Бисмилләһир-рахманир-рахим!

Некенің әдептері

Барлық мақтау мен мадақ Аллаға болсын! Ол сондай Алла, күмән оқтары оның болмысынан ешбір ақау таппайды. Оның шеберлігінің алдында ақыл тұралап, таң қалуға мәжбүр. Оның әлемге деген рақымы бірінен кейін бірі еркімен де, еріксіз де үздіксіз жалғасуда.

Ұлы Алланың адамды ұйыған қаннан жаратып, бір-бірімен үйлендіріп, одан ұрпақ өргізу арқылы араларында жақындық пен туыстық байланыс орнатуы – адам баласына деген шексіз рақымының бір көрінісі. Алла адам баласының бойына жұптасып өмір сүруге алып баратын, сол арқылы артында ұрпақ қалдыртатын құмарлық сезімін сыйлады. Сондай-ақ Алла тағала ұрпақ мәселесіне ерекше назар аударып, қастерлеп, зина мен ойнасқа тыйым салды. Зина жасауды ашық азғындық деп бағалап, некелесуге ынталандырып, оны бағалы етті.

Құлдарына өлімнің дәмін татуды жазу арқылы оларды жоғалуға кіріптар еткен Алла барлық кемшілік атаулыдан пәк. Алла шаһуат ұрықтарын құрсаққа жеткізіп, сол арқылы адам жасады. Жазылған тағдыр пайда мен зиян, жақсы мен жаман, ауыр мен жеңіл, бірігу мен бөліну ретінде әлемді тұтастай қамтып тұрғанын білдіру үшін өлімді міндетті етті.

Сансыз салауаттар мен сәлемдер ескертуші және сүйіншілеуші ретінде жіберілген Мұхаммедке және Оның отбасы мен сахабаларына болсын!

Бұдан кейін мынаны білу міндет: неке дінді қорғауға жәрдемші, шайтанға соққы беретін зор құрал болғандықтан, Алланың әлгі дұшпанына қарсы ең сенімді қамал және Алла елшісінің басқа пайғамбарлар алдында үмбетінің көптігімен мақтануының бірден-бір негізі. Сондықтан шарттары, сүннеті мен әдебіне назар аударып, бөлімдері мен түрлерін егжей-тегжейлі түсіндіруге ең лайық некеден артық не бар дейсіз?

Үйленудің үкіміне қатысты білуге тиіс мәліметтер төмендегі үш бапта баяндалады.

Үйленуге ынталандыру және үйленуден бас тартқызу

Мынаны білуге тиіссің, ғалымдар үйленудің артықшылығына қатысты әртүрлі пікір айтқан. Бір бөлігі үйленуді құлшылықпен айналысудан артық және абзал деп санаса, екінші бөлігі некенің артықшылығын қабылдамаумен бірге, шаһуат белсенділік танытып, жыныстық қатынасқа түсуге мәжбүр етпесе, өзін құлшылыққа арнауды жөн көрген. Енді басқа бір тобы: «Алғашқы әйелдердің мінез-құлқы дұрыс және нәпақалары харам болу қаупінен ада, шариғат жолымен келгендіктен, ол кезде үйлену әлдеқайда жақсы болған, дегенмен қазіргі уақытта үйленбеген абзал», – деген. Ақиқат жарыққа шығу үшін алдымен үйленуге ынталандыратын және одан тыятын аяттар мен хадистерді, сонан соң үйленуден туындайтын пайда мен зарарды тереңірек түсіндіруіміз керек. Сонда барып әр адам өзі үшін үйлену мен үйленбеудің қайсысы хайырлы болатынын пайымдай алады.

Үйленуге ынталандыратын аят-хадистер

Бұл тақырыптағы аяттар:

1. «Араларыңдағы үйленіп, өз алдына отау құрмағандарды һәм құлдарың мен күңдеріңнің арасындағы ізгі жандар мен үйленіп, үй болуға жарайтындарды үйлендіріңдер».1

2. «Шариғатқа қайшы келмейтін қоғамдағы ғұрыпқа сай оңтайлы шарттар негізінде өзара келісетін болса, онда әйелдерге бұрынғы күйеулерімен қайта некелесуіне кедергі болып, қысым көрсетпеңдер».2 Бұл аят та үйленуге тыйым салудан қайтарады.

3. «Сенен бұрын да талай пайғамбар жібердік һәм оларға да жар сүюді, ұрпақ сүюді нәсіп еттік»3 аятында да Алла тағала пайғамбарларды мақтағанда олардың үйленіп, бала-шаға сүйгендігін білдірген.

4. «Олар: «Уа, Раббымыз! Әйелдерімізді және үрім-бұтағымызды (тура жолға салып) көз қуанышымыз еткейсің! Һәм бізді тақуалықта өзгелерге имам (жетекші әрі үлгі-өнеге) қылғайсың!» – деп тілейді»4 аятында Алла тағала құлдарының үйленгенін қалағандықтан достарын мақтайды.

Алла тағала Құран кәрімде үйленген пайғамбарлар жайлы айтқан. Тіпті Яхия (а.с.) да үйленген, бірақ төсек қатынасына түспеген. Олай істеуінің себебі үйлену сүннетін орындап, көзін харамнан қорғауында жатыр. Иса (а.с.) болса, ақыр заманда жерге түскенде үйленеді және бала-шаға сүйеді.

Хадистер:

1. «Неке – менің сүннетім. Сүннетімді жоққа шығарған адам мені де жоққа шығарады».

2. «Үйлену – менің сүннетім. Менің жаратылысымды сүйгендер сүннетімді орындасын»5.

3. «Үйленіңдер, көбейіңдер. Өйткені қиямет күні мен сіздердің көптіктеріңмен мақтанамын. Тіпті түсіп қалған баламен де»6.

4. «Сүннетімді жоққа шығарған адам менен емес. Сүннеттерімнің бірі – үйлену. Мені жақсы көргендер сүннетімді орындасын».7

5. «Күн көре алмаймын деген қорқынышпен үйленбеген адам бізден емес»8. Бұл хадис үйленбеуге емес, үйленбеу үшін көрсеткен себепке басымдық беруде.

6. «Шамасы келген адам үйленсін».

7. «Араларыңнан үйленуге шамасы келген адам үйленсін. Өйткені үйлену көзді (харамнан) әлдеқайда жақсы қорғайды. Зинадан әлдеқайда жақсы сақтайды. Ал шамасы келмеген адам ораза ұстасын. Өйткені оразаның шаһуатты тыятын қасиеті бар»9. Бұл хадис көзді харамнан және абыройды арсыздықтан құтқару үшін үйленуге ынталандырады. «Уижа» сөзі «жануарды тарттыру» деген мағынаны білдіреді. Бұл жерде шаһуатты тыю көзделген.

8. «Діні мен мінез-құлқы ұнайтын адам құда түсе келгенде, оларды қабыл алыңдар. Олай жасамаған жағдайда жер бетінде үлкен бүлік пен бұзғыншылық болады»10. Үйленуге ынталандырған бұл хадисте себеп ретінде бұзғыншылық орнауына деген қорқыныш көрсетілген.

9. «Алла үшін үйленіп, Алла үшін үйлендірген адам Алланың достығына ие болады»11.

10. «Үйленген адам дінінің жартысын қорғағаны. Қалған жартысында Аллаға қарсы келуден сақтансын»12. Бұл хадис бұзғыншылықтан сақтану үшін үйленудің артықшылығын көрсетеді. Өйткені көп адамның дінін бұзатын нәрсе асқазаны мен әурет жері. Үйлену арқылы осылардың бірінен қорғанады.

11. «Адам баласы (дүние салғанда) барлық амалы тоқтайды. Бірақ үш нәрсе тоқтамайды. (Олар): артынан дұға жасайтын ізгі ұрпақ»13. Ал артынан дұға жасайтын ұрпаққа тек үйлену арқылы ғана қол жеткізуге болады.

Исламдағы ұлы тұлғалардың үйленуге қатысты сөздері

Омар (р.а.): «Адамның үйленуіне тек әлсіздік пен күнәһарлық кедергі болады», – деген. Омар осы сөзімен діннің үйленуге бөгет болмайтынын, тек осы екі жаман сипат қана бөгет болатынын білдірген.

Абдулла ибн Аббас (р.а.): «Адамның құлшылығы үйленумен ғана кемел болады», – деген. Ол осы сөзімен үйленуді құлшылық және құлшылықты толықтырушы ретінде қабылдайтындай көрінгенімен, негізгі көздегені, құлшылықтың жүрек тыныштығымен қабыл болатынын, буырқанған шаһуаттың басылуы, жүрек тыныштығы тек үйленумен мүмкін болатынын білдірген. Сол себепті өзі де ер жеткен Икрима, Курайб және басқа да құлдарын шақырып: «Қаласаңдар, сендерді үйлендірейін. Өйткені кісі зина жасаған кезде жүрегінен иман қашады», – деген.

Ибн Масғуд (р.а.): «Алланың алдына бойдақ күйде бармас үшін өмірімнің он күні қалғанын білсем де, үйленуді жөн санар едім», – деген.

Муаз ибн Жәбәл (р.а.) отбасымен бірге оба ауруына шалдығып, екі отбасын да жайпап түседі. Сонда өзі ауырып жатса да ол: «Мені үйлендіріңдер. Өйткені бойдақ күйде өлгім келмейді», – деген.

Мұндай мысалдар аталған екі сахабаның шаһуаттың құлы екенін емес, қайта үйленуде үлкен артықшылық бар екеніне сенгенін көрсетеді.

Омар (р.а.) көп әйел алған. Бұл әрекетін өзі: «(Көп) бала өсіру үшін үйлендім», – деп түсіндіреді екен. Сахабалардың бірі өзін Алла елшісіне (с.а.с.) қызмет етуге арнайды. Әрдайым Алла елшісінің (с.а.с.) қасында болады. Бір күні адамзаттың ардақтысы (с.а.с.) одан:

– Сен неге үйленбейсің? Үйленсең қайтеді? – деп сұрайды. Сонда әлгі сахаба:

– Бір жағынан, сізге қызмет етуден ажырағым келмейді, екінші жағынан, кедеймін, ештеңем жоқ. Қалай үйленемін? – дейді. Алла елшісі (с.а.с.) үндемей қалады. Біраздан соң жоғарыдағы сұрағын қайта қояды. Сахаба да әлгі жауабын қайталайды. Артынан өзі іштей: «Алла елшісінің (с.а.с.) бұл сұрақты қайталауында бір хикмет бар. Ол дүние мен ақырет үшін ненің пайдалы, мені Аллаға жақындататын және пайда тигізетін нәрсенің не екенін өте жақсы біледі. Егер үшінші мәрте осындай ұсыныс айтар болса, онда мен үйленуге барымды саламын» – деп ойлайды. Алла елшісі (с.а.с.) үшінші мәрте:

– Сен не үшін үйленбейсің? Үйленсең қайтеді? – дегенде, әлгі сахаба:

– Уа, Алланың елшісі! Мені үйлендір, – дейді. Алла елшісі (с.а.с.):

– Пәленше деген кісілерге бар және оларға Алла елшісі (с.а.с.) сендерге қыздарыңның бірін маған қосуды бұйырды деп айт, – дейді. Сахаба:

– Уа, Алланың елшісі! Менде ештеңе жоқ қой. Қалай үйленемін? – дейді. Пайғамбар (с.а.с.) сахабаларына:

– Мына бауырларыңа дәнектің салмағындай алтын жинап беріңдер, – дейді. Сахабалар біраз алтын жинап, әлгі рудың адамдарына барып, оны үйлендіреді. Алла елшісі (с.а.с.):

– Қане, енді той дастарханын жайыңдар, – дейді.

Сахабалар тағы өз араларынан бір қой шығарып береді. Әлгі сахаба сол қойды сойып, дастархан жаяды.14

Алла елшісінің (с.а.с.) осыншалықты талап етуі некенің абзалдығына дәлел болатыны секілді, адамның үйленуге деген мұқтаждығын сезінуінен де хабар беруі мүмкін.

Бұрынғы өткен үмбеттерден бір кісі құлшылығымен өз дәуіріндегі тақуалардан асып түскені айтылады. Оның бұндай терең құлшылығын сол замандағы пайғамбарға жеткізеді. Сонда пайғамбар:

– Өте жақсы адам. Бірақ шіркін, басқа сүннетті де тәрк етпегенде ғой, – дейді. Әлгі тақуа бұл сөзді естігенде көңілі түсіп, пайғамбарға келіп:

– Мен қандай сүннетті тәрк етіп жүрмін? – деп сұрайды. Сонда Пайғамбар:

– Үйлену сүннетін, – деп жауап береді. Тақуа кісі:

– Мен ештеңесі жоқ кедей адаммын. Халықтың көмегімен күнелтемін. Осы себептен үйленбей жүрмін, – дегенде, Пайғамбар:

– Мен саған өз қызымды беремін, – деп қызын оған қалыңдық қып береді.

Бишр ибн Харс: «Ахмад ибн Ханбал менен үш нәрседе асып түсті:

1. Ол өзінің де, бала-шағасының нәпақасын да адал жолмен табуға тырысты. Ал мен тек өз нәпақамды ғана табамын.

2. Ол үйленді. Мен бойдақпын.

3. Ол баршаның имамы ретінде таңдалды. Мен олай бола алмадым» – деген екен. Ахмад ибн Ханбал ұлы Абдулланың анасы дүние салған соң екінші күні үйленгені жайлы айтылады. Ахмад ибн Ханбал: «Жалғыз жатуды ұнатпаймын», – деген. Бишрға келсек, оған: «Үйленбедің, осы сүннетті тәрк еткенің үшін сен жайлы өсек-аяң тарауда», – дегенде, ол: «Оларға «парызбен әуре болып жүргендіктен ол сүннетті орындай алмады» деп айтыңдар», – деген. Сондай-ақ тағы бір жолы одан: «Не үшін үйленбейсің?» – деп сұрағанда, ол былай деп жауап берген: «Менің үйленуіме бөгет болған Алла тағаланың «Әйелдердің күйеулерінің алдында міндеттері болғанындай, ер азаматтардың да әйелдері алдында заңды міндеттері бар»15 деген аяты». Бұл сөзді Ахмад ибн Ханбалға айтқанда: «Бишр сынды адам қайда?!» – деген екен. Сонымен қатар, ол дүние салған соң біреу түсінде көріп одан:

– Алла саған қандай мәміледе болды? – деп сұрағанда, Бишр:

– Иә. Жұмақтан үлкен дәрежелер алдым. Бірақ үйленген адамдардың дәрежесіне жете алмадым, – депті. Басқа бір риуаятта: «Раббым маған: «Маған бойдақ күйде келгеніңді қаламадым» деді» – делінген. Одан:

– Әбу Наср әт-Тимарға қандай мәміле жасалды? – деп сұрағанда, Бишр:

– Менен жетпіс есе үлкен дәреже алды, – дейді. Оған тағы:

– Біз сені одан жоғары деп білетінбіз. Бұл қалай болғаны? – дегенде,

– Отбасының қиыншылығына төзгендіктен ол сондай дәрежеге өрледі, – дейді.

Суфиян ибн Уяйна: «Бір адамның әйелінің көптігі оның дүниелік пайданы көздегенін білдірмейді. Өйткені Алла елшісінің (с.а.с.) сахабаларының арасындағы ең тақуаларының бірі болған Алидың өзінде төрт әйел, он жеті күң болған», – депті.

Неке – бұрыннан келе жатқан сүннет және пайғамбарлардың дәстүрі. Бір кісі Ибраһим ибн Адхамға:

– Сен қандай бақыттысың! Бойдақтықты таңдап, өзіңді толықтай құлшылыққа арнадың, – дегенде, Ибраһим ибн Адхам:

– Бала-шағаң үшін көрген бір қиындық менің бүкіл жасаған жақсылығымнан артық, – дейді. Әлгі адам:

– Олай босла, сен неге бойдақтықты таңдадың? – дегенде, Ибраһим ибн Адхам:

– Менің отбасыға мұқтаждығым болмады. Сондықтан әлдебір әйелдің бағын байлағым келмеді, – деп жауап береді. Отбасылы кісілердің бойдақтардан артықшылығы Алла жолында соғысқандардың соғыспағандардан артықтығы секілді. Сондай-ақ отбасылы адамның оқыған бір рәкат намазы бойдақ кісінің оқыған жетпіс рәкат намазынан да абзал.

Үйленуден бас тарту жайлы айтылған сөздер

Хадистер:

1. «Екінші (һижри) ғасырдан кейінгі адамдардың ең хайырлысы – жүгі аз және бала-шағасы болмағандары»16

2. «Бір уақыт келеді, адамның өмірі (тағдыры, құрдымға кетуі) әйелінің, ата-анасының және балаларының қолында болады. Олар оны пақырлықпен айыптап, одан шамасы келмейтін нәрселерді сұрайды. Адам осы себепті қауіпті істерге бас қойып, дініне зарар келтіреді, өзі құрдымға кетеді»17.

Тағы бір хадисте: «Бала-шағаның аздығы екі жеңілдіктің, көптігі екі пақырлықтың бірі» – деп айтылған. Әбу Сүлеймен әд-Дараниден отбасын құру жайлы сұрағанда: «Бойдақтыққа шыдау – отбасы қиындығына шыдаудан жеңіл, олардың қиындығына төзу – тозақ отына жанғаннан жақсы» деп жауап қатқан. Тағы бірде Әбу Сүлеймен әд-Дарани: «Бойдақ кездегі тыныштық пен құлшылықтың ләззатын отбасыдан ала алмайсың», – деген. Осы кісі тағы бірде: «Достарымыздың арасынан үйленген соң бұрынғы деңгейін сақтап қалған ешкімді көрмедім», – деген. Басқа бір жолы: «Үш нәрсе бар, оларды қалаған адам дүниеге беріледі: күнкөрістің қамы, үйлену және хадис жазу», – деген. Хасан әл-Басри: «Алла тағала құлына жақсылық қалаған кезде оны мал-мүлік және отбасымен әуре қылмайды», – деген. Ибн Әбу әл-Хауари: «Хасан әл-Басридың бұл сөзіне байланысты бір жамағат өзара пікірталасқа түсіп, мынадай қорытындыға келген: Бұл сөздің мағынасы адамда мал-мүлік пен отбасы болмау керек деген сөз емес, олар құлшылығына бөгет болмасын деген сөз», – дейді. Бұл Әбу Сүлеймен әд-Даранидың «Сені Алла тағаладан алыстатқан мал-мүлік пен бала-шаға, олар сен үшін кесірлі» деген сөзіне ұқсайды.

Қорыта айтқанда, ешкім де үйленуден үзілді-кесілді тыймаған. Бірақ кейбір жағдайларда үйленбеуді дұрыс көрген. Ал үйленуге толықтай ынталандыратын сөздер жалпылай да, бәзбір себептерге байланысты да айтылған. Енді біз некенің пайдасы мен зарарын айта отырып, мәселенің анық-қанығына жетуге тырысайық.

Үйленудің пайдалары

Үйленудің бес пайдасы бар:

1. Ұрпақ өсіру;

2. Шаһуатты басу;

3. Отбасын басқару;

4. Туған-туысты көбейту;

5. Нәпсімен күресу.