Все права защищены. Данная электронная книга предназначена исключительно для частного использования в личных (некоммерческих) целях. Электронная книга, ее части, фрагменты и элементы, включая текст, изображения и иное, не подлежат копированию и любому другому использованию без разрешения правообладателя. В частности, запрещено такое использование, в результате которого электронная книга, ее часть, фрагмент или элемент станут доступными ограниченному или неопределенному кругу лиц, в том числе посредством сети интернет, независимо от того, будет предоставляться доступ за плату или безвозмездно.

Копирование, воспроизведение и иное использование электронной книги, ее частей, фрагментов и элементов, выходящее за пределы частного использования в личных (некоммерческих) целях, без согласия правообладателя является незаконным и влечет уголовную, административную и гражданскую ответственность.

ӘЙЕЛДЕРГЕ БЕРІЛГЕН МҮМКІНДІК

Кей нәрселер ескіреді, жаңасы пайда болады. Бұл кітапта берілген кеңестерімнің кейбірі бұрын да айтылған, ал енді біреулері жаңа. Қай-қайсысының болсын, мақсаты біреу — әйелдердің шынайы мүмкіндіктерін толығымен аша түсу. Негізгі түсініктер мен қосымша пікірлерді жинақтай отырып, келешекке нық қадам жасаймыз. Қыз-келіншектерге түрлі мүмкіндікке жол ашу — әлемдік маңызға ие қадам. Нәзік жандыларға шектеу қойылса, зардабы бәріне тиеді. Ал қыз-келіншектер жеңіске жетсе, шапағатын әр адам көреді.

Луиза Л. Хей

Егер жаңа бір іс бастамас бұрын, қолға алған ісіңіздің қалай аяқталатынын ойша саралап шықсаңыз, барынша нәтижелі болары анық.

Кристиан Нотроп,

медицина докторы

АЛҒЫ СӨЗ

Өміріңізде жолыққан кез келген «оқытушы» өсу жолыңыздағы кезекті баспалдақ тәрізді екенін қаперіңізде ұстағаныңыз жөн. Сол оқытушылардың қатарында мен де бармын. Мен емші емеспін, ешкімді емдемеймін. Менің бар мақсатым — өз ойыммен бөлісе отырып, сізге күш-жігер беру. Айтарым, барынша көп кітап оқып, көптеген адамнан тәлім алғаныңыз жөн, себебі бір ғана жүйе барлық саланы тұтас қамти алмайды.

Өмір сан қырлы, біз оны соңына дейін түсініп боламыз дегенше, ол өзгеріп, толығып отырады. Осы кітапта берілген ойлардың ең жақсысын қойын дәптеріңізге түртіп алыңыз. Сол ойларды іске асырып болған соң, келесі оқытушылардың ойын зерттеңіз. Өмір туралы түсінік қалыптастыруды тоқтатпай, керісінше, одан әрі тереңдете түсіңіз.

Қоғам сізді де, мені де, жалпы кез келген әйел затын бала кезден ұялтып, кінәлі етуге үйренген. Ата-анамыз бізге не істеу керектігін алдын ала жоспарлап қояды: олардың өз ережелері, қағидалары бар. Кейбірімізге бұл ұнауы мүмкін, алайда мұнымен келіспейтіндер де жеткілікті.

Өмірдің ойлы-қырлы тұстары көп, кей жағдайдан сабақ аламыз, ал кей жағдайда дамып, алға өрлейміз. Қазіргі таңда адамдар тек алға ұмтылуда. Ұзақ жылдар бойы нәзік жандылар қауымы ерлердің қалауы мен бұйрығын орындаумен келді. Олар бізге не істеу керектігін, оны қашан және қалай жасау керектігін — бәрі-бәрін айтып отырды. Менің де кішкентай кезімнен көргенім — анамның ер азаматтан бір саты төмен тұратыны, не ойлап, не істейтінін оған әрқашан ескертіп отырғаны. Анам ер адамның айтқаны заң деген пікірде болатын, сондықтан қорлау, төмендету анам екеуміз үшін қалыпты құбылыс еді. Бұл, әрине, ата-ана өзін ортада қалай ұстаса, бала да соларға қарап өсетінінің көрнекі мысалы.

Мұның қалыпты емес екенін, әйел ретінде менің де көп нәрсеге қол жеткізе алатынымды түсіну үшін көп уақыт қажет болды. Әуелі мен ойымды өзгертіп, өзімді құрметтей бастадым. Міне, сол сәттен бастап, сыртқы дүнием, мені қоршаған орта өзгере бастады. Содан бері өзін әйел затынан жоғары қоятын, қорлап-мінейтін азаматтар маңыма жуыған емес. Нәзік жандылар үшін ең маңызды әрі өте қажет қасиет — өзін бағалау. Бұл қасиет бойымыздан табылмаса, арнайы қалыптастыруға болады. Өз құндылығын түсінген адам ешқашан өзін қорлауға жол бермейді. Ал өзін басқаларға қарағанда төмен санайтын әлсіздер әрдайым басқа адамдарға бағынышты болады.

Осы кітабымның көмегімен әйел затының ер адамдармен тең дәрежеде болуына жол ашқым келеді. Әрбір қыз-келіншек өзін құрметтейді, бағалайды және олардың қоғамда өз орны бар дегім келеді. Бұл сөзіммен ер азаматтарды кемсітейін деген ойым жоқ, бар болғаны, барлық жерде теңдік орнаса деген тілек. Бұдан ешкім ұтылмайды, керісінше, тек пайдасы тимек.

Көзқарасыңызды өзгертуге уақыт қажет екенін ескергеніңіз жөн. Көбіңіз «жаңа идеяларды қабылдауға қанша уақыт керек?» деп сұрауыңыз мүмкін. Алайда адамдар әртүрлі, сол себепті әркімнің қабылдау уақыты да әр түрлі болмақ. Ең дұрысы, уақытқа шектеу қоюға тырыспаңыз, даму жолында бар мүмкіндігіңізді қолдансаңыз, шексіз-шетсіз әлемнің өзі дұрыс жол сілтемек. Аз-аздан, күнбе-күнгі жасалған әрекет белгіленген межеге жеткізері сөзсіз.

1-тарау

ІСКЕ КІРІСЕЙІК: КӨП НӘРСЕ ҮЙРЕНІП, КӨП ЕҢБЕКТЕНУІМІЗ ҚАЖЕТ

Қазір мен сіздерге бұрынғы кездегі қыз-келіншектер өмірінен мысал келтірмекпін. Төмендегі үзінді 1950 жылдардағы орта мектепке арналған оқулықтан алынған. Мұнда үй шаруашылығын қалай жүргізу керектігі айтылған.

1. Кешкі асты уақтылы дайындаңыз. Бүгін кешке қандай тағам дайындайтыныңызды алдын ала жоспарлаңыз. Бұл — әрқашан жолдасыңызды қамын ойлап жүретініңіздің белгісі. Әдетте, жұмыстан кейін ер адамның қарны ашып келеді, осындайда бар жылы-жұмсағыңызды алдына тоссаңыз, мерейіңіз үстем болмақ.

2. Өзіңізді ретке келтіріңіз . Күйеуіңіз келер алдында 15 минут бұрын тынығып алсаңыз, жүзіңіз жайдарлы болмақ. Опа-далабыңызды жағып, шашыңызды жөндеңіз. Жүзі бал-бұл жайнап тұрған сізді көріп, жұмыстан шаршаған жарыңыздың көңілі көтерілері сөзсіз.

3. Үйді тап-тұйнақтай етіп жинап қойыңыз. Күйеуіңіз келмес бұрын бөлмелерді бір шолып, шашылып жатқан оқулықтар, ойыншықтар, қағаз сияқты нәрселерді орын-орнына қойып шығып, үйдің шаңын сүртіп алыңыз. Мұндай тазалық күйеуіңізге жағымды әсер етіп, сізді де марқайтары анық.

4. Балаларға қараңыз. Балалардың беті-қолын жуып (егер әлі кішкентай болса), шашын тарап, таза киімін кигізіңіз. Балалар — біздің бар байлығымыз, сондықтан олар ештеңеден қалыс қалмауы керек.

5. Тыныштық сақтаңыз. Жолдасыңыз келген сәтте кіржуғыш машинаны, шаш кептіргіш, ыдыс жуғыш машина және шаңсорғышты қолданбағаныңыз жөн. Олардың шуы жолдасыңыздың жүйкесіне тиюі мүмкін. Қажет болса, балаларды әкесі жұмыстан келгенде шуламауға дағдыландырған жөн. Күйеуіңізге жылы шырай танытып, сәл жымия қарсы алыңыз, оны көргеніңізге қуанышты екеніңізді көрсетіңіз.

6. Қажет емес дүниелер. Ер азаматыңыз үйге кіргенде, үйдегі болған қиындықтар мен проблемаңызды айтып тап бермеңіз. Кешкі асқа кешіккен күннің өзінде реніш білдірмей, шыдамдық танытыңыз. Мүмкін, күні бойы көрген қиындықтарымен салыстырғанда, кешігіп келуі болмашы нәрсе шығар. Бар жағдайын жасап, ыңғайлы орын дайындаңыз немесе ұйықтайтын бөлмеде жатып демалуды ұсыныңыз. Салқын немесе жылы сусыныңыз дайын тұрсын. Басына жастығын қойып, демалатын орнының жайлы болуына көңіл аударыңыз. Тартымды нәзік дауыспен ақырын сөйлеңіз.

7. Тыңдай біліңіз. Мүмкін, сіздің көп нәрсе айтқыңыз келетін болар, бірақ дәл қазір емес, кейін де уақыт табылар. Әуелі азаматыңызды тыңдаңыз.

8. Бұл кеш күйеуіңізге тиесілі болсын. Егер жолдасыңыз кешкі асқа немесе басқа да көңіл көтеретін орындарға шақырмаса, түк ренжімеңіз. Оның орнына жолдасыңыздың неден қиналып жүргенін, мазалап жүрген мәселелерін, еш нәрсені уайымдамай, демалуы қажеттігін түсінуге тырысыңыз.

Жоғарыдағы кеңестің бәрі де дұрыс айтылған. Алайда мұның бәрі сіздің көңіліңізден шықса ғана дұрыс болмақ. Есіңізде сақтар бір жайт — бұрынғы кезде қыз-келіншектер ерлеріне ұнау үшін өздерінің бар-жоғын білдірмеуге тырысқан. Жақсы әйел өзін дәл осылай ұстау керек деген ұғым болған. Алайда ерлер үшін жақсы жағдай жасалғанымен, әйелдер үшін пайдасы тигені шамалы. Қазіргі заманның қыз-келіншектері өмірінің қандай болуы керектігін қайта жоспарлауы керек. Майда-шүйдеге дейін мән беріп, мейлі, ол тамақ дайындау, үй тазалау, бала қарау, дүкен аралау, көлік жүргізу болсын, бірден келісе салмау керек. Осы кезге дейін бұлжытпай атқарып жүрген шаруалардың бәрін қайта қарастыру керек. Қалған өмірімізді күнделікті бірсарынды күйбең тіршілікпен өткізуді қалаймыз ба? Осыны түсінгеніміз жөн.

Әйелдерге күш беру ерлерді төмендету дегенді аңғартпайды. Еркекті кемсіту — әйелді қорлағанмен тең. Біздің мақсатымыз бұл емес. Мұндай іс-әрекет тек тығырыққа тірейтіні айдан анық. Өзімізді, азаматтарды немесе қоғамды кінәлаудан мәселенің шешімін таппаймыз, керісінше, әрі қарай дамымай, бір орнымызда қаламыз. Кінәлау — әрқашан әлсіздердің ісі. Ең дұрысы — құрбандық ролінде болуды доғарып, ер азаматтармен ымыраға келу. Өз басын қадір тұтатын адамды бәрі де құрметтейтіні белгілі.

Мен күнделікті күйбең тіршілікте ер адамдардың да біз сияқты қиындықтарға тап болып, өз міндеттерін дұрыс атқару жолында көп қысым көретінін түсінемін. Бала кезінен бастап ұлдарға жылауға болмайтынын айтып, сезімін жасырып, эмоциясын көрсетпеуге үйретеді. Меніңше, бұл — балаларды азаптау, олардың тұлға болып қалыптасуына көрсетілген қорлық. Сол себепті де көптеген ұл балалар есейгенде іштегі тұншығып қалған эмоцияларын шығару мақсатында ашуын басқадан алады деп ойлаймын. Оған қоса, көп азамат кезінде әкелерімен ашылып сөйлеспегендеріне өкінеді. Ыңғайлы сәті түскенде олармен әкесі туралы әңгіме қозғасаңыз, көңілдері босауы мүмкін. Осыдан-ақ әке мен бала арасында айтылмаған талай әңгіме қалғанын көруге болады. Әкелерінің оларды қаншалықты жақсы көретінін әрі мақтан ететінін білу ұлдар үшін қашанда маңызды .

Қыз баланың санасына әрдайым өзгенің қажеттілігін өзіңдікінен жоғары қой деген түсінік әбден сіңіп қалған. Көп жағдайда шын мәнінде кім екенімізді ұмыт қалдырып, өмірімізді қоғам міндеттеген парыздарды орындауға арнап жатамыз. Бикештердің басым көпшілігі тек айналасындағылардың тілегін орындап, ал өз қалауының орындалмай қалатынына көңілдері толмай жататыны рас. Міне, соның салдарынан олар күйзеліске ұшырайды. Жұмыс жасайтын аналар екі жұмысты қатар алып жүреді десе болады: бірі кеңседегі жұмысы болса, екіншісі — үй шаруасы. Басқалардың тілегін орындау үшін аналар өз қалауын құрбан еткенімен, одан түк шықпайтынын түсіну керек. Аздап демалу үшін ауырып қалу міндетті емес. Себебі әйел ауырған кезде ғана тынығуыма болады деп ойлайды.

Демалыссыз жұмыс жасай беретіндей біз біреудің қызметшісі емеспіз. Белгілі бір топ өкілдерінің ойынша, нәзік жандылардың көп нәрсеге құқығы жоқ. Әрине, мүлде олай емес! Ер адамның жаны әйелдікіне қарағанда жоғары тұрады деген жаңсақ пікір бар. Өзгенің өмірін қалай қадір тұту керек болса, өз өмірімізді де солай қадірлеуіміз қажет. Феминистер қозғалысы алғаш белең алғанда, өздеріне артылған жүктің көптігіне ашулы болғандары сондай, әйелдер бар көрген қиындықтары үшін ер адамдарды кінәлаумен болды. Сол заманда мұндай іс-әрекет қисынды еді. Ол — бойдағы ыза-кекті осылай шығару арқылы емделудің бір жолы. Психолог дәрігерге барып, балалық шақта көрген қорлықтан, ішкі күйзелістен құтылғыңыз келсе, іштегі жиналып қалған сезімдеріңізді сыртқа шығару керек. Осылай ғана дертіңізден арыласыз.

Уақыт өте келе бәрі қалпына келеді, тепе-теңдік орнайды. Біз бұрынғыдай шектен шығуға асықпаймыз, сондықтан қазір барлық қыз-келіншектің ыза-кектен, кінәлау сезімінен арылып, әлсіз, жәбірленуші күйінен шығатын сәті жетті. Өз ойымызбен жүріп-тұрып, әділдік пен теңдік салтанат құрған әлемге ұмтылуымыз керек.

Өзімізді күтуді, бағалауды үйренсек, ер адамдардың, тіпті барлық адамзат баласының өмірі жақсы арнаға түседі. Ерлер мен әйелдер арасында өзара сыйластық пен құрмет орнап, бір-бірінің дамуына сеп болады. Екі тарап бір-бірін жақсы көріп, сыйлап, бәрі де бақытты болатын күннің туарына сенімдімін.

Біз ұзақ жылдар бойы өз өмірімізге иелік етуді қалап келдік, ал қазір сол мүмкіндік туып отыр. Дегенмен теңсіздіктер әлі де бар, тіпті кей заңдар ер азаматтарға арналып жазылғандай десем, артық айтқаным емес. Тіпті зорлау ісі қаралып жатса да, сот залдарында «дұрыс ойлайтын еркек оның орнында не істейтін еді» деп талқыланып жатады.

Менің кеңесіме құлақ ассаңызар, заң қос тарапқа бірдей қызмет етуі үшін, заңдарды түбірімен қайта қарастырып, жазып шығатын науқан бастау қажет. Кез келген мәселені шешу барысында әйел заты топтаса алатын күшке ие екені белгілі: әрекет етуіміз үшін бізге тек ыңғай танытсаңыз, жеткілікті. Біріге отырып, тамаша нәтиже көрсететініміз рас. Жетпіс бес жыл бұрын әйелдер сайлауда дауыс беру құқығына ие болу үшін күрескен еді. Ал қазіргі таңда сайлауға өзіміз де түсе аламыз.

Мен әйелдердің сайлауға түскендерін қолдаймын. Саясат — біз үшін ашық алаң, мұнда ешкімге ешқандай шектеу қойылмаған. Егер біз барлығына ортақ заңның болғанын қаласақ, сол ортада біздің де болуымыз керек. Ең төменгі сатысынан бастауға болады. Саясатқа араласу үшін өмір бойы жаттығудың қажеті жоқ. Саяси мансап — қыз-келіншектерге күш-қуат беретін орын.

1935 жыл Элеонора Рузвельт Конгреске ұсынған жобасында жаңадан салынған әрбір үйде жуынатын бөлме болуы керектігін алға тартқанын білесіз бе? Бұл заң жобасы кейін заңды күшке ие болғанымен, алғашында Конгресс мүшелері (әсіресе ер-азаматтар) «Қалайша, бай-манаптан бастап кедейдің де жуынатын бөлмесі болса, оларды қалай айырамыз?» деп таңғалған болатын. Бүгінгі күні жуынатын бөлменің үйдің ішінде болғанына еш таңданбаймыз, қалыпты жағдай екендігі сонша, тіпті біз сондай беделді тұлғаның осы жобаны іске асыру үшін Конгреске қарсы тұрғанынан еш хабарсызбыз. Әйелдер біріксе, тау-тасты қопарардай толағай күшке ие болып, әлемді одан әрі гүлдендіре түседі.

Өз мақсатымызға жету үшін ұзақ жолды еңсергеніміз рас, енді соның көз алдымызда ғайып болғанын қаламаймыз. Отаршылдық жүйе билік құрған уақытта ер адам «патша да өзі, құдай да өзі» болатын. Егер әйелі немесе баласы, тіпті үй қызметшісі айтқанына көнбесе, соққыға жығатын.

1950 жылдары тәрбиелі саналатын кез келген қыз-келіншек махаббатпен айналысудан ләззат алмады. Иә, көп нәрсе артта қалды, көп нәрсеге қол жеткіздік, енді өзгерістердің жаңа сатысында тұрмыз. Мақсатымызға жету үшін әлі де үйренеріміз, жасар істеріміз көп. Алдымыздан жаңа көкжиектер ашылып, азат өмірдің таңы атты. Сол себепті еш қорықпай, берілген мүмкіндіктерді барынша пайдаланып қалуымыз керек. Тіпті жанында ер адам болмаса да, кез келген әйел заты өзі үшін тау қопара алады.