автордың кітабын онлайн тегін оқу  Мұхаммед пайғамбар жайлы 100 дерек

Нұрлан Анарбаев

Нұрлан Сайлауұлы

Әкім Алымуддинұлы

Мұхаммед ПайFамбар

(саллаллаһу аләйһи уә сәлләм)

жайлы 100 дерек

Алматы, 2023

ӘОЖ 297

КБЖ 86.38

С 16

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілгенн

Н. Сайлауұлы, Ә. Алымуддинұлы

С16 Мұхаммед пайғамбар (с.а.с.) жайлы 100 дерек – Алматы: «Таным» баспасы, 2023.– 216 бет.

ISBN 978-601-7495-16-9

Ғаламның рақым нұры, ақырғы елші Мұхаммед Мұстафаның (с.а.с.) есімі бүгінде батыс пен шығысқа түгелдей таныс. Қолыңыздағы кітап бүгінгі таңда Пайғамбарымыз жайлы түрлі сенім өкілдерінің көкейінде жүрген сауалдарына жауап ретінде жазылған.

Еңбек барша оқырман қауымға арналған.

ӘОЖ 297

КБЖ 86.38

ISBN 978-601-7495-16-9

© Н.Сайлауұлы, Ә.Алымуддинұлы, 2023

© «Таным» баспасы, 2023

Алғы сөз

Мұхаммед Мұстафаның (с.а.с.) аты қазіргі таңда төрткүл дүниеге кеңінен таныс. Оның ұлы тұлғасына тек мұсылмандар ғана емес, өзге сенім өкілдері де таңданысын жасыра алмай, ерекше құрметпен қарайды. «Ең ықпалды 100 тұлға» атты басылымның авторы Майкл Харт оны ең бірінші орынға шығарды. Германияның мемлекет қайраткері Бисмарк: «Сенің ғасырыңда туып, өзіңмен замандас бола алмағаныма өкінемін, Мұхаммед!» – деп шынайы өкінішін білдіріп, 1927 жылғы халықаралық құқық конгресінде сөйлеген сөзінде былай деген еді: «Адамзат баласы әзірет Мұхаммедті мақтан тұтады, өйткені хат танымайтын бола тұра, оның дарабоздығы мен даналығы сонша – небәрі жиырма үш жылдың ішінде керемет құқықтық жүйе қалыптастырды. Мына біз, Еуропа халқы, сол деңгейге екі мың жылдан кейін жете алсақ, бақытты болар едік».

Еуропа халқы тамсанған ардақты Мұхаммед Расулалланың тұлғасы қазақ баласына ежелден таныс. Көшпелі ғұмыр кешкен қыр баласының салт-дәстүрі сүннетпен біте қайнасқан. Тағдырдың талайына төтеп беріп, «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаны» бастан кешірген қазақ жұрты орыстың құдайсыздандыру саясатының ығында жүрсе де сүннетті тұрмысынан бөлек ұстамаған. Дей тұрғанмен, рақым пайғамбары Мұхаммедтің (с.а.с.) біз танымаған қыры мен пайымымыз жетпеген тылсымы терең тұстары жетіп артылады.

Еңбекте әзірет Мұхаммедтің (с.а.с.) пайғамбарлығының дәлелі, көрсеткен мұғжизалары, болмыс-бітімі, отбасы мүшелері, ол кісіге қатысты түскен Құран аяттары мен заманында орын алған кейбір оқиғалар төңірегіндегі елдің көкейінде жүрген сұрақтарға жауап жазылған. Мұсылманның иман еткеннен кейінгі маңызды қадамы өз бойына сүннетпен қатар Ислам ахлағын сіңіру. Бұл, әрине, Расулалланың болмысын бүге-шігесіне дейін танығанда ғана мүмкін болмақ.

Бұл кітапты оқудағы мақсат – Пайғамбарды қатардағы адам ретінде емес және тек Алланың бұйрықтарын орындаушы ретінде емес өзінің ерекше қабілеті мен зеректігі, парасаттылығы болғандығына сену керектігі. Пайғамбар ретінде танып, оған қатысты күмәндарды қабылдай алмайтындай деңгейде иман келтіру керектігі мақсат етілген. Еш күмәнсіз әрбір ісі кез келген ең жоғарғы ғылымның жетістігіне сай келетіні нақты. Алайда өміріндегі әрбір ісінің өз уақыты, кезеңі бар екені айтылатын.

Бұл өмірбаянды оқығанда басқа қарапайым адамдардың өмірін оқудан ерекшелігі болу керек, себебі Пайғамбар өмірі мен бір тұлғаның өмірін салыстыруға келмейді. Сира кітаптарында жазылған Пайғамбарымыздың өмірбаяны тек ақпараттық білім болып қалмай, ақылға салып, салыстырып, өмірге бір үлгі ете білу маңызды.

Жауаптардың барлығы түрлі сира кітаптарына сүйеніп, аяттар мен хадистерден алынған дәлелдермен дәйектеліп, тұжырымды ойлармен түйінделген.

Үмбетке, яғни, бізге артылар міндет – соңғы елшіге иман ету, сондай-ақ өсиетке берік болу. Оны жанымыздан артық жақсы көрумен қатар, Алла елшісінің бойындағы адами қасиеттерді қанға сіңіру, ұлық есімін дәріптеу.

Бұл еңбекте расулаллаға (с.а.с.) қатысты көкейтесті сауалдарға, сондай-ақ кейбіреулердің біле тұра қасақана қойған сұрақтарына тұшымды жауаптар берілген. «Күндердің күнінде есімім шығыс пен батысқа түгелдей танылады» деген хадисін жетекке алып, қолдарыңыздағы кітап дініміз Исламның дамуына аз да болса үлес қосып, аталмыш хадистің үдесінен шығуды мақсат етеді.

Алла тағала баршамызды Құранның тура жолына салып, бойымызға хақ елшісінің көркем ахлағын нәсіп етсін! Әмин!

Баспадан

1. Пайғамбарымыз дүниеге келген кезде қандай ерекше оқиғалар орын алған?

Абдулланың артында қалған жалғыз қарасы, Әминаның көрген жарығы, Қағбаның сұлтаны, жер жүзінің имамы, қос дүниенің мырзасы Мұхаммед Расулалла (с.а.с.) 571 жылы 20 сәуір күні дүние есігін ашқан. Бұл күннің тарихтағы орны ерекше.

Соңғы елшінің дүниеге келуі бүкіл ғалам деңгейіндегі айтулы оқиға болғандықтан, туылу қарсаңында бірқатар ерекше оқиғалар орын алған. Негізі бұрынғы пайғамбарлардың кезінде Мұса (а.с.) мен Исаға (а.с.) түскен кітаптарда Мұхаммед Мұстафаның (с.а.с.) бойынан табылатын көптеген белгілер мен қасиеттері айтылған. Оның әлемге нұр шаша келуі алдын-ала сүйіншіленген, сондықтан бүкіл ғаламды бей-жай қалдырмайтын мұндай сәтте ерекше жайттардың орын алуы заңды. Тарих кітаптарында мынадай оқиғалар туралы айтылған.

Кезінде тәухидтің бастауы, кейін пұтханаға айналған Қағба ішіндегі пұт атаулы сәби дүние есігін ашқан күні жермен-жексен қираған. Кімнің жасағанын ешкім білмеді.

Расулалла (с.а.с.) дүниеге келер сәтте көктен ғажайып нұрдың шұғыласы түсіп, Шам қаласының сарайларын жарыққа бөлеген. Меккеде саудамен айналысатын бір яһуди бар еді. Ақырғы елші туылған түні Құрайыштарға барып: «Уа, Құрайыш қауымы! Бүгін түнде араларыңда сәби дүниеге келмеді ме?» – деп сұрайды. Отырғандар: «Білмейміз», – дейді. Сонда әлгі кісі: «Бүгін түнде адамзаттың соңғы пайғамбары дүниеге келді. Оның екі жауырынының ортасында бетін түк басқан пайғамбарлық мөрі бар», – деп ғажайып құбылысты баяндап берді.

Хасан ибн Сәбит: «Әлі есімде, жеті-сегіз жастағы ойын баласы едім. Мәдина қаласында Алла елшісі туылардан бір күн бұрын яһудилердің алқалы жиынында мына бір әңгімені құлағым шалып қалды: «Бүгін түнде дүниеге келетін Ахмедтің жұлдызы туды».

Ол туылатын түні Кисраның сарайы астан-кестен сілкініп, он төрт бөлменің қабырғасы сөгіле қираған. Мәжусилердің табынатын мың жыл бойы жанып тұрған оттары бәрі бірдей бір мезетте сөнген. Бұл құбылыстардың барлығы әлемнің соңғы пайғамбары, Алланың сүйікті елшісі Мұхаммед Мұстафаға (с.а.с.) «Қош келдің!» – деп өз тілімен жар салғандай болды.

Кейбір тарихшылар бұл оқиғаларды былайша жорыған: «Қирағаны Кисраның сарайы емес, Иранның сән-салтанаты мен Византияның үстемдігі, айдаһар елі атанған Қытайдың көкке мойын созған мұнаралары. Сөнген от – мәжусилердің ғибадатханаларындағы от емес, бүкіл әлемдегі күпірлік пен дінсіздіктің оты. Тартылып қалған көл – Сауа көлі емес, пұтқа табынушылықтың адасушылығы, зороастризмнің қуаты мен христиандықтың өктемдігі». Расулалла (с.а.с.) 23 жылдың ішінде дүниенің шығысы мен батысына Ислам дінін жайып, пұттар мен бұрмаланған діндердің барлығы шетке ығысты.

Пайғамбарымыз туылғанда, Әбу Ләһәб қуанып, сүйінші сұрай келген күңі Суәйбаны азат еткен. Алайда Әбу Ләһәб Расулалланың Ислам дінімен келетінін ол кезде білмеген еді. Алланың сүйікті елшісі (с.а.с.) үшін түйірдей жақсылық істегенді сауапсыз қалдырмаған Ұлы Жаратушымыз Әбу Ләһәбтің бұл ісін де бағалады. Тозақта оған бір жұтым су нәсіп етті. Оның қайтыс болғанына бір жыл өткеннен кейін, бауыры Аббас түсінде көріп: «Қалың қалай?» – деп сұрайды. Сонда Әбу Ләһәб: «Әр күнім жан шыдатпас азап, тек Суәйбаны азат еткенім үшін бір жұтым су алу мүмкіндігім болды», – деп жауап қатқан екен1. Олай болса, Алланың қалауымен Расулалланың дүниеге келуі бүкіл жанды, жансыз жаратылыстың қуанышына, барша жамандық атаулының күйреуіне себеп болды.

---

2. Расулалланың есімін кім қойған?

Әзірет Мұхаммед (с.а.с.) дүниеге келмей тұрып-ақ есімі мен сипаттары арқылы көзі ашық ғалымдарға таныс еді, өйткені оның есімі рух әлемінен белгілі еді. Адам (а.с.) соңғы пайғамбардың аты Мұхаммед (с.а.с.) екендігін білетін. Әзірет Адам (а.с.) жаннатта Алланың тыйым салған жемісінен жеп қойған соң артынша тәубе етіп, Раббына жалбарынғанда: «Уа, Алла тағалам, мені Мұхаммед расулуллның құрметіне кешіруіңді өтінемін!» – деп жалбарынады. Сонда барлығын білуші Хақ тағала: «Әлі жаратпасам да сен Мұхаммедті қайдан білесің?» – деді. Сонда Аллаға деген құрметі шексіз Адам ата: «Уа, Раббым, иәд-құдіретіңмен2 мені жаратқаныңда және пәк рухыңнан маған үрлегеніңде басымды көтеріп, ғарыштың тіректерінде жазылған «лә иләһә иллаллаһ, Мұхаммед расулуллаһ» деген жазуды көрдім. Сен Өз атыңның жанына жаратылғандардың ең абзалының ғана атын жазатыныңды ұқтым», – деп жауап береді. Алла тағала: «Шындығында, Мен үшін Мұхаммед – жаратылғандардың ең сүйіктісі. Соның құрметі үшін тілегіңді қабылдаймын, өйткені Мұхаммед болмағанда сені де жаратпас едім», – дейді3. Сондай-ақ «Заманның мырзасы келу үшін мен кетемін»4 деген Иса пайғамбар (а.с.) тікелей «Ахмәд» деп атап әлдеқашан сүйіншілеп кеткен. Кей деректерде осы сүйіншіге сүйеніп біршама әһл-кітап қауымының өкілдері сәбилеріне «Мұхаммед» есімін қойғандары да айтылады. Мысалы, Бәни Тәмимнен Суфиан ибн Мужаши деген кісі Шамға барып, бір поптың үйінде қонақ болады. Суфиан өзінің Мудар екенін айтқанда поп: «Арабтардан бір пайғамбар шығады. Есімі – Мұхаммед», – дейді. Мұны естіп ол дүниеге келген баласының атын «Мұхаммед» деп қояды. Алайда бала есейе келе поп болған екен.

Сондай-ақ Расулалланың анасы Әмина да оның атының Мұхаммед болатынын білген. Босануына санаулы күндер қалғанда Әминаға ұйықтап жатқан шағында: «Сен адамдардың ең қайырлысына және мына үмбеттің иесіне жүктісің. Оны босанғанда «Бүкіл қызғаныштардан сақтаушы Алла тағалаға сиынамын», – деп айт та, атын «Ахмед» немесе «Мұхаммед» қой», – деп аян келген5.

Әмина анамыз ұлын жарық дүниеге әкелгеннен кейін көрген түсін қайын атасы Абдулмутталибке айтады. Арада жеті күн өткенде атасы Расулалланы Қағбаға алып барады. Ұлы Жаратушыға шүкіршілік етіп, бірнеше жерге құрбан шалып, үш рет ас береді.

Осы астан кейін құрайыштықтардың атқамінерлері сөз бастап: «Уа, Абдулмутталиб, осынау асқа себепкер немереңнің атын кім қойдың?» – деп сұрағанда, қарт: «Мұхаммед!» – деп жауап береді. Әлгілер қарап тұрмай: «Ата-бабаларыңның бірінің есімін қойсаң болмас па еді?» – дегенде, Абдулмутталиб: «Көкте Алла, жерде халық оған мақтау айтсын деп әдейі қойдым», – деп түсіндіреді. Демек, Расулалланың (с.а.с.) есімі әу бастан белгілі болған.

Қосымша есімдері мен лақап аттары қандай?

Расулалланың түрлі есімдері бар. Солардың қатарындағы «Мұхаммед» есімі Құранның бірнеше аяттарында айтылады6. Ал Құранның 47-сүресі «Мұхаммед» есімімен аталған. Кейбір есімдер ежелгі кітаптарда да кездеседі. Мысалы, әзірет Исаның «Ахмәд» деген есіммен сүйіншілегенін Құраннан білеміз7.

«Мұхаммед» сөзі «мақталуға лайық, мақталушы» дегенді білдіреді. Ал «Ахмәд» сөзі «Аллаға ең көп шүкір етуші» деген сөз. Расулалла (с.а.с.) көбіне көп Мұхаммед есімімен аталып, бұған қоса Хадиша анамыздан туған Қасым атты тұңғыш ұлына байланысты «Әбул-Қасым» (Қасымның әкесі) деген лақап есімі болған.

Бір хадисінде: «Менің бес есімім бар. Мен Мұхаммедпін, Ахмедпін, Махимін – Алла күпірді мен арқылы жояды, Хаширмін – адамдар қиямет күні менен кейін тіріледі, Ақибпін – менен кейін пайғамбар келмейді», – деп айтқаны бар8.

Ғалымдар Алла елшісінің есімдері мұнымен ғана шектелмейтінін айтады. Олардың айтуынша, Құранда Расулалланың сипаттары ретінде расул, нәби, шаһид, мубәшшир, бәшир, мунзир, сиражун-нур, муддәссир, муззәммил, хатамун-нәбииун сияқты есімдері айтылады.

Алла тағала бұдан бөлек хақ Елшісін (с.а.с.) өзіне тән Рауф және Рахим атты екі есіммен марапаттап, қадірін айшықтай түскен9. Олай болса, Алла елшісінің есімінің көптігі, оның қадірі мен мәртебесінің биіктігін көрсетеді.

---

3. Болмыс-бітімі қандай еді?

Алланың жер бетіне жіберген пайғамбарлары ахлағымен де, ақыл-парасатымен де, дене бітімімен де ерекше сұлулыққа ие. Расулалла (с.а.с.) кең маңдайлы кісі еді. Қасы қою, аралары өте жақын еді. Екі қасының арасында ренжігенде ерекше білеуленіп кететін тамыры бар еді. Көзі қара, кірпіктері ұзын. Сүрме жақпаса да екі көзі сүрме жаққан секілді болып көрінетін. Жымиып қарағанда сирек орналасқан ақ маржан тістері жарқырап көрінетін. Бет-әлпеті толған айдай нұрлы еді. Дөңгелек жүзді, сақалы тығыз. Толқын шашы қатты бұйра болмаса да, ортасынан қақ бөлініп иығына жетер-жетпестей төгіліп түсіп тұратын. Кейде шашы тұтас таралып тұрса екіге бөлмей тұрған қалпында жүре беретін. Шашы құлағынан төмен түсіп, иығына жетпей тұратын. Кекілі маңдайына дейін түсіп тұратын, кейінірек оны екіге қайырып қоятын болды. Кең иықты, кеуделі келген. Қарны кеудесімен бірдей болып біткен. Алақаны мен табаны ірі болатын. Алақаны жібектей жұмсақ еді. Семіз де емес, арық та емес. Орта бойлы. Денесі тершең, бірақ үстінен хош иіс аңқып тұратын. Екі жауырынының арасында түйеқұстың жұмыртқасына ұқсас пайғамбарлық мөрі болатын. Жүрісі түзу, теңселмейтін. Жылдам жүретін. Алға сәл иіле жүретін. Бір жаққа қараса, тұтас денесімен бұрылатын. Жан-жағына атүсті мойын бұра бермейтін. Сахабалардың соңынан жүретін. Ол кісіден жылдам жүретін адам жоқ еді. Әрқашан жүзі күлімсіреп тұратын.

4. Бауырлары болған ба?

Емшектес бауырларынан басқа өзінің туған бауырлары болмаған, өйткені Пайғамбарымыздан кейін анасы Әмина құрсақ көтермеген.

Расулалланың сүт анасының аты – Халима. Халиманың күйеуі – Харис ибн Абдулузза. Ол Меккеге келіп мұсылмандықты қабылдаған. Расулалланың емшектес бауырлары төртеу болатын. Абдулла мен Хұзайфа және Әниса мен Шәйма. Абдулла мен Шәйманың мұсылман болғаны тарихтан белгілі, ал қалған екеуі туралы мәлімет жоқ. Сонымен қатар, Хамза (р.а.) да Пайғамбарымызбен емшектес бауыр болып келеді. Расулалла (с.а.с.) туылған кезде Әбу Ләһәб қуаныштан оның сүйіншісін айтып келген Суәйба атты күңді азат еткен болатын. Расулалланың бір апталық кезінде осы Суәйба емізген болатын. Ол Расулалланы емізбей тұрып Абдулмутталибтің баласы Хамзаны да емізген. Осы тұрғыдан Хамза мен Алла елшісі (с.а.с.) емшектес бауыр болып саналады. Тіпті кейбір риуаяттарда Хамзаны Халима да емізгендігі айтылады. Олай болса, Хамза Пайғамбарымызбен екі ана жағынан емшектес бауыр болып келеді10.

---

5. Пайғамбарымыз қандай кәсіппен айналысқан?

Алла елшісінің айтуынша, кісінің өз еңбегімен тапқаны адал. Ешбір пайғамбар басқаның қолына қарап масыл болмаған. Күллі пайғамбарлар түрлі кәсіппен айналысып қана қоймай, сол істі бірінші болып бастап, онысын елдің игілігіне ұсынған. Мысалы, әзірет Ыдырыс (а.с.) – тігіншіліктің, әзірет Нұх (а.с.) – кеме жасаудың шебері. Әзірет Дәуіт (а.с.) ел арасында темірден түйін түйген ұсталығымен танылып күнін көрсе, әзірет Зәкария (а.с.) ағаштан ою ойған хас шебер болған деседі. Сол секілді Алла елшісі (с.а.с.) бала кезінде қой бақты, ер жеткенде сауда жасады. Бір хадисінде: «Мен Мекке халқының қойын бақтым», – дейді.

Алла тағала Расулалланы қой бағып бейнеттендірмей, рақат өмір сүргізсе де болар еді. Алайда Алланың хикметі өзінің жіберген елшісін (с.а.с.) жастайынан бейнеттендіріп, адал еңбектің және халқына, еліне қызмет етудің, өзінің туыстарына жәрдем берудің өте маңызды іс екендігін көрсетті.

Бір жағынан бұл іс те сабырлықты, шыдамдылықты қажет етеді, жауапкершілікті арттырады. Сонымен қатар елден алшақтап, қаланың жеке ой дамытуға шама келтірмейтін қым-қуыт тіршілігінен алшақтап жеке ойын дамытып, тәфәккур жасап, болмыстың, жаратылыстың мәнін түсінуге септігін тигізетіндігі тағы бар.

Алайда көпшіліктің аузында пайғамбар кедей болған, Бәни Сағдтықтар оның жас кезінде жетім, кедей болғандығынан емізуге ешкім алмай қойған, Халима анамыз емізетін басқа ешкім қалмағандықтан Пайғамбарды алуға мәжбүр болғандығы жазылуда. Алайда пайғамбардың атасы Абдулмутталиб – Бани Сағд руының арасындағы ең ауқатты отбасылардан. Барлық адамдар балаларын осы руға ұсынатын. Тіпті кейбір риуаяттарда Бани Сағдтық бір әйел кісі Пайғамбарды емізуге сұраған (Хишам). Сонымен қатар ол кезде жағдайы болған отбасы ғана балаларын ақы төлеп қала сыртына жіберетін. Өйткені қала сыртының ауасы таза, жүрекке тыныш, сөйлеу шеберлігін дамытуға ыңғайлы, табиғаты бай әрі шектеусіз еркіндікті сезуге, сезімдерін дұрыс қалыптастыруға ыңғайлы, жаны мен тәні толық кемелденетін жер ретінде саналатын.

Мұхаммед пайғамбар (с.а.с.) әкесінен бір қызметші және 5 түйе, бір тобыр қой мен саудадағы әкесінің үлесі мұра болып қалған. Тіпті бес түйесі бар адам шариғатымызда бай саналып зекет міндеттелетін адамдардың санатына жатқызылады. Пайғамбарға қанша байлық ұсынса да өз еркімен оны кері қайтарған. Сондықтан дүниеге, мақам-мансапқа тәуелді біреу Пайғамбарымыздың (с.а.с.) алдына келгенде өзін баймын деп мақтанып тұра алмасы анық. Сонымен қатар Пайғамбарымыздың (с.а.с.) қарапайым өмір сүруі көпшілік халыққа ыңғайлы еді. Себебі ол (с.а.с.) бай болып, зәулім сарайда тұрса кедейлердің дінді қабылдауы, тіпті пайғамбармен тілдесуге, жолығуға, қайғы-мұңдарымен бөлісуге кедергі болуы мүмкін еді.

Ал жастайынан саудамен айналысуы ол жоқшылықтан емес ол Меккеліктердің әдеттерінде баланы өмірге бейімдеу мақсатында қой бақтырып, саудаға айналыстыратын болған. Сондай-ақ ол кезде сауда мен мал бағу тіршіліктің негізгі көзі болып саналған. Сондықтан Алла тағала осы екі істе пайғамбарды табысты етті. Алланың хикметі дінді жаюшы, насихатшының біреуге тәуелді болмау керектігі, күнделікті күн көрісін өзі тауып, біреудің дүние-мүлкіне көз салмаған.

6. Көкірегінің ашылуын (шарх-садр) қалай түсінеміз?

«Шарх» сөзі сөздіктерде «ашу, кеңейту, түсіндіру, баяндау» деген мағыналарды береді. Ал Расулалланың өзіне ғана қатысты «Алла садрыны шәрх етті» дегені – Алла тағала оның жүрегін кеңейтті, ақиқаттан ауытқымау үшін көкірек көзін ашты деген сөз. Ғылыми мағынасы – періштелердің келіп әзірет Мұхаммедтің (с.а.с.) кеудесін жарып, зәмзәм суымен жуғанын, алтын ыдыспен әкелген иман мен хикметті кеудесіне орнықтырғанын айтады.

Құран кәрімде бұл туралы: «Сенің көкірегіңді (хикмет және Құран нұрымен) кеңейтпедік пе? Беліңді қайыстырған ауыр жүкті алып тастадық. Абыройыңды көтердік. Шындығында, ауырлықтың соңынан жеңілдік келеді. Ауырлық бар жерде жеңілдік те бар. Қол босаған кезіңде Аллаға құлшылық етуге құлшын. Раббыңа қарай жақында», – делінген11. Бұл аятта сөз болған «шәрх-садрды» түсіну кезінде түрлі көзқарастар туындаған. Бірі бұл оқиғаны заттай, яғни кеудесінің шынымен де тілініп, жүрегінің алынғанын айтса, енді бірі бұл жерде ауыспалы мағынада сөз етіліп отырғанын, Хақ тағала пайғамбар (с.а.с.) жүрегін иман мен мағрифатқа бөлегенін айтады. Бұларды жақсылап зерттеп қарасақ, мұның заттай орындалғаны шындыққа жақынырақ екенін көреміз, өйткені Құранды тәпсірлеуде ұстанатын заңдылықтардың бірі – настың (аят-хадистің) тура мағынасы көрініп тұрғанда, оның астарлы ұғымын іздеуге болмайды.

Ал енді Расулалланың көкірегінің жарылу оқиғасын хадистерден қарастырар болсақ, хадистердің түрлі болып келуіне байланысты оның бірнеше мәрте жүзеге асқанын көре аламыз. Кейбір ғалымдардың айтуынша, бұл үш мәрте болған. Біріншісі, Расулалланың үш жасына толғанда, Халима анамыздың ауылында қой бағып жүрген кезінде, екіншісі, 40 жасқа толғанда, пайғамбарлық келмей тұрып, үшіншісі, 42 жастан асқаннан кейін миғражға көтерілерден бұрын дейді. Ал ғалымдардың басым көпшілігі оның екі мәрте ғана жүзеге асқанын айтады. Біреуі Расулалланың сүт анасы Халиманың қарамағында болған кезде, екіншісі миғражға көтерілердің алдында болған. Мына бір риуаяттар осы ойымызды нақтылай түседі:

Расулалланың бала кезінде көкірегінің жарылу оқиғасы:

Пайғамбарымыз емшектес бауыры Абдулламен және Сағдұлдарының балаларымен бірге қозыларды өріске шығарып, үйдің арт жағында ойнап жүрген болатын. Кенеттен екі ақ киімді кісі пайда болып, Расулалланы алып жерге жатқызып, көкірегін жарып қайта жабады. Абдулла дереу асығып анасы Халимаға келді де:

– Ана, құрайыштық бауырым бар емес пе, соны ақ киімді екі кісі ұстап алып, жерге жатқызып, ішін жарды, сосын қайтып жапты12, – деді. Ата-анасының үрейі ұшып, жүгіріп айтқан жерге барды. Шынында, кішкентай Мұхаммедтің түрі бозарып кетіпті. Халима мен Харистің жүрегі аузына тығылып, не болғанын сұрады:

Сонда Расулалла (с.а.с.):

– Ақ киімді екі кісі келді. Бірінің қолында іші қарға толы алтын ыдыс бар екен. Сосын мені жерге жатқызды. Көкірегімді ашып, жүрегімді шығарып, екіге бөлді. Ішінен қара бір нәрсені алып тастады. Жүрегім тап-таза болғанға дейін ішін мұзды сумен жуды. Сосын бірі екіншісіне: «Мынаны үмбетінен он адаммен таразыға тарт», – деді. Он адаммен мені таразыға тартты, мен ауыр бастым. Сосын: «Оны үмбетінен жүз адаммен тарт», – деді. Жүз адаммен тартқанда тағы да мен ауыр бастым. «Оны үмбетінен мың адаммен тарт», – деді. Тағы да мен ауыр бастым. Мұны көрген әлгі кісі: «Оны еркіне жібер! Аллаға ант етемін, барлық үмбетімен тартсаң да, ол бәрінен басым түседі», – дегенді айтты»13.

Тағы бір риуаятта Әнас ибн Мәлик былай дейді: «Расулалла бала кезінде ойнап жүргенде Жәбірейіл келіп, оны ұстап жерге жатқызды да, кеудесін жарып, жүрегінен ұйыған қан алды. Сосын Пайғамбарға (с.а.с.): «Шайтанның сендегі нәсібі, міне, мынау», – дейді. Іле жүрегін алтын ыдыстың ішіндегі зәмзәм суымен жуып, қайта орнына қойды. Жанындағы балалар «Мұхаммедті өлтірді», – деп жүгіріп, Расулалланың сүт анасына барады. Бала Мұхаммед өз-өзіне келгенде, жұрт оның өңі қашқанын көреді». Әнас ибн Мәлик сөзін жалғастырып: «Мен Расулалланың көкірегіндегі жарылған жердің ізін көретінмін», – дейді»14.

Расулалланың миғражға көтерілер кезінде орын алған оқиғасы:

Әбу Зәрр жеткізген хадисте Алла елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Меккеде болғанымда маған Жәбірейіл келді де көкірегімді жарып, оны зәмзәм суымен тазалады. Сосын алтын ыдысты алып келді. Ішінде хикмет пен иман толы еді. Оны көкірегіме жарып құйып босатты да, қайта жауып қойды. Сосын қолымнан ұстап аспанға көтеріп алып кетті»15.

Кеудесінің ашылуы, жүрегінің жуылуы сынды таң қаларлық нәрселерді заттай болды деп айтылса, сол айтылған күйінде қабылдау керек, өйткені барша әлемді жоқтан бар еткен Алла тағала мұны да істей алады. Қалайша Ибраһим пайғамбардың әйелі қартайған шағында (90 жасында) Алланың қалауымен перзентті болды, Иса пайғамбар әкесіз туылды, Адам (а.с.) топырақтан жаратылды, Хауа анамыз оның қабырғасынан жаратылды, сол секілді Алланың қалауымен періштелер Расулалланың көкірегін жарып, жүрегін хикмет пен иманға толтырды.

Негізінде, адамның жүрегі алынса, бір сәт болса да адам өмірімен қоштасады, ал Пайғамбарымызда (с.а.с.) ешқандай ауыру да, зиян да болмаған. Әрі жүрегін еш емдеусіз, құрал-жабдықсыз қайта орнына қойған. Артынша өзіне еш нәрсе болмағандай үйіне жүгіріп барып болған жағдайды баяндап берген. Алланың бұл ісінен мынадай хикметтер көре аламыз:

1) Иман, даналық, мейірімділік секілді түрлі сезімдер мен рухани азық тікелей жүрекке байланысты, сондықтан жүректің сумен тазаруы, сыртқы тазалықты білдірсе, оның иманмен, хикметпен толтырылуы рухани азықтың маңыздылығын білдіреді. Сондықтан адамның тәні күнделікті жеп-ішу секілді азықтарды қажет етсе рухымыз да өзіне қажетті құлшылық, ғибадат, діни насихаттарды қажет етеді.

2) Дінімізде сыртқы тазалық пен ішкі жан-дүниеміздің тазалығы да өте маңызды, сондықтан Расулалланың көкірегін періштелердің жарып, зәмзәм суымен тазалауы, оның жүрегінің тазалығын білдіреді.

3) Еш ауыртпастан, қан төкпестен көкірегінен жүрегін алып, тазалап қайта қоюы оның (с.а.с.) Алла тарабынан жіберілген пайғамбар екендігіне дәлелі.

4) Алайда оның көкірегін жарып, жүрегінің түбіндегі жаманшылық безін алып тастады деп түсінбеуіміз керек. Егер адамның жаман болуы жүрегіндегі жаманшылық безіне байланысты болса, адамдарды жүрегін ауыстыру арқылы немесе ота жасау арқылы жақсы адамға айналдыруға болар еді, сондықтан бұл оқиғадағы хикмет Мұхаммедтің (с.а.с.) қарапайым адам емес екендігін, уахиға дайындау үшін, күнәдан пәк екендігін білдіру үшін көрсетілген.

5) Жүрегін жару арқылы оған Алладан басқа ешкімнен қорқықпайтын батылдық берді, өйткені көз алдында дәрі-дәрмексіз көкірегін жарып, жүрегін алып қайта салуы адамға қорқыныш әкеледі.

6) Мұхаммедтің (с.а.с.) пайғамбарлығы ақиретке дейін жалғасады, барша адамзаттың түріне, түсіне, ұлтына қарамай оларға үлгі болады, сондықтан осыншалық маңызды міндетке лайық толассыз иман мен даналық жүрегіне салынды.

7) Алла расулы шайтаннан қорғалып, уахи алуға дайындалған. Барлық адамның жүрегінен табылатын «шайтанның үлесі» алынып, миғраж түнінде Алла тағаланың құзырына көтерілген.

8) Жаратушымыздың сөзі – уахиды ешбір жаратылыс көтере алмайды. Мұхаммед пайғамбарымыздан бұрын пайғамбарлар келді. Мұса мен Иса пайғамбарға Таурат пен Інжіл бөлек-бөлек емес бірден түсті. Ал Алла елшісіне (с.а.с.) Құран кәрім 23 жыл бойы бөлек-бөлек түсіп отырды. Уахидің ауырлығы сонша – жаны шығып кете жаздап, терлеп кететін. Тіпті түйенің үстінде отырғанда уахи келсе, түйе уахидің ауырлығына шыдай алмай шөгіп қалатын. Мұндай ауыртпалықты қарапайым адам көтере алмайды, тек жүрегі хикмет нұрымен толтырылған Алланың елшісі (с.а.с.) ғана көтерген.

9) Миғражға шыққанда көкірегін жарып, Алланың құзырына баруға дайындады. Жаратылыстардың ешбірі, тіпті періште де Алланың құзырына көтерілген емес. Тек қана Алла елшісі (с.а.с.) әлемнің шегінен асып, періштелер де өте алмайтын өтпелден өтіп, Жаратушымыздың құзырына барды. Демек, мұндай жерге бару үшін көкірегін жарып, бір өзгеріс жасауы да орынды болса керек.

---