Янка Купала
Нікому

З часоў прыгону

I

Скончыўся дзень працы,
Сонейка зайшло,
Вечарок асеньні
Сходзіць на сяло.

Станавяцца ў хатах
Дзяды па кутох,
Час агонь паліці,
Ночкі цень залёг.

Пук лучынак ёмкі,
Дзяўчынка, нясі,
Пры сьвятле іх будзем
Гутарку вясьці.

Раскажу вам тутка
Здарэньне адно, –
За часоў прыгону
Здарылась яно.

Слухаць толькі ўважна,
Не перабіваць.
Сьціхлі. Ладна! Толькі
З чаго б тут пачаць?

II

Гэй, думка ўдалая,
Ты мяне нясі
Па роднай старонцы –
Па Белай Русі!

Нясі ў час мінулы,
Як горасна тут
Год таму з паўсотні
Жыў наш бедны люд.

Сьмерць ішла ня ў часе,
Дый не к аднаму,
Жаліцца ў няшчасьці
Не было каму.

На бяду і гора,
На сьлёзы і жаль
Паншчына спраўляла
Свой прадсьмертны баль.

Хоць мінуў даўно ўжо
Час той – ліхадзей,
Але не мінула
Памяць у людзей.

III

Сярод гор пясчаных
Ды панскіх лясоў
Расьселася вёска
Зь якіх хат са сто.

Жыве ў гэтай вёсцы
Душ якіх зь пяцьсот, –
Працуе на пана
Ўвесь гэты народ.

Пан што хоча робіць.
Грозен яго кнут,
Лье пот, кроў і сьлёзы
Зацяганы люд.

За віну малую
Розгамі сякуць,
За праступак большы
Ў рэкруты здадуць.

Бацька робіць «дзела»,
Ў салдатах сынок,
Бярэ за каханак
Пан жонак, дачок.

IV

Вось у гэтай вёсцы,
У сям'і аднэй,
Вырасла дзяўчына,
А ўсіх прыгажэй!

Звалася Аленай
Дзяўчынка-душа,
Ну... і пакахала
Шчыра Тамаша.

I Тамаш Алену,
Ой, не ад таго;
Сказаць пра іх любасьць
Можна шмат чаго.

Любіліся шчыра
Пара галубкоў,
Дый ня мелі шчасьця
Для сваіх галоў.

Бор над іх бы доляй
Плакаў і шумеў...
Аленку-красуню
Пан на воку меў.

V

Раз, пекна прыбраўшысь,
Быццам на кірмаш,
Пайшлі ў двор да пана
Алена й Тамаш.

Прыйшлі. Пан к ім выйшаў,
А яны да ног:
«Пазволь пажаніцца
Нам, ясны панок!»

«Жаніцеся! – што ж там... –
Кажа пан з двара. —
Калі ж будзе шлюб ваш?» –
«Панок, на Пятра».

Як прыйшлі, йдуць нашы
Дамоў жаніхі.
Весела варкочуць...
Пан добры такі.

I няўцям ім, бедным,
Што за імі ўсьлед
Ліха злое пхнецца
I натворыць бед.

VI

Грыміць палац белы –
Ў пана йдзе банкет,
Гуляе магнаціва
Гулка, на чым сьвет.

Сталы паўнютэнькі
Яды дарагой,
Дарагія віны
Ліюцца ракой.

Бяз сораму жарты
У п'яных пайшлі,
Аж іх жонкі, дочкі
Са стыду ўцяклі.

I гэтага толькі
Хацеў зброд п'яны.
– Дзевак сюды! Дзевак! –
Крыкнулі паны.

Гаспадар гасьцінны
Ўгадзіць рад гасьцям. –
Тут Алену ўспомніў,
К якой лас быў сам.

VII

А Тамаш з Аленай –
Муж і жонка ўжо –
I ад шлюбу едуць
Роднаю мяжой.

Дамоў едуць хутка,
Ён штось шэпча ей,
Яна вочкі спусьціць,
Стане ружавей.

Але не пашэньціць,
Мабыць, маладым:
Кепскія варожбы
Пападаюць ім.

Перабег дарогу
Заяц разы два,
Груган закружыўся,
Гукнула сава.

З трывогай друг к дружцы
Маладыя льнуць...
Каб хаця ім, бедным,
Злых прыгод мінуць!

VIII

Вечар. Ціха ў вёсцы,
Раптам грук такі!
Гоман. Коней ржаньне,
Бразгаюць званкі.

Ўехала дружына –
Той цьвяроз, той п'ян, –
Сходзяць маладыя
На белы дыван.

Выслана да хаты
Сьцежка палатном,
Ідуць маладыя
За ручку ўдваём.

Бацька з маткай века
Ад дзяжы дзяржыць,
А на ім – гарэлка
I хлеб-соль ляжыць.

Музыка марш грае,
Аж трасецца пол.
Пад векам дружына
Йдзе ў хату за стол.

IX

Малады на куце
Ўсеўся з маладой,
Побач – асістэнты
Падрад чарадой.

П'юць, ядуць, гамоняць,
Смутку ані-ні,
Скрыпачка заводзіць,
Кліча да гульні.

Мілая пацеха
Ў вочах маладых
Сьвеціцца, як сонца,
Аж б'е жар ад іх.

Раптам – дзіва! зь дзесяць
Панскіх гайдукоў
Улятае ў хату,
Як дзікіх зьвяроў

«Дзе, – крычаць, – Алена?
Маладая дзе?
Да сябе на гулі
Пан яе заве!»

X

Зьнямела дружына,
Зьнямеў малады,
Трэба ж, не ставала
Гэтакай бяды.

Зналі, на якія
Гулі клікаў пан,
Што ўчыніць з Аленай
Распусны тыран.

Здрыгнуў Тамаш страшна,
Пабялеў, як труп,
Слупам вочы сталі,
I сам стаў, як слуп,

На тое ж Аленку
Ўзяў жонкай цяпер,
Каб над ёй глуміўся
Распасьвены зьвер?!

I схапіў няшчасны
Точаны тапор,
Ажна ўсіх затрэсла
Жудасьць, як віхор.

XI

«Гэй, вы, служкі пана! –
Крыкне так Тамаш. –
Подлыя вы самі,
Падлейшы пан ваш!

Гэй, скажыце, шэльмы,
Кату свайму там:
Ня дам яму жонкі,
На ганьбу ня дам.

Хоць згнію ў астрозе
Ці ў віры на дне, –
Няхай жа ня будзе
Ні пану, ні мне!»

I сякерай гахнуў,
Як вокам міргнуць,
Па абух ўпілася
Ў Аленіну грудзь.

Рухнула Алена
На дол без жыцьця,
Крывёй цёплай, сьвежай
Залітая ўся.

XII

Так сышло вясельле
Нашай маладой, –
Засыпалі грудзі
Зямелькай сырой.

Над яе магілкай
Праз доўгія дні
Вырас клён і ліпа
Роўнай вышыні.

Зімой клён і ліпку
Засьцілае сьнег,
А мароз знаходзіць
Там сабе начлег.

Летам клён і ліпку
Зелень адзяе,
Сонца й вецер гулі
Заводзяць свае.

Людзі й тут па-свойму
Нейкі знак знайшлі:
Людскія назовы
Дзераўцам далі.

XIII

Ад гэтай прыгоды
Шмат гадоў прайшло,
Няпамяці зельлем
Шмат што зарасло.

Засталіся толькі
Ў думках з году ў год
Крыўды, што ў час гэты
Выцерпеў народ.

Зь дзедаў на унукаў,
З бацькоў на дзяцей
Ланцугом пляцецца,
Што было даўней.

І гэта здарэньне,
Сьпісанае вам,
Расказаў мне так жа
Стары дзед Адам.

Вам яшчэ цікава,
Як век дажылі
Той Тамаш і пан той
На гэтай зямлі.

XIV

Тамаша ў кайданы
Закулі ў той час
I ў Сібір саслалі;
Там ён, бедны, згас.

Доўга цягаў тачку
Пад звон ланцугоў
I памёр далёка
Ад родных куткоў.

Пан жа, як, вядома,
Як і кожны пан,
Панаваў час нейкі,
Цёнгле сыт і п'ян.

Пасьля ўсё ж са злосьці
Павесіўся ён,
Як на зямлі нашай
Мінуўся прыгон.

Палац стаіць пусткай,
Жыць няма ў ім як, –
Здані ў ім здаюцца,
Быццам помсты знак.