Мирас Кесебаев

 

 

 

НАҒЫЗ ЖІГІТ

Жігіттің 40 қасиеті

 

 

 

Алматы, 2023

Кіріспе

2020 жыл. Саусақтарым дірілдеп, жүрегім дүрсілдеп тұр. «Тәуекел!» деп есікті аштым. Қарасам, аудиторияда 55 қыз, 17 ұл отыр. Слайдты қостым.

2021 жыл. Бұл жолы өзіме сенімдімін. Директор ішке атап шақырды. Сыныптың есігін аштым. 100-ге жуық қыз, 30-ға таман ұл маған көздерін қадап отыр. Кітапты не үшін оқу керектігін айтып бастадым.

2022 жыл. Мұғалім мамандығын таңдаған студенттер бастарын көтермей кітапты көзбен жүгіртіп оқып жатыр. 100-дің 15-і ғана жігіттер. Минутына 90 сөз оқығандар бір жарым сағатта 250-ге дейін жеткізіп мәз.

2023 жыл. Бақшасарай. Қараңғы зал. Көктен жұлдыздар мен ғаламшарлар жылтырап көрінеді. 300 оқырман шу етіп, жарықпен шағылысып қарсы алды. Айналаны түгел барлап қараймын. 250-де аса қыздың көзінен от жанып тұр. Жігіттер қайда? Бар екен, 50-ге тарта жігіт отыр.

Қазіргі қазақ қоғамында, яғни ХХІ ғасырдың алғашқы ширегінде ерлерден гөрі әйелдер өте белсенді. Не үшін екенін әркім өзі саралар. Не болса да Мөңке бидің: «Әйелің базаршы, еркегің қазаншы болады. Кебір – жерге, әйел – ерге теңеледі. Бас қосылған жерлерде, Әйел жағы ден болар» деген болжамы келіп тұр. 5 жыл бойы Kitapal дүкенінің әлеуметтік желісін, маркетингін жүргізгенде аудиторияны ылғи бақыладық. Сонда әйелдердің үлесі 75 пайыздан бір түспеді, ерлер 25 пайыздан бір көтерілмеді.

Тұлғалық дамуға қатысты іс-шараларды ылғи нәзік жандылар толтырады. Kitapal club оқырмандар желісін құрғанда бір айда 100-ден аса топ құрылды, яғни 800 адам. Соның 95 пайызы тағы да қыздар. Ау, сонда ерлер қайда жүр? Неге қыздар ғана өзін дамытып, жетілдіріп жүр? Қыздарды пайдалы қабілеттерін күшейтуге итермелеген не себеп? Ұлдардың кежегесін кейін тартқан не нәрсе?

Әлде бұған отбасындағы тәрбие бірден-бір себеп пе екен? Ұл өсе келе «жігіт деген отбасын асырауы керек, жұмыс істеуі керек, еңбек етуі керек» деп құлағына құйып, ал қызға ешқандай міндет артпай, еркін өскенінен осындай айырмашылық пайда болды ма екен? Содан шығар, жігіттер ерте бастан қара жұмысқа араласып, оқуды, үйренуді, дамытуды кейінге қалдырып, кейін «қолымды мезгілінен кеш сермедім» дейді.

Әлде жігітке тәрбие берер әкелер «сыртта» жүріп қалды ма? Себебі жігіттер жаңа қабілет үйренгеннен гөрі бірден құрылыс, такси, күзетші сынды кез келген адам істей алатын жұмысқа басымен кіріп кетеді. Бір істің маманы болу, елге пайдасын тигізер жобамен айналысып, соңына дейін жеткізу сынды мәселелерге келгенде жігіттер кенже қалып келе жатыр.

Қазіргі уақытта 100 кітаптың 99-ы қыздарға, әйел қауымына арналған. Атап айтсақ: «Ең бақытты әйел», «Әйел бақыты», «Бақытты әйелдің сыры», «Мен әйелмін», «Сен жалғыз емессің», «Ойыңды өзгертіп, өміріңді өзгерт», «Әдебі әдемі ханшайым бол», «Қыз өссе, елдің көркі», «Жүрек тыныштығы», «Нәзіктік», «Өмірге шексіз ғашық», т.б. Ал жігітке, еркекке арналған бірде-бір кітап жоқ. Бұл да жігіттердің баяу дамып жатқанына себеп шығар. Ұл балаға сыйлайын десең, кітап таппайсың. «Осы кітапты оқып, нағыз жігіт болсыншы, өз-өзін қолға алсыншы» деп бір кітапты сыйлап жіберсең, қандай жақсы болар еді. Өкінішке орай, ондай кітап әлі жазылмаған екен. Қолыңыздағы кітапты жазуға түрткі болған осы мәселе еді.

Қоғамда түрлі пікірталас бар. Жігіт жайлы турасы да, бұрысы да қатар араласып жүр. «Еркек ешкімге есеп бермейді», «Еркек әйелінің айтқанына келіссе, оған бағынғаны», «Нағыз еркек отбасын ашса алақанында, жұмса жұдырығында ұстайды», «Еркек деген қабағымен-ақ басқарады», т.б. Оның дұрысы қайсы, бұрысы қайсы екенін кітап барысында баяндаймыз.

Біз, жігіттер өз атымызға лайық болуға тиістіміз. Нағыз жігіт деген кім? Оның сипаттары қандай? Нағыз ер болу үшін не істеу керек? Осы сұраққа бұл кітап жауап береді. Нағыз ер жігіттің бойында табылуға тиіс қасиеттерді ашып жаздық. Оған қоса ердің отағасы, асыл жар болғандағы маңызды сипаттарын айттық.

Ерлерге ақыл үйретіп отырған кім?

«Мирас деген кім өзі?», «жігіттерге кітап жазатындай кім бұл?», «ерлерге ақыл айтатындай өзі не бітіріпті?» деген сауал туындауы заңды. Себебі ерлер дәл өзіндей біреудің ақыл айтқанын қабылдай алмайды. Кітаптағы ақыл, кеңестерді мен емес, бабаларымыз айтып қалдырған. Оның ішінде Абай, Төле би, Бұқар жыраудан бастап, Бауыржан Момышұлы сынды батырларымызға дейін жалғасады. «Әрбірің бақташысың әрі қоластыңдағыға жауаптысың. Әрқайсысың – отбасын бағушысың. Соларға жауап бересің» деп пайғамбарымыздің ерлерге айтқан өсиеттерін енгіздік. Нағыз ерлердің сипаттарын Жаратушымыз қасиетті Құранға өшпестей қылып жазып қалдырды. Менің жұмысым – солардың бәрін жинақтап, жүйелеп беру.

Кітап кімдер үшін?

Кітаптың аты айтып тұрғандай, бұл кітап алдымен ер жігіттер үшін. Осы еңбекте айтылған ер жігіттің сипаттарымен танысып, қайсысы бойында жоқ болса, соны сіңіруге ұмтылсын. Нағыз жігіт болуға тырыссын. «Болмасаң да ұқсап бақ, бір ғалымды көрсеңіз» деп Абай айтпақшы, нағыз жігітке еліктесін, бой үйретсін, күрессін.

Екіншіден, бұл кітап нәзік жандылар, қыздар үшін. Өмірлік жар ретінде көлденең жолыққан көк аттыны таңдай салмай, осы кітапты сүзгі ретінде қолдансын. Кітапта айтылған нағыз жігіттің сипаттары таңдаған жігітінің бойында бар ма, зерделесін.

Үшіншіден, бұл кітап ата-аналар үшін. Әр үйдің бір тентегі бар. Соларға оқып берсін, оқытсын, нағыз жігіттің тәрбиесін тал бесіктен бастасын. Бұл кітапта ерлерге құдайдың әмірі, пайғамбардың сүннеті, бабаларымыздың мұрасы, ақсақалдарымыздың өнегесі жинақталып берілген.

Төртіншіден, бұл кітап барша оқырман үшін. Осы кітаптың жігіттерге жетуін қадағалаңыз. Қарындасы ағасы мен інісіне сыйласын, жігіттің туған күніне белдік емес, осы кітапты тарту етсін. Сүндеттелген балаға велосипедпен бірге осы кітап қосыла берілсін. Үйленген жігіттің шаңырағына сыйлықтың басы боп осы кітап кірсін.

Бесіншіден, бұл кітап өзім үшін. Басымыз жер бесікке кіргенше өзімізді тәрбиелейміз, жетілдіреміз, өзгереміз. Нәпсімізбен күресеміз, қателігімізді жөндейміз, жаман мінезіміздің көзін жоямыз.

Нағыз жігіт деген кім?

«Сенің құрсағыңдағы ер бала ма, қайдан білейін, өте бер, шырағым» деп жол беріп тұрған екіқабат келіншекті алдынан өткізіп жіберген әженің әңгімесін естіген шығарсыз. Бұл оқиғада үлкен мән жатыр. Ер жігіттің дәрежесін құдай көтеріп қойды. Көтергенде оның бойына қаншама күш-қуатты, жауапкершілікті артып қойды. Күші мол болғасын соны аямай жұмсап, адал еңбегімен, маңдай терімен отбасының нәпақасын тапсын деді. Мығым денесімен, қуатты қолдарымен, суық ақылымен адал жарын, шиеттей бала-шағасын қорғасын деді. Мейірімімен ардақты анасына, аяулы қарындасына қорған болсын деді. «Әкем бар, күйеуім бар, ағам бар, атастырып қойған жігітім бар» деген қызға өзге жігіттің соқтыққанын көріп пе едіңіз? Ондай қызға бөтен жігіт тиіспейді. Себебі оның қорғаушысы бар, ол жауапты адамы үшін жанын беруге даяр. Дәл өзіндей еркекпен соңы жақсылықпен бітпейтін шайқасқа түскісі келмейді. Басы артық дауға кім қалғысы келеді дейсің.

Ер – ұрпақ жалғастырушы, яғни ататек, ген ердің қанымен жүреді. Әйтпесе бір әйелсіз жүз еркек жиылып, бала тудыра алмасы белгілі. Сол үшін де еркектің сапасы мықты болуға тиіс. Ол бүкіл сипатымен ұрпақ жалғастыруға дайын үлгі болуға тиіс. Тарихқа зер салып қарасақ, екінші дүниежүзілік соғыста ерлердің дені үйіне оралмады, мүрдесі шайқас алаңында қалды. Жер-жерде саусақпен санарлық еркек кіндіктілер қалды. Әйелдер жағы «қандай еркек болса да бәрібір, бастысы ұрпақ жалғастырса болды» деп, ерлердің жауапкершілік деңгейін түсіріп жіберді. Яғни, еркектер «еркелеп» кетті, ішті, жатып ішер жалқауға айналды, себебі әйелдер оны көтеруге дайын болды. Мұндайлар қоғам үшін өте қауіпті, адамдық сапаны құлдыратып жібереді.

Еркектің жауапкершілігі үлкен. «Ел басына күн туса, ер етікпен су кешер» дейді мақалда. Қандай қиындық келсе де, алдымен күтіп алар – ерлер. Проблеманы шешетін – ерлер. Оған соған лайық күш берілген. Айта берсек, көп. Қысқасы – ерді әйел заты осы бір арқалаған жүгі үшін қадірлеген. Мейлі ол қыз, әйел, апа, әже болсын – бәрібір. Жоғарыда айтқандай құрсаққа біткен ер балаға дейін құрметтеген. Себебі әйел – нәзік. Өзін қорғаушы, арқа сүйерін іздеп тұрады. Ерді құрметтеу арқылы қамқорлыққа бөленеді. Енді осы жерде сұрақ: сен сондай ер жігітсің бе? Бұл сұраққа жауап беру үшін төмендегі сипаттар бойыңда бар ма, көз жүгіртіп өт. Замана сынынан өткен ерлердің бойынан табылған сипаттар осылар.

1. Жауапкершілік

2. Сабырлы

3. Батыл

4. Шешім қабылдаушы

5. Намысшыл

6. Қорғаушы

7. Еңбексүйгіш

8. Азат, еркін

9. Тіл табысқыш

10. Көркем мінезді

11. Ақылды

12. Турашыл

13. Өзінен есеп алып, бақылаушы

14. Сенімді

15. Тәртіпті, табанды

16. Проблема шешкіш

17. Бір істің маманы

18. Уәдеде тұрушы

19. Бақытты

20. Жақсы көруші

21. Нәпсісін ауыздықтай білуші

22. Терең ойлаушы

23. Құрбандыққа барушы

24. Жомарт

25. Шығармашылық, креативті, логикасын қосушы

26. Тәуекелшіл

27. Кешірімді

28. Қанағатшыл

29. Төзімді

30. Миссиясы, мақсаты бар

31. Мейірімді

32. Отансүйгіш

33. Өзін дамытушы

34. Спортпен айналысушы

35. Талапты, көшбасшы

36. Шүкіршіл

37. Разылық, болмысын қабылдаушы

38. Көңілі таза, жаны мөлдір

39. Құрметтеуші, сыйлаушы

40. Талғам

Бұл тізімді ары қарай қоса беруге болар еді, бірақ негізгісі осылар. Біз кітапта осы сипаттардың әрбіріне тоқталдық.

Ерді сыйлап, елдің ықыласына бөленген Данагүлдің оқиғасы

Ол – Төле бидің өзі таңдап, ұлына қосқан келіні. Оқиға былай өрбиді. Төле би: «Балама әйелді өзім таңдап алып беремін. Байдың байлығына қызықпаймын, бидің билігіне қызықпаймын. «Асыл пышақ қап түбінде жатпайды» деген. Келінім ақылды болса, балам дана болады. Ердің бақыты – әйел деген. Ел сыйлайтын ерді ақылдылықпен адам етіп тәрбиелейтін – әйел, кең жайылған дастарханымен ердің атын шығаратын да әйел. Келінді асықпай ел арасынан өзім іздеймін. Бұйрық болып, кездессе көрермін. Ырыс, бақыт та, қызыр да әйелде. Әйел қызырлы болса, үйіңнен жақсы адам кетпейді. Мысалы, берекелі үйге кім келмейді? Жақсы әйелдің арқасында ердің елге даңқы кетеді. «Би бол, би болмасаң, би түсетін үй бол» деген. Би түскендей үй болу – әйелден. Ол әйелді халық та жақсы көреді, кембағал, қайыршы да жақсы көреді. Жақсы кісіні жұрт жек көре ме? Әйелі жақсы болмай, ер оңбайды. Ердің бақытын кетіретін де әйел, ерге бақыт әперетін де әйел».

Осындай ой құшағында жүрген Төле биге түрікмен елінен елші келіп:

– Бір жылдан бері бітпей жатқан дауымыз бар еді, соған билік жасаңыз, – деп өтініш айтыпты. Жер шалғай болса да, Төле би түрікмен еліне барып, дауласқан екі жақты татуластырып қайтады.

Аттары болдырып, шөлдеп-шөліркеп келе жатқан жолаушылардың алдынан бір топ атты қыз-келіншек көрінеді. Ол топтың ішінде Данагүл дейтін кедейдің қызы да бар еді. Жалғыз көк шолақ атына мініп, байдың қыздарымен тойдан қайтқан беті еді деседі.

– Әй, апайлар, тоқтаңыздар, аттарыңыздың басын тартыңыздар. Жоғары жақтан бірқатар аттылар келе жатыр, алдынан кесе-көлденең өтіп кетпейік. Үлкендердің алдынан кесіп өту дұрыс болмайды. Олар – ел қорғайтұғын, жер қорғайтұғын ерлер. Кім біліпті араларында ақылы асқан ақылды, данышпан қариялары бар шығар, ашулы, арынды батырлары бар шығар. «Ер сыйлаған есікте қалмас» деген. Әлі-ақ бәріміз де бір-бір үйдің иесі боламыз. Шарапат, жақсылығы тиер, үлкен кісілердің батасын алып, алғысына бөленейік. Апалар, аттарыңыздың басын тартыңыздар, тосып тұралық. Атты ер кісілер алдымыздан кесіп өтсін! Сонан соң жүрсек те аулымызға жетерміз, – деді Данагүл.

Қызыл-жасыл киінген қыздар жол кеспей, иіріліп тұрып қалды. Топ алдындағы Төле би мұны алыстан көріп, байқап келе жатады. Қызыл-жасыл киінген қыздардың деңгейіне жетіп, алдарынан өтіп, ат ала кел дерліктей жерге ұзап кеткен соң, қасындағы жолдасының біреуіне:

– Анау алдымызды кеспей кейіндеп қалған балаларды шақырып келші, – деді. Ол шауып барып, қыздарды шақырып келді. Жақындай бергенде Данагүл атынан түсіп, жаяулап:

– Апалар, бәріңіз де аттан түсіңіздер. Жаяу барып сәлем берейік. Үлкен кісілерге атпен тасыраңдап жетіп барып сәлем бергеніміз ұят. Бұл кісілер – ешуақытта да кездеспейтін кісілер. Жолымыз болады екен, – деді.

Барлық қыз аттан түсті. Жаяу жүріп келіп, бәрі басын иіп сәлем берді. Төле би:

– Балалар, өркендерің өссін, бақытты болыңдар, – деді қуанып, – шырақтарым, қай ауылдың баласысыңдар?

– Сыйқым ауылының баласы едік.

– Балалар, алыстан бізді көріп, тосып тұрдыңдар. Әлдеқашан өтіп кететін уақыттарың болып еді. Не себептен тостыңдар, соны айтыңдар?

Қыздар жауап таба алмай Данагүлге қарады:

– Аталар, біз сіздерді алыстан көріп: «Аталарымыз бен ағаларымыз шығар. Араларында ел бастаған батыры бар шығар, сол ерге ақыл айтқан ақсақалы бар шығар. Әкеміздей үлкен, қызырлы адамы бар шығар» деп алдарыңыздан өтпей тосып тұрдық. Үлкен кісілердің батасын алалық, жақсыны көрмек үшін, көрмеген аталарымыз, ағаларымыз болса, көрелік. Аты-жөнін білелік деп тосып тұрдық, – деді.

– Қарағым, балам, атың кім? – деді Төле би.

– Атым – Данагүл, ата.

– Әкеңнің аты кім?

– Әкемнің аты – Алакөз.

– Жақсы, шырақтарым, өркендерің өссін, Құдай тілеулеріңді берсін! Жарайды, енді аттарыңа мініңдер, – деп Төле би батасын беріп, жүріп кетті.

...Ары қарай Төле би сол ауылға келіп, құда түсіп, ұлына алып берген. Данагүл ақылымен қырық қарақшының қолында қалған Төле биді құтқарғаны өз алдына бөлек оқиға.

Ерлер дастарқанда не шешеді?

Қазақтың бүкіл салт-дәстүрі, өмір жолы қауыммен жүруге бағытталған. Жиі қонаққа барамыз, жиі қонақ шақырамыз. Қонаққа кемінде 20-30 адам келеді. Оған аста-төк дастарқан жаямыз. Айтқым келгені – осындай жиын, той-томалақта еркектер дастарқанда отырады. Әйелдер ас-су дайындап құрақ ұшып жүреді. Сыртынан қарасаң, ерлердікі бір рақат дерсің. Келді де, дайын асқа тік қасық боп, ішті де жүре берді. Әйелдердікі жатқан бір тынымсыз тірлік. Алашапқын боп қазан мен дастарқанның арасында жүреді. Бәрі біткен соң ыдыс жуады.

Ең қызығы – еркек үйіне қайтқан соң «Шаршадым, шай қойшы» деп, әйеліне дастарқан жайғызады. «Онсыз да дайын тамақты ішіп қайтқан жоқсыңдар ма? Осы сендердікі не шаршау? Біз барғаннан тыным тапқан жоқпыз. Ет асу, қамыр жаю, шай дайындау...» деп назын айтып жатады. «Ит итаяғын жаламай тоймайды» деуіңіз мүмкін. Бірақ ақиқатына келгенде еркектер дастарқан басында құр қарын тойғызып, дарақы әңгіме айтып отырмайды. Олар ауыл-аймақтың проблемасын қарастырады, шешім іздейді. Қай тірлікті қалай бастап, қашан аяқтау керектігін талқылайды.

«Марқұм пәлен ақсақалдың жылдық асына соятын ірі қараны қайдан аламыз?», «Төсек тартып қалған түгеншеге қыстық көмірді түсіруді кім мойнына алады?», «Пәленше, тракторың жүріп тұрса, жексенбіде үйге келіп, жертөле қазып бер», «Биыл күріштің бағасы қаншадан боп тұр? 10 тонна салыны бастыруым керек», «Өткенде түгеншенің қалада тұратын қызының үйі өртеніп кетіпті. Соған ағайын боп жылу жинаймыз. Әркім анау кісіге өз атын атап жазып, қолдан келгенше ақша аударсын», «Әй, пәленше! Өткендегі жылқың қаншаға кетті? Базардың бағасы қалай боп тұр өзі?», «Түгеншенің баласы үйленейін деп жатыр екен. Сенбі күні үйінде мәслихат жасайды деп естідім», т.б. түрлі мәселелер шешімін тауып жатады. Әрине, қаншама проблеманы шешкен соң адам деген шаршайды. Үйіне барып шай ішпегенде қайтсін енді!

1. Жауапкершілік

Ақшасы мен дәулетінің көптігіне қарамай өмірден жалыққан бір ханзада болған екен. Достары, іні-бауырлары аңшылыққа шығып, қыдырып-тозып жүргенде, бұл бөлмесінен шықпай, ешнәрсеге қызықпапты. Баласының түрін көрген әкесінің жүрегі ауырады.

Бір күні ғұламасын шақырып, баласының дертіне бір дауа табуын бұйырады. Ойлануға бар-жоғы бір апта береді. Әйтпесе зынданға тастаймын деп қорқытады.

Қария қанша ойланса да, ешбір амал таба алмайды. Ханнан қорқып, өлкеден қашып кетуді жоспарлайды. Жақындарымен қоштасып, жиған-тергенін арқасына артып, жолға шығады. Бір ауылдың маңайында қой бағып жүрген қойшыны көреді. Қойшы оны көре сала: «Көке, бір сағатқа қойларымды бағып берсеңіз. Түскі асымды алмай шығыппын, үй жаққа барып, алам да келем» дейді.

Ғұлама қарай тұруға келіседі. Ханға қалай ұсталмай жүрсем екен деп ойланып тұрғанда, бір қозы секеңдеп жүріп орға құлайды. Малсақ баланың алдында ұят болды-ау деп, қария шұңқырға өзі түседі.

Қозыны арқасына байлап ордан шығуға тырмысады. Бірақ қозы тыпырлап, теуіп, кедергі жасайды. Қайта-қайта ұмтылып, құлап сүрініп жүріп, әрең дегенде қозыны алып шығады.

Қойшыға берген уәдесін орындау үшін бір қозыны құтқарам деп жанталасқаны сонша – басына түскен бәлені ұмытқан екен. Соны есіне түсіріп ойланады да, былай қорытады: «Кімде-кім жауапкершілікке алған ісін сәтті аяқтау үшін ынты-шынтысымен кіріссе, іші пыспайды, басқа ешнәрсені көңіліңе де алмайды».

Осыны ойлап ғұлама ханның алдына барыпты: «Уа, мәртебелім, егер ханзаданың ешнәрсеге қызығушылығы болмаса, онда оған жұмыс тапсырыңыз, жауапкершілік жүктеңіз. Іші пысып, зерігіп жүрсе, демек басында уайымы, жұмысы, міндетінің жоқтығы. Беретін тапсырмаңыз қаншалықты үлкен, жауапкершілігі қаншалықты ауыр болса, балаңыздың өмірге құштарлығы артып, ерігіп жүруге бос уақыты қалмайтын болады».

Жігітті жігіт ететін ең алғашқы, ең негізгі қасиет – жауапкершілік. Менің ойымша, жауапкершіліктің екі түрі бар: біріншісі – адамзаттың, қоғамның, елдің жігітке артар міндеті; екіншісі – өзің қабылдап алатын жауапкершілік. Біріншісіне келер болсақ, ел ерге жаудан қорғау, отбасыңды құтқару, бейбітшілікті қалыптастыру, қоғамды дамыту, т.б. жауапкершіліктер жүктейді. Оны қала не қалама, бәрібір істейсің. Егер одан қашсаң, адам деген аттан айрыласың. Ал екіншісінің жайы басқа. Мысалы, дәл қазір елімізге мықты биотехнолог маман қажет десе, осыны өзіңізге міндет деп қабылдап алуыңызға болады. Қызығушылығыңыз мүлде басқа болуы мүмкін, бірақ ел үшін әлгіндей жауапкершілікті көтеріп аласыз.

Адам жауапкершілікті ар-ұятымен көтеріп алады. Оны мақтан үшін, мені көрсін деп істемейді. Жауапкершілікті орындауға табандылық, ерік-жігер қажет. Өзіңе тапсырылған немесе өзің сұранып алған міндетті орындап, соңына дейін жеткізу арқылы бойыңнан адамгершілік қасиет көрінеді. Бұл бір борыш іспетті. Оны ең көркем түрде тапсырмайынша құтыла алмайсың. Бұл – екі жақты жеңіс сыйлайтын нәрсе. Өйткені тапсырманы орындау арқылы уәдеде тұрып, қоғамдық және жеке пайдаға кенелесің әрі сенің кісілік бейнеңді қалыптастырып, беделіңді арттырып, өзің де іскерлігіңді шыңдайсың.

Ел жүгін арқалаған ерлер

Ел үшін жауапкершілік көтерген тұлғалардың саны шаш-етектен. Бұл бір жағынан қуаныш сыйлайды, себебі ел үшін етігімен су кешетін азаматтардың әрдайым бар және дайын екенін көрсетеді. Мысалы, Қаныш Сатпаев атамыздың билікке араласуына өте жайлы жағдай туған. Бірақ ол кісі қазақтың жер асты байлығы тоналып жатқанын түсініп, осыны шешуге дерттенеді. Қазба байлықты зерттейтін, қай жерде қандай металл бар екенін кім зерттейді? Әрине, геолог. Сөйтіп ол геологияны зерттейді. 1921 жылы небары 21 жасында «Халық соты» деген мансабына қарамай, Томск технология институтына түседі. Оның геологияға қызығушылығын оятқан М.А.Усов деген геолог еді. Ол кісі қымызбен емделу үшін Қаныштың ауылына жиі келіп тұратын болған.