жиі үйлеріне келіп тұруы еді. Алла елшісі үшін адалдықтың жаршысы Әбу Бәкірдің алатын орны ерекше болатын. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жан жолдасына жиі барып, қиындығын бөлісетін. Уайым басып, көңілін мұң торлаған сәттерінде келіп демейтін.

Өмірін меккеліктердің иман келтіруіне арнаған Алла елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) олар оң қабақ танытпады. Әсіресе, уахи келген алғашқы жылдардан кейін зор қысым жасалып, ерікті түрде сенімде таңдау жасауға жол бермеді. Меккеде мұсылмандар қатарына қосылғысы келгендерге қарсы қаталдық барған сайын арта түсті. Басты қауіп, араларынан Исламды қабылдағандардың қайтып қатарға оралмауы еді. Сондықтан осындай қысым жасамасақ, мұсылмандар жақ молая түседі деп болжады. Әсіресе, Хабашстан һижреті оларды қатты толқытты. Ислам дінінің Меккенің сыртына тарайтынын ойлап, бір шара қолданбаса, жан-жақтан қыспаққа ұшыраймыз деп алаңдады. Хабашстанға жіберген елшілері түк бітірмей бос қайтқан кезде тіптен сарсаңға салынды. Барлық шараларға жүгініп көргеніменен ойлағандарына қол жеткізе алмаған соң, енді олар мұсылмандарды өлтіруге шешім қабылдады. Барлығын Меккенің сыртына сүргінге айдап, қатынас жолдарын жауып, иман келтіргендерді шөлде өлтірмек болды. Сауда жасауларына тыйым салып, туыспен араластырмай тастады. Бейкүнә сәбилер мен жазықсыз жандардың Фаран тауларын жаңғыртып шырылдаған жалынышты үндеріне құлақ та аспады.

Үш жылға созылған осы сүргін өмірді бастан өткергендердің бірі Айша анамыз болатын. Тіске басар ештеңе жоқ, паналайтын көлеңкенің өзін зорға табатын олар күн сайын түрлі аурудың меңдеп бара жатқанын байқады. Алайда барынша шыдамдылық танытып, әрбір қараңғылықтың артынан келетін жарықтан үміт үзбеді. Сонша қиыншылықтан көз ашпаса да, Алланың өздеріне берген сабырына сүйенді. Алла тағала да олардың әрқайсысына ерекше бір төзімділік күшін берді.

Сол күндері әкесі әзірет Әбу Бәкірдің жасаған әрекеттері ерлікке пара-пар саналды. Табылған тамақты өзі жемей басқаға жегізіп, өз қиындығын елемей, өзгелердің дертіне дауа болуға күш салды.

Осындай ауыр күндерді өткеріп жатқан уақытта Әбу Тәліптің артынан әзірет Хадиша да қайтыс болды. Пайғамбарымызға отбасында енді сүйеніш қалмағандай. Хадиша анамыз қолындағы барын Алла елшісіне тапсырып, бақиға аттанды. Бұл оқиға осыншама қиындықтарды көріп отырған Пайғамбарымызға жығылған үстіне жұдырықтай ауыр соққы болды. Бұған Меккелік мүшріктер қуанды. Енді мұсылмандарға қысымды арттыра түсуге бекінді.

Бұл күндер шын көңілмен қолдау көрсетіп, қысылтаяң шақтарда демейтін досты қажет ететін күндер болатын. Әрине, бұл күндері әзірет Әбу Бәкір (р.а.) Алла елшісіне бұрынғыдан да жақындап, қайғысын бөліспек ниетімен қасынан бір елі ажырамайтын.

Негізінде, осы бір қиыншылыққа толы күндер иман жолына өзін арнаған әрбір мүминге таныс еді. Өйткені өздерінің барын да, жанын да жолына құрбан ететін Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) енді қыздарымен бірге жалғыз қалған еді.

Атастыру

Осындай күндердің бірінде Әбу Бәкір үйінің есігін қағып, Мутғим ибн Адий17 баласы Жубәйрге18 Айшаны атастыру ниетіменен келді19. Мутғим ибн Адий да әзірет Әбу Бәкір (р.а.) секілді шежіре ілімін жақсы білетін. Сондықтан баласын әзірет Әбу Бәкір сияқты текті тұқымның ұрпағына үйлендіргісі келді. Бұған қоса, ол кезде Мекке қаласы тұрғындары бір-бірін танитындай кішігірім ғана болатын. Мутғим ибн Адий өсіп келе жатқан Айшаның болашағына үмітпен қарап, ақылды, әдепті, таза жүректі текті қыздың өзіне келін болғанын армандады.

Әзірет Әбу Бәкір бұған жоқ демеді. «Жоқ» деген жауап алмау ол кездің түсінігі бойынша келісім жасалды дегенді білдіретін. Маңайды надандық жайласа да әзірет Әбу Бәкір (р.а.) үшін қызының кімге тұрмысқа шығуы маңызды мәселе болатын.

Алайда атастырайық деп келгендерден кейіннен аса құлық байқалмады. Тіпті олар әзірет Әбу Бәкірдің қызын келін ету-етпеу мәселесіне біртүрлі күмәнмен қарап, ат ізін салмай кетті.

Мәселе кейіннен түсінікті болды. Ел ішіндегі жағдайдың өзгергені Ибн Адийдың отбасын да алаңдатқан көрінеді. Өйткені Хирадан бір нұр пайда болып, әзірет Әбу Бәкірдің отбасы сол нұрға бөленген еді. Әсіресе әзірет Хамза мен әзірет Омардың да мұсылман болуымен басталған жаңа кезең Ибн Адий отбасын үрейлендіріпті. Шамамен бұл кезең мұсылмандардың Ибн Әрқамның үйінен шыққан уақытты көрсетеді. Енді Меккеде уағыз ашық түрде жасалып, ешкім ғибадатын бұрынғыдай жасырмайтын болды. Әрине, әзірет Әбу Бәкір мен оның мүбәрак жанұясы бұл істің ең алдында тұрды.

Ибн Адийдің отбасы енді Әбу Бәкірдің отбасын тек алыстан бақылаумен шектелді. Сірә, әліптің артын баққанды жөн көрген секілді.

Мекке естеліктері

Мұсылмандар жақта өмір-салт күннен-күнге түрленіп, қызып жатты. Күн сайын келіп жатқан иләһи хабарларменен Мекке түндерінің өзі жарық нұрға айналып, иман келтіргендер әрдайым жаңа бір жарықтың шуағына бөленді.

Қуаныш, азап пен қиындықты бірге басынан кешірген Айша анамыз болып жатқан барлық жағдайды бақылауда ұстап, болашақ ұрпақ үшін естелік ретінде жадына тоқып жатты. Сондықтан да қай аяттың қай жерде түскенін, кімнің қашан келіп мұсылман болғанын және қандай шарттарда қандай оқиғалардың орын алғанын жақсы білетін. Бірнеше жылдан кейін бір күні Мәдинаға Ирактан бір кісі келіп, Меккедегі жылдар туралы сұрады. Қоғамның сол кезеңдегі рухани жағдайын көрсететіндей талдаулар жасап, егжей-тегжейлі мәліметтер берген Айша анамыздан ол өзі оқитын Құранның реттік қатарын анықтау үшін Мусхафын сұрайды. Анамыз Ирактық жолаушыға өз Мусхафын беріп, Құранды сол мусхаф бойынша ретке келтіруіне жәрдемдесті20.

Піл оқиғасына куә болған және Меккенің алғашқы жылдардағы жағдайлардың бел ортасында жүрген екі кісінің кейінірек сол аймақта қайыр сұрап жүргенін көргенін айтқан Айша анамыз21 ол кездерде намаздың екі рәкат парыз етілгенін, кейіннен тұрғылықты адамдар үшін төрт рәкат боп бекітілгенін, тек сапар жағдайында ғана екі рәкат болғанын естелік етіп айтатын22.

Меккенің алғашқы жылдарына қатысты естеліктері тек мұнымен ғана шектелмеді.

– Исаф пен Наиланы біз Қағбада күнә жасап, сол себептен Алла оларды тасқа айналдырған журһумдық әлдекімдер деп еститінбіз23, – деп Ислам келгенге дейінгі Меккеде болған оқиғалардың тарихынан сыр шертіп отыратын.

Айша анамыз үшін Меккедегі күндер артында өшпес із қалдырған ащы естеліктерге толы болатын. Ол он үш жылдық азапты жылдармен бірге өсіп, әрбір атырған таңдарында бір қиындыққа кезігетін. Осындай отты азапты су құйғандай етіп өшіретін жалғыз нәрсе Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) олардың үйіне жиі-жиі зиярат жасап тұратындығы еді. Ол кездегі қуанышын анамыз былай жеткізеді:

– Мен есімді білгелі ата-анамның діндар екенін көріп өстім. Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) күн сайын бізге келіп тұратын24.

Тағдыр

Бұл кездері Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өзіне өмірлік серік болатын жанның кім екенін білдіретін түстерді жиі көретін. Алайда ешкімге тіс жармай, мұны сыр етіп сақтаған.

Жол көрсетуші ретінде жіберілген пайғамбарлар үшін түс уахидің бір бөлшегі болып саналады. Демек, көз жұмып дем алғанмен көңілі ояу таңдаулы құлдардың Алламен байланысы еш үзілмейді. Олар адамдардың көзін ақиқатқа ашу үшін Алладан хабар алуын еш тоқтатпайды. Негізінде, көрген түстерінің өңінде сол қалпында жүзеге аса бастауымен уахи да түсе бастаған.

Міне, алғашқыда түсіне қонақ болған Жәбірейіл періште енді басқаша хабарлар әкелетін болды. Бір хабар алдағы уақытта өмірі қосақталатын болашақ әйелі жайлы екен. Өйткені бір түсінде уахи періштесі Жәбірейіл жібек25 киген Айша анамызды меңзеп:

– Мына кісі – дүние мен ақыреттегі сенің әйелің, – деді26.

Тағдырдың тағы бір мұраты айқындалды. Жиырма бес жыл бірге отасқан адал жары әзірет Хадишадан кейін Алла елшісіне әйел ретінде лайық болатын адаммен некелесетіні мәлім болды. Алла тағала діндегі отбасылық құпия жайттарға қатысты мәліметтердің үмбетке жеткізілуін қалап, пайғамбардың қасына адал жарды уахи арқылы өзі ұсынды27.

Бұл кезең тағдырдың осы жазуы жүзеге асатын уақыт еді. Еш нәрседен хабарсыз Айша үшін алдағы күндерде өзін тосын сыйлар күтіп тұрды. Айша анамыздың алдынан үлкен сыйдың есігі ашылып, Алланың ең сүйікті құлының көңіліндегі ең айрықша орынды иеленді.

Үйлену туралы ұсыныс

Хадиша анамыздың көз жұмғанына екі жыл өтті28. Үш қызымен29 қалған Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жалғыз тұрып жатты. Жағдайға қанық Осман ибн Мазунның әйелі Хаулә бинт Хаким30 бір күні іздеп келіп:

– Үйленгіңіз келмей ме? – деп сұрады.

Елу жастан асқан, әзірет Хадишадан айырылудың қайғысын әлі ұмыта қоймаған Алла елшісі оның бұл ұсынысына:

– Кіммен? – деді. Әзірет Хаулә сөзді жалғап:

– Бойдақ қызды қалайсыз ба әлде жесір әйелді ме? – деп сұрады.

Әйелдің сөз саптауынан «Сіз қаласаңыз болды, қалғанын реттестіреміз» деген ой байқалғандай. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) алдымен бойдақтың кім екенін сұрады.

– Жақсы көретін досыңыз Әбу Бәкірдің қызы Айша.

Айшаны Жәбірейілдің көрсеткені есте. Бірақ нәби Алланың бір сыр ретінде өзіне білдірген аянын ешкімге айтпады. Екінші баламаны да білу үшін әзірет Хауләден сұрады:

– Ал жесір кім?

– Мұсылман әйел Сәудә бинт Зәма.

Шынында, айтқаны рас, әзірет Айша Алланың елшісін ең жақсы көретін шынайы жолдас, адалдықтың жаршысы болған әзірет Әбу Бәкірдің қызы еді. Ал әзірет Сәуда болса Меккенің ең ауыр күндерінде иман келтіріп, дін еркіндігі үшін Хабашстанға һижрет жасаған әйел. Бірақ өкініштісі сол, күйеуі Сәкран ибн Амр сол жерде көз жұмып, қайғы жұтқан әзірет Сәудә қайтадан Меккеге қайтуға мәжбүр болған.

Екеуі де Хадиша анамыздың орнын жоқтатпайтын жақсы әйелдер болатын, олардың ойын білу үшін Пайғамбарымыз әзірет Хауләға қарап:

– Ендеше, екеуімен де сөйлесіп көр, – деді.

Алғашқы тоқтам

Алдымен Сәуданың үйіне барған Хаулә бинт Хакимнің қуанышында шек жоқ. Пайғамбарымыздың қиындығын жеңілдететіндей жақсы іске себепші болғалы тұрғаны көңіліне қанат бітіргендей. Әзірет Сәудаға алып-ұшып жеткен ол Алла елшісімен тұрмыс құру жайында сыр ашты.

Әзірет Сәуда салмақты, сенімді әрі байсалды әйел болатын. Азап пен қиындыққа толы өмір сүрсе де, Алла мен елшісіне деген шынайы сенімінен айнымаған әйел еді. Ақыретке тән нығметтерді бұл дүниеде тауысуға құмар болмай, басына келетін барлық қиындыққа қарсы сабырлылық танытуға белін бекем буған-ды.

Еш күтпеген жерден келген мына бір ұсыныс Сәудаға «мүминдердің анасы» деген атқа иелік ету мүмкіндігін тудырған еді. Бұл ұсыныс күйеуінің қайғысынан әлі арыла қоймаған Сәуда сынды абыройлы әйелді қайғысынан арылтып, қиындықтарын ұмыттырғандай. Жолына барлық нәрсе құрбан болуға дайын тұрған Алла елшісімен бір жастыққа бас қою ұсынысы еді бұл! Мұндай ұсынысты қабыл алмау сірә мүмкін бе?!

Алайда қарт әкесінің қас-қабағына қарап отырған Сәуда бұл шешімді жалғыз өзі қабылдай алмайтын. Әкесінің пікірін сұрауға өзінің батылы жетпей, әзірет Хауләні араға салды.

Қарт кісіге барған Хаулә надандық дәуіріндегі кең тараған әдіспен сәлем беріп кіріп келді:

– Бұл кім? – деп сұрады қарт.

– Хаулә бинт Хаким, – деп жауап берді Хаулә.

Таныды, бірақ көп келе бермейтін болғандықтан келген себебін сұрады:

– Неге келдің? Бұйымтайыңды айт?

Әзірет Хаулә тіке мәселеге көшіп:

– Мені Абдулланың баласы Мұхаммед жіберді, Сәудәні өзіне сұрайды, – деді.

«Абдулланың баласы Мұхаммед!» деген есімді естіген кезде қария дереу бойын жиып:

– Мінез-құлқы өте жақсы, кәміл әрі шыншыл адам ғой, – деді де артынан:

– Ал құрбың бұған не дейді? – деп сұрады.

Бұл қарияның аталған мәселеге оң қабақ танытқанын білдіретін еді, Хаулә:

– Ол да оң көзқараста, – деді.

– Сәуданы бері шақыр.

Хаулә дереу Сәуданы шақырды. Сәуда келген кезде әкесі әзірет Хауләні көрсетіп:

– Мына әйел сені Абдулланың баласы Мұхаммед сұрады деп отыр. Мұхаммедтің жақсы адам екенін білемін, сені соған берейік пе? – деп сұрады.

Бұл жауабы бұрыннан белгілі сұрақ болатын. Басын изеген әзірет Сәуда ақырын ғана «Иә» деді.

Әзірет Сәуда келісуін келіскенімен жақындарынан бұған қарсылық танытқандар кездесті. Әкесімен сөйлескен күні Меккеде болмаған бауыры Абдулла ибн Зәма келіп, болған жағдайды ести сала қарсылық танытты. Өз еркімен қарындасын Мұхаммадул Әминге бермейтінін айтты31. Көкесі Сүһайл да оны қолдап, әдеттегідей шешен тілімен мұндай істің жүзеге аспайтынын баршаға жар салды.

Екінші тоқтам

Бұл жақта осындай жағдайлар болып жатқанда Осман ибн Мазунның әйелі әзірет Хаулә Әбу Бәкірдің үйіне соқты. Үммі Румәнға қуанышпен былай дейді:

– Әй, Үммі Румән! Алланың саған деген жақсылығын қарасаңшы, бұл не деген бақыт!

Ештеңеден хабарсыз Үммі Румән таңданып:

– Не үшін? – деп сұрады. Әзірет Хаулә да осы сұрақты күтіп тұрған еді:

– Мені қыздарың Айшаны өзіне сұрау үшін Алла елшісі жіберді, – деді.

Бұдан асқан бақыт болуы мүмкін бе? Жолына жанын құрбан етуге даяр Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қызын сұрап отыр. Қуанғаннан не дерін білмей қалған Үммі Румән қанат бітіп ұшардай болды. Алайда бұл қуанышына тосқауыл болатын бір жағдай есіне сап ете түсті. Бірнеше жыл бұрын әзірет Әбу Бәкір (р.а.) қыздары Айша туралы Мутғим ибн Адийге уәде бергені бар. Ол өкінген кейіп танытып:

– Мен де осыны қалар едім, алайда Әбу Бәкірді күтуім керек, қазір келіп қалар, – деді.

Үммі Румән күйеуінің мінезіне сыралғы әйел еді. Әзірет Әбу Бәкір (р.а.) уәде берсе болды, дүние аударылып кетсе де уәдесінен таймайтын, сөзге тұрақты адам еді.

Осы кезде Әбу Бәкір де үйге келеді. Өзін қуанышпен қарсы алған Үммі Румәнның жүзінен бір өзгерістің бар екенін байқады. Сол кезде Әбу Бәкірдің назарын өзіне аударған әзірет Хаулә:

– Әбу Бәкір, Алланың саған деген жақсылығы мен берекетіне қара! – деп саңқ етті. Ол аң-таң болып, әлдебір тосын сый күтті.

Хаулә Үммі Румәнға айтқандарын түгел әзірет Әбу Бәкірге де айтты. Бұдан асқан бақыт бар ма?! Алайда Әбу Бәкір іштей қобалжыған сияқты. Өзін Алла елшісіне соншалықты жақын сезінгендіктен, екі жан жолдастың бір-бірімен осылайша туыстық қатынас құруына болып-болмайтыны туралы ойлады. Өйткені надандық дәуірінде жақын жолдастардың бір-бірімен құда болуы мақұлданбайтын. Сондықтан да қызын меңзеп:

– Айша өзі Алла елшісіне лайық па? Айша – оның бауырының қызы ғой, – деді.

Бұл мәселені шешу де әзірет Хауләға жүктеліп, ол енді қайтадан Алланың елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) барды. Хабарды естігенде Әбу Бәкірдің үй іші қуанғанын да жеткізді. Жан жолдасын алаңдатқан мәселені де білдірді. Негізінде, Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) «Иә» дегеннен кейін мұндай алаңдаушылыққа жол берудің де қажеті жоқ еді. Бірақ сонда да Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Хауләні қайтадан Әбу Бәкірдің отбасына жұмсап, оған былай деп ескертті:

– Бар да оған: «Біз екеуміз бауырмыз, бірақ бұл дін бауырластығы және сенің қызыңмен менің үйленуіме ешқандай кедергі жоқ, оған Ислам діні рұқсат етеді!» де32, – деді.

Әзірет Хаулә бастаған ісін аяқсыз қалдырмайтын. Салып ұрып қайтадан Әбу Бәкірдің үйіне барып, Алла елшісінің хабарын жеткізді. Әзірет Әбу Бәкірдің жүзінен қуаныштың лебі байқалды. Ислам аясындағы осыншалықты жақындық енді туыстыққа ұласпақ. Дегенмен тағы бір шешілуі тиіс мәселе кесе көлденеңдеді. Сәл ойланған Әбу Бәкір:

– Біраз күте тұр, – деді де үйден шыға жөнелді. Оның Мутғим ибн Адиймен сөйлесуге кеткені белгілі еді.

Негізінде, Ибн Адий Әбу Бәкір Исламды таңдағаннан кейін әуелгі ниетінен айнып, арадағы келісімнен бас тартқан болатын. Алайда әзірет Әбу Бәкір (р.а.) оларға барып, соңғы сөзді өздерінің аузынан естіп, сенімді болғысы келді.

Олар соңғы шешімді қабылдау үшін Әбу Бәкірдің келуін күткеннен басқа шара таппаған еді.

Әбу Бәкір және Мутғим ибн Адий

Әбу Бәкір қызы Айша туралы ойларын нақты сұрап, соңғы шешімді білу үшін Мутғим ибн Адийдың үйіне келді. Бірнеше жыл бұрын сөйлескен мәселелерін қайта қозғап, қызы Айшаның ұлдары Жүбәйрмен некелесуі туралы не ойлайтындарын сұрады.

Соңғы уақыттағы діни жағдайларға байланысты көзқарасы өзгерген қарт Мутғим нақты бір нәрсе айтудан тартынғандай кейіп танытты. Алайда әзірет Әбу Бәкір соңғы жауапты алмай кері қайтатын ниеті жоқ екенін білдіріп, тағы бір рет сұрады.

Мәселенің маңызды екенін байқаған Мутғим әйеліне қарап:

– Әбу Бәкірдің қызын аламыз ба, не дейсің? – деп соңғы сөзді соның айтқанын қалады. Бұл бәлкім өзі «жоқ» дей алмай, әйеліне айтқызғысы келгені шығар.

Үйде айтқаны екі етілмейтін және баласын қатты жақсы көретін Мутғим ибн Адийдің әйелі де мәселені түсінді. Жаңа келген дін жайында көріп-естігендерін ұнатпағанын білдіріп әзірет Әбу Бәкірге жақындады да, бір қолымен баласын нұсқап:

– Қызыңды әперсек, күйеу балаңды да өз сеніміңе тартарсың! – деді.

Осы сөзден барлығы түсінікті болды. Әзірет Әбу Бәкірдің естігісі келгені де осы еді. Ибн Адийдың бұл шешіміне мұңаймақ түгіл қуанды. Алла елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жақындығын енді туыстыққа ұластыру үшін енді ешқандай кедергі қалмағанына анық көз жеткізді. Бір жағы келісімді өзі бұзбаған болды. Арада шешілмеген мәселе қалмағанын байқаған ол Мутғимге қарап, оның да пікірін алу үшін:

– Ал өзің не дейсің? – деді. Ол әйелінің сөзіне ештеңе алып-қоспайтынына ишаралап:

– Айтқанын өзің де естідің ғой, – деді33. Бұл Ибн Адий отбасының соңғы сөзі болатын.

Мутғимның үйінен шыққан кезде әзірет Әбу Бәкір арқасынан ауыр жүк түскендей жеңілдеп қалды. Не де болса берген уәдесін өзі бұзбады. Бұл кездесу Айша анамыздың атастыру кезеңінің тамамдалуымен бірге, жарқын бір болашаққа қарай жасалған қадамның бастамасын байқататын кездесу еді.

Атастыру

Өтіп жатқан әрбір минут тағатсыздана хабар күткен Үммі Румән мен әзірет Хауләнің уайымын арттыра түскендей. Екеуі бірдей жолға телміріп қараумен болды.

Бір кезде отағасының келе жатқаны көрінді. Қуанып келе жатқанын жүрісінен-ақ байқауға болатындай. Тездетіп келген қалпы әзірет Хауләға:

– Енді барып Алла елшісін шақыра берсең болады, – деді.

Осыншалықты шын ниетпен жасалған әрекеттен оң нәтиже шыққан еді. Енді Алла елшісін (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Әбу Бәкірдің отбасына шақыру қалды. Әзірет Хаулә жүрегінің аптығын басып, байсалды қалыппен Алла елшісіне барды да болған жайттың барлығын баяндап, өзін күтіп отырғандар барын жеткізді.

Бұл пайғамбарлықтың он екінші34 жылы шәууәл айы болатын.

Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Әбу Бәкірдің отбасына енді басқаша сезіммен келе жатты. Тіпті ұялғанынан борша-борша терге шомылды.

Айша анамыз бен Пайғамбарымыздың үйлене-тіндігі туралы келісім осылай жасалды. Мәһір ретінде жергілікті мәһірдің құнынан көп болып саналатын төрт жүз дирһам ұсынылды35.

Осы күннен бастап әзірет Айша (р.а.) үшін жаңа бір кезең басталды. Бұл жалғанның ең бақытты адамы сол еді. Өйткені Алланың ең сүйікті әрі таңдаулы құлының жары болу бақытын иеленді. Бұл өзіне жас шағында-ақ үлкен жауапкершіліктің артылғанын да білдіретін. Өйткені ол нәбиге жар ғана болып қойған жоқ, сонымен қатар барша мүминдердің анасы болу құрметін иеленді36. Аллаға ең жақын құлдың өмірлік серігі болып, қияметке дейін ешкімге нәсіп болмаған бақытқа бөленді.

Айша анамыз бұл жауапкершілігін жақсы сезінді. Осы кезге дейін мұқият бақылаған уахидің келу жағдайларын, себептерін бұдан былай асқан қырағылықпен бақылап, болып жатқан жағдайлар мен оқиғаларды мұқият есінде сақтайтын болды.

Үммі Румәнға жасалған ескертулер

Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) әдеттегіше жан жолдасы әзірет Әбу Бәкірдің үйіне келіп-кетіп жүрді. Сол кезге дейін жалғасқан жолдастық енді неке арқылы нығая түсіп, екі отбасы арасында мызғымас байланыс орнады. Бұл қарым-қатынастар Үммі Румән (р.а.) үшін де, қызы Айша анамыз үшін де ерекше қуаныш болатын. Айша анамыз осы некенің себебіменен Алла елшісін (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жақыннан тану артықшылығын иеленді.

Әсіресе, анасы Үммі Румән мойнына ауыр жүк артқанын сезінетін. Сондықтан қызының дұрыс тәрбие алуына бар күшін салды. Кейде өзіне ұнамайтын қылығын байқаса, Айшаға ұрысып та жіберетін. Отбасыларына жиі-жиі келіп тұратын аңғарымпаз әрі сезімтал Алла елшісінің назарынан бұл жағдайлардың ешбірі тыс қалмады.

Тағы бір осындай оқиғаның үстінен түскен Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) үйдегі қарым-қатынастағы салқындықты сезіп, себебін сұрады. Үммі Румән қызы мен арасында өткен оқиғаны айтуға мәжбүр болды. Алла елшісі Үммі Румәнға қарап:

– Айшаға жақсы қараңыз, мен үшін өкпелетпей-ақ қойыңызшы!37 – деді.

Дәл осындай жағдайды тағы да бір күні байқаған Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Айша анамыздың есіктің артына тығылып жылап тұрғанын көрді. Жүрегі езіліп, себебін сұрағанда, Айша анасымен арасында өткен жағдайларды айтты. Сонда Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Үммі Румәнға қарап:

– Сізге Айшаны ренжітпеңізші деп өтінбеп пе едім, – деді.

Алла елшісін ренжіткеніне Үммі Румән да қынжылды. Олардың ренішіне себеп отбасылық мәселе болатын. Айша анасы екеуінің арасында өрбіген бір мәселені Әбу Бәкірге айтқан еді. Бұндай жағдайларды естігенде әкесі ренжитін. Сол себепті әзірет Әбу Бәкір әйеліне ұрысты. Үммі Руман оқиғаның қалай болғанын нақты білдіргісі келіп:

– Уа, Расулалла, Айша арамыздағы бір сырды айтып қойды. Сол үшін отағасы бізге ашуланды, – деді.

Жараның орнын тырнау кімге пайда берген?! Маңыздысы, ендігәрі оның қайталануына жол бермеу. Отағасы ретінде Әбу Бәкірдің өз үйіндегі жағдайдан хабардар болуы қалыпты. Дегенмен ұнамсыз сөз бен дөрекі әрекеттерден аулақ тұру арадағы сырды ашып қоюдан да маңыздырақ. Осы себепті Алла елшісі өзін ақтап әлектенген Үммі Румәнға:

– Мейлі, сонда да оны ренжітпеңізші38, – деді.

Қасиетті көш

Бұл неке туралы келісім жасалғанмен Айша анамыз әлі де әкесінің үйінде тұрып жатты. Бұл кездері Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) айналадағы тайпаларды Исламға шақыра бастады. Жәрмеңкелерді аралап жүріп, ақиқатты қабылдайтын көзі ашық адамдарды іздеді. Осы мақсатта Таифқа да барғанымен, көп кедергіге ұшырап, кері қайтуға мәжбүр болды.

Алла елшісінің өмірінен орын алған, барлық қайғы-қасіретін ұмыттыратындай зор ілтипатқа жеткізген миғраж оқиғасы да осы кезде жүзеге асты. Қою түннің ортасында әл-Ақсаға барып, ол жерден жеті көктің арғы жағына сапар шегіп, сол түні қайтып оралды. Бұл оқиға Меккеліктердің дінге шабуыл жасаудағы жаңаша ұранына айналды. Өздерінің саяз саналарымен ойлап, терең иманның не екенінен мақұрым болған бұл бейбақтар мұны мүмкін емес деп біліп, адамдарды Алланың пайғамбарынан суыту үшін таптырмас мүмкіндік деп ойлады.

Алайда олар тағы да жаңылған еді. Иман мен күпірліктің арасындағы пердені алып тастап, мүминді одан да күшті иманға жеткізген, ал кәпірді күпірліктің тұңғиығына тарта түскен осы оқиғаның нәтижесінде әзірет Әбу Бәкір өзінің кіршіксіз адалдығын дәлелдеді. Болған жағдайларға осы отбасының бір мүшесі және болашақ пайғамбар жары ретінде Айша анамыз да куә болды.

Меккелік мүшріктер бұған да мұрын тыжырайтты. Соншама мұғжизаға куә болғандарына қарамастан тағы да қарсылық танытып, қысым жасауды доғармады. Бұл жағдайлар Пайғамбарымыз бен жолдастары үшін Меккедегі күндердің аяқталғанын көрсетті. Расулалла түс көріп, Меккедегі мүшріктердің қоқан-лоқысынан құтылу үшін сахабаларына Мәдинаға көшуді бұйырды. Бірақ бұл көш соншалықты оңай жүзеге асатын нәрсе де емес еді.

Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Әбу Бәкірдің үйін өз үйіндей көретін. Бұл үйге бас сұқпай кеткен күні жоқ. Болып жатқан мәселелердің барлығында жан жолдасымен ақылдасып шешуге тырысатын.

Бір күні әдеттегіден тыс түсте бас сұқты. Бәрі таңданып қалды, балалары жүгіріп барып әкелеріне хабар берді.

Әзірет Әбу Бәкір досына сыралғы еді. Үйіне қай уақытта келіп, қай уақытта кететіні де өзіне бес саусақтай мәлім. Оның үстіне әзірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қылдай қиянатқа жол бермейтін жан. Сондықтан дем алатын уақытта өзгелерді мазаламағанды жөн санайтын, адам құқын құрметтеу керектігін іспен көрсететін. Осылардың барлығына сақтықпен қарайтын Алла елшісі тал түсте үйіне келіп тұрған болса, міндетті түрде маңызды мәселе бар деген сөз.

Ішке кіре сала Алла елшісі үйдегілерді меңзеп Әбу Бәкірге (р.а.):

– Оңаша әңгімелессек деп едім, – деді. Дегенмен Әбу Бәкірдің жанұясы сыр сақтауды жақсы білетін. Олар Расулалланың қасында жүрген аса сенімді жандар болатын. Сол себепті Әбу Бәкір (р.а.):

– Жолыңа жаным құрбан, уа, Расулалла! Олар өзіңе жақын адамдар, – деді.

Расында, Әсма да, Айша да пайғамбарлықтың алғашқы жылдарынан бастап оларға ең жақын болып, ешкімге ләм-мим деп сыр ашқан емес.

Өте маңызды мәселеге осылай екі қыз да куә болды. Алайда әзірет Әбу Бәкір (р.а.) әлі де досының келу себебін білмей, таңдана қарады. Сонда адамзаттың ардақтысы:

– Меккеден шығып, һижрет жасауға маған да рұқсат берілді, – деді. Бұл әзірет Әбу Бәкірдің көптен бері күтіп, бірақ уақытын шамалай алмай жүрген нәрсесі еді. Меккенің ауыр күндері артта қалып, Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сенімді бір жерге көшетінін естіген сәтте толқып кетті. Бірақ бұл сапарда өзін Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) серік ете ме, жоқ па біле алмай алаңдады. Толқығанын жасыра алмай қобалжыған дауыспен:

– Мен сенімен біргемін бе? – дегенде,

– Иә, екеуміз бірге көшеміз, – деген қуанышты хабарды естіді.

Қуанғаннан көзінен жас сорғалап, ішкі толқынысын көз жасымен шығарғандай болды. Төбесі көкке жеткендей, айрықша сезімді бастан кешті.

Әкесінің бұл қуанғаны екеуін мұқият бақылап тұрған Айша анамыздың назарынан тыс қалмады. Әкесіне қарағанда, оның қуаныштан көзіне жас алғанын көрді39.

Ендігі жағдай күрт өзгерді. Алла елшісі де һижрет жасауға дайындалды. Осы сәттен бастап Әбу Бәкірдің жанұясында һижреттен басқа ештеңе айтылмайтын болды. Айша анамыз әпкесі Әсма40 мен анасы Үммі Румәнмен бірге жол дайындығына кірісіп кетті.

Әзірет Әсма мен одан он жас кіші сіңлісі Айша анамыз қасиетті көшке ең алғаш куә болған екі кісі еді. Әкелері мен Алла елшісінің жол дайындығына қатысты, жол бойында тоқтайтын жерлері, ол жерден өздерін әкететін жол көрсетушіні сайлау, үш күн бойы жасырынып, қолайлы сәтті күтетін Сәуірдегі орындарынан осы уақыт ішінде кімдердің келіп, қандай тапсырма атқаратыны туралы мәселелерді жоспарлады.

Ал мына жақта үш-төрт сахабаның Мәдинаға һижрет еткенін естіген меккеліктер де торуылдап, олардың жолға шығуына кедергі болды. Біреуінің малын тартып алса, біреуінің отбасын ыдыратып, біреуін жолдан кері қайтарды, бірақ қанша зорлық-зомбылық жасаса да ешкімді алған бетінен қайтара алмады.

Ақырында, Дарун-нәдуа деген жиында соңғы шешім қабылдап, Мұхаммәдул-әминді өлтірмекке ұйғарды.

Сол күні Мекке қаласы һижреттің екі жолаушысымен қоштасуға дайындалып жатты. Кететін уақыт таяғанда Әбу Бәкірдің жанұясы қатты қиналды. Расулалламен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) айырылысу кімге оңай?! Ал Айша анамыздың қайғысы тіптен ауыр еді.

Сол күннен бастап оның құлағы сырттан келетін хабарға түрік жүрді. Меккеліктердің айуандықтарына куә болған сайын үрейлері арта түсіп, ұшқан құстан да хабар күтетіндей дәрежеге жетті. Өйткені дәл сол өлтіру жоспарын жасаған сәттерінде Алла елшісінен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) айырылып қалғанын түсінген меккеліктер ашуға мініп, оларды өлідей не тірідей әкелген адамға жүз түйе сыйақы тағайындады. Әбу Жәһіл дереу олардың үйіне барып, әкелерінің қайда екенін сұрады. Білмейтінін айтқанда, Әбу Жәһіл аяғы ауыр Әсманың жағынан шапалақпен салып жіберді41.

Олар шынымен де білген жоқ. Үйден шығып кетті, бірақ қайда кеткені туралы жақ ашпады. Қыздарының өзі бір хабар білгісі келді. Бірақ хабар алу мүмкін болмады.

Бірде Қағбаға жиналған көпшілік Әсманың назарын аударды. Жақындап барып сөздеріне құлақ салса, бір кісі жол көрсетушісі бар екеудің Ясриб жақты бетке алып суыт кеткенін айтты. Әсма анамыз естігендерін үйдегілерге жеткізді. Екеуінің мүшріктердің қолынан аман-есен сапарға аттанып кеткенін аңғарып, бәрі терең тыныстап, мүшріктердің бар айла-шарғысы мен қарсылығына қарамастан екеуін қорғаған Аллаға шүкіршілік етті.

Һижрет

Арада үш ай өтсе де, Мәдинаға кеткен екеуден хабар болмады. Күткеннен басқа шара жоқ. Хабар күткендердің арасында Пайғамбарымыздың қыздары да бар еді. Бұл күндер олар үшін жылға тең болды. Күндіз-түні сарғая хабар күтіп жүрді.

Ақыры бір күні ағалары Абдулланың өздеріне қарай қуана адымдап келе жатқанын көріп, жақсы бір хабар бар-ау деп топшылады. Әкелері Әбу Бәкір хат жіберіп, отбасы мүшелерін де Мәдинаға шақырыпты. Хатты Зәйд ибн Хариса мен Әбу Рафи әкелген екен. Бұл сапарда қастарында һижрет жолының жол көрсетушісі Абдулла ибн Урайқит та бар еді. Баласы Абдуллаға жазылған бұл хатта анасы Үммі Румән, қос қарлығашы Айша мен Әсманы ертіп, Мәдинаға һижрет жасау туралы жазылыпты. Бұған қоса, Абдулла ибн Урайқиттің жетегінде әзірет Абдуллаға жіберілген екі-үш түйе бар болып шықты.

Әбу Рафи мен Зәйд ибн Харисаның міндеттері де анықталды. Алла елшісі ол екеуіне екі түйе мен бес жүз дирһам ақша ұстатып42, Меккеде қалған қыздары Үммі Гүлсім мен Фатима (р.анһумә)43 және Сәуда анамыз бен Үммі Әйманды алып, Әбу Бәкір отбасымен бірге Мәдинаға әкелуді тапсырды. Кішкентай Усама да бұл сапарда анасы Үммі Әйманның қасында болады.

Дайындық жасалып, Меккеліктердің көзіне түспейтін уақытта барлығы бірге жолға шықты. Расулалладан бір елі ажырамау үшін Мәдинаға қарай жол тартып бара жатты. Қиындықтардың барлығын артқа тастап, еркіндікке қарай адымдай басқан ауыр сапар басталып та кетті.

Жол түрлі-түрлі тосын сыйларға толы еді. Меккеден енді шығып, Минаға келгенде Талха ибн Убайдуллаға кезікті. Һижрет жасауға шыққан беті екен. Алғашқы күндері Алла елшісінің қасынан табылған сенімді адаммен кездесуге бәрі қатты қуанды. Сөйтіп, барлығы бірге Мәдинаға қарай жол тартты.

Бір кезде Айша анамыз мінген түйе құтырып, керуеннің қатарынан бөліне қашты. Анасы Үммі Румән бұған алаңдап, қорқып кетті. Мүминдердің анасы әрі Алла елшісінің болашақ жары Айша (р.анһа) асыл аманат болатын. Сондықтан ешқандай залал тигізбей, иесіне тапсыру керек еді. Қатты алаңдап:

– Қызым бірдеңеге ұшырап қалмасын! – деп дауыстады. Дауысынан қызына деген сүйіспеншілігі мен аналық мейірімін байқау қиын емес еді44. Алайда аласұрған түйе ешкімге жеткізбей шауып бара жатты. Артынан қуалағанменен жеткізбесі анық еді. Үммі Румән қызы көштен алыстап бара жатқан сайын жанұшыра дауыстап:

– Бұйданы жерге таста! – деді.

Жерге түскен бұйда бір нәрсеге ілініп қалса, түйе алысқа кете алмас деп ойлады.

Айтқандай, жерге тасталған бұйда жолда бір бұтаға оралып қалды да, түйе алысқа ұзамай тоқтады45.

Абыржып азан-қазан болған көштегілер құтырған түйені тізгіндеп, керуенге қайта қосып, сапарды қайта жалғастырды.

Бұл сапар аяғы ауыр Әсма анамызға ауыр тиді. Кубаға келген кезде тіпті жүруге әл-дәрмені қалмады. Толғақ қысқан Әсманың жағдайын байқаған көштегілер Мәдинаға аз қалса да тоқтауға мәжбүр болды. Сөйтіп, осы сапар үстінде дүниеге Абдулла деген ұл келді. Дүние есігін жаңа ашқан әзірет Абдулла һижрет жолаушыларынан бұрын Мәдинаға жеткізіліп, бәрінен бұрын Алла елшісінің алдына әкелінді. Бұл нәресте әзірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) пен Әбу Бәкір жанұясының Мәдинаға жеткенін білдіретін хабар еді.

Жүзі жадырап, қолына баланы алған Пайғамбарымыз нәрестенің атын Абдулла деп қойды. Сосын бір құрма алдырып, шайнады да, баланың таңдайына дәм татқызды (тахниқ). Айша анамыздың жиені әзірет Абдулланың алғаш татқан дәмі Пайғамбарымыздың мүбәрак сілекейі араласқан құрманың осы суы болды. Осыдан кейін кішкентай Абдуллаға жақсылық тілеп, дұға етті46. Бұл сәби әйгілі сахаба Абдулла ибн Зүбәйр болатын.

Оба

Бұл мүбәрак көш үш айлық сағынышын арқалап, алып-ұшып Мәдинаға да жетті. Бұл кезде Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) мешіт құрылысымен айналысып жатты.

Меккедегі қиындықтар артта қалып, қыспақтан құтылған мұһажирлердің қуанышын төтеннен келген ауру сап тыйғандай болды. Мәдина қаласының ауасына үйренбеген мұһажирлер белгісіз ауруға шалдыға бастады. Әзірет Әбу Бәкір (р.а.) де ауруға шалдықты. Ыстығы көтеріліп, еш нәрсеге зауқы соқпады. Өзіне көмек қолын созатын әлдекімді күтіп жатқандай еді. Оба мұһажирлерді баудай түсіріп жатты. Тіпті сахабалардың кейбірі намазды отырып оқуға мәжбүр болды. Мекке мүшріктерінің әртүрлі қысымына қарамай тік тұрып оқыған намаздарын енді отырып оқығанын көрген Расулалла сахабаларына қарап, сонда да түрегеп тұрып оқудың артықшылығын білдірді:

– Мынаны жақсы біліңдер, намазын отырып оқыған адамға түрегеп оқыған сауаптың жартысы ғана беріледі47. Бұны естігенде, сахабалар намазды барынша түрегеп оқуға күш салды.

Бір күні Айша анамыз жарынан рұқсат сұрап, төсекте науқас тартып жатқан әкесінің қасына келді. Мәдина обасының құрығына іліккен Амир ибн Фухайра мен Біләл Хабаши да сол жерде екен. Меккеде көрмегені жоқ екеуін Исламды қабылдағаннан кейін әкесі әзірет Әбу Бәкір (р.а.) мүшрік қожайындарынан сатып алып, азат еткені бар.

Әлі хижаб жайлы аят түспегендіктен, жанында екі ер кісінің болғанына қарамастан Айша (р.а.) әкесіне еркін келіп-кететін. Әуелі әкесінің қасына барды. Бірақ түрін көрген кезде шошып кетті. Төсекте адам емес тірі әруақ жатқандай. Ыстығы көтеріліп, есі кіресілі-шығасылы болып жатқан әкесіне жақындап келіп:

– Әкешім, қатты қиналып жатырсыз-ау, – деді.

Әкесі бірнеше ай бойы көрмеген қызына байыппен көз тастап:

– Балапаным, өлім адамға тым жақын, – деді.

Мұны естіген Айша анамыздың көңіл-күйі алай-дүлей боп кетті. Иә, расында да, өлім баршаға соншалықты жақын, бірақ Әбу Бәкірге ауру келгенмен жүрегі дүрсілдеп, тіршілік белгісін байқатып жатты. Әрбір сәтте айналасына ғибрат беріп жүруді ұстаным еткен әзірет Әбу Бәкір Айша анамызға осылай деу арқылы баршаға сабақ бергісі келген болар. Айша анамыз Амир ибн Фуһайраға қарап:

– Әкем не айтқанын білмей жатыр ғой деймін, – деп, жақын келіп оның да халін сұрады. Әзірет Амирдың да есі кіресілі-шығасылы екен. Әр нәрсені айтып сандырақтап, біресе бау-бақшалар туралы айтса, енді бірде Меккені көре алмай кеткенім бе деп Айша анамызды одан бетер толқытты. «Бұл кісі де не айтып, не қойғанын білмеуде» деп ойлады.

Әкесінен де, оның қасынан бір елі қалмайтын жан досы Амир ибн Фуһайрадан да жауап ала алмаған Айша анамыз қандай да бір жауап естіп қалармын деген үмітпен әзірет Біләлға көз салды. Алайда оның жағдайы екеуінен де ауыр еді. Ауру жерге алып ұрған ол басын әрең дегенде қозғалтып, әлдене деуге әрекет жасап жатты. Мұқият құлақ салған анамыз оның:

– Шіркін-ай, хош иісті шөптерінің иісін жұтып, Меккенің даласында бір түнеп шықсам, арман бар ма?! Тым құрыса, бір күн Мәжанна суынан қанып ішер шақ туар ма?! Шіркін, Шама мен Тафил тауларына қарап, өзегімді өртеген отты сағынышымды баса алар ма екем?! – деп сөйлеп жатқанын естіді.

Біләлдің ауруына туған жерге деген сағыныштың дерті де қосылған екен.

Үшеуінің де ауруы ортақ, қайғысы бір. Мекке табиғатын, ол жердің ауасы мен бұлақ суларын, өсімдіктерінің бұрқыраған иісі мен беттен сипай соққан самалын аңсап жатқан еді асыл жандар. Олардың бұл жағдайына куә болған Айша анамыз бұлардың отауынан мұңайып шықты. Көргендерінің барлығы көңілін әлем-тапырық етті. Болған жағдайды Пайғамбарымызға барып айтты. Өйткені қандай да бір мәселе туындаса, ол кісінің шешім табатынына сенетін. Келе сала:

– Бәрі дәл бір естен айырылған адамдай не айтқанын өздері де білмейді, – деп көзіне келген жасын ірікті. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) да қатты қобалжыды, тіпті екі қасының арасындағы тамыры білеуленіп кетті. Біреуге қатты ашуланған кезде ғана байқалатын көрініс еді бұл. Кенет қолын көкке жайып:

– Алла тағалам! Утба ибн Рабияны, Шәйба ибн Рабияны және Үмай ибн Халафты бір өзіңе тапсырдым. Олар бізді қалай өз жерімізден қуып, осы оба ауруы қаптаған жерге келуімізге мәжбүрлесе, сен де бәрінің жазасын бер! – деп назаланды. Сосын:

– Уа, Раббым! Тым болмаса біздерге Меккені сүйдіргеніңдей одан да артық етіп Мәдинаны сүйдір! Бұл жерді ауру-сырқаудан ада қылып, береке кіргіз! Мына аурудың бетін Жухфаға қарай бұр!48 – деді.

Алланың ең сүйікті құлы қандай да бір нәрсе тілегенде Алла тағала оның бұл тілегін қабыл етпей қоя ма? Сол түні Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бір түс көрді. Шашы жалбыраған өңі қара бір әйел Мәдинадан шығып, Жухфаға қарай кетіп бара жатты. Бұл түстен Мәдинада пайда болған аурудың бұдан кейін Жухфаға қарай кететінін аңғаруға болатын еді. Сол күннен бастап мұһажирлар аурудан айыға бастады. Енді Мәдина қаласы ансарлар мен мұһажирлар үшін өркениеттің бесігіне айналды. Дұғаның берекесімен Мәдина мекені өзінің жаңа тұрғындарының шынайы отанына айналды49.

Үйлену

Басқа да отбасы мүшелерімен бірге Мәдинаға көшкен Айша анамыз әкесінің үйіне орналасты. Бұл үй Бәни Харис ибн Хазраж аймағында50. Бұл кездерде Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Халид ибн Зәйд Әбу Әйюб әл-Ансаридың үйінде қонақ болып тұрып жатты.

Бұл кезде онсыз да жүдеу тартып жүрген Айша (р.а.) ұзақ жол мен Мәдинаның ауа райы жақпай төсек тартып жатып қалды. Күн өткен сайын арықтап, шаштары да селдір тартып түсе бастады. Анасы Үммі Румән қызының тезірек сауығып кетуі үшін қолынан келгеннің бәрін жасады. Бұл кездерде жағдайы жақсарып, орнынан тұруға әл-қуат жинаған әкесі әзірет Әбу Бәкір көз алдында ауру меңдеп солып бара жатқан қызы үшін шипа тілейтін.

Арада шамамен бір айдай уақыт өткеннен кейін Айша анамыз да тәуір бола бастады. Тіпті анасының күштеп тамақ жегізуімен біраз салмақ та қосты51.

Бұл кезде Пайғамбар мешітінің құрылысы да аяқталып, Мәдинада мешітті негізге ала жаңа мәдениет қалыптаса бастады. Меккеде Құранның дауысын аңсағандар Мәдина көгінде жаңғырған бес уақыт шақырылған азанның даусымен рухани қуат алып, қасиетті Құран кәрімді түсініп, соның аясында әрекет жасауға бар күшін салды.

Осы арада Алла елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Жәбірейіл періште келіп, Айша анамызды меңзеп:

– Айшаны жаныңа ал, өйткені ол сенің адамың, – деген хабар әкелді.

Көп өтпей әзірет Әбу Бәкір де келіп:

– Уа, Расулалла! Жарыңмен бір шатыр астында тұруыңа не кедергі? – деп, енді жалғыз өмір сүрудің ешқандай себебі қалмағанын меңзеді. Сонда Пайғамбарымыз:

– Садәқ, – деп жауап береді. «Садәқ» деген сол кездегі халықтың түсінігі бойынша келінге көрсетілетін материалдық жағдайды білдіретін. Сахабалар бұдан әйелге лайықты жағдай жасамай тұрып үйленуге болмайтынын түсінді. Сол кезге дейін тапталып келген әйел құқығына аса мән беру керектігін тағы бір мәрте ұғынды.

Алайда әзірет Әбу Бәкір үшін мұның еш мәні жоқ болатын. Әзірет Мұхаммедтей (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жанды кіммен салыстырасың? Әкесі ретінде Айшаның мәһірі үшін қажетті бағаны айтты52. Сұралған нәрсені Алла елшісі дереу Айша анамызға жіберді. Осылай жасау арқылы, сол уақытқа дейін мәһір атаулыдан мақұрым болған әйел қауымының дәрежесін тағы бір көтерді. Осы негізбен қоғамда орныққан қателіктер жойылып, қайта тұрақты әрі жақсы әдеттер қалыптасып жатты53.

Әзірет Әбу Бәкір (р.а.) Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) үшін мешіттің жанынан бір үй салдырды. Айша анамызға арнап мешітке жапсарлас бір бөлме әзірленді. Бұл өте шағын бөлмеде тік тұрған адамның басы төбеге тиердей болып, жатқан адамның қасында сәжде жасайтын бос орын қалмайтын. Тар болғанына қарамастан нақ осы бөлмеден әлемге ақиқат нұры таралды.

Бұл құрылыстың салынуы өзі жеті айдан бері қонақ болған Әбу Әйюб әл-Ансаридің үйінен Пайғамбарымыздың кететінін де білдірді.

Һижретке сегіз ай толды54. Шәууәл айы келді. Үйлену уақытына шәууәл айы таңдалуының да бір мәні бар еді. Өйткені сол кездері халық шәууәл айында қиылған некенің арты жақсы болмайды, ерлі-зайыптылар ажырасып кетеді деп сенетін. Бұл өзі екі мейрам арасында қиылған неке болғандықтан бақытсыздық әкеледі деп білетін. Бұған дәлел ретінде бірнеше жыл бұрын пайда болып, көптеген адамның өліміне себеп болған оба ауруын алға тартатын. Обаға себеп Шәууәл айында қиылған некелердің нәтижесі деп қабылдайтын. Сондықтан бастарына тағы бір бәле келмеуі үшін осы айда неке қиюдан сақтанатын55.

Міне, Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қоғамға ықпал еткен осындай қате түсінікті жойғысы келді. Сондықтан неке барша жұрттың көз алдында қиылды. Кейінгі жылдары Айша анамыз да әлгі қате түсінікке жол бермеу үшін некені шәууәл айында қиюды ұсынатын. Былай дегені бар:

– Расулалла екеуміз шәууәл айында үйлендік. Айтыңызшы, ол кісінің менен өткен сүйікті жары болды ма?56

Бір күні Үммі Румән57 жолға шығып, қызы Айшаны ертіп, ансар әйелдері жиналған жерге барды. Қай жаққа бара жатқандарын Айша анамыз білмеді. Асығыс адымдағандары соншалық – ентігіп те кетті. Айшадай сұлу қалыңдықты көріп қызығып кеткен бір ансар әйелі: