автордың кітабын онлайн тегін оқу Мысал өлен және айтыстары
СӘЙГЕЛДІ, СОНА, БӨГЕЛЕК
Сәйгелді, сона менен бөгелекті,
Үшеуі халфе сайлап көбелекті.
Мекен-жай, қоныс қарап тұрақ үшін
Кезіпті дамыл көрмей[1] төңіректі!
Жолдас боп бірі-бірін қимас болды,
Дәнеме ғұмырында жимас болды.
Ұшып-құс, жүгіріп аң бола алмады,
Ешкімге керексіз боп, сыймас болды.
Дүние кезді әркімнен сұрап қоныс,
Желге ұшырып өмірін босқа жүріс[2].
Ешбір мақұлық маңына жолатпады,
Көрмеді төртеуін де бір жан дұрыс.
Жауабы сұрағанға беретұғын,
Соңынан жүгіргеннің еретұғын.
Сәйгелді айтты: - Қонамын жеген жерге,
Инем бар деп[3], - етіңе кіргізетұғын!
Сона айтты:
- Жер бар ма, - деп, - мен баратын?
Сөзімді бар ма , - деп, - жан аңғаратын?
Дәрігермін жергілікті хатымгерде,
Банкам бар - даяр бойда қан алатын[4].
Бөгелек ойламайды мен қалам деп
Жеңілмін, титтей желмен қозғалам,-деп.
Жыршымын неше түрлі күй білетін,
Сембестен(Тынбастан)[5] талмай жағым ән салам!-л»'|||
Көбелек мақтанады:
- Шұбармын! - деп,
Қайда мисыз, ойсызға қонармын! - деп.
Ұйқы мен мас қылатын қонғанымды,
Жазылған жергілікте тұмармын! - деп[6].
Көтерді сиыр мұрнын мақтанумен,
Ісі болмай ойланып, сақтанумен:
Сәйгелді, инең болса, маған келші,
Мүйізім бар шыңдалған[7] қақталумен.
Үмітім бар тиер деп маған пайдаң,
Жұртсың ғой толып жатқан әр түрлі айлаң.
Қона бер мүйізіме түк етпейсің,
Инең түгіл қырық жерден болса найзаң!
Түйе тұрып мақтанды:
- Құлақ салың!
Мен емес шыдамы жоқ күйкі малың.
Ничего, банкаң маған түк қылмайды,
Икемге көнбейтұғын терім қалың.
Тоса берді, мақтанып жылқы жа жон:
Менде бар, - деп, - боранда тоңдырмас тон.
Айғайға дәуірлейтін жыным бар-ды,
Жыршы болсаң, бөгелек, кел, маған қон!
Орын алған ақылының көзінде орыны,
Ісі жоқ төрт аяқты хайуан құрлы.
Шұп-шұбар боп тұрған соң құмар болып,
Шақырды көбелекті қазақ сорлы.
Сәйгелді қонды сиыр сауырына,
От тисе байқатпайды бауырына.
Шыбын-шіркей боп жонға шығып кетті,
Келуге қолы тимей ауылына.
Түйенің қанын келіп сона сорды,
Қайнатты қалай қылып қалың сорды?!
Шарасынан шығумен екі көзі
Қарсы алдында тұрса да, көрмей орды.
Жылқының жыршы үйелер ауызына,
Ем тапшы енді мұның жауырына!
Бөгелек қонар жерін өзі біліп,
Шап етті шап пен қолтық, бауырына.
Әніне бөгелектің мас боп қалды,
Көкіректе-дерт[8], көзінде жас боп қалды.
Ызылдап бір бөгелек жетіп келсе,
Бір мың жылқы иіріліп, тас боп қалды.
Асындай атасының даяр тамақ,
Тамақсыз ашылмайды бір күн қабақ.
"Оқымай молда болған тақсыр-ай!"-деп,
Қазакең [9] көбелектен алды сабақ.
Мәз болып көркейткенге ат пен тонын,
Тосырайтып ту биедей сыртқы жонын.
"Жетілдік, жетістік!"-деп, мәз боп қалды,
Көбелек қанатына сүйкеп қолын.
Қазақтың молдасы бар көбелектей,
Жүреді қайда от болса, төңіректей.
Дайын жоқ, тұрақ та жоқ, ойсыз, мисыз,
Ұшады, тек жел болса, ебелектей.
Қазақтың, Хаққа мағлұм, білімі азы,
Арсалаң, әр қоянды қуған тазы.
Сәйгелді қуған сиыр сықылданып,
Жүреді шапқыласып қысы-жазы.
Болады: киім киіп, белін буған,
Өнерден қазақ қолды ерте жуған.
Далаға, қалаға да шапқылайды,
Түйедей тайраңдасып сона қуған.
Көз салып қарамайды төңірекке,
Талап қып ұмтылмайды не керекке[10]!
Шұлғып, қалғып қалады басын изеп,
Тас болған жылқыдай боп бөгелекке,
Сен түспейтін(түсінбейтін) парсы мен араб тіл[і] ме
Ерегіссең, ерегіс, білме-білме!
Көбелектен жоқ титтей бөтендігі
Халық қатары жаралған қазақ тіл[і] ме?!
МӘШҺҮР-ЖҮСІПТІҢ ТЫРНАМЕН АЙТЫСҚАНЫ
Сөзіме сүйінер дос, күйінер дұшпан,
Шулаған дауыс шықты күншығыстан.
Тағы да құрбыларым қылды тілек,
Бір кеңес естіртейін тырна құстан.
Аяғы арғымақтың болар шалыс,
Қыс басы-тыңдасаңыз, болар қауыс.
Мен үйде әңгіме ғып отыр едім,
Шулаған күншығыстан шықты дауыс.
Қараша, қыстың басы, қауыс екен ,
Ырыс-жұғыс, сол ақыл ауыс екен.
Қиқулап күншығыстан шыққан дауыс
Шулаған тырна құстың дауысы екен.
Ақырап қазан болғанда, бір ай күз бар
Құс жолы кек жүзінде салған із бар.
Айтайын бұрынғының нақыл сөзін,
Сүлеймен пайғамбардан қалған сез бар[1].
Қағазға жазған Жүсіп қалам тартты,
Қайғысы ғашықлықтың жанға батты.
Жаз өтіп, күздің айы мизам болып,
Ең алды жыл құсының тырна қайтты.
Қиқулап салды хабар тамам құсқа,
Кітапта құстың тілі болған нұсқа.
Дауысы құлағыма естілген соң,
Кидім де кебісімді, шықтым тысқа.
Қайтуға бетін түзеп салды ғой жол,
Тырна екен жүз елудей бір ауыл қол.
Жұртқа айтып жүрген сөзі мынау болды:
"Біз қайттық, көріскенше, хош-аман қол!"
Ауылдан айналады ұзай алмай,
Жаныңды адам алмас, Құдай алмай!
Айналып жүргендігін көргеннен соң,
Бір кеңес қыла салдық шыдай алмай.
Мәшһүр-Жүсіп.
- Жаз келіп, күз болған соң, қайттың, тырна,
Амандық ел мен жұртқа айттың, тырна!
Келуіңнен қайтуың оңай болды,
Кәнеки, не бітіріп, қайттың, тырна?
Тырна.
- Құс едім ұзын мойын тырна-деген,
- Барамын енді қайтып Сырға! - деген.
- Алладан тағдыр жетіп, дем таусылып,
Тұра алмай мен барамын қырға!- деген[2].
Мәшһүр-Жүсіп.
Сөз басы-Құдай сөзі, тырна құсым,
Мінеки, қонақ болсаң, даяр, қосым.
Тіліңді жау шапқандай қиқулайсың,
Жаныңа неден мұнша келді қысым?!
Тырна.
Қосыңнан дауысымды естіп, шықтың көре,
Сіздерді жолаушы деп сәлем бере.
"Мойыны ұзын, анадайдан көреді",-деп,
Сайлаған құс біткенге бізді төре.
Біздерден естір болсаң, мінеки, кеп,
Түнде -ұйқы, күндіз күлкі көрмедім көп.
Төре боп құс бастаған шағымызда,
Бермедім көпке дамыл: "Болшы, бол!"-деп.
Көп құстың: "Жүрші, жүр!"-деп, тынышын алдым.
Көрінсе, қайда қара, қиқу салдым.
Мақал бар: "Беймазаның түбі-наза",
Көпке жақпай, қаңғырып босқа қалдым.
Тамам құс бізді шетке байлап кетті,
Жамандап бәрі бізді сайрап кетті.
Патшаға самұрықтай арыз беріп,
Бізді тастап, аққуды сайлап кетті.
Сонда мен қапаланып, болдым наза,
Қылғам жоқ ұрлық, өтірік, бұл не жаза?!
Айырылып төреліктен қалғаныма,
Қырық күндей жылап Хаққа, тұттым аза!
Жөнелген тамам құсты аққу бастап,
Кетіпті керек қылмай, бізді тастап.
"Сендерменен бас қосып жүрмейін!"-деп,
Серт қылдым, ант-амандай[3] мен де қастап.
Тор тауы- Мұса көрген Хақтың нұрын,
Пейіштен иманды құл алар орын.
"Сертіме сонда қылған жетейін!?- деп,
Ұшамын өзге құстан қырық күн бұрын.
Өз ойым-өзгеге теріс, өзіме оң,
Көрмеймін, қайда барсам, мұз бенен тоң.
Ұшсам да қырық күн бұрын, айналыс көп,
Жетуім қалай барсам, тап қырық күн соң.
Мәшһүр-Жүсіп.
Қиқулап, елеңдетіп, көңілім бөлдің,
Тұсыма Құдай айдап душар келдің.
Басыңнан ондай күндер кешкен болса,
Не көрдің, бұ жалғанда, нені білдің?!
Тырна.
Біз келдік: "Шөбі тәтті жерлер бар!"-деп,
Жұртқа айттық: "Қыс келеді, күзем ал!"-деп
Үстінен әр ауылдың бір айналып,
"Қазағым, жаман болма, жақсы бол!"-деп.
Мәшһүр-Жүсіп.
Жыланды үзіп жейсің, екі бүктеп,
Айтасың қиыстырып сөзіңді ептеп.
Қаңғырып неге келдің сонша жерден,
Тағы да қайттың, айтшы, нені жүктеп?!
Тырна.
Ауырттық ұшып-қонып алақанды,
Өткіздік зауза, шілде, сары атанды.
Ыстықта тау саялап, су жағалап,
Өстіріп алып қайттық балапанды.
Мөшһүр-Жүсіп.
Деген сөз естілмейді: "Тырна шешен".
Өзің де адал болмайсың жылан жесең.
"Жер ойылар,- деуші едің-басқаныма",
Қайттың ба, жер ойылмай, аман-есен?
Тырна.
Біз неге есен болмаймыз ел аманда?
Әркім аман тұрмақшы оң заманда.
Келген дәулет емес пе, кеткен- бейнет,
Өзің де айт: Халайық тыныш, жұрт аман 6
Мәшһүр-Жүсіп.
Халайық: аманы бар, жаманы бар,
Көп малдың жүйрігі бар, шабаны бар.
Біреу жылап, біреулер күлген заман,
Жан бола ма таймайтын табаны бар?!
Тырна.
Табанды, тұрақтаулы жалғыз Құдай,
Бұ дүние бір күн олай, бір күн былай.
Бізде де алдырған бар, шалдырған бар,
Мақұлықпыз біз де өзіндей болған солай.
Мәшһүр-Жүсіп.
Сендер-құс аспандағы ұшып жүрген,
Жерлерге көңілің сүйген түсіп жүрген.
Қанат жоқ ұшып кетер біз болмасақ,
Сендерге не пәле бар ұшып жүрген?!
Тырна.
Болды ғой: "Дей бергіштік"- мына сезің,
Алжитұғын қартайған емес кезің.
"Зажада ел қағата уғмей лапсара"-
Қаза келсе,-деген бар- көрмес көзің!"
Мәшһүр-Жүсіп.
Рас, біз көре алмаймыз, келсе қаза,
Шымылдық - кезімізге күнә, жаза.
Күнәсіз сендер неге көре алмайсың?
Кәнеки, жауап берші бұған таза!
Тырна.
Әдетпен бұл ауылды бір айналдым,
Сөзіңді естіп қимай, шыр айналдым!
Қонайын десең маңыңа (маңайың) тіпті ыңғайлы,
Қылма айып, тұрмады деп, жүре айналдым.
Мәшһүр-Жүсіп.
Құс болған сенен мықты сол бүркіт пе?
Қиқулап, надан тырна, елді үркітпе!
Ұшсаң да қанша айналып қанатың бар,
Сұраған сөзіме тіл бермей кетпе!
Тырна.
Рас, біз оқымаған ами надан,
Шүкір, ғапіл емеспіз бір Алладан!
Ұстадың не сөзімнен, айтшы, жігіт?
Болады надан деген қай түрлі адам?
Мәшһүр-Жүсіп.
Надан сол: жақсы пейіл, ісін(есін) жойса,
Ішіп-жеп, құр мәз болса, қарыны тойса.
"Алда ғой пәле дәлел батыл"- деген
Сөзінің басын айтып, артын қойса.
Тырна.
Қыркүйек-қыстың басы, үш ай күз бар,
Құс жолы-көк жүзінде- салған із бар.
Ал енді дәлел десең, мен айтайын,
Сүлеймен пайғамбардан қалған соз бар.
Сүлеймен патша бір күн сейіл құрды,
Жабайы ұшып жүрген тоты көрді.
Көп бала қыл мен жіптен тұзақ байлап,
Тотыны түсірмекке жайған торды.
Тоты құс көреді екен: ұжмақ, тамұқ,
Не барын жер мен көкте,- бәрін анық.
Нақылға езі дана, шешен екен,
Балалар шыдатпапты тынышын алып.
Сүлеймен тұра қалды жылдам өтпей: -
Ай, тотым, қалай жүрсің қашып кетпей?
Ішінде балалардың жүргенің бе,
Жерлерге адам бармас ұшып жетпей?!
- Балалар қиналады тартып азап,
Тақсыр-ау, қаш демеңіз мені қажап.
Top түгіл, оқ атса да, ұстатам ба,
Бұларды қылып жүрмін ойын, мазақ.
Сүлеймен естіп мұны кете берді,
Тотыны ақылсыз деп өте берді.
Арада бірнеше күн өткізбей-ақ,
Тотыны ұстап біреу алып келді:
-Ай, тақсыр, ұстап келдім бір тоты құс,
Торғайдан түсуі оңай бір добал құс.
Жеп еті жоқ, тұрымтай, қырғи емес,
Керексіз жасайды екен Құдай да бос!
-Бұл өзі -Үндістанның құсы- деген, -
Кісіні көргенім жоқ мұны жеген.
Сатпа, сойма, қапасқа сал да байла,
Бұған керек сыбаға-осы!-деген.
Тоты айтты:
-Өлсем не етті сізді көрмей?!
Төреңді қисайттың ғой түзу бермей!
Тақ астында қоймада көп алтын бар,
Алдырыңыз, кетерсіз бәрін білмей.
-Рас, тоты, білемін ақылды істің
Анау күн сен тіл алмай, ерегістің.
Ғайыпты болжайтұғын дана екенсің,
Бадырайып жатқан торға неге түстің?
-Мен торға түспейін деп, аспанға ұштым,
Сізбен емес, баламен ерегістім.
Жер жүзін өрт алыпты, тегіс күйіп,
Көздей жер сау көрінді, келіп түстім.
Көрінген өрт боп маған сор екен сол,
Бір тосу Хақтан даяр тур екен сол!
Сау жер болып көрінген титтей ара,
Балалар құрып қойған тор екен сол!
Ілініп қыл мен жіпке қалды аяғым,
Ұмыт боп, ойдан шығып сол баяғым.
Далақтап ұшып жүрген бір уыс жүн,
Сендей- жүзік, Мұсадай-жоқ таяғым.
Өлтірсең де қалайын шығарып үн,
Бар ма ойында жүзіктен айырылған күн.
Шикі сүт емгендігің шықты есіңнен,
Әйтпесе мен не десем, дер едің жөн.
-Міне, алтын уыс-уыс құны,-дейді, -
- Тұрмайды түкке ет пенен жүні,- дейді.
-"Тоты айтыпты!"- деген соз хат боп қалсын,
Босатып, қоя берші мұны!-дейді.
Міне, осындай соз қалған тоты құстан,
Біз бен сен сөйлескелі Хақтың қосқан.
Ал, енді риза бол, насихат сол,
Бәріміз тоңбайық,- деп,- қашып қыстан.
Мәз болып құр атаққа Мәшһүр-Жүсіп,
Қаңбақтай домаланған желмен ұшып.
Тотыдай торға түскен біз қаламыз,
Бармақтың көлеміндей жерге түсіп!
Солай деп өте шыққан тамам тырна:
"Қазағым, жақсы бол! -деп,- жаман болма!
Көңітсең сен пейілді, дәулет артар!
Арылсаң, салар Құдай қиын жолға!"
Мен-дағы:
- Хош-аман бол, тырна !-дедім,
- Біз ұтылдық, сен ұттың, тұрма!-дедім.
Сәлем айт, әулиеге, барша аруаққа!
Барсаңдар, есен-аман Сырға!-дедім.
Өткіздік осыменен биыл күзді[4],
Тырнадан бір насихат ұқтым сөзді.
Иманды, бұл жалғаннан абыройлы
Өткіз, сен Патша құдай баршамызды.
1878ж.
МӘШҺҮР-ЖҮСІПТІҢ ҚАРҒАМЕН АЙТЫСЫ
Түн ұзап, күн қысқарып, болды қазан,
Бес намаз, жанның пipi[l] иман, азан.
Арбаға ала қарға қонып алып,
Қарқылдап ертең ерте, кетті мазам.
Мәшһүр-Жүсіп.
Тұғырың, қарға, сенің тартқан арба,
Қақсайсың ертеменен жының бар ма?
Немене айтып тұрған былшыл сөзің,
Айт маған анық қылып, ала қарға?!
Қарға.
Келмейді тілім сақау, айтар[2] сөзге,
Фарағат, рақат жазған жоқ-ты бізге.
Қысылып бір жанымнан қақсап тұрмын,
Килігіп қалғандықтан, суық күзге[3].
Мәшһүр-Жүсіп.
Кім тігер сен тоңды деп ақ шатырды,
Болса да көңіл қорқақ, қол[4] батыр-ды.
Осынша жұрттың тынышын кетіресің,
"Арқаға кел!"-деп, еені кім шақырды?
Қарға.
Құс едім жүнім ала, атым-қарға,
Көрінер алтын тақтай (тақ тәрізді дегені-Г.Ж ) арба.
Қаңғырып бейнетпенен кешкен күнім,
Қорлыққа жазса Құдай, шарам бар ма[5]?!
Мәшһүр-Жүсіп.
Ей, қарға, ойын сөзге болма наза,
Қарқылдап ертеңменен алдың маза.
Жалғанда тыныштық саған бермегендей,
Құдайға қылып едің қандай жаза?
Қарға.
Көп құстың мен жаралдым бірі болып,
Қыдырдым бұ дүниені сері болып.
Ұшырып Нух пайғамбар қарғысына,
Өкіндім жүргеніме тірі болып.
Мәшһүр-Жүсіп.
"Қарқылдақ, қара мойын қарға"- атандың,
Таңертең қақсаған боп мазамды алдың.
Бұлайша қарғысына душар болып,
Айт маған: не себептен бүйтіп қалдың?
Қарға.
Айтайын, естір болсаң, енді сырды,
Топан боп жан-жануар бәрін қырды.
Арасы жер мен көктің сумен толып,
Алты ай, алты күндей толқып тұрды.
Кемесін Нұх пайғамбар тышқан тесті,
"Кім табар сол тесікті?"- деп кеңесті.
Тесікті жылан тауып кіріп алып,
Ауызына сол тесіктің бүке түсті.
Тесіктен су жібермей жатып алды,
Халайық кеме ішінде аман қалды.
"Берсін,-деп,- қалағаным, уәде бар"
- Деп, жылан еңбек сұрап, қолқа салды.
Бұл хабар жетіп қалды пайғамбарға,
Олардың сөздерінде жалған бар ма?
- Не тілесе, тілегін алсын!-дейді,
- Көңілінде қалағаны мал ма, жан ба?
Мұны естіп жыланға кірді хайла:
- Жалғанда ішпек, жемек жанға пайда.
Тәтті етті мақұлықтан қорек берсін,
Кәнеки, еті тәтті мақұлық қайда?
- Жарайды, бұйырайын, алсын!-дейді,
- Іздеуге оны біреу барсын!-дейді.
- Қиямет қайымғаша қорек болып,
Жыланға еті тәтті қалсын!-дейді.
Дүниеде жерік асым - жемтік, тамақ,
Алдымнан бәрі даяр табақ-табақ.
Тауықты кепіл қойып сенімдікке,
Кәнеки, кеттім ұшып далақ-далақ.
Қыдырсам, тартылған соң топан суы,
Қырылған мақұлықтың жасы, қуы.
Жарлығы пайғамбардың шықты есімнен,
Жемтіктің мастандырды мені буы.
Ойыма түссін қайдан маған қайту,
Есімнен шықты қайтып хабар айту.
Жемтікке қызыққаннан алысқа ұзап,
Күдірден асып кеттік арту-арту.
Тауыққа сонда мені:
- Шақыр!- депті,
- Қанат қағып сол келе жатыр,- депті.
- Ұша алмас осылайша бұл,-деп айтқыш,
- Қиямет қайымғаша ақыр!-депті.
"Шақыр" десе, қиқулап айғай салғап
Естісін кеткен қарға оны қайдан?
Тамам құсқа бір тауық кепіл болып,
Кепілінен жазылмай кентте қалған.
Қарғаның қайтатұғын мезгілі асты,
Қайдан қайтсын сол тастап жерік асты ?
- Сен тауып, сол қарғаны алып кел,- деп,
Жіберген:
- Ұшқыр!-ғой деп, қарлығашты.
Қарлығаш жетіп сонда маған келді,
Бірге еріп оқпақ, сона,-тамам келді.
- Тәтті екен ненің еті бұл жалғанда,
Білдің бе татып бәрін, қарғам?-дейді.
Жоқ қылған патша Құдай құстың сүтін,
Болады иманды құл тілге шетін.
Қарлығаш, қанша жанның таттым етін,
Тәтті екен,- деп мақтадым,-адам етін!
- Япырм-ау, тәтті ме екен адам?-дейді.
Жыланға болғаны матағам?!-дейді.
Білейін мен иісінен, қалай екен?
Иіскетші, ауызыңды аш та, маған!-дейді.
Сонда мен ауызымды ашып, тұрдым қарап,
Тілімді жұлып алды, ақты қанап.
Тілім жоқ енді сөйлер, сақау болдым,
Қарадым сасқанымнан алақ-алақ.
Оқпақ сонда:
- Айтамыз мұны!-дейді,
Тілінің түсер саған құны!-дейді.
Оқпақтың тілін жұлып, "ох!" дегізіп,
Сонаны ызылдатып қоя берді.
Таласа қарлығашпен мен де салдым,
Алдына Нух пайғамбар жетіп бардым.
Не ғып мұнша кешіктің?-деген шақта:
Қарқ-қарқ!-деп сөйлей алмай, сөйтіп қалдым.
Пайғамбар қарлығаштан сұрап қанған:
Сөйлемес қарға тіпті, ұялғаннан!
Жолда келе жатқанда маған айтты,
Шөлбақа тәтті екен,-деп,- барша жаннан".
Адамға қарлығаштың іші бұрды,
Жыланға шөлбақаны жем бұйырды.
Атар таң, шығар күн жоқ мен сорлыға,
Қайнатты сөйтіп маған қалың сорды.
-Ей, қарға, бейнетпенен күнің кешсін[6]
Тіліңді мұнан жаман тәңірі кессін!
Қиямет қайымғаша қарқылдап өт,
Әрқашан көкейіңді жемтік тессін!
- Қарлығаш мені шетке байлағаны,
Қатты екен пайғамбардың қарғағаны.
Ғұмырымда мирас қалды тұқымыма,
Қалың сор сонда мені айдағаны!
Мәшһүр-Жүсіп.
Бозбала, ғибрат алшы, мына сөзден,
Жастықта дүниені қой, иман ізден!
Қарғаша Құдайыңнан қалма ұялып,
Дүние-жемтік: жол табар мұнан безген.
Артыңда қалдырасың жиғанынды,
Құдай сүйер дүниені қиғаныңды.
Қарғаның тілін жұлған қарлығашша,
Ғазазіл ап кетпесін иманыңды!
Құдай-ау,әзәзілден бізді сақта,
Алдырма сол дұшпанға өлер шақта.
Мен емес, тілінді алған-өз сазайың,
Ступай, пошел, қарға, басқа жаққа!
Ты что, занимался ғапіл пенде,
Не принять ни как нельзя мінез сенде!
Кедейлерге кежегең кейін тартып,
Бай жұмсаса, жүгіру- сен де, мен де!
IV АҢЫЗ ХИКАЯТТАР
АДАМ АТА МЕН ШАЙТАН
Жаралған ең әуелі Адам ата,
Жайылған жанның бәрі- соған бота.
Хауа ана шайтан малғұн тілін алып,
Жұмақтан шықпады ма біржолата?!
Шын әмір келгенде жалғыз Хақтан,
Адам мен Хауа шықты ол жұмақтан.
Тағы да шайтан келді өш алмақ боп,
Жарандар, мықты болсаң, сонан сақтан!
Шайтанның баласы бар, аты- Ханнас,
Дұшпанға сенген адам қашан да оңбас!
Хауаға шайтан айтты:
-Тұра — тұрсын,
Аз ғана серік болып саған жолдас.
"Тұра тұрсын!"- деуменен торын жайған,
Көп бөгелмей сонан соң кеткен арман.
Бір жақтан Адам ата келе қалса,
Шайтанның баласы жүр болып хайуан.
-Бұл кім-деп- жаныңдағы?- сұрақ берді,
Мұның малғұн екенін көзі көрді.
- Хайуан- деп,- мойын бұрған бұл араға
- Адамға Хауа ана жауап берді.
Ханнасқа Адам ата қаһарланды:
- Бұл малғұн кімге жолдас болған мәңгі?!
Қасына жетіп барып қылышпенен
Қылады пәре-пәре ол шайтанды.
Бір жаққа кетісіменен пенде адам,
Жылт етіп келе қалды тағы шайтан.
Келген соң, баласы жоқ, көзі көрді,
Демеңдер: қауіп қайдан, пәле қайдан?!
- Балам жоқ қасыңдағы, көзім көрді,
- Ол қайда?- деп сұрап, көңіл бөлді.
Хауа айтты:
- Адам ата қаһарланып,
Қылышпен шапқаннан соң, содан өлді.
- Ханнас!-деп, сонда шайтан дыбыс қылды,
-Ләбек!-деп, өлген бала қайта тұрды.
- Хайуан! - деп, тағы мұнда қоймақ болды,
Тағы да ол малғұнды Құдай ұрды.
Хауа ана:
- Қалдырма!- деп , зарлық етті,
Тыңдамай зытып алып малғұн кетті.
Дағдарып осылайша тұрғанында,
Бір жақтан Адам ата келіп жетті.
Тағы да ол малғұнды көзі көрді,
Қылышын қолына алып, тағы төнді.
Малғұнның тірілуін қауіп етіп,
Төрт жаққа, өлтірді де, етін бөлді.
Шайтан кеп:
- Менің балам қайда? !-деді,
Хауа оған:
- Істің артын ойла!-деді.
- Қылышпен Адам ата бөлшектеді,
Сендерден бізге болмас пайда!- деді.
- Ханнас!- деп, шайтан қайта дыбыс берді,
Иа, ата, ләбек!- деп, малғұн тұрып келді.
Тағы да:
- Бала қалсын келгенімше,
- Деді де, шайтан малғұн сырғып берді.
Хауа айтты:
-Тілегің бір тынсын!-дейді,
- Бұл кәпір бала болмай құрысын!- дейді.
- Сен шықсаң, мен де кеткем ол жұмақтан,-
Деп шайтан малғұндықпен іркілмейді.
Жетіп кеп Адам ата қатуланды,
Хауаға қаһарланып қамшы салды.
Білсеңіз, ашуланып қатын ұрмақ
Мирас боп кейінгіге сонан қалды.
Тағыда қылышпенен қатты ұрады,
Қайнатып, қазанға сап, ас қылады.
Хайуанды енді қайта тұрғызбасқа,
Екеулеп оның етін жеп тынады.
Тағы да Адам жоқта шайтан келді,
- Қайда ол қасыңдағы балам?!- деді.
Хауа айтты:
- Енді қайта тұрмауы үшін,
Еті оның асқазанға барған!-деді.
Тағдырдан ешкім қашып құтыла алмас,
- Ханнас!-деп, шайтан тағы болды қалмас!
Хауаның қарынынан шығып дауыс:
- Әй, ата, мен мұндамын!- деді Ханнас.
Шайтан сонда:
- Жайғастың, балам!- дейді,
- Сен іштен, мен тыстан шалам!- дейді.
Адамды жан-жағынан біз азғырсақ,
Жанбай ма жаһаннамда олар?!- дейді.
- Байқатпай дүние кеңін - тарлығын да,
Қайткенде қамту үшін барлығын да,
Сонан бері шайтандар жайлап алған
Қан секілді адамның тамырында.
Мен айтсам, көзім жеткен шынды айтам,
Қан болып тамырыңда жүр-ау шайтан!
Тартарсың қияметте сен жазаны,
Малғұнның денедегі тілім алсаң!
Демеңдер: "Мәшһүр мінді таба берер!"
Алғандар шайтан тілін аза берер!
Алдымен арақ ішіп бұзылғанға,
Құдайым айрықша жаза берер!
Және айтқан біздер үшін пайғамбарым:
- Ауырса, арақ ішіп, сұрама халін!
Тәубе қылмай, дүниеден өтер болса,
Оқымаңдар жаназа намаздарын!
Кімде-кім: "Бұл арақты - десе-халал!"
Тап сол жан діннен шыққан кәпір болар!
"Төрт кітаптың төртеуіне аян!"- дейді,
Алғиза, билләһи, иа Зүлжалал!
ПАЙҒАМБАРДЫҢ НҰРЫ
Ғаламнан он сегіз мың әуел бұрын,
Жаратты пайғамбардың асыл нұрын.
"Әуелі мақұлық атта нұрым!"- деген,
Хақында дәлел болды хадис мұның.
Аспан, жер, ғаршы, күрсі, лауһи, калам,
Сыдыра мен жаннат, тозақ,- бәрі тамам.
Сол нұрдың тәпсілінен пайда болды-
Жаралған он сегіз мың күллі ғалам.
Адамды топырақтан қылды және (жана),
"Кіргіл!"-деп, пәрмен етті жанға Құда(Құдай).
-Қараңғы, қорқынышты жай екен!-деп,
Жан қорқып, кірмей тұрды қарап мұңа (бұған).
Расулдің нұр шарпын келді алып,
Адамның маңдайына қойды апарып.
Сонан (анден) соң хазірет Адам ағзаларын
Жан көрді бір мәртебе назар салып.
Тұрады расул нұры жауһар беріп,
Хош ұрды (жушы ұрды) махаббаты оны көріп.
Ағзаға бармақлыққа ғашығы кетіп,
Аузынан рухы, шарпы кірді келіп.
Адамға расул нұры харар алды,
Көпкеше көкірегінде тұрып қалды.
Алланың әуелдегі тағдырымен
Шиш нәби пайғамбарға ол нұр барды.
Сонан һәм перзентіне нақыл етіп,
Мұнан һәм жеті атаға келді өтіп.
Мұхаммед-Мұстафаның нұр шарпы
Ыдырыстың кемеріне тұрды жетіп.
Ыдырыстан мұжыр болып туды бала,
Расулдің нұр шарпы келді аңа (оған).
Ілгергі айтылғандай, үш атамен
Нух нәби пайғамбарға келді және (жана).
Сам атлы Нух нәбиден туды ұғлы (ұлы),
Орнына ол Мухаммед оны (аны) қылды.
Самнан соң расул нуры уш атамен
һут нәби кемеріне келіп тұрды.
һуттың перзентіне болды дахыл,
Сақтар-ды ыхтиятпен болмай ғапіл.
"Расулдің нур шарпы жеті атамен Келді,- деп,
Ибраһимге, қылды нақыл."
Ибраһим- Мұхаммедке ұлы баба,
Aт қосқан: "Хал пілім"-деп Алла аңа (оған).
Ұлық ағзам мәртебесін несіп етіп,
Фазылымен сахаба һәм берді және.
Бибі һажар, бибі Сара қатыны ерді,
Сарадан хазірет Ысқақ дүниеге келді.
Смағұл бибі һажардан дүниеге келіп,
Халелден расул нұры оған келді.
Ысқақтан көп пайғамбар туып өтті,
Қауымына баршасы һәм жол көрсетті.
Уақытына әр [не] түрлі жұмыс қылып,
Бәрі һәм бұл дүниеден өтіп кетті.
Жалғыз-ақ Смағұлдан расул келді,
Мүбарак бір аттары (атлары) Ахмет еді.
Екі мың және алпыс жыл екі арасы
Ортада жиырма бес ата өтті де енді.
Айтпаққа мүмкін емес мен аттарын,
Білдірсем, ұзақ болып кетер бәрін.
Смағұл перзентінің әулетінен
Бірінің Ғабділманап қойды атын.
Манаптан екі бала туды бірден,
Жабысып арқалары еді ілінген.
Ажырамай бірігіп тұрар еді,
Тұрсын ғып, таңданады мұны көрген.
Ажырасып кете алмады, өз[і] бөлініп,
Ойланды халықтың бәрі қанша көріп.
Басқамен ажыратпаққа шара болмай,
Ажыратты қылыш бірлан жүдә келіп.
Сол уақтың ақылы артық даналары,
Ойланып, парасатпен айтты бәрі:
-Бұлардың қылыш түсті арасына,
Жай жүрмес, жақын болып, балалары!
Таласып хүкіметке дұшпан болар,
Уақытында неше түрлі істер болар.
Сап түзеп, бір-бірімен ұрыс қылып,
Хисапсыз екі жақтан адам өлер (олар).
Шын болып даналардың бұл айтқаны,
Дұшпандық, әулетінің, қылды бәрі.
Таласып патшалыққа көп ұрысты,
Уақытында Мағауия, хазірет Ғалы.
Хасенді Жазит қамап Кербалада,
Шаһитлік дәрежесін жеткізді аңа.
Имамның һаураждан тәнін жоқтап,
Қаншама Әбумүсілім қырды және.
Бір кітап бұл сөзінің әрбірлері,
Жазғанмен бір нұсқаға, сыймас бәрі.
Әуелгі пайғамбардың уақиғасын,
Айтайын баян қылып, құйып, әні (әне)!
- Манаптан екі ұғлы-дедім-туды,
Олардың Уми, һәшім атын қойды.
һәшімнің кемерінен Қадір құда Тудырды
Ғабділмүталлап атлы ұлды.
Ғарап атлы ұл туды Үмиядан,
Білсеңіз, оның ұғлы- Әбусапиан.
Әбусапианнан- Мағауия, онан- Жазит,
Ахуалын Мүталлаптың айтайын мен.
Мүталлап- парасатты, болды дана,
Тапсырды Байтолланың кілтін аңа.
Алланың беруімен Мүталлаптан
Он ұғлы пайда болып, туды бала.
Синарда баршасының аттары бар:
Зағыфар, Хахіл, Нарсы, Мақым, Зарар.
һәм және Әбутәліп, Әбулаһап,
Хамза, Ғаббас, Ғабдолла- деп айтады-лар.
Ғабдолла сұлу еді, артық түрі,
Бар еді мандайында расул нұры.
"Ақырғы пайғамбардың атасы"-деп,
Жаһитлар атар еді, танып мұны.
Ғабдолла Әмина атты қатын алды,
Ибраһим мәтиімен некеленді (некахланды).
Әуелгі жолыққанда, Ғабдолладан
Расулдің Әминаға нұры барды.
Алты айда Ғабдоллаға ажал жетті,
Пайғамбар тумай тұрып өтіп кетті.
Бір Құдай Мұхаммедтей сүйер досын
Қарнында анасының жетім етті.
Тоғыз ай, он күн және болды тамам,
Тумаққа уақыты жетті, қайырланам.
Төредей еш мехнат шекпеген соң,
Білмеді хабарланып ешбір адам.
Сол уақта пайда болды көп ғаламат,
Шарда бәрін бірдей айтады жат.
Екінші ракінсінің әуеліне
Қарасын білер уәлилер- адамзат.
ӨЛЕҢМЕН БЕРІЛГЕН АЯТ
Жер де, көк те сенсің, Қадір,
Әр мүжүдке өзің әзір.
Пенделерге өзің нәзір
Сұбхан Алла — сенен медет!
Су, топырақтан бейне (пенде) қылған,
Барша Мәлік сәжде қылған.
Басын (бәсін) малғұн Ғұд қылған
- Адам, Хауа, сенен медет!
Адам, Хауа қажет еткен,
Шешесін де бейне еткен.
Пайғамбарға сәруар еткен,
Шиш нәби, сенен медет!
Ажал жетпей, жанын берген,
Пәрмен болмай, езі өлген.
Жұмақ ішіне тірі кірген,
Хазірет Ыдырыс, сенен медет!
Бір дарақтан кеме қылған,
Түпіліден топан қылған,
Мұрдарларны һалак қылған,
Нух пайғамбар, сенен медет!
Дария ішінде балық жұтқан,
Қарын ішін(де) отан қылған.
Қырық күннен соң қайта шыққан,
Иүніс нәби, сенен медет!
Ғаділдерді һалак еткен, Ио...кірмеген,
Сыртсыр білан һалак қылған, һуд пайғамбар, сенен медет!
Намұрд кәпір[ді] отқа атқан,
Мынжық илан дарға тұтқан,
От ішінде бостан болған,
Халилла, сенен медет!
Қадамжайы шат болған,
Ол һыжыраға маһи болған.
Шыбын жанын құрбан қылған,
Иа, Смағұл, сенен медет!
Жүз отызда бейне (біна) болған,
Ол Сараға дәрмен болған,
Рум-раһбар болған
Хазірет Ысқақ, сенен медет!
Ибраһимге жігер болған,
Быдғыдке һади болған,
Жер астына бір һәм болған,
Лұт пайғамбар, сенен медет!
Күндіз-түнде зар еңіреген,
Жылай-жылай көзі қарған,
Нүсіп ұғлын құрбан қылған,
Хазірет Жақып, сенен медет!
Он ағасы дұшпан болған,
Өтірік илан ғауға қылған,
Мысыр ішінде патша болған,
Нүсіп нәби, сенен медет!
Шам сахарада мехнат көрген, ;
Әр мехнатқа разы болған,
Атшыларға сабыр қылған,
Хазірет Жүніс (Иүніс), сенен медет!
Мұса кәйім қойын күткен,
Әуел ақыр әмірін тұтқан
Кәпірлерді һалак еткен,
Иа, Шұғайып, сенен медет!
Неше түрлі зарлық көрген,
Ферғауынды һалақ еткен.
Шам сахарада Торға шыққан,
Хазірет Мұса, сенен медет!
Темірланы муми еткен, .... хайла еткен,
Сүлейменге әмір еткен,
Хазірет Дәуіт, сенен медет!
Неше ханға патша болған,
Таһыт бірлан аспанға ұшқан,
Былқыс деген хорды құшқан,
Шаһи Сүлеймен, сенен медет!
Кәпір дінін батыл қылған,
Тас ішінде мекен қылған,
Асхап каһын, сенен медет!
Дарыхты ишра зәкір қылған,
Патшаларына ада (ара) қойған,
Хақ жолына жанын берген,
Иа, Зікірия, сенен медет!
Кеш те күндіз еш тынбаған,
Үмбет үшін көзі кіриан,
Жылай-жылай еш тынбаған,
Иа, Мұстафа, сенен медет!
Дін исламға бұрын кірген,
Мұхаммедке жүріп ерген,
Хабиб Хаққа қызын берген,
Әбубәкір, сенен медет!
һәмма пұтны сындырған,
Кәпірлерге қылыш ұрған,
Дін жолына махкам ашқан,
Хазірет Ғұмар, сенен медет!
Мұхаммедке қызмет еткен,
Ғалымларды бінла (бейне) қылған.
Хан Манын құрбан еткен,
Хазірет Ғұшман, сенен медет!
Құлларына қылыш алған,
Кәпірлерге қырғын салған,
Жердің жүзін,- бәрін алған,
Шері-Құда, сенен медет!
Фатимаға қанат болған,
Муминларға медет болған,
Кербалада шаһит болған, Хасен,
Хұсайын, сенен медет!
Дін жолын ол түзеткен,
Хақ зікірін берік тұтқан,
Халайыққа жол көрсеткен,
Ғұшаллағзам, сенен медет!
Хақ дүр оның жолдары,
Муминлардың раһбары,
Хақ Мұхаммед үмбеті, Имам Ағзам, сенен медет!
Кәміл дүр сенің пірлерің,
Барша білер (білүр) сырларын,
Түркістан-дүр жерлерің,
Хазірет Сұлтан, сенен медет!
ХОР ҚЫЗДАРЫНЫҢ ХИКАЯСЫ
Пейіште тобы (тоуба) ағашы, жапырағы [иапырағы]
зор,
Жарығы (иарығы) күннен раушан, баршасы- нұр!
Болғанда түбі аспанда, басы-төмен,
Иіліп жерге қарай салбырап тұр.
Мысалы күн секілді көрінісі,
Саны жоқ, балдан тәтті (тәтлі), көп жемісі.
Салбырап аспан көктен мәуеленіп,
Сонымен сегіз пейіш толған іші.
Үн тартар шулап ағаш түрлі күйін,
Сипатын тамамдауға жетпес зейін.
Түрлі дәм жемісінде бар-ды ләззат,
Пейіштің тамамлаған түгел[ 1 ] үйін.
Торғыннан атлас пенен бар-ды төсек,
Оларды мумин құлға[2] қойған төсеп.
Зейнетлі түрлі гауһар алтын тахыт,-
Олардың көптігіне жетпейді есеп.
Хор қызы сол уақытта[3] ғанбар шашы,
Иілген жаңа туған айдай қасы.
Шеберлеп саф алтыннан ұста соққан,
Түймедей домаланған [4] гауһар басы.
Көзінің қаралығы қарақаттай,
Сөзі бар ақ қағазға[5] жазған хаттай.
Көзіндей құралайдың ойнақтатып,
Арман не соны құшқан адамзатта-ай?!
Болғанда тілі інжу, төсі-маржан,
Еті аппақ қара жерге жауған қардан.
Ғұнша ерін, сұлу иек, пісте мұрын[6],
Қалмайды жүзін көрген пендеде арман!
Жарқ етіп шыққан күндей қабақтары,
Мақтадай аялаған тамақтары.
Алмадай екі беті үзіліп тұр,
Үзілген қызыл гүлдей сағақтары.
Гүл жүзді (жүзлі), шырын сөзді, бал сілекей,
Аяғын келер басып некей-некей.
Алмадай беттерінен сүйгеніңде,
Суырылар тілмен қабат сол көмекей!
Сипаты тура әліфтей, талдай бойлы,
Мінезі бекмүләйім гүзалхойлы.
Сүттен-ақ, судан таза, таһаратты,
Сөйлесе, бал тамады, ақыл ойлы.
Ерітер тәттілігі балдай ерні,
Балқытар басқанымен қара жерді.
Наз қылып еркеленіп түрлі жайда,
Құбылар [7] бір сағатта жетпіс түрлі.
Бильярд шашбауына таққан теңге,
Түк болмас қас пен кірпік шаштан өзге.
Сағымдай көтеріліп, сәулеленіп,
Кіреді бір сағатта әр түрлі өңге.
Хор қызын құшқан адам кенелгендей,
Әркім-ақ іздеп соны жөнелгендей.
Келбетін көрген шақта қызыққаннан,
Бір қасық сумен жұтып жібергендей!
Аспайды ай сәулесі қабағынан,
Қызыл гүл ұялады сағағынан.
Ішкені алқымынан[8] белгілі боп,
Көрінер жұтқан[9] асы тамағынан.
Кигені жетпіс қабат холла болар,
Қыз қалпы айнымастан[10] күнде болар.
Болмаса Хақ жаратқан хор қызында,
Бұл сипат онан басқа[11] кімде болар?!
Не кемдік бар болған соң ұжмақта жай,
Жаратқан осылайша Жаббар Құдай.
Холладан жетпіс қабат білінеді,
Жыландай ширатылып жіліктен май.
Мәжіліс көңілді ашар гүлстандай,
Болғанда өзі мұндай, жүріс қандай?!
Сол салып алақанға жүрсең-дағы,
Білінбес ауырлығы бір мысқалдай[12].
Салайық сөйлеп-сөйлеп сөзді шынға,
Қой-дағы өтірікті, ұмтыл шынға!
Бір жерге сөз аяғын әкеп қойған,
Айтайын әңгіме сөз, сізлер тыңда[13]!
Бір емес, екеу емес, көп айтыпты,
Әңгіме еститұғын көп айтыпты,
"Ләззаттың жалғандағы тұрған жері
Нәрседе үш-ақ түрлі!"- деп айтыпты[14|.
Әуелі жақсы болсын жатар орын,
Түзеп бақ үй-жайыңды күні бұрын!
Хош һауа, жақсы тұрар ләззатлы үй,
Адамның арттырады ақыл-нұрын.
Екінші жақсы болсын ішер асың,
Ұмтылып шауып тұрсын ықыласың.
Бір жанды күтпегенде не қыласың,
Бар ма еді өз жаныңа сол өз қасың?!
Естумен қанып мейірің, тойдың-дағы,
Бастадың, неге қайта қойдың-дағы?!
Ләззаттың жалғандағы тұрған жері-
Қатының жақсы болсын қойнындағы.
Жай десең, сегіз ұжмақ бар-ды пейіш,
Тәтлі десең, онда бар түрлі жеміс.
Сұлу десең, хор қызы және даяр,
Табылар тамам ләззат бір жерден-үш.
Қара көз ақ жүзіне жарасқаны,
Бірінен керек қылмас ол басқаны.
Бір кісінің басына жүз хор қызы,
Бірінен соң бірінің таласқаны.
Ерінбейсің, жалығып шаршамайсың,
Бір қалыпта тұрасың, болмай кәрі.
Болады сонда жасың отыз үште,
Өзіңмен қатын құрдас-қыз он бесте.
Тәрік қып бұ дүниені кетер едің,
Уа, дариға, соның бірі кірсе түске!
Өлең бар, күй тартатын домбыра жоқ,
Басында әр қыздардың алтыннан шоқ.
Қор қызы екеу-екеу әнге салып,
Сайрайды сандуғаш пен бұлбұлдай боп.
Сады әр түрлі әнге қылып сауық,
Осымен жұбансын деп ол бір ауық.
Күй тартып тоқсан екі түрлендіріп,
Қаларсың елтіп сонда естен ауып.
Тартылар тағам болып, даяр пісіп,
Алдыңа даяр келер құстар ұшып.
Оқиды хор хызлары әңгіме қып,
Көрдіңіз Мэриям ана, сүре Жүсіп.
Болады күнде жас қыз кәрі қатын,
Пейіш",- деп сонан қойған оның атын.
Ғайша анам пайғамбардан сұрайды екен:
"Онда да бола ма,-деп,-ауыратын?"
Есітіп Ғайша анамыз күлімдейді,
Айтуға пайғамбарым ерінбейді.
Күнде қыз болғанымен, мұндағыдай,
Ауырып еш нәрсесі білінбейді.
Ғайша анам пайғамбарға наз етіпті,
Бұл сөзді құлағымен есітіпті.
Жас жасап, ғұмыр сүріп бұл дүниеден,
Іспенен, естуменен бұл кетіпті.
Мен өзім өлең іздеп, жүдеп аздым,
Өлең түбін шеше алмай күнде қаздым.
Ойланып өз бетіммен жазғаным жоқ,
Кітаптан: "Мұхаммедия" — көріп жаздым.
Кеңесі жазушының осылайша,
Жігіттер, бұлқынып өт асау тайша!
Жігітлер, бұ дүниеден желіп өткіл,
Жүрмегіл әр уақытта тіпті жайша!
[Сара]ңның сараңы барып тұрған,
Бола ма онан жаман [Құдай] ұрған?! "
[Адамның] жомартлығы- осы депті:
-[Өлі]ге құран оқып дұға қылған!"
Ораза туралы
Әуелі Адам пайғамбарды Хақ жаратты,
Бір осы топырақтан тән жаратты.
Жан беріп, иман мірөз етті,
Біздерге руза тұтпақ сонан қапты.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Нұх пайғамбар құмына дұға қылған,
Ерінің жүз баршасы суға толған.
Сол суда көп кәпірлер һүник болған.
Пайғамбар өз құмына кеме қылған,
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Мұса ерді де ісі илан болған,
Со қырғында Тәңірге ғарыз қылған.
Махшар күні дидарын ғата қылған,
Бұ сөзден жақсы адам ғибрат алған.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Жақып нәби ахзан (хазан) үтір шала болған,
Жетпіс ел парыз анттан жұда болған.
Жүсіпті ағалары құл деп сатқан,
Он екі жыл зынданда сабыр қылған.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Ол Салых пайғамбар дұға қылған,
Қарa тастан боталы түйе туған.
Әуелі дүние деген пірлер һалақ қылған.
Ботасы боздай-боздай тасқа кірген.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Ол Мұса пайғамбар жиһан кезген,
Дұғасы Хақ қасында қабыл болған.
Дұға бірлан өлікке жан берілген,
Төртінші қат аспанда мекен тұтқан.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Дәуіт ер-ді тамырды мүмдәк қылған,
Дюб ер-ді өр ішінде сабыр қылған.
Ар жағы (иағы), бұ жағынан сан нұр қонған,
Сонда да намазды еш қоймаған.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Ол Ыдырыс пайғамбар көкке шыққан,
Аспанда ғазірейіл жанын алған.
Жаны оның тәніне дыха кірген,
Осы күнде жұмақтан орын алған.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Сүлеймен тахты бірлан көкке ұшқан,
Ибраһим қонақ табылса, қарсы алған.
Смағүл хақ жолында құрбан болған,
Біздерге құрбан шалмақ сонан қалған.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Кәпірлер Зікірияға арт (арс) тартқан,
Жүністі су ішінде балық жұтқан.
Хызыр Ілияс бұ дүниеде тыр жортқан,
Кәріп-кәсерге қайыр, жәрдем қылған.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
һуд қу Мекаил менен һалақ қылған,
Лұт құмын таспенен һынық қылған.
Әулие қайсысы, пайғамбар дүр,
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан
Ухи да нәбиолла Ыехақ пенен,
Хикаядан кедейлік мұрат қалған.
Жержісін нәби жеті өліп, алты тірілген,
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Бір қомды дінге үндеген Шимғұн деген,
Кәпірлер Шимғұнға иланбаған (инанбаған).
Жебірейіл Аихансалла һалак қылған,
Тозағың кәпірлерге орын болған.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Ол расул кәпірлерге ғазат қылған,
Бұ жаһан әмірін тұтқан қапыз болған.
Бұ пікір пайғамбарға тымра болған,
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Мұхаммед үмбетлері ердің рағы,
Хасен, Хусайын уғлының рағы.
Ғалы атты Алланың арыстаны
Күркіресе, иар өлер, ер-ді ,кәпір заһары,
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Күндерден күн жақсы, ғад күні,
Түгел [жазыл]ған төртінші қыдыр түні.
Үнлерде не үн шығар - құран үні,
Жақсылар, құлақ салып, тыңда мұны!
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Алланың арысланы Ғалы заһары
Күркіресе, бар лур ердің пірі.
Үмбетлерім тұту ғалым фахыры
Білетін тұтса керек үмбетлері!
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Мұхаммед-Мұстафаның дүр данасы,
Бибі Фатима - пайғамбардың қыз баласы.
Емсен бірлан Хұсайын ұғланлары
Шаһид болған Кербалада екі лансы.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Пайғамбар Мединеде жатып тұрар,
Қолына гауһар шарап алып тұрар.
"Үмбетлерім келе ме?!"- деп, бағып тұрар,
Таңда шапақты ұтып тұрар!
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Сабыры тамам бір ұжмақ, екі орын бар,
Жақсы адамлар ұжмақ тұрып, сабыр [қылар].
Жамандар жаһаннамнан орын табар,
Кәпірлер- тамұқта мәңгі қалар.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Аспанда әр бұлбұл өз көгін жүзер,
Жердегі әр шөплер ернін безер.
Ораза тұтпағаннан Тәңірім безер,
- Хабби үшін ұжмақтан орын түзер.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Бір орынның сауабы көкте болар,
Пітір берсең, сауабы һәм артылар!
Қайыры жоқ сараңдар сауаптан - қүр қалар
Інжілдер ұжмаққа кірмей мақрум қалар,
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Әуел хабарың сұрар: - Өлдің бе?-деп,
- Менің мол екенімді білдің бе?!-деп,
Өлместей боп жүруші ең, көрдің бе ? !-деп.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан I
- Менің атым сұрасаң, ғазап!-дейді,
- Бейшара адам, келдің бе жазып?-дейді..
- Жауабыңды берейін, жалғыз- дейді,
- Қоржыныңда қанша бар азық?!- дейді.
Мухаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Ораза тұтпағаны - құлға айналар,
Тамұғының ортасына баптанғандар,
Түрлі-түрлі ғазап қинағанлар,
Әр жерінде илан хиан жаппағанлар,
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Тұтқан соң оразаны пітір бергіл,
Берейін жалған етпей, тұғыры жүргіл.
Бұрынғы кінәлардан тәубе қылғыл,
Жамағат, құлақ салып мұны білгіл!
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Інжілдің оразамен саудасы жоқ,
Пітірсіз оразаның пайдасы жоқ.
[Зекет] бер, бермесеңіз, бір нық мим жоқ,
Ораза муминларының көңіліне тоқ.
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
Меккеде беруі бар мың дәреже,
Құлдары ішіндегі әрбір қожа.
Дәулетіңіз ридасы ертелі-кеш құлақ салып,
Тыңлай гөр-ай байыбын!
Мұхаммед үмбетіне иашһүр рамазан!
ҒАЛЫНЫҢ ТАҒЫЛЫМЫ
Азырақ мен сөйлейін Ғалы ерден,
Бата алған пайғамбардан-абзал шерден
Бір күні серуенге шығып жүріп,
Сайран ғып дүниенің көбін көрген.
Сол беттен тағы жүрді күнбатысқа,
Кетіпті Мединеден тіпті алысқа.
Бір жалғыз ақсақалға кез келіпті,
Тырмысқан қолы жетпей бір талысқа.
Бұйдадан бір өгізді жетелеген,
"Босанса, өгіз қашып кетед!"- деген.
Айдаса, өгіз жүрмес талыс жаққа,
Дүлділмен Ғалы келді секектеген.
Сәлем берді ер Ғалы келіп қалып,
Жалт қарады ақсақал сәлем алып.
- Өгізді ұр!- деп, ақсақал сұраған соң,
Жіберді шаһимардан салып-салып.
Ұрғаны білінбеді титтей шағып,
Елемей өгіз тұрды, құлақ қағып.
- Япырмай, не еткен нашар бала едің?!-
Ақсақал сөз айтады оған налып.
-Мінейін өгізіме өзім барып,
Жіберші ол талысты маған алып!
Арыстан:
- Жарайды!-деп, мына сөзге,
Көтермек ат үстінен іліп алып.
Мынау іс болды ғажап арыстанға,
Ала алмай сол арада қалды таңға!
Жаһанда қамал бұзып жүрсе-дағы,
Қалды ғой алақандай талыстан да.
Еш пенде жыға алмаған арыстанды,
Ғалы ер мынау іске намыстанды.
Бар күшімен аямай тартқанында,
Дүлділі жерге кіріп жатып алды.
Ақсақал өгізіне мініп келді, Жіберді:
-Былай тұр!-деп, Ғалы ерді.
Найзамен іліп алып, олталысты,
Күнбатысқа бетімен жүріп берді.
Ғалының бұл жұмыстан беті қайтты,
Құдайға сасқанынан, нәзір айтты.
Айтуға бабасына бастан-аяқ,
Сол жерде Мединеге түзу қайтты.
Мынау іс Ғалы ерге жаман батты,
Айтуға бабасына келе жатты.
Аш-арық ақсақалға душар болып,
Тоқтатып дүлділінің басын тартты.
Бейнеттің неше түрлі дәмі батқан,
- Сусын!- деп, зарланумен келе жатқан.
Қараса, оң жағында бір шар аяқ тұр,
Су-тұзды тағам бар толып жатқан.
Аш-арық келе жатыр қадам басып,
Бұралып, өле жаздап, қаны қашып.
Кез келіп өлексеге құрттап кеткен,
Құмартып жей бастады асып-сасып.
Тамақты неше жақсы жемей барып,
Асайды өлексені боқтан сасық.
Мұны да бабасына айтайын деп,
Жөнелді Ғалы арыстан қапаланып.
Артқыға осылайша сез болыпты,
Қаншық ит көп ұзатпай кез болыпты.
Күшігі ішіндегі тумай үрген,
Шабаңыз, міне, осындай іс керіпті.
Тағы да мынау істен пікір алып,
Айтпаққа бабасына тура барып.
Жол үстінен бір жылан көрді-дағы,
Тоқтады, қамшыменен тартып қалып.
Жылан сонда қамшыға ілігеді,
Ер Ғалы түсірем деп сілкіледі.
Сілкісе де, соқса да, өрлей берді,
Ақырында келіп қапты бүлдіргені.
Жыланды қамшыменен лақтырады,
Бойлары тітіркеніп сап тұрады.
Жаһанда сансыз қамал бұзса-дағы,
Жүрегі осы сапар абдырады.
Көреді мұнан кейін қара бура,
Бастырмай арыстанды-ай тұпа-тура.
Тағат қып, заһарына шыдай алмай,
Қашады дүлдүл атын ұра-ұра!
Састырды осылайша Ғалы ерді,
Құтылып, Мединеге келіп кірді.
Сол бетте бабасына келді-дағы,
Көргенін бастан-аяқ сөйлей берді.
Пайғамбар мұны естіп, жайланған соң,
Жиналған кеп халықтар таң қалған соң.
Шешуін Ғалы ерге былай деді:
- Шырағым, астамшылық ойлағансың!
Ойласаң, менменшілік-Тәңірім қасы:
"Кез келсе маған,- дедің - жер тұтқасы,
Төңкеріп дүниені жіберер ем,
Қаңбақтай болар маған бар нұсқасы!"
Тосқызған мұндай іспен Хақ тағалам,
Ақсақал-көк өгізді Хызыр бабаң!
Ол талыс - дүниенің төрттен бірі,
Жетпеді көтеруге сенің шамаң!
Екінші-ол қайыршы-ақсақал шал,
Қолында қанша халал болады мал.
Ішіп-жемей, өзінен қызғаныш қып,
Ұрлыққа қиянат пен ұста болар.
Үмбетім сондай болар - ақыр заман,
Шошқадай боқ асайды, ол жеп харам.
Солардың қайғысынан ұйқым келмес,
Иллаһи, ғасылыңа ал, Хақ тағалам!
Үшінші- ол көрінген бала болар,
Замана жыл-жыл сайын сұм боп солар.
Ақырғы үмбетімнің балалары,
Ананың құрсағынан туа шулар!
Төртінші - заман ақыр қатындары,
Болмайды беттерінде титтей ары.
Жыландай тиген сайын, қарсы өрлеп,
Түнерген бұлтты түндей ашулары.
Бесінші - үйде жатып, ой ойладың,
Ісіне ғазірейілдің таңырқадың!
Күші асып ала ма екен, иа, рұқсатпен,
Дүниеден тегіс жойған барша жанның?!
Күштесе, күші менен асар ма еді,
Тең келсем, ғазірейіл де сасар ма еді?!
Күнәһлы жалғыз Алла қылмас болса,
Соғыссам, батыр-екең қашар ма еді?!
Заһарын бура қылып, жіберген Хақ,
Қандайын ғазірейілдің көрмедің нақ!
Ғибрат үшін Алланың көрсеткені-
Құдай-бір, Құран-шын, пайғамбар-ақ.
Бұл сапар-көп сапардан қайырлы жол,
Ақылды, ойлағанға ғибраты мол.
Адамның баласына үлгі үшін,
Алланың саған-дағы көрсеткені- ол!
Дінді тап, білімді тап, дүниені-тап,
Білгенін айтып жатыр тіл менен жақ!
Бір қалмай, артымызда, бара жатыр,
Болдық қой жайылатын хайуандай-ақ!
Пайғамбардың ақтық үні
Азырақ икрам алып, көзі ілінді,
Аһылбайт баршасы һәм жай отырды.
Сол уақытта Қадір құда құдіретімен
Ғазірейіл періштеге әмір қылды:
-Достыма сәлемімді айтқыл барып,
Кіргейсің хұжырасына рұқсат алып.
Құп алса рух шарпын хафіз айла,
Болмаса дегеніме, келгіл қайтып!
Ғазірейіл пәрменменен көктен енді,
Мың мәлік зейнетленген қасына ерді.
Бір кәріп суретінде есікке кеп:
- Кірмекке бола ма?!- деп әуез берді.
Ғайша айтты:
- Жауап бер!- деп, Фатимаға,
Фатима іште тұрып, айтты аңа (оған):
- Азырақ тыста тұрып, сабыр етіңіз,
Бұл уақта пайғамбарда жоқ тұр шама!
Және айтты ызғар етіп:
- Кіремін!- деп,
Ілгергі сөзін айтты Фатима кеп.
Үшінші қатты әуезбен айтқанында,
Баршасы аһыл баптың тітіреді көп
Оянды ұйқысынан расул-құда,
- Қалай-деп сауал етті,- себеп мұнда?!
Фатима расулге айтты:
-Араб келіп, Есіктен: "Кіремін!"-деп, қылар нада!
Оларға жауап беріп, айтты расул: -
Сіз көрген араб емес, біліңіз бұл!
Пенденің ағзасынан жанды алатын,
Ғазірейіл Мәлік- ашмут періште ол!
Фатима пайғамбардан мұны естіп,
Қайғырды қапалығы хадден өтіп.
- Мәдине харап болдың,- деп айтса дүр,
Басына қолын қойып әуез етіп.
Пайғамбар Фатиманың қолын алды,
Өзінің көкірегіне әкеп салды.
Онан соң несібесінен нышан болмай,
Көпке шабыс һош болып талып қалды.
Коңіліне тұрғанлардың қиял жетті:
"Дүниеден,- деп ойлады,- мағар өтті!"
Расулдің құлағына аузын [қойып]:
Фатима: "Жан ата!"-деп, әуез етті.
Бермеді расул құда жауап әр кез, Және де:
-Атбыта!-деп, жығылды тез.
- Жолыңа жаным құрбан, кезіңді ашып,
Бір мәрте бата зар сал!- деп, айтылар сөз.
Пайғамбар бұл сөзді айтты көзін ашып:
- Ей, перзент, кеп жылама, жасың шағып.
Баршыдағы періштенің баршасы һәм
Сөзіңе тағат қылмай, тұр жыласып.
Насихат:
- Жылама!-деп, айтылар кеп!
Көз жасын сүртер еді қолымен кеп.
- Артымнан, мен келген соң, айтқыл!-деді,
- Анарше уайыниа алтиер ражию!-деп.
Онан соң расул көзін жұмды және,
Жығылды аһыл байтының бәрі һама.
- Фарбата.һ кәріп болған, жан атам!-деп,
Фатима хадаен артық қылды нала.
Пайғамбар Фатимаға:
- Мұны - деді,
- Атаңның пақыр ғұмыры дүниеде еді.
Бұл дүние бес бақыстан өткеннен соң,
Мехнаттан халас етер аңса мені!
Өсиет, талап қылып Ғайша келді,
Ілгергі айтқанындай жауап берді:
-Пайғамбар азубының бәріне һәм,
Ғайшаға есиетіндей айтар еді.
Пайғамбар бұл сөзді айтты Фатимаға:
Ұлымды:Хасен, Хұсайын келтір маңа[маған
Жүзіне Хасен жүзін қойып тұрып,
Хұсайынды көкірегіне басты және.
Қолымен екеуінің сүртіп көзін,
Қаншама мейірбанлық айтты сөзін.
Ғалыны онан кейін алдына алып,
Иығына тік отырды сүйеп өзін.
Деп айтты:
-Ай, Ғалы, сен бол хабардар,
Мойнымда пәлен жаһут хақысы бар!
Әскерге жаратпаққа алып едім,
Бергейсің ада қылып оны занһар.
Хауыз кәусар кенеріне барғанда мен,
Жолығатын үмбетімнің әуелі - сен.
Өзіңе неше түрлі қайғы салар
Дұшпан боп көп мұсылман кейін!-деген.
Әр түрлі жәбір көрсең, сабыр айла,
Тағат қыл, ақыреттің қамын ойла!
Дүниенің хакімлік пен шатлығынан
Пендеге бір зәредей болмас пайда!
Өзінің құлдары мен шораларын,
Тапсырды Мартазаға оның (аның) бәрін:
- Тамақтан жә киімнен кем болмасын,
Ескеріп, тұрғыл-деді-көріп халін!
Көп еді пайғамбарда шора мен құл,
Ғазадан келген еді асылгері бұл.
Өзінің кесел болған уақытында
Қырық құлын азат қылды Хақ расул.
Онан соң пайғамбардың келмей халі,
Кеңінен өзгеріліп кетті бәрі.
Қайтадан өзінің мүбәрәк төсегіне
Жатқызды Ғаббас пенен хазірет Ғалы.
Расулдің өлімі
Ғазірейіл сәлем берді ішке кіріп,
Пайғамбар ғалік алды оны (аны) көріп.
Деп айтты:
- Иа, Мұхаммед, рұқсат берсең,
Рухыңды хапіз (хасіз) етпекке тұрмын келіп.
Хал тілмен Расул айтты:
-Жә, ғазірейіл,
Рухымды алмақлықтан сен сабыр қыл!
Жебірейіл қарыстасым (періштесі) қайда кетті,
Қасыма неге келмес уақытында бұл?!
Ғазірейіл әуез қылып айтты және:
- Мәліктің есебіндегі бәрі һама (нама).
Жебірейіл ортасында мәтім тұтып,
Жыласып (жығласып) аза (ғаза)қылып тұрғыл саңа
(саған)!
Жебірейіл сол мезгілде көктен еніп,
Алдында әзір (хазір) болды, сәлем беріп.
Пайғамбар Жебірейілден сауал қылды:
- Әкелдің не хош хабар Хақтан келіп?
Жебірейіл Расулға айтты:
- Қайырланам (хайырланам):
- Әкелдім мархабатлық сізге сәлем!
Жаннатты еіздің үшін даярлады,
Бекітті жаһаннамның бәрін тамам.
Зор (қор) ғылыман есебіндегі періштенің,
Бір Құдай санастырып қойды бәрін:
- Расулдің рухшарпы (шарсы) келеді!-деді,
Жолыңнан тізер дүр баршасы оның.
Деп айтты Расул:
- Құдая, Жебірейіл,
Хош болмас менің көңілім мұныңмен, біл!
Бұл күнде ғаміл көңілім харсант болып,
Артықша сүйінгендей, бір хабар қыл!
Жебірейіл пайғамбарға айтты мұны:
- Әуелі сіз тұрасыз махшар күні.
Үмбетін шапағат қып алмақлықты,
Бір Құдай сізге берді әуелгіні.
Пайғамбар Жебірейілге айтты және (жап.)
Мұнан һәм артық етіп іс (біті) қыл маңа
Жебірейіл Расулге айтты: - Жасару бар,
Харсантлық бір хош хабар айтты саңа (саған),
Кіресіз жаннат ішіне әуелі сіз,
Нәбилер сізден бұрын кірмес әр кез.
Ілгергі үмбетлердің баршасынан
Жаннатқа үмбетлерің кіреді тез.
Пайғамбар айтты Жебірейілге:
- Ай, Бірадар,
Мекені жақсы құлдың жаннат тұрар.
Күнәкар ғасы жайы үмбетімнің
Ахуалы нешікболар асла (істе) аз һәр?!
Жебірейіл мекеніне қайтты, жатып,
Алланың дәргаһына айтты барып:
Достыңа сәлеміңді айтып едім,
Қайталанбас көңілі әр кез харсантланып.
Күнәсын тілеу еді үмбетінің,
Жауабын қайтарайын, не деп мұның?!
Алла айтты:
- Ғасыр үмбет тәубе қылса,
Ілгергі өлмегінен бір жыл бұрын.
Ілгергі күнәсының бәрін кешіп,
Жаннатты қыла дүрмін оған несіп.
Махшарда пайғамбардың өзі бірлан,
Сираттан өтсе керек бірге ілесіп.
Жебірейіл пайғамбарға келді-лер баз,
Білдірді Хақтың әмірін қылып ағаз:
Бір жылдан ілгергіні ғафу етті,
Алланың дәргаһынан болса паруаз.
Бұл сөзді Жебірейілге айтты Расул:
Бір жылда қанша күнә болар хасыл?!
Күнәсын әуел ақыр бағышласын,
Айтыңыз дәргаһына арызымды (ғарызымды) бұл!
Аллаға бұл сәлемін айтты және,
Құдіретімен әлһам етті уахи дана:
- Өлімнен бір ай бұрын тәубе қылса,
Кешейін күнәсының бәрін һама!
Жебірейіл пайғамбарға қайтып келіп:
Білдірді Хақтың әмірін хабар беріп.
Бір айда қанша күнә болар?!-деді,
Айтты һәм Расул құда ауыр көріп.
Жебірейіл бір Алланың дәргаһына
Арыз етті (айтты):
- Риза емес достың мұңа! –
Аптада тәубе қылса, кеше дүрмін!-
Құдіретімен әлһам етті қадір Алла.
Расулге қайтып келіп бек сәлемін,
Пәрменді мағлұм етті бір Алланың:
Аптада қанша күнә, хасыл болар!
Шатланбас мұның бірлан көңілім менің!
Білдірді бек сәлемін қылып ағиан,
Алла айтты құдіретімен қалып пәрмен:
- Өлімнен бір күн бұрын тәубе қылса,
Базыларыммен бар күнәсын кеше дүр-мін
Жебірейіл хабар берді пайғамбарға:
- Өлер күні тәубе қылса, кешкей Алла!
Бұл және көп болады - деп,
Расул айтты-
Бір күнде ғасы үмбет қыла[р] әр не?!
Жебірейіл бұл сөзді һәм айлады жат,
Алла айтты:
- Тәубе қылса өлер сағат,
Күнәсын әуел-ақыр бәрін кештім,
Отынан жаһаннамның қылып азат.
Пайғамбар сағатты һәм ауыр көрді,
Жебірейіл дәргаһына хабар берді.
Алла айтты:
- Мұның бәрін ауыр көрсе,
Фазылымен ызғар (аз һар) етіп, айтты енді:
- Ғұмырында күнә қылып пенде жүрсе,
Өлерде жан бұғазына келіп тұрса.
Аузымен айтпақлыққа халі келмей,
Көздерін пұшайманмен нәлі қылса.
Кешемін күнәсының бәрін һама,
Анадан туған сипат болғай және (жана).
Жігер де тәубе қылмай өтіп кетсе,
Шапағат қыла дүрмін Расулды аңа (оған)!
Жебірейіл бір Алладан мұны естіп,
Білдірді Хақтың әмірін аз һар етіп.
- Үмбеттен енді көңілім тынды,- дейді,
Расулдің көңіліне шатлық жетіп.
Және айтты Жебірейілге:
- Ай, Бірадар,
Айтайын көңілімде үш арыз бар!
Әуелі үмбетімнің күнәкарын (күнаһарын),
Жаннатқа шапағатпен кіргізсін-лар!
Екінші, қанша күнә қылса пенде,
Дүниеде көрсетпесін азап (ғазап) аңа (оған).
Үшінші, үмбетімнің күнәларын
Бейсенбі һәм дүйсенбі ( дүйсембі) күні маңа (маған)
Көрсетсін өз алдыма алып келіп,
Қараймын ағмалының бәрін көріп.
Дұға қып, жақсы болса, шатланармын,
Күнәсын, жаман болса, һәм тілетіп.
Жебірейіл бір Аллаға қылды ағлам:
- Бердім,- деп, жарылқады баршасын һәм.
Онан (анден) соң пайғамбарға нада қылып,
Құдіретімен бұл сөзді айтты уахи акрам:
- Үмбеттің осыншама жедің қамын,
Кім салды өз көңіліңе мұның бәрін?!
Арыз (ғарыз) етіп Расул құда Аллаға айтты:
-Көңіліме мұны салған фазылың сенің (сәнің)!
Алла айтты: - Салған болсам қиялды бұл,
Боласыз не себептен мұнша мәуіл?!
Баршасын рахматыммен жарылқармын,
Үмбетке сенен мейірім (меһірім) жүз есе қып
Пайғамбар:
- Тынды,- дейді,- көңілім менің!
Тапсырдым үмбетімнің саған бәрін!
Аздырмай, тура жолмен, өзің сақта!
Мен сені халифасы қылдым оның!
Әлқисса, болғаннан (болғанден) соң бұл сол
Уахидан парығы болды, қайырланам
Жебірейіл бек аламин сонан (анден) кейін,
Қоштасып (хошласып) пайғамбармен айтты
Ахамада ғүмалла хош қал етті,
Бұл күні ажырамақтың уақыты келді.
- Әр (һәр) заман бұл дүниеге келмегіме
Мәдиғам һәм мақсатым ( мақсұддым) бір сіз ерді
Дүниеге келмегеймін енді мен тез,
Алладан уахи әлһам болмағай кез.
"Алудағы, әліфтегі жә, Мұхаммед!"-деп,
Қайғырып мекеніне қайтты-лар тез.
Расул һәм қош айтты болып мәуіл,
Деп айтты сонан (анден) кейін:
- Жә, ғазірейіл,
Күнәкар үмбетімнен көңілім тынды,
Кел енді, бір Алланың бұйрығын қыл!
Ғазірейіл сонан кейін даярланып,
Тәртіплер (тартылар) рух шәрібіне шипа салып.
Жанына бір кесемен суды қойып,
Көк пісте, сүртер еді, қолымен алып.
Терледі қиналғаннан маңдайлары,
Реңі (реңкі) өзгеріліп кетті бәрі.
Мүбарак пайғамбардың жүздері һәм
Тағы қызыл болар еді, тағы сары.
Пайғамбар сауал етті ғазірейілден:
- Қиналдым жан бергенде осынша мен!
Осы түрлі қиындықпен аласың ба,
Кейінгі үмбетімнің жанларын сен?!
Ғазірейіл жауап беріп, айты-лар сөз:
- Ешкімге рахмат етпедім сіздей әр кез!
Аспан, жер, тау мен тастар (ташлар) тағат қылмас,
Қаһарыммен алғаныма болғандар кез.
Пайғамбар ғазірейілге айтты және;
- Қуатсыз үмбетімнің бәрі һама (хама).
Бұл күні әр (һар) не болса, мен көрейін,
Үмбетімнің жан ашығын салғыл маңа (маған)!
Онан соң Расул құда қиналды көп,
Сол уақытта қолына алып бір мисуак шөп:
- Ағызына әр мезгілде салар ер-ді,
Жә, Алла, есендікті нәпіс қыл!-деп.
Расулден өзге сөздің бәрі қалып,
Үмбетін айтар еді ағызына алып.
Мүбарак рухы, шарпы париаз (парпаз) етіп,
Жаннаттың бостанына қонды барып.
Пайғамбар сапар етті дүйсенбі күн,
Әне (ана), Алла, уана Алла, һәм ражим бұл.
Аһыл (ағыл) бәйіт азу ажының баршасы
һәм, Расулдің өлгендігін біле білер, біл!
Жылады баршасы һәм париат етіп,
Бағзысы талып қалды есі кетіп.
Фатима нала қылып жығылар (жылар) еді,
Артықша қапалығы хадден Өтіп.
Дер еді:
- Ай, Абата, ата-жаным!
Сүйенішім, һәм жаным едің менің (маным).
Жебірейіл көк жүзінен нәзіл болып,
Хақ[тың] әмірін енді кімге қылар мағлұм?!
Жә, Алла, хафиз айлағыл жанымды сен,
Достыңа жылдам барып ұшырайын мен!
Раһбарым, пайғамбарым, сардарым!- деп,
Жылады (жығылады) аһыл (ахыл) байтлар бірлан.
Есітіп сахабалардың бәрі һама,
Сәждеде жылар (жығылар) еді, қылып нала.
Піриат қып бастарына қолын қойып,
Дер еді: "Уа, Халиолла ғамада!"
Осындай бірнеше жүз ауызына (ағызына) алды
Бағзысы бихош (биһош) болып талып қалды.
Артықша өзгелерден хазірет Ғұшман
Жыларға халі келмей, жатып қалды.
Ортада хазірет Ғұмар тіке тұрып,
Айтады қылышына қолын ұрып:
- Бір кісі Мұхаммедті өлді!-десе,
Бөлемін екі хысса оны (оны) қылып.
Бұл уақта Расул құда жатыр талып,
Түзелер аз уақытта саламатланып.
Бұл сөзден тұрғанларға шүбә (шүбһа) жетіп,
Жыламай қарап тұрды тілін алып.
Ол күні аспандағы күн тұтылып,
Болмады бірін-бірі ешкім біліп.
Дүниені зұлмат тұтып турар еді,
Расулдің өлгеніне аза қылып.
Ол уақта Әбубәкір үйінде еді,
Ғайшаның хұжырасына кіріп келді.
Үстіне жауып қойған пердені алып,
Мүбарак пайғамбардың жүзін көрді.
Айтады жүзін өбіп:
- Уаһи (уахи)асқан!
Дер еді қолын өбіп: "Уаһи аспан!
Жолыңа ата-бабам болсын пида,
Раһбарым (рахбарым) ғамымдауа халиоллан!"
Егер де мәні (манығы) болса жыламақтан,
Ғұмырымның барлығынша жылар ем мен (ман)!
Өзіңнен рұқсат (ұлықсат) болса, бұл жанымды
Жолыңа берер едім, қылып құрбан!
Бұл түрлі көп сөз айтып, жылады зар,
Деп айтты:
- Ай, құдая, Хақ Берубар, һәм досың,
һәм Расулің-хабибіңе
Бұл менің сәлемімді айла азһар (азхар)!
Құжырадан Әбубәкір шықты қайтып,
Мешітке барып кірді қаба тартып.
Расулдің мінберіне хұтпа оқыды,
Әуелі бір Алланың хамитын айтып.
Деп айтты:
- Ай, халайық, есітіңіз!
Нанбаған Мұхаммедке болсаңыз сіз,
Пайғамбар ажал жетіп, опат болды,
Дүниеге енді айналып келмес әр кез!
Алланы, нанбасаңыз, Құдай біліп,
Өлмейді ақырғаша бақи тұрып.
Сабыр етіп қазасына тұрыңызлар,
Айтамын баршаңызға мен білдіріп.
Ғымыранның сүресінен оқып аят,
Ажалдың бір хақлығын істеді (аслайы) жат.
Хамат Мүстафаның нағытын оқып,
Рухына һәм жіберді көп салауат!
Өлгенін пайғамбардың барша білді,
Қайғырып, аза (ғаза) тұтып, көп аһ ұрды.
"Иннә лилләһи уә иннә иләйһи ражиғун"-ден
Жүзіне қолын сүртіп, дұға қылды.
Әшкере Аһылбайт һәм жылады баз,
Ғайыптан естілді бір қош әуез:
- Алла ла әм ғабыл күме- пайғамбардың,
Аһыл байт аз уәж!-деп, қылды ағаз (уағаз).
Сізлердің үшбу көрген мұспибатың,
Сауаптан жеткізеді Алла хақын!
Артықша зор парығы етпеңіздер,
Ойлатып бір Алланың инабатын!
Имансыз бұл дүниеден өтсе адам,
Лайық дүр ол пендеге кафыт ұғам.
Ғиззаты пайғамбардың артық болар,
Дүниеде тірі болыи жүргеннен һәм!
Осындай бірнеше сөзден хабар берді,
Білсеңіз, бұл сөзді айтқан Хызыр еді.
Онан (анден) соң жыламақтан ауызын тыйып,
Қазаға риза (ырза) болып отырды енді.
Ғайыптан естіледі және бір сөз,
Білдіріп Аһылбайтке айтты бір сөз: -
Мұхаммед Алла досы (досты), таза жүрер,
Жумаңыз пайғамбарды апла (асла) әр (һәр) кез!
[А]ртынан әуез қылды біреу және (жана):
-Нансаңыз: "Жума!"- деген шайтан ана.
[М]енХызыр, пайғамбарды ғұсылетіңіз,
Айтқалы бұл хабарды келдім саңа (саған)!
Аһылбайт хасин айтты мұны біліп,
Аллаға шүкір қылып, таспих етіп.
Дослары анден кейін даярланды,
Жұмаққа пайғамбарды ішке кіріп.
Ғұсыл еткен адамдардың есімдері (есімлары),
Әуелі - хазірет Ғаббас, екінші-Ғалы.
Үшінші-Әшім (һәшім), төртінші- Қасым, Фазыл,
"Ғаббастың перзенттері"- деп айтады.
Асамайын зайт - бесіншісі,
Алтыншысы - Сақыран атлы жігіт ер-ді.
"Кейінгі бұлайтылған екеуі һәм,
Расулдің- деп-айтады-азатлысы"
Есікке аңсарының бәрі келіп,
Бұл сөзді айтар еді әуез беріп:
- Ілгеріде жақсы-жаман осылар болса,
Баршасын жүрер едік бірдей көріп.
Ажырадық тысқары істе бүгін қалып,
Расулге ғұсыл етесіз сіздер барып.
Серік қып бұл қызметке тұрсаңыздар,
Бізден һәм ішіңізге адам алып.
Осы еді Залла атлы бір аңсары,
Кіргізіп әшкереге алды, әні!
Расулді қандай қылып жуамыз?-деп,
Біле алмай, қайран болып тұрды бәрі.
Бағзысы:
- Көйлегімен жусақ!-деді,
Бағзысы жалаңашын қабыл көрді.
Осындай қайран болып тұрғанында,
Бір Құдай баршасына ұйқы берді.
Азырақ ұйықтап кетті көзі ілініп,
Ғайыптан хабар берді аз һар етіп:
- Ғұсыл етіп пайғамбарды жуыңызлар,
Көйлегін ағзасынан алмай тұрып.
Оянды ұйқысынан бәрі һама,
Жатқызды пайғамбарды бір тақтаға.
Расулдің күншығысқа басын қойды,
Аяғын күнбатысқа қойды және (жана).
Мүбарак киімінің бәрін алды,
Жалғыз-ақ ағзасында көйлек қалды.
Қолына хазірет Ғалы қалта киіп,
Жумаққа пайғамбарды даярланды.
Көйлегін көтереді Фазыл барып,
Астынан Ғалы жуды қолын салып.
Асама, Шақыран мен- бұл екеуі
Үстіне құяр еді суды апарып.
Хазірет Ғаббас пенен және Қасым,
Тұраp еді пайғамбарды аударып һәм.
Пайғамбар есендікпен (асанлықпен) қозғалар-ды,
Бұларға періштелер болып жәрдем.
Әуелі пайғамбарды сумен жуды,
Екінші шадшы (падсы) суын құйып тұрды.
Үшінші қабір (кәбұр) суымен ғұсыл етіп,
Онан (анден) соң бұл қызметін тамам қылды.
Ол судың кіндігіне тұрып қалғанын,
Хош тұтып хазірет Ғалы ішті бәрін.
Сол үшін әрбір түрлі қиын істе
Өзгеден артық болды Ғалы мианың.
Мөшік атлы маңласына даруа сорны,
Үш қабат ақпен бәден кебін қылды.
Ілгергі айтылғандай, өсиетімен
Расулді жалғыз қойып шығып [тұрды].
Сабыр етті тыс қарсыда қарап тұрып,
Мәліктер қайтар еді намаз қылып.
Періште намаз оқып болғаннан соң,
Әуелі намаз оқыды Ғаббас [келіп] кіріп.
Онан соң намаз оқыды хазірет Ғалы,
Кезекпен Әшімнің келді бәрі.
Асхапқа Әшімнен соң, кезек жетіп,
Нәубетпен оқыр еді баршалары.
...ға Асхаптан соң кезек жетті,
Анден соң балалар һәм келіп етті.
Ол күні ешбір адам имам болмай,
Намазын баршасы һәм жалғыз етті.
Кітапта нақыл қылып айтар мұны,
Опаты дүйсенбінің әмід күні.
Бұйрықты манзылына дайын еткен,
Сәрсенбі кешкісінің еді түні.
Әлқисса намазларын тамам етті,
Анден соң дайын етпекке талап етті.
Жиылды:
- Қайсы жерге қоямыз? !-деп,
Асхаптың баршасы һәм кеңес етті.
Мешітті бағзылары көрді қабыл, Бағзысы:
- Болсын – деді - бақ Бағыста бұл!
Асхаптың бағзылары бұл сөзді айтты:
- Үйінде болмақ керек те, сірә сол!
Ортадан Әбубәкір айтты тұрып:
- Расулден мен естідім бұрын сұрап.
Қай жерде пайғамбардың жаны шықса,
Сол жерге қойылады дайын қылып.
Және де хабар беріп айтты Ғалы:
- Қай жерде пайғамбардың шықса жаны,
Бір Құдай қүдіретімен дәргаһында
Көреді өзге жерден артық, әні (әне)!
Мұһа, Жыран сарилар мұны естіп,
Бұл сөзге ырзаланды қабыл етіп.
Ғайшаның хұжырасына қоймақ болды,
Көңілінен баршасының шүбә (шүбһа) кеп
Бағзылары көр қазбаққа - ақ талап көп, Бағзысы айтты:
-Лахат қылып қоялық!-деп.
Бағзысы:
Бұл қызмет несіп болып Талха жетті,
Хұжырадан лақат қазып даяр етті.
Балы, Ғаббас, Фазыл, Құмша,
Қаран, Жама, Алдас көтеріп лақатта елітті.
Бар еді пайғамбардың бір тондары,
Үстіне перде қылып жапты, әні (әне)!
Лақаттың есігіне ғам хашталардан
Әкеліп бекітпекке тидірді, әні!
Ақыры бір кірпіштік орын қалды,
Шығарып енді кейін - тонды алды.
Расулден бір ишараат сөз білініп,
Тесіктен қауым барып құлақ салды.
Мүбарак еріндерін қимылдатып:
-Үмбетім, үмбетім!- деп, жатыр айтып.
Дайын етіп пайғамбарды болғаннан соң,
Құжырадан баршасы һәм шықты қайтып.
Фатима құжырасында жатыр еді,
Асхаптың баршасы һәм мұнда келді.
Мұхаммед- Мұстафаның мәдхонларын
Білдіріп Фатимаға хабар берді.
Фатима піриат қылып, қылды нала,
Жылады асхаплардың бәрі һама.
Расулдің әуелгі өткен күндерінде
Артық сабыр мусипат болды және.
Фатима айтар еді қылып зары:
-Атамның, баршаңыз, һәм асхаплары,
Көз қиып, көңіліңіз және барып,
Көмдіңіз жер астына нешік, әні [әне]!
Сахабалар мұны естіп, болып кіриан, Деп еді:
- Не қыламыз, болса пәрмен?!
[...]зда Хақтың әмірі болмағанда,
Бір қылын қоймас едік топырақ бірлан.
Асхаптың қайғы-ғамы хадаен өтті,
Бағзысы Мединеден шығып кетті.
Дидарын пайғамбардың көрмеген соң,
Бағзысы: "Көзімді ал!"-деп, тілек етті.
Бағзылары өлген соң іздеп келді,
Калима тұт[ып], таухидты айтып, дінге кірді.
Бағзысы ғаспанаға ғашық болып,
Расулдің қабірін құшып, жанын берді.
Расул[дің], бұл айтқаның, әрбір ісі,
Айта алмас ада қылып ешбір кісі.
[Әр] жерде білдірмекке лазым болды,
Шам, Шамарында бір жаһұттың қылған ісі.
Бақ құсы
"Құдайға құлмын!"- дейсің, құлшылық жоқ,
Уайымың: "Болса екен,- деп,- қарыным тоқ!"
Ойлаған ақыреттен бір ісің жоқ,
Мақсатың - көздер толы дүние боқ.
Көп адам ішіп-жейтін тамақ үшін,
Салып жүр бұ дүниеге барлық күшін.
Аузыңнан ішсең, артыңнан қалар түсіп,
Керек қып [1], әуре болдың оның несін?!
Өз нәпсің бойыңдағы - жанның жауы,
Жалғанда екеуінің бітпес дауы.
Нәпсіңнің айдауына ере берсең[2],
Білінбес өз басыңның ауру-сауы.
Нәпсіден құтылуға не хайла бар?!
Құтылсаң, бір басыңа көп пайда бар!
Өз нәпсің бойындағы жау шыққан соң,
Жаныңа енді жақын дос қайда бар?!
Жүрмейді ыңғайыңа қатын-бала,
Деп айтқан: "Дұшпаның-деп,-өзі және,
"Иннама ауылдың ем азуа жүңме
Фетнасауе!"- демеді ме Хақ тағала?!
Мал-басқа, қына қызыл тасқа бітер,
Жаманға қасақана қасқа бітер.
Жалғанда жаныңменен жиған мүлкің,
Айырылып өлген күні басқа[ға] кетер.
Жұрт көмді жаназалап сені көрге,
Барарсың ақыр бір күн қара жерге [3].
Жолдас тап есің барда, күшің барда,
Өзіңмен кіретұғын көрге бірге.
Мал қалар дәнемемен болмай ісі,
Не қылсын, кім бар болса, сол иесі.
Үй қалар ішіндегі мүлкіменен,
Деп айтпас: "Бізді, қайда, жиған кісі?!"
Аһ ұрып, жылаған боп, қатын қалар,
Жоқ екен көрге бірге еріп барар.
"Болар — деп- тиген байым әлде қандай?"-
Жас болса, қатын соны ойына алар.
Көзінен саулаған боп ағар жасы,
Өзінің ойлағаны - қара басы.
Жылына не жетеді, не жетпейді,
Таласар қайнысы мен қайнағасы.
Ағайын жиылар мал сойғанына,
Етін жеп, сорпасына тойғанына.
Биопа, сұм дүниемен алдандырып,
Тәубең не (төбеңнен) ұрып Құдай қойғанына V!
Ұшы жоқ, таусылмайды, терең ойлар,
Дария емес суы терең кісі бойлар.
Батырып су түбіне жіберетін –
Адамның алдындағы жылқы-қойлар.
Опасыз, шіркін дүние, болдың мұнша,
Қызықты, қадірлі боп өзің сонша!
Көрінер жұрт көзіне әлдеқандай,
Біраз күн бір пендеде дәулет тұрса!
Шарықтап сөйткенменен кетпес асып,
Сынаптай, бір орында тұрмас, қашып.
Басыңнан бақыт құсы ұшқан күнде
Қалады керексіз боп боқтан сасық.
Бірі-тірі, бірі-өлі: "Ал" мен "Бердің",
Мал қашты уысынан һамматлы ердің.
"Шық бермес, Шығайбайға"- тұрақтады,
О-дағы біліп алды берген жердің.
Бақ деген бұрын бір құс болушы еді[4],
Қиядан-қияға ұшып[5] қонушы еді.
Азыл зат, текті жерді таңдап қонып,
Жарасып тұғырында тұрушы еді.
Бақ құсы осы күнде шыбын болды,
Қайда сасық, іріңді тауып [6] қонды.
Таздың басы, пұшықтың мұрнын тауып,
Бүгінде ақсақ-соқыр- бәрі де оңды.
Шыбынға бәрі бірдей қант пенен боқ,
Жамандық кеп боп кетті, жақсылық жоқ.
Жабы озып арғымақтан, аттан-есек,
Бәрі оқыды: болғаннан соң қарыны тоқ.
Біздерге әр түрлі өнер Тәңірім берді [7],
Қыдырдық денсаулықпен талай жерді.
Астында жаппа күрке көшер шілік,
Ақсақал Жапке бірлан Ғайса келді.
Көре алмай, сағынғаннан көптен бері,
Жақсы екен аз өмірде болған тірі.
Бас қосып қадірлескен жақсылармен
Тарқады біраз құмар, көңіл кірі.
Ежелден көшпелі еді мінез біздің,
Жақсысын көріп едік бұл үш жүздің.
Алмаңыз көңіліңізге, ай, ағалар,
Бабыңыз болмай кетті екі сегіздің.
ӨЛІМ АЛДЫНДАҒЫ ХАЛ
Қаламды, жазайын деп, алдым қолға,
Қатесі болса сөздің, Құдайым оңда!
Азырақ адам халін мен сөйлейін,
Жамағат, шала тыңдап, ғапіл қалма!'
Адамнан жан шыққан соң кетеді хал,
Білмейтін наданларың тыңдамаңдар!
Адам халін бір азырақ мен сөйлейін,
Жамағат, шуылдамай, құлағың сал!
Кітапқа жақсы болсаң, сіздер жуық,
Мұқтасар, мұжмұмақпар кітап сыйғызып.
Анадан тудық-тағы, болдық адам.
Әуелде біздер едік пәрмені су[ық].
Тоғыз айда анадан бала туған,
Жақсы болса [жалал бала] атаның жолын қуған
Анадан туғаннан соң болдық адам,
Қан ішінде ұйысқан шырын судан.
Білмейді кәміл адам ерте-кешін,
Жақсылар жамандардың қамын жесін!
Дүниеге болып адам туғаннан соң,
Көреді азды-көпті несібесін.
Біреу бай болады, біреу жарлы,
Біреу жарлы болады, біреу басқа зарлы.
[Қанша] жарлы, міскін, жынды болса-дағы,
Құдайдан өлшеп берген несіп бар-ды!
Өзі қақса, Құдайым, тіпті кемімес,
Неше түрлі буманың бірін шешпес!
Залал келтірсе, Құданың бұйрығына,
Сондай бұзылған жанның тілегін бермес!
Жігітлер, мына сөзге құлағың сал,
Қалады арттарыңда жинаған мал!
Сөйлейін білгенімше әрбір кепті,
Сөзінің болса, сөзімді есітіп қал!
Кей адам бай болса да, бейнет көрер,
Кей адам жарлы болып, рақат көрер.
Кей адам үндемейді топ ішінде,
Сөз[і] пұлсыз болса да, сөйлеп жүрер.
Біреу өтер дүние малын айдай алмай,
Біреу өтер тәтті тағам шайнай алмай!
Біреу жүр уағдасынан мықтап ұстап,
Біреу жүр ешбір сөзін байлай алмай!
Бұл сөзден пайда болмас кей наданға,
Айтсам, сөзім қор болар кей жаманға!
Тірілікте ақыретті ұқпай тұрып,
Байлық, жарлық білінбес еш адамға!
[Кей адам] дүниені қуып жүрер,
Кей адам жамандыққа жуық жүрер.
[Кей адам], дүниені тастай беріп,
Тағат пен ғибадатқа жуық жүрер.
[Дін жол]ын қайтер еді қойса қумай,
Не керек Мұхаммедтің жолын қумай?!
[Кей] адам дүниеге көңіл беріп,
Ac ішер беті-қолын сумен жумай!
Сонда да құдіретсіз жұрттан аспас,
Айтса да, шариғатқа, әр кез баспас!
Кей адам ақыретке көңіл беріп,
Таһаратсыз жерлерді титтей баспас!
Нанбайды кей надандар көзі көрмей,
Малынан қайыр менен зекет бермей!
Дүниені мехнатланып жиса-дағы,
Артынан, өлсе қалар, біреу ермей!
Қумастық дүниені қуып кетер:
"Жұрт алдына шығам!"- деп, үміт етер.
Жүргенде әуреленіп дүниемен,
Бір күні ажал шіркін қуып жетер!
Ажал жетсе бір күнде, қалай болар,
Сөйлейін бір азырақ сонан хабар.
Жараңдар, тіршілікте ғибадат қыл,
Өлгенде пендесіне қысастар бар!
Ажал келсе, пенделер, бір күнде өлер,
Алланың тағдырына пенде көнер!
Ажал - уақыт пендеге таянғанда,
Сол жанға ғазірейіл жетіп келер.
[Ажал] келіп, пендеге қонар дейді,
Қызыл жүзлі жүздері солар дейді.
Алладан ажал - тағдыр жетіп келсе,
Қасыңда үш періште тұрар дейді.
Бірі кепіл дем алыс, аманына,
Бірі кепіл ырзық пенен тамағына.
Және тағы біреуі кепіл дейді
Дүниеде жақсы - жаман амалына.
Дем алыс бір күн бітіп қалар дейді,
Бір періште жауап сенен алар дейді.
- Бұ пенденің бітті,- деп- дем алысы,
Ғазірейілге баян ғып барар - дейді.
ЬІрзығы таусылады сол мезгілде,
Оған тағам болмайды тамам елде.
Бұл пенденің бітті,- деп,-ырзығы!
О-дағы жауап берер ғазірейілге.
Тағы да таусылады ғамалдары,
Аз ғана ойнап-күлген замандары.
- Ғамалы бұ пенденің таусылды!- деп,
Барады ғазірейілге хабарлары.
Ғамалы ізгі болса, қызық болар,
Бұ дүниеде көңілі озық болар.
Ол адамның есімінің айналасы
Ақ нұрдан жазылған сызық болар.
Жамандық болса, қосы бұзық болар,
Тозақтың отларына шыжық болар!
Ол адамның есімінің айналасы,
Қарадан жазылған сызық болар!
Ей, жігіттер, бұл сөзге құлағың сал,
Үгіт айтқан сөздерден ғибрат ал!
Кітаптың айтуынша, ай, жараңдар,
Ғарыштың тап астында бір ағаш бар!
Ағаштың жапырағы толып жатқан,
Аллаға баршалары таспих айтқан.
Әр жапырақта пенденің аты бар-ды,
Ажал жетсе, жапырағы түсіп қалған!
(Аяғы жоқ)
ДҮНИЕГЕ ЖАРАСАДЫ КҮН МЕНЕН АЙ
Дүниеге жарасады күн менен ай,
Бұл заман да тұра бермес бұрынғыдай.
Мысалы бұл дүниені мен айтайын,
Теңелер бір заманда кедей мен бай.
Өзгеріп одан кейін заман болар,
Жолына шариғаттың күмән болар.
Қызығы: кәрі-жастан ұят кетіп,
Тәртіпсіз, ар жойылып тамам болар.
Үлгісіз ата менен ана болар,
Еркекті әйел билеп дана болар.
Бір асып, бірде тасып көкігендер,
Таусылып құлазыған дала болар.
Күншілдер көрінгенге қуғын салып,
Ақыры күнәсізге жала салар.
Үлгілі-өнегелі салты құрып,
Қаптаған айналасы қала болар.
Сарыарқа сары жайлау жер тарылып,
Өрісі жоқ, жырық-жырық дала болар.
Сары қымыз сапырулы қолдан кетіп,
Сарғайтып ішетұғын шайы болар.
Ұлы — арсыз, қызы ұятсыз болып өсіп,
Бала емес, пәле баққан жайы болар.
Келер заман адамы көп білем деп,
Надандығы соңғыға мәлім болар.
Шариғат пен хадистен жұмысы жоқ,
Құранды қате оқып күнә болар.
Оқыған ғұламалар таусылған соң,
Ақыры ұры-қарысын молда қылар.
Өзіңнен туған бел балаң,
Саудагердей сарт болар.
Бірге туған жақының
Алыстан бетер жат болар.
Сыйынған пірің молда-саудагер
Бір Құдайға шет болар!
Таудың түгі кетіп, тасы қалар,
Ағайынның жақсысы кетіп,
өңшең жау, қасы қалар.
Құранда минал жәннәт әннас қалар,
Бұл күнде - иа апо әннәс қалар!
Мың ғалымнан ғайн, мим-ләм артық,
Оқиды атақ үшін наһу мантық.
Айырылып қой - қозыдан қалай тұр[сын],
Халыққа шариғат жолын түзу айтып?!
Ендігі молда мақсаты мал таппақ,
Құдайдың мүлкіне, ұжмақтың кілтіне ие болмақ.
"Құдайы садақа беріңдер!"- деп,
Аңқау елді алдап, ақымақ қылмақ.
Сиқырын он қашырға шайтан артқан,
Мұның бәрін қожа - молда сатып алған.
Кедейді қанап, аңқауды алдап,
Шайтанның сиқырымен пайда тапқан.
Бағызы - бағызы шариғат бар,
Шатақ үшін таралған.
Алуан-алуан молда бар,
Тек алу үшін жаралған.
Сұрауменен сұрамшақ күн көреді,
Ұрлықпенен сұғанақ күн көреді.
Құран сөзін сатып молдалар күн көрмесе,
Бұл пақырларың аштан өледі!
Осылай жүріп жатыр дін сарсаңда,
Көбейіп қожа-молда бұл қарсаңда.
Жалғанда кісі ақысынан құтылмайсың,
Қажыға жылап жаяу жүз барсаң да!
Шариғат, кітап сөзі қалды тозып,
Беласты шылғи өтірік шыннан (асып)озып
Дүние үшін молдалардың пейілі азып,
Бұлар жүр быт-шыт қылып дінді бұзып.
Дін қайда, осы күнде білім қайда?!
Тұрған жоқ анық көңіл бір құдайда!
"Лақ, тоқты аламын!"- деп жүрген жаннан,
Ойлайсың тиеді деп кімге пайда?!
Айналайын, шариғат,
Атың бар да, затың жоқ.
Айтушы бір өзгертіп,
Жазушы екі өзгертіп,
Өртеп жіберер кітабың көп.
"Жаназа оқыдым!"- деп, бір алып,
"Құран шықтым!"- деп, екі алып,
"Қамыр садақасы"- деп, үш алып,
Кәріпке деген садақаны және алып,
- Суық қолды сұм алаяқ,
Асып өлтіретін молда көп!
Қожа-молда дегенде, қожа - молда,
Оқитын құран сөзі күнде молда.
Көріп отырып құран сөзін ақша қылған,
Түбінде сол тамұқтың шырылдар жан өзің, молда.
Дүние үшін оқу оқып болған молда,
Болғанда баста сәлде, кітап қолда,
Білгені өз басына пайда етпесе,
Масқара ел алдында болар сонда.
Бұлар сол оқу оқып, ұқпай қалған,
Шын емес, айтқан сөзі болып жалған.
Жұртқа айтып, шариғатты өзі тұтпай,
Қазақтың қой мен тайын алдап алған.
Тамұқтың түбі терең неткен деймін,
Бір тас түсіп ішіне кеткен деймін.
Түбінің тереңдігін сонан байқа -
Екі жүз елу жылда жеткен деймін!
Ішінде сол тамұқтың құдығы бар,
Көп адамда саларлық былығы бар.
Күнінде қияметтің зар жылайтын,
Онда қылған арамзаның қылығы бар.
Ішінде сол құдықтың сандығы бар,
Имандыға айтылған таңдығы бар.
"Иманды адам тозаққа жанбас!"- деген-
Алланың айтып кеткен жарлығы бар.
Ішінде сол сандықтың жыланы бар,
Имансызға айтылған ұраны бар.
Алдымен сол тозаққа молда күйер,
Қанайтын кедейлерді, пиғылы тар.
Халыққа шариғатты дұрыс айтпай,
Қолында кәлима алла құраны бар.
Іздесең сауап молдалар,
Құран оқы молаға.
Қасына түне демейді,
Келіңдер қайтып қонаға.
Өлім барды шашады,
Жоқтың артын ашады.
Қосылып сендер тонама!
Жылап сықтап жатқанда,
Олжадан ойың барларың
Қараң өшсін, жолама!
Құран оқып күңіреніп,
Сары уайымға саласың,
Берсе қағып аласың.
Тәңір алдына барғанда,
Соларың дұрыс бола ма?!
Молдалар өзгелерді кәпір дейді,
Көбі надан, наныңыз, түк білмейді.
Өзімшілдік көкейін тескен сорлы,
Аузына келгенін айтып, жанын жейді.
Сұрқия сопы молда алма тілін,
Беті тұнық, асты ылай, ол бір-жылым.
Өнерсің, өнеге алсаң, үлгілі елден,
Адамшылық өнер мен берер білім!
Осы күнгі адамдардың бірталайы,
Ұры, қары, қу-сұмның жан жолдасы.
Қазағым қайтып ел болад, қарағым-ау,
Ойлағаны басшының - өз құлқыны?!
Бұл өтірік соз емес, шын расы,
Кәсіпсіз ұрлық қылған кәрі-жасы.
Кедейліктің иесі осы елде,
Оңдырар ма сәулесіз өңкей масы?!
Мәшһүрді бар екен деп есіне алсын,
Аяғын аңдамаған қия салсын!
Жасымда қожа кесіп сүндеттеген,
Қалғанын, жақтырмаса кесіп алсын!
