Янка Купала
Шляхам жыцьця

I. Бацькаўшчыне

*** Усяго па крысе…

Усяго па крысе, знойдзеце вы гэтта, —
Пры сасе пры касе собрана за лета.
        Шчырым сэрцэм, душой складана ня-хітра,
        Знамо свой, не зь якой там «зьвёздкай», ці мітрай.
Што-нібудзь мо’ ня так — прашу прабачэньня;
Трудна ў рыхт — часу брак, мазаліста жменя.
        Мо’ і радасьць тут — госьць, больш нуды праклятай;
        Ось бярыце, што ёсьць, чым хата багата.
Што у думках я меў, кепска даць ня браўся,
Хоць, як скованы леў, туды-сюды рваўся…
        Людзі мруць, а ўсё ждуць багатшай уроды,
        Мо’ і к нам прыбягуць шчасьнейшыя годы.
О тады сноп у сноп жніво нашэ будзе…
Сотня коп, мільён коп… Дзівуйцеся людзі!
        А цяпер, што цяпер? — бывайце здаровы!
        Чэсьці дайце прымер для радзімых словаў.

Песьня мая!

Песьня мая не ўзышла сярод кветак,
Кветак цьвітучага вечна паўдня…
Поўначы сумнай забыты палетак
Даў ёй жыцьцё пасярод палыньня.

Пушча і ночка яе гадавалі,
Няньчылі казкамі долі нямой;
Дождж і расіца вясною купалі,
Сьнежныя буры тулілі зімой.

Песьня мая не ўсьпінае атласаў,
Выдумкай хітрай у сьвет не ляціць, —
Знацца ёй досьць зь беларускаю красай —
Лесам шумеці, касою званіць.

З думкамі ходзіць забранага краю,
Служыць і верыць у лепшы усход…
Бо, калі гасьне паходня старая, —
Новую заўтра распаліць народ.

Песьні маёй не патрэбны сьвятліцы
Ў княжацкіх хорамах слухаць музык,
Коціцца-ўецца свабоднай крыніцай
К сонцу і зорам, прастор дзе вялік.

Ёй не патрэбна ўсясільных прынука,
Службы лакейскай ня знае яна:
Воля жывая ёй вечнай зарукай,
Волі нязьмеранай — служба адна.

Песьня мая не шукае прывету,
Ласкі ў скурганеным сэрцы чыім, —
Вецер свабодны з далёкага сьвету
Стрэне, праводзіць адпевам сваім.

Зь небам і ніваю ў дружбу заходзе,
Слухае бору адвечнай жальбы,
Водклікі лове ў бурлівым разводзьдзі,
Ў зорках шукае жыцьця варажбы.

Песьня мая не зачэпе сягоньня
Думкай сваёю ўсіх хат і сяліб,
Зваленых хат і людзей у прыгоне,
Ўсходным зярном неабсеяных скіб…

Час, як крыніца, ідзе, не марудзе…
Кіне стары дзень жыцьцём кіраваць,
Новы дзень прыйдзе, і новыя людзі
Будуць пачатую думку снаваць.

Песьня мая не шукае чырвонцаў —
Будучнасьць гэткіх ня знойдзе ў ёй плям, —
Жыць хоча толькі ў радзімай старонцы,
Пеці па сэрцу ўсім добрым людзям.

Пеці, і з часам, у добрую пору,
Выклікаць водклік у сонным сяле…
Ўсю Беларусь — неабнятну, як мора,
Ўбачыць у ясным, як сонца, сьвятле.

Грайце, песьні…

Ці то позна, ці то рана
      Чую нейкую напасьць;
Дзе ні стану, дзе ні гляну —
      Думка ўсюды голас дасьць.

Неба, сонца, месяц, зоры,
      Людзі, пушча, ўся зямля,
Ўсё да сэрца штось гавора,
      Ўсюды бачу моц жыцьця;

I пагодай, непагодай
      Не магу драмаць, чакаць:
Так і хочацца заўсёды
      Песьню вечную снаваць;

Добрай доляй, дзіўнай казкай
      Сон палошыць з хат нямых,
Пацяшаці сонца ласкай
      I старых, і маладых;

Зваці, клікаць на пакосы,
      На нязьмераны прастор,
Хай зазвоняць сьмела косы,
      Грукне ў лесе хай тапор;

Хай цярэбяць, косяць, звоняць,
      Клік пускаюць на ўвесь сьвет,
Аж няўлады ўсе разгоняць,
      Ляжа чысты роўны сьлед.

Гэтак, покі сэрца чуе,
      Што ня час у шапку спаць,
Грайце, песьні, хай красуе
      Наш загон і сенажаць!

Сваякам па гутарцэ

Шлю вам песьняй, братнім словам
      Здароўканьне, людзі:
Не гасіце веры, што вам
      Жыцца лепей будзе.

Вы ня зломкі, вы ня зноскі,
      Вы народ магучы:
Ваша панства — вашы вёскі,
      Пан ваш — труд жывучы;

Ваша слава не ў палацы,
      Не ў княжацкай мітры,
А на роднай ніве, ў працы
      Карыснай, няхітрай.

Вашы скарбы не ў ядвабнай
      Магнацкай саеце,
А Ў сярмязе непавабнай,
      Старшай на ўсім сьвеце.

Вашы рукі хоць а біты —
      Пясок на іх значан,
Але хлеб, імі здабыты,
      Для ўсіх бел і смачан.

Слава вашай гэткай сілы
      Вочы ўрагам коле,
Сьведкай — сьвежыя магілы,
      Што сыпе няволя.

Сьведкай — прадзедаў шкілеты,
      Курганы з кустамі,
Сьведкай — песьні воклік гэты,
      Сьведкай — вы зь сьлязамі.

Дык хай жа вас не асіле
      Зьверства непагоды,
Распусьціце сваё крыльле,
      Як і ўсе народы.

Рухне крыўда, праўда ўстане,
      Ворагаў адстраша,
Будзе долі панаваньне
      На зямлі на нашай.

Паляці, мая мысьль

Паляці, мая мысьль,
Лётам сокала
I прагледзь гэты сьвет
Кругом-вокала.

Лётам сьветлай зары
Па-над стрэхамі —
Сып надзеяй жывой
I пацехамі.

Пей аб волі людзям
Думкі цудныя,
Уміляй іх жыцьця
Сьцежкі трудныя.

Залатыя сны ім
Няхай рояцца;
Няхай жаль на душы
Супакоіцца.

Гоняць хай ад сябе
Цьмы нядольныя,
І рука у руку
Пойдуць вольныя.

Так, ляці, эй, ляці,
Мысьль свабодная!
А ты міла спаткай,
Зямля родная.

Рвіся, думка!

Покі старасьць неўдалая
Костак з ног ня вале,
Рвіся, думка маладая,
Туды, вышай, далей!

К таей праўдзе ненапраснай,
К шчасьцю і свабодзе;
Рвіся, покі будзе ясна,
Покі будзе годзе!

Гарапашна, непрасьветна
I ў душы, і ў хаце,
Стане горай непрыветна,
Калі будзем спаці.

Дык жывуча, скокам-бокам,
Покі сэрца точыш,
Рвіся, думка, ненарокам, —
Знойдзеш, чаго хочаш!

Рвіся! рвіся! дый старайся
Нуду адалеці,
Заглушыцца не давайся
Ні за што на сьвеце.

За свабоду сваю…

За свабоду сваю
Ўсёй душой пастаю;
      У агонь, у ваду
      Я за ёю пайду.

Лепей сам сябе дам
Пахаваці людзям,
      Як свабоду хаваць,
      Злыбядзе аддаваць.

Ў сэрцы, ў думках сваіх
З самых лет маладых
      Я яе ўзгадаваў
      І сваёю назваў…

Гэй, ты, гэй, вецер, пей
А свабодзе маей!
      Гэй, ты, гэй, бор, шумі,
      А свабодзе грымі!

Гэй, ты, сонца, гары
Ад зары да зары,
      Ланцугі распалі.
      Па ўсёй чыста зямлі!..

На жалейцэ

I

З шумам бораў, ясакораў,
      Ой, гаю, ой, гаю,
На жалейцы-дабрадзейцы
      Думку дум зайграю.
Ой, зайграю, запытаю,
      За што, за якое
Плачуць песьні, як ня трэсьне
      Сэрца маладое?
Ці у маці я дзіцяцей
      Ня быў, не хаваўся?
Ці замала уздыхала,
      Як зь ёю прашчаўся?
Ці ніколі ня меў долі
      У чужой хаціне,
Ці я ў полі ня меў волі
      Пры чужой скаціне?
Ці мо’ сілы, Божа мілы,
      Калі не хапала,
Як з сахою ці з касою
      Ваюю, бывала?..
Ці ж то гэта, там, празь леты,
      Як умру з надзеяй,
Мае косьці ў дзікай злосьці
      Вецер не разьвее?
Не разьвее, не расьсее,
      Каб і сьлед ня ўзьняўся,
То гаротны і маркотны
      Па сьвеце бадзяўся?
Эх, жалейка-дабрадзейка,
      За што, за якое
Плачуць песьні, як ня трэсьне
      Сэрца маладое?

II

Я ня пушчаю сьпяваю
Песьні-казкі аб Дунаю,
         Хоць-та сэрца з пушчай рвецца, —
А пад грушаю пахілай,
Што над бацькаўскай магілай,
         Граю толькі на жалейцы.
Я ня звон, што час нам ліча
I на веча праўду кліча,
         Хоць-та сэрца звонам б’ецца, —
А па шчасьці пахаваным,
Над ракою, пад туманам
         Граю толькі на жалейцы.
Я ня вецер вольны, спраўны,
Што пяе свабодай слаўнай,
         Хоць-та сэрца к славе рвецца, —
А ў цянётах павучыных,
На расстайных пуцявінах
         Граю толькі на жалейцы.
Не на гусьлях звонкіх баю
Аб забраным недзе краю,
         Хоць-та сэрца к гусльям рвецца, —
А на спасьвеным узгорку,
Углядаючыся ў зорку,
         Граю толькі на жалейцы.
Я ня гром, што сьветы крыша
I людзям законы піша,
         Хоць-та сэрца громам б’ецца, —
А паціху, чуць чуваці,
У чужой забыты хаце,
         Граю толькі на жалейцы.
Граю, граю і чакаю
Ўсходу сонца з-за Дунаю,
         Калі мора ўскалыхнецца,
Калі песьню, гімн вясёлы
Нашым нівам, нашым сёлам
         Я зайграю на жалейцы.

Каб я князем быў…

Каб я князем быў ўладарным
         Гэтых ніў і хат, —
Быў бы князем гаспадарным,
         Вёў бы добры лад;
На пасадным мейсцы б селі
         Права і закон,
Праўду вечную ўсе б мелі —
         Вечавы свой звон.
Не цягнуў бы я з падданых
         Крыўдай соль і хлеб, —
Кожны сам сабе ад рана
         Малаціў бы цэп.

Каб я сонцам залацістым
         Плаваў над зямлёй,
Быў бы сонейкам вячыстым
         Летам і зімой.
Не лажыўся б на разлогі
         Непраглядны цень,
Асьвятляў бы ўсе дарогі
         Ўночы і удзень.
Гадаваў бы ў вечным цьвеце
         Поле і лугі,
Распаліў бы ўсе на сьвеце
         Путы-ланцугі.

Каб я рэчкай быў міжгорнай
         На зямлі маёй,
Быў бы рэчкай жыватворнай
         Для старонкі ўсёй.
Ажыўляючай крыніцай
         Быў бы наяву,
Чыстай, шклістаю вадзіцай
         Змыў бы сон-траву.
На засушаныя кветкі
         Клаўся бы расой
I каціўся б праз палеткі
         Сьветлай паласой.

Каб я птушкай быў крылатай,
         Пець і лётаць мог,
Быў бы птушкай незаклятай,
         Па расе ня сох.
Груганом бы я ня крумкаў,
         Не наводзіў сьлёз,
А на крыльлях нашу думку
         Да Бога б панёс.
Крыўду-ведзьму нашых межаў
         Беднату і цьму, —
Ўсё б папраўдзе, як належа,
         Вылічыў яму…