Мадина Жумадиллаева, Жанар Теңлібаева

Пайғамбарымыздың аяулы қызы – Фатима

(радиаллаһу анһа)

Ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм):

«Фатима – менің бір бөлшегім, оны қуантқан адам мені қуантқан, оны ренжіткен адам мені ренжіткен болып саналады»1

---

Пайғамбарымыздың бауыр еті баласы Фатима

Ол – Пайғамбарымыздың тегін жалғастырушы ізгі ұрпақтың анасы.

Ол – «оның ұрпағынан ешкім тозаққа кірмейтін» әзірет Фатима.

Ол – жарқын жүзді Зәһра.

Ол – «өзін Аллаға арнаған, арлы да абыройлы» Бәтүл.

Ол – Фатима әз-Зәһра әл-Бәтүл.

Пайғамбарымыздың кенже қызы Фатиманың бүкіл өмірі түрлі ауыртпалыққа, көп азапқа және көз жасына толы болды. Әкесі мен екеуінің арасында әке-бала қатынасынан да жоғары ерекше бір сүйіспеншілік бар болатын. Өзгелерді Исламға шақыруда адам төзгісіз қорлықты бастан кешкен әкесін ешқашан жалғыз қалдырмады, қайда жүрсе де одан бір елі де ажырамады.

Бір күні Пайғамбарымыз Қағбаға барып, ондағыларға Исламды уағыздай бастайды. Мұны көрген мүшріктер Алла елшісін балағаттап, соққыға жығады. Үсті-басы қан-жоса болған әкесін көріп Фатима анамыз көз жасына ерік береді. Әкесін үйіне апарып, жарасын таңады.

Тағы бірде Пайғамбарымыз Қағбада намаз оқып жатып сәждеге бас қойған сәтінде, мүшріктер түйенің ішек-қарнын үстіне қотарады. Мүшріктер осы ісіне мәз болып тұрғанда, қызы Фатима әкесінің үстін тазалап жүріп оны жұбатады2.

Міне, әзірет Фатима мен Пайғамбарымыздың арасында сүйіспеншілікке негізделген ажырамас берік байланыс бар еді. Ол әкесінің тәрбиесінде өсті, сондықтан әдебі, сөйлеу мәнері, отырысы, тұрысы – бәрі-бәрі әкесіне ұқсайтын3. Пайғамбарымыз да өзінің пәк ұрпағын тәрбиелеп шығаратын қызын қатты жақсы көрді. Сүйікті қызы қасына келгенде, түрегеп қарсы алатын. Қолынан ұстап, «Қош келдің, қызым!» деп, ілтипат көрсетіп, жанына немесе өзінің орнына отырғызатын4.

Пайғамбарымыздың «Фатима – менің бір бөлшегім, оны қуантқан адам мені қуантқан, оны ренжіткен адам мені ренжіткен болып саналады»5 деген ілтипатына ие болған Фатима анамыз барлық жерде де әкесінің жанынан табылатын. Ухуд шайқасында сахабаларға су тасып, жаралыларға көмектесіп жүрді. Шайқастың нағыз қызған шағында әкесін іздеген Фатима анамыз Пайғамбарымыздың аузы қанап жатқанын көріп, жанына жүгіріп барады. Әкесінің тісі сынған еді. Әкесінің бет-жүзін сүртсе де, қан толассыз ағып жатты. Сонда әзірет Фатима киіздің қиындысын өртеп, күлін Пайғамбарымыздың бетіне басып, қанды тоқтатады6.

Фатима әкесін қатты жақсы көретін. Ардақты Пайғамбарымыз бақилық болар сәтінде Фатима анамыз әкесінің жанына келіп отырады. Сонда әкесі оның құлағына иіліп, сыбырлайды. Әзірет Фатима сол мезет жылай бастайды. Пайғамбарымыз екінші рет сыбырлағанда, жылағанын қойып, күлімсірейді.

Кейінірек осы сәтті есіне алған Фатима анамыз ардақты Пайғамбарымыз бірінші сыбырлағанда осы аурудан өзінің қайтыс болатынын айтқанын, сол сәтте анамыз өзін ұстай алмай жылағанын, артынша екінші сыбырлағанда әһл-бәйтінен өзімен алғаш болып қауышатын өзі екенін айтқанда күлімсірегенін айтады7.

Осы сүйінші хабарды естіген Фатима анамыз Алла елшісі көз жұмған соң, оның жоқтығына шыдай алмай, қатты қайғыдан шамамен бес жарым айдан кейін дүние салады.

Фатима анамыздан тараған нұрлы ұрпақ өзінен кейінгі бүкіл ғасырлардың көзайымы болды, әлі де солай жалғасып келеді.

Оның нұрлы ұрпағы және олардың жолымен жүргендер қандай бақытты!

---

Зәһра туған киелі үй

Әзірет Фатима (радиаллаһу анһа):

– нұрлы жүзді, биязы сөзді;

– көк жүзіндей кең, түпсіз аспандай терең;

– ашылған гүлдей нәп-нәзік;

– Пайғамбарымыздың Құран бағының сәт сайын сан алуан құлпырып, айрықша нәзіктікпен ашылатын нағыз «жұмақ гүлі»;

– Расулалланың жалғыз раушаны;

– жұмақтықтардың таңдаулысы;

– арлы да абыройлы Хадишаның жанының бір бөлшегі;

– Пайғамбарымыздың көзінің қарашығы.

Міне, осынау Фатима анамыз Меккеде, Пайғамбарымыздың киелі үйінде дүниеге келді. Адамзаттың асыл тәжінің ізгі ұрпағын дүниеге әкелетін ардақты ана Пайғамбар үйінде туды. Бейне бір әзірет Фатима осы үйде емес, осы үй әзірет Фатимамен жаңадан дүниеге келгендей болды. Сондықтан болар осынау тарихи үй болашаққа ашылған есік іспетті болды. Сейіттер8, міне, осы есік арқылы болашаққа, мәңгілік өмірге қадам басты.

Осынау қасиетті отауда туылған Фатима – Алла тағаланың болашақ адамзатқа жасаған сыйы еді. Ол екі гүлімен – Хасан мен Хүсейін – Пайғамбарымыздың тегін жалғастырды. «Біліп қойыңдар, – дейді адамзаттың асыл тәжі ардақты Пайғамбарымыз, – біліп қойыңдар: Фатима – менің бір бөлшегім, онымен қатынасын үзген адам менімен қатынасын үзген болады, оның жанын ауыртқан адам менің жанымды ауыртқандай болады». Міне, Фатима анамыз Пайғамбарымыздың бір бөлшегі еді: тәнінің, жанының, ахлақының, нұрының бір бөлшегі. Ол келешек ұрпаққа екі асыл жанмен, екі ардақты сұлтанмен, екі абыройлы құлмен берілген ерекше сүйіншісі еді. Олар – Алланың сүйіншісі – Хасан мен Хүсейін. Пайғамбарымыздың көз нұры – Хасан мен Хүсейін.

(Уа, Мұхаммед!) «Шынында, Біз саған Кәусарды бердік. Олай болса, cен де Раббың үшін намаз оқы және құрбан шал! Ақиқатында, сені (ұрпақсыз деп) кемсітушілердің өздері ұрпақсыз»9.

Әзірет Фатима, міне, осы аятта айтылған Кәусар еді. Ол – жұмақтан келген бұлақ, тіршіліктің қайнар көзі.

Қазір жұрт әзірет Фатима дүниеге келген үйді «Зәһраның туған үйі» деп айтады. Міне, жаңа буын жас ұрпақ осынау қасиетті үйге сүйіспеншілікпен қарап, сағынышпен еске алады.

---

Әзірет Фатиманың дүниеге келуі

Ол кезде уақытты белгілеу жүйесі болмағандықтан, әзірет Фатиманың туған күніне қатысты деректер әртүрлі. Аталмыш риуаяттардың кейбірінде пайғамбарлықтың бесінші жылы, һижреттен сегіз жыл бұрын, жұмадул-ахир айының жиырмасы, жұма күні делінсе, кейбір деректерде Қағбаны бұзып, қайта салған, Алла елшісі төрелік жасап, хажарул-әсуәдті өз қолымен орнына қойған кезең делінген.

Ибн Аббас бір күні әзірет Али мен Фатиманың жанына барғанда, екеуі қайсысының үлкен екендігі жайлы сөйлесіп отыр екен. Сонда ибн Аббас: «Али! Сен құрайыштар Қағбаны қайта салатын уақыттан бірнеше жыл бұрын дүниеге келдің. Фатима болса, Қағба қайта салынып жатқанда дүниеге келді», – дейді10.

Әзірет Фатиманың дүниеге келуі осы Қағбаның қайта салынуымен тұспа-тұс келді.

Қағбамен бірге Фатима да жұлдыздай жарқырады. Қағбамен бірге ол да өсіп-жетілді.

---

Шексіздік теңізінен інжу-маржан

Ар-намыс пен адалдықтың асылы әзірет Хадишаның жүктілігінің соңғы күндері болатын. Екі жиһанның мақтаулысы әзірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) болса, сол күндерде Хира үңгіріне жиі-жиі барып жүр еді. Жырақта жалғыз қалып, ұзақ уақыт Жаратқанға жалбарынып, көз жасын төгетін.

Сол кездерде әзірет Мұхаммедтің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өмірінде түрлі таңғажайып құбылыстар орын алды. Жүріп өткен жеріне гүл бітіп, құлпырып шыға келетін. Жол бойындағы тастардың өзі оған «Әссәләму алайкә я, Расулалла!» – деп сәлем беретін. Бұл жағдайдан әсерленген әзірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) оңаша болуды одан сайын қалайтын.

Сондай күндердің бірінде оңаша болу үшін Хира тауындағы үңгірге барып, Раббысына жалбарынып, дұға тілеп жатқан еді. Ал әзірет Хадиша болса, үйінің ауласына шығып, құрма ағашының көлеңкесіне барып отырады. Күннің аптап ыстығынан айнала жанып тұрғандай. Далада Али, Зәйд және басқа да балалар ойнап жүрген болатын. Әзірет Хадиша соларға біршама уақыт қарап отырады. Не ойлағанын кім білсін, дегенмен жүзінен бір уайымы бары байқалады. Жарының сол сәтте қасында болғанын қалады. «Шақырсам келер ме екен?» деп ойлады сол сәтте. Орнынан тұрмақшы болып еді, тұра алмады. Сонда да қоймай, тұруға талпынып көріп еді, тағы да тұра алмады. «Әлде босанатын уақытым болып қалды ма?» деп уайымдай бастады. Қобалжуын ешкімге білдіргісі келмеді. Сөйтті де өз беттерінше ойнап жүрген Али мен кішкентай Зәйдті «Балалар, бері келіңдер!» – деп шақырып алды.

Али мен Зәйд ойындарын тастай салып, анасының жанына жүгіріп келді.

– Хираға барып көкемнің баласын шақырып келесіңдер ме?

Балалар:

– Әрине! Әрине, барамыз! – деп, жүгіре жөнеледі.

Али мен Зәйд бұған дейін талай рет әзірет Мұхаммедке (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) тамақ, сусын апарып келгендіктен, ол жерді жақсы білетін. Дереу бір сәтке де тоқтамастан Хира тауына қарай құстай ұшып бара жатты.

Хира ол кезде бейне бір Адамзаттың мақтанышын (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) ұлық дәрежесіне дайындап жатқандай болатын. Бәлкім, бір жағынан Жәбірейіл, бір жағынан Микаил, Исрафил періштелер Хираны безендіріп жатқандай еді. Міне, осы киелі үңгірде Адамзаттың мақтанышы Қағбаға бет түзеп, күндіз-түні құлшылыққа терең берілген. Али мен Зәйд үңгірге кіргенде де, Пайғамбарымыз әдеттегіше сәждеден бас көтермей Раббысына беріле құлшылық жасап жатыр екен. Балалар тырп етпей күтіп тұрды. Бір мезетте әзірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сәждеден басын көтерген кезде ғана балалар оған жұмақтағы ізгі жандардың бірі – Хадишаның айтқандарын жеткізеді11.

* * *

Хадиша анамыз да шексіз теңіздің інжу-маржаны іспетті еді. Хадиша бинт Хуайлид ибн Абдулузза... Абдулузза – ардақты Пайғамбардың үлкен аталарының бірі – Абдулманафтың бауыры. Екеуінің де әкесі Кусай ибн Килабта қосылатын. Яғни, әзірет Хадишаның бірнеше буын бұрын (төртінші атада) Пайғамбарымызбен туыстығы бар болатын.

Хадиша анамыздың әкесі Хуайлид Ислам келмей тұрып Меккеде хажарул-әсуәдқа иелік еткен. Қағбаның қабырғасында орналасқан қара тасты, хажарул-әсуәдті ерекше жақсы көретіндігімен жұртқа танымал болған. Меккенің текті, сыйлы адамдарының бірі болды. Дәулетті, арлы, әділдігіне қарай еліне қадірлі, сөзі өтімді кісі еді.

«Хадиша» сөзі «ерте туған» деген мағынаны білдіреді. Барлық сәбилер сияқты тоғызыншы айында дүниеге келеді деп күтіп жүргенде, Алла оның жеті айлығында дүниеге келгенін қалады. Сондай-ақ Исламды ерте таныған әйел де осы Хадиша анамыз болды. Исламды бірден және бірінші болып қабылдады.

Анасы Фатима Хадишаны босанғанда, бір жағынан қуанса, бір жағынан мұңайды. Қуанды, себебі нұр жүзді қызы дүниеге келді. Жеті айлығында туса да, дені сау әрі сүп-сүйкімді еді. Мұңайды, себебі ол кезде қыз баланың туылуын қоғам құптамайтын. Ал ұл бала мақтаныш пен құрметтің белгісі саналатын. Ұлының майданда жауға дес бермей, атағы жаһанға жайылатын батыр болуын әрбір әке қалайтын. Хадиша туылғанда, Хуайлид біршама мұңайғанмен, данышпан білгір Уарақаның ақылынан кейін райынан қайтып, ойын өзгертеді.

* * *

Әзірет Хадиша үйде ардақты Отағасын (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) күтіп отырды. Өзі туылған кездегі анасының уайымы мен әкесінің басынан өткен қуанышы мен мұңын ойлады. Арадан қаншама уақыт өткеніне қарамастан сол түсінік өзгермеген болатын. Адамдар әлі де ұл туылса, мақтаныш деп қабылдайтын. «Ал өзі ұл табар ма екен, әлде қыз ба? Оның қандай маңызы бар екен?» деп ойлады. «Алла тағала дені сау бала берсе болды».

Босанудың алғашқы белгілері байқалып, әзірет Хадиша мен Пайғамбарымыздың барлық жақындары жиналды. Әзірет Хадишаның қарт көкесі Уарақа да келіп, бақшада уайымдап күтіп тұрды.

Әзірет Хадиша туылғанда да Уарақа Хадишаның әкесі Хуайлидтің жанында болып, оның көңілін жұбататын сөздер айтқан еді. Сонда шыр етіп дүниеге келген сәбиді құшағына алып, «Аты Хадиша болсын!» – деп қуанып жар салған болатын. «Бұл бала игілік әкелетін болады. Қарасаңшы! Туыла сала жақсылыққа себепші болды. Бұл бала қайырлы болады, игі істер болып жатыр, сондықтан да сәбидің аты Хадиша болсын!» Шынында да Хадишаның әкесі Хуайлидтің дүниеге келген қызын қуанышпен қабылдауы жаһилияттың12 әдеттеріне қайшы еді. Бәлкім, Хадишаның туылуы қыз баласының туылуын қаламайтын надандық дәуірінің сол бір теріс түсінігіне соққы берген болар.

Пайғамбарымыздың бала күтушісі Үммі Айман елден ерек қатты алаңдады. Пайғамбарымыз Хира тауынан тездетіп келіп, күлімсіреген жүзбен Хадишаның жанына барады.

Әзірет Хадиша бір жақтан толғағының тәтті уайымын бастан кешіп жатса, бір жағынан толассыз: «Уа, мейірімді Раббым! Бізге шексіздік теңізінен бір маржан бер!» деп дұға етіп жатты.

Әзірет Хадиша Фатимаға жүкті болған күндері құрайыш әйелдері оған жақындамай қойған еді. Бұл күндер жалғыз қалған, әзірет Мұхаммедпен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) тұрмыс құрғаны үшін қорланған күндер болды. Пайғамбармыздың Хираға жиі кететін, Хадиша анамыздың жалғыз қалатын күндері еді.

Осындай жалғыз, қасірет шеккен күндерінде құрсағындағы жұмақтың хор қызы Фатима аяулы анасының сырласы болды. Әзірет Хадиша әлі туылмаған Фатимаға сүйініш, бақыт, қасірет, қайғы жайлы айтатын. Айға бір қарап, ішіне бір қарап, қызының айдай жарқын жүзі болатынын іштей сезетіндей. Міне, осылайша Фатима дүниеге келмей жатып, анасының көңілін жайландырып, уайымын басатын сәби болған еді. Ал дүниеге келуі өзімен бірге зор қуаныш ала келді.

Жақындары жападан жалғыз қалдырған осындай күндердің бірінде Хадиша анамыздың босанатын уақыты да жетті. Ол ұйқылы-ояу күйде еді. Қызметші Сәлма зыр жүгіріп, қажет нәрсені мүлтіксіз орындауға тырысады. Әзірет Хадиша көзін бір ашқанда жанына ұзын бойлы төрт әйелдің келгенін байқайды. Ұйықтап жатқан жоқ, бірақ ояу екенін де білмейді. Төртеуі де өте сүйкімді, жылы шырайлы еді. Бұрын-соңды Меккеден мұндай хош иісті әйелдерді көрмеген. Хашимұлдарының әйелдеріне ұқсайды, бірақ олар емес. Әзірет Хадиша оларды алғаш көрген сәтте қорқып кетті. Алайда олар күлімсіреп, әзірет Хадишаның жанына келіп, оны жұбатты:

– Уа, Хадиша! Мұңайма! – деді ажарлысы, – біз сенің бауырларыңбыз!

Жүректі жадырататын әсем үнмен «Уа, Хадиша! Мұңайма!» деп жатыр. Енді біреуі Имранқызы Мәриям жайлы, Мазахимқызы Әсия жайлы айтып жатты. Толғағын жеңілдету үшін келген олар аялы алақанымен Хадишаның арқасын, белін, иығын сипалағандай болды... Сол бір сәт жалғыздықтың қайғысын сейілтіп жіберді... Әзірет Хадишаның қабағы ашылған соң, босануы да жеңілдейді13.

Әзірет Хадиша еркін тыныс алды. Жүзі күлімсіреп, жаны жай тапқан секілді. Жанындағы нұрлы жүзді әйелдердің көмегінің арқасында жеңіл босанды. Жұмақтан жіберілген көктемнің бүршігіндей сәбиді алақанына алды. Ол – кәусар бұлағындай тап-таза, тәп-тәтті Фатима еді. Жұмақ әйелдерінің таңдаулысы әзірет Фатима.

Ибн Аббас айтады: «Бірде Пайғамбарымыз жерге төрт сызық сызып, «Бұл сызықтардың не екенін білесіңдер ме?» – деп сұрады. «Алла мен Расулы біледі», – дедік. Сонда ол: «Жұмақ әйелдерінің ең ізгілері – Хуайлидқызы Хадиша, Мұхаммедқызы Фатима, Имранқызы Мәриям және Мәзахимқызы Әсия»14, – деді».

Айша анамыз бір сөзінде былай деген: «Расулалладан Фатиманы шөпілдетіп сүюінің себебін сұрадым. Расулалла: «Жәбірейіл мені миғраж түнінде жұмақтың ішіне апарып, бір жеміс берді. Оны жедім. Қазір сол жемісті аңсаған сәтімде Фатиманы сүйемін, оның иісін қызымнан аламын», – деді». Тағы бір риуаятта «Жұмақтың сол жемісін жедім. Сол жеміс маған өтті, ал менен Хадишаға өтіп, Фатимаға жүкті болды. Сол себепті Фатима – адам нәсіліндегі періште. Қай кезде жұмақтың иісін аңсасам, Фатиманы иіскеймін»15 деген.

Һижреттің жумадул-ахир айының жиырмасы, жұма күні болатын. Бір кісі Пайғамбарымызға жүгіріп келіп: «Уа, жаратылғандардың ең қайырлысы! Уа, екі жиһанның бақыты! Сүйінші! Мәңгілік маржаны – қызың дүниеге келді!» – деп сүйінші сұрады.

---

Есімдері мен сипаттары

«Фатима» сөзі сөздікте «сүттен шығару» деген мағынаны білдіреді. Тағы бір мағынасы «айырушы, ажыратушы» дегенді білдіреді. Бұл есімді оған Пайғамбарымыздың өзі қойған.

Пайғамбарымыздың бұл есімді қоюы Оның жақындарынан өзі қадірлейтін екі кісіні де қуантты. Бірі – Фатиманың нағашы әжесі. Хадишаның анасының аты да Фатима еді. Ол әзірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) пен әзірет Хадишаның қиналған сәттерінде екеуінің жанында болып, оларды әрдайым қолдап, қолпаштаған.

Екіншісі – әзірет Алидің анасы – Әсәдқызы Фатима. Ол да Пайғамбарымыз анасынан айырылған кезде, Оған өз баласындай қараған, тіпті әзірет Фатима әзірет Алимен тұрмыс құрған кезде де Оған анасындай қамқорлық жасаған. Әсәдқызы Фатима қайтыс болғанда, Пайғамбарымыз қайғырып, «Көкем Әбу Тәліптен кейін маған бұл әйелдей жақсылық жасаған ешкім болған жоқ»16 деген.

Сонымен қатар, Пайғамбарымыздың аяулы қызы Фатиманың көптеген лақап аты бар. Олар мыналар:

Зәһра: Мағынасы «айдай жарқыраған» дегенді білдіреді. Әзірет Айша да әзірет Фатиманы жақсы көрген, ол жайлы сөз болғанда «Фатиманың ж