Цитаты из книги автора Әділбек Нәби Кенесары

бірден жеңіліп қалмады. Тіпті кей кездері айқас стратегиясын сәтті құрғаны сонша бірнеше бекінісін басып алып, өртеп жіберді. Әлбетте империяның шеңгеліне оңбай іліккен қазақ жұрты оның көтерілісін қару-жарақтың күшімен қолдап кетуге дәрмені болған жоқ. Қала берді, патшадан шен алып, империяның мүддесіне қызмет етуге еті үйреніп кеткен шынжыр балақ, шұбар төс байлар статус-квоны өзгертуге құлықты болған жоқ. Бірақ сонда да айбынды ханның тәуелсіздік үшін басын бәйгіге тігуі жақтастарына жігер сыйлап, дұшпандарының құрметін оятты. Кенесары ХІХ ғасырдың қақ ортасында өмір сүріп, соңына дейін күресіп, шейіт болғасын ол жайындағы деректер жақсы сақталған.
ХХ ғасырдың басында дербес ел болудан бір жола түңілуге айналғанда 1917 жылғы ақпан төңкерісі автономды ел болса да, өз алдына бір республика құрудың жылт еткен мүмкіндігін туғызды. Әлихан бастаған сауатты қазақтар осы мүмкіндікті пайдаланып, Алаш автономиясын құруға бар күшін

Он екіге жас жетті,
Гүлдей жайнап Наурызбай.
Шыбықтай белі бұралып,
Кеуде шалқақ, қасы – жай.
Іздеп келді Кенені
Қарауылдан шығып Бөгенбай.
Кертайлақ атты ойнатып,
Дулыға қылыш жайнатып,
Табыннан келді Бұқарбай.
Иман, Дулат, ер Жәуке,
Үйсіннен Шәкір, Төлебай.
Ақауыз атпен алысып,
Шұбыртпалы Ағыбай.
Ұранға шыққан Меңдібай.
Бағаналы руы
Жанбары ұлы Тұрсынбай.
Атақты үлкен ұста еді
Соғатын сауыт-сайман-ай.
Атамбетұлы қос батыр –
Бөкенбай мен Шығамбай.
Орынбайұлы Жанайдар
Төртуылдан шыққан ер еді.

Кенесары қазақ жұртының кеудесінде ең қаһарман хандардың бірі ретінде қалды.

Жарарлық Кене парына.
Көзі көк өткір, сары еді,
Денесі дембел Кененің,
Кеуде шалқақ, топшылы,
Ақ сұңқардай түлеген.
Қаңтардағы қырандай
Алыстан тоят тілеген.
Басын бұрап қарамас,
Қайырылушы еді денемен.
Ақылмен болжап, іс істеп,
Ойлы болды көреген.
Атасы өткен ұраны –

Төрт ұл туып Қасымнан,
Бәрі де жедел өседі.
Құдайменді, Саржан, Ержанмен
Кенесары деседі.
Сәруар еді – тапқан анасы.
Қалмақ ханы Бөкейхандардың
Таңдап алған қызы еді.
Ана үшеуі ер жетті,
Кенжесі – Кене кіші еді.
Жалқы туды Наурызбай,
Анасы – кіші шеше еді.
Көшек атты ханым – сол.
Алқара қызыл көркем жүз,
Кәнігі құлан қарауы,
Ақ маңдайдың өзі еді.
Тарту келді Уәліге
Таппастай адам есебін.
Қалы кілем қамқа тон,
Не қымбатты сенбейсің.
Тай тұяқ алтын жамбының
Баспақпен әкеп кесегін,
Жорға, жүйрік, аруана,

жырларды қайта шығарып отырмыз.

1960 жылдардан бастап қазақ мектептері жаппай жабылып, орыстану науқаны қарқын алған кезде бұл саясатқа қарсылық ретінде Ілияс Есенберлин Кенесары жайлы «Қаһар» романын жазды. Осы романдағы Кенесары ханнан ерік пен жігер тапқан қазақ жастарының намысы мен қайраты 1986 жылы желтоқ-сан оқиғасын туғызды.

Асқар тауға, Наурызбай,
Теңгере берме өзіңді.
Алтын жағаң қисайса,
Қырғыздар ояр көзіңді.

Меркенің тұтқан ұлығы
Меделі деген сарт еді.
Ақауыз деген арғымақ
Меделі берген ат еді.

Тілеуді бергей бір құдай.
Сендер едің қанатым,
Меңдібай, Дулат, Ағыбай,
Арғыннан шыққан үш жігіт
Шәкір, Жәуке, Толыбай.
Ұмтылыңдар, ерлерім,
Жан-жағыңа қарамай.