автордың кітабын онлайн тегін оқу  Бақтыбай Жолбарысұлы. Шағын айтыстар немесе әр қилы ақындармен әр түрлі жағдайлардағы тіл қағысулар

Бақтыбай Жолбарысұлы

БАҚТЫБАЙ МЕН СҮЙІНБАЙ

Бақтыбай:

Аман-есен жүрсіз бе,

Атақты ақын Сүйінбай?

Дидар ғайып, дәм тайып,

Жүруші еді бұйырмай.

Сыртыңыздан сұрар ем,

Көріспекке құмар ем.

Келеді деп Сүйінбай,

Жатырмын күтіп жиында-ай.

Шапырашты елінде,

Сүйінбай ақын бар деген.

Қатағанмен айтысқан,

Кеткен даңқың қиырға-ай.

Айта алмаймын өлеңді,

Қабекеңе сиынбай.

Мен едім өлең іздеген,

Кезікпедім сізбенен.

Абақ пенен тарақты,

Кезсем дағы шиырлай.

Адамзаттың парқы бар,

Әр нәрсенің шарты бар.

Қысқа жіп келмес күрмеуге,

Барға дүние қиын ба-ай!

Көнеріп қалған ақынмын,

Бара алмаймын қиынға-ай.

Өлең болды баққаным,

Бұл бір мұңым шаққаным.

Осы күндер орнымнан,

Әрең тұрам сиырдай.

Өтірік деме мұны бір,

Ақындардың мұңы бір.

Сүйінбай ақын сенсің ғой,

Өлеңді соғар құйындай.

Ақын ақын болар ма,

Сол ақынның миына

Алғыр сөздер құйылмай.

Мен бір салақ ақынмын,

Хат білмейтін пақырмын.

Төсек орны өлеңнің,

Қала берер жиылмай.

Айтқан жерде қалып жүр,

Айтқан өлең-дастаным.

Керек қылған мен жоқпын,

Жинап жүрген бұйымдай.

Жүйрік бопты желқобыз,

Ақын бопты елге аңыз.

Үйсін менен найманға

Сөзім болды сиымды-ай.

Ұмытылмас ғанибет.

Болады деп ойлаймын.

Сеніменен, Сүйінбай,

Кездескенім бүгінгі-ай.

Сүйінбай:

Уағалайкүміссалам,

Жүрмісің есен, Бақтыбай?

Тіршіліктің кезінде

Мен сияқты өзің де,

Аман-сәлем көріспек

Ғанибет-ай, шаттық-ай.

Естіп ем сенің даңқыңды,

Жалайырдан артылды.

Жасым үлкен болған соң,

Амандықты өзі іздеп,

Келсін деп үйде жаттым-ай.

Баспаған тағы жерім жоқ,

Мен бармаған елім жоқ.

Қазақ пенен қырғыздың,

Бәрінің дәмін таттым-ай.

Бақтыбай ақын сен едің,

Сүйінбай десе, мен едім.

Үш ғайыптың бірі ғой,

Дидарласпақ жақсы ғой.

Жақсы деген жақсы сөз,

Бақсы деген тапшы сөз.

Азаматында алшақтық,

Жақсының жоқ жаттығы-ай.

Мен жайымды айтамын,

Шапырашты елінде

Сүйінбай ақын мен болам,

Жаяу тұрмақ өлеңнен,

Сөз бермеген аттыға-ай.

Көріскенге хошалмын,

Құштар болған інімді

Жақсы күні таптым-ай.

Мен де өзіндей ақынмын,

Ақын болсаң жақынмын.

Мініп алып жел сөзді

Өрге-қырға шаптым-ай.

Өтіп кетті өтер шақ,

Ел қыдырған есер шақ.

Аз жыл болды ұлғайып,

Үйде тыныш жаттым-ай.

Байшегірдің елінде

Ұлы дүбір ас бар деп,

Келген соң еріп келіп ем

Ел басқарған жақсыға-ай.

Дастарқандас дәм татып,

Дидарласып сөз қатып,

Осылай болып, Бақтыбай,

Насыбай бөліп аттық-ай!

Бақтыбай:

Сүйеке, хошал болдым көргеніме,

Құрметтеп аман-сәлем бергеніме.

Төседім өлеңменен төсенішті,

Бұ жаққа қадам басып келгеніңе.

Өлеңнің ұлы дария мұхитысың,

Жел сөзге кім пар келер желгеніңе.

Салысып бай мен бекті мақтағаннан,

Айтысқан екі ақынға өнгені не?

Сүйеке, сізбенен мен айтыспаймын,

Жеңіліп бірін-бірі жеңгені не?

Ел қамын, ердің қамын ойлайтұғын

Бұл сөзім үлгі болсын зерделіге.

Күшіген, қарға-құзғын түгел ұшар

Алыстан тоят қызыл көргенінде.

Жер жұтқан Қарынбайды кім құптайды,

Малының азабымен өлгеніне.

Жүргенде өлең қуып, көңіл суып,

Өмірдің ауып кетті өрмегі де.

Сүйеке, дүниеде кім қалмақшы,

Шырт етіп сынар бір күн шөлмегі де.

Шындығы Ұлықпанша бір жасадым,

Өзіңдей Әз-Ағаны көргеніме.

Сүйінбай:

Дәм-тұз тартып, кеп қалдым

Бәйшегір деген еліңе.

Көбелеген Балқашты,

Қамау деген жеріңе.

Жалайырда Жәлменде,

Ел бастаушы жақсының

Сәлем бердік көбіне.

Албан, суан, дулатпен

Шапырашты, жаныстар,

Ақын дейді мені де.

Кем демейді жалайыр

Бақтыбай ақын, сені де.

Ел болған соң ақын бар,

Ақын бар елде нақыл бар.

Ел мұқтажын айтқанның,

Артығы не, кемі не?

Жаман атқа жал бітсе,

Жамандарға мал бітсе,

Аспандай қарап көздері,

Нан піскендей деміне.

Сол ақынды ақын дер,

Сол ақынды мақұл дер,

Жараса сөзі елінің

Керегіне, еміне.

Шабытында әрбірі

Тастүлек құс шаңқылдар

Түспей қоймас жеміне.

Қарға байғұс қаңқылдар.

Көн тартылса барады,

Қалыбына баяғы.

Әр нәрсенің заты бар,

Тартпай қоймас тегіне.

Қайырымы жоқ байлардың

Жаһанда жиған сан малы,

Көрінбейді көзіне.

Жиған мүлік, мал-жанын

Өле қалса ешбірі,

Әкетпейді көріне.

Бай мен кедей демейді

Төрт кез мата бұйырар,

Таусылған дәмі өліге.

Өлеңнің болдым саяғы,

Заманым жоқ баяғы.

Болсын сөздің аяғы.

Біз де келдік, Бақтыбай,

Өмірдің биік төріне.

Көрсетуге жүзіңді

Тағдыр шығар Бақтыбай,

Кезіктірген сені де!

БАҚТЫБАЙ МЕН ЖАМБЫЛ

Бақтыбай:

Біздің ауыл Қаратал

Шаңтарақтың бойында.

Мен үйімнен шыққанда,

Сен бар едің ойымда.

Өзің қандай, мен қандай,

Жалыным аз бойымда.

Көне тартқан шағым бар,

Көзіңді сал, пайымда.

Қойшыны құдай атарда,

Шопанға тиер таяғы.

Қырсау тартқан кісімін,

Мен өлеңнің саяты.

Күй мен сөзді ағытқан,

Қайратым жоқ баяғы.

Ол күнімде іздеуші ем,

Тоятымды алыстан.

Он бір ақын найманда,

Бірінің аты - Арыстан.

Арыстанмен мен едім,

Күні-түні алысқан.

Алысқан соң жарай ма,

Қатарынан қалысқан?

Сол бір ұлы дүбірде

Танбап едім шабыстан.

Көн сияқты кәріміз,

Енді аяғы шалысқан.

Сөйлеспекке кеп едім,

Естіп сені дабыстан.

Қошақанның үйінде

Ақын Жамбыл өзіңмен

Кезім осы табысқан.

Жамбыл:

Әуелі сәлем берейін,

Жасың үлкен аға деп.

Өлең сөзге желейін,

Тұрғанында шама кеп.

Бойда қайрат барында,

Ойдан өлең төгілсін.

Сыйласуды көргенде,

Жұрт көңілі егілсін.

Мәйкеменен айтысып,

Мәлім болған өзіңсің.

Абақ-Тарақ арасын,

Аралаған серімсің.

Алыс-жақын бәрін де,

Саралаған өрімсің.

Алдыңызда сөйлейін,

Өлең бойы көрінсін.

Егер сөзім ұнаса,

Оң батаңыз берілсін.

Ұнамаса өлеңім,

Онда менен жерірсің.

Мен жөнімді айтайын,

Шапырашты елінде,

Қара Қастек қонысым

Майтөбенің төрінде.

Өлеңменен шырқадым

Алатаудың өріне.

Тастап кеттім бір сарын

Қырғыз, қазақ еліне.

Қаздай қалқып ерінбей,

Өлең тердім жасымнан.

Майкөт ақын, Құлмамбет,

Орын берді қасынан.

Майлықожа, Құлыншақ,

Пірім еді бас ұрған.

Айтқандары нұсқа еді,

Сөзі жаралған асылдан

Айтар сөзім қысқа еді,

Тоқтатайын осыған.

БАҚТЫБАЙ МЕН ӘСЕТ

Бақтыбай:

Менің атым Бақтыбай,

Домбырамды қақтым-ай.

Ақын Қабан әулие,

Өлең берген бақтыма-ай.

Құдай берген өнермен,

Ел-жұртыма жақтым-ай.

Есе бермей ешкімге,

Өрге, қырға шаптым-ай.

Жаяу тұрмақ жел сөзге,

Жеткізбедім аттыға-ай.

Қиуадан келтіріп,

Сөз нақысын таптым-ай.

Қаусырма жақ тілімнен,

Жерім де жоқ сүрінген,

Шығар өлең шапшып-ай.

Үйсін, найман бас қосқан

Алмалының тобында,

Арналсын сөзім жақсыға-ай.

Заманымда жел сөзге,

Сан ақыннан астым-ай.

Сөз қадірін білгенге

Меруерт, маржан шаштым-ай

Жақсыны көрмек деген бар,

Лебізін естіп көрелік,

Болмағын, Әсет, ақынсып,

Ел қыдырған бақсыдай.

Әсет:

Ай, жұлдыз болмас, сірә, күнменен тең,

Мың надан білер болмас бірменен тең.

Жол сілтер қараңғыда жарық жұлдыз

Болса да заты жұлдыз күнменен тең.

Бір ауыз халқыңа айтқан даналық сөз,

Жарқырап сәуле түсер нұрменен тең.

Жүрекке аталы сөз орнап қалса,

Сақтаған асыл пышақ қынменен тең.

Бастығы халық қамын ойламаса,

Ел-жұрты жесір қалған тұлменен тең.

Аңғарлы жөн білетін ойлы адамның,

Терісі жуан елі пілменен тең.

Шынайы шыны туған азаматтар,

Істейді ел жұмысын құлменен тең.

Жақсымен сұқбаттасқан бір күніңіз,

Болмай ма жұтымырлы жылменен тең.

Жоқтықта жоқшылықтан киген бөзің,

Барлықта мың теңгелік пұлменен тең.

Қайырсыз қайрат қылып жиған малың,

Ұшағын желді күнгі құмменен тең.

Жақсы қыз жат жұрттық боп кетсе дағы,

Болады қайда жүрсе ұлменен тең.

Ептейлеп біріктірген жалған сөзін,

Болса да заты өтірік шынменен тең.

Әйелше жырлап айтқан жалайырға

Дегенге шыдайын ба жынменен тең.

Бақтыбай:

Құдай үлкен бәрінен

Он сегіз мың ғаламнан.

Адам-Ата пайғамбар,

Топырақтан жаралған.

Мұсылман, пенде бәрі де,

Сол адамнан таралған.

Жерде туып, жерде өсіп,

Жерден адам нәр алған.

Еңбек етсе емізер,

Кем емес туған анаңнан.

Ләукұлда жазылған

Ризық жерден алардан.

Бір азырақ айтайын,

Ұққанға есте қалардан.

Жан бақпақ парыз әзалда

Жинаған жақсы адалдан.

Жылан боп өзі шақпақ дүр

Жиналған малдар арамнан.

Естіген соң айтамын,

Шариғат сөз хабардан.

Үлгі сөзді айтқанда,

Үлгі алар адам адамнан.

Халқым айтса дайынмын,

Білгенімнен қаша алман.

Жақсысы болса алады,

Жаманы болса қалады.

Айтқаныма ақы алман,

Есімбек пен Маманнан.

Елден туар ел бастар,

Елді әділ ер бастар,

Келе жатқан жоба ғой,

Заман, заман, заманнан.

Ондай ақын мен емес,

Қадалғаннан қан алған.

Білгеніңді халқыңа айт,

Тықпай, бүкпей, жарқын айт,

Оқығансың, Әсетжан,

Сен құсап мен шам алман.

Жас кәртейіп, кәрі өліп,

Адамзат солай жаңарған.

Кем көрмедім сөзіңді,

Жарығы түскен панардан.

БАҚТЫБАЙ МЕН АРЫСТАН

Бақтыбай:

Сәлем берді Бақтыбай,

Атақты ақын Арыстан!

Арыстан ақын сен бе едің,

Сан ақынмен алысқан?

Әттақыяту лиллаһи деп,

Сәлем берген рәсулі,

Бір құдайға ғарыштан.

Құдауәнда достылар,

Мағыражда табысқан.

Аман-сәлем мирас боп,

Бізге содан қалысқан.

Найманда бар деп Арыстан

Дидарыңды көрмекке,

Құштар едім алыстан.

Еліндегі бар ақын ызалы деп естідім,

Жеңіліп сізден намыстан.

Мен де қалып көрмеп ем,

Ұлы дүбір жарыстан.

Танбаушы едім өлеңге,

Жеті күнгі шабыстан.

Лебізіңді шығарғын,

Сөзіңізге құштармын,

Жеңіле берем, жеңсеңіз,

Мен өлмеймін намыстан.

Арыстан:

Уағалайкүмассалам,

Бақтыбай ақын аман ба?!

Дидар ғайып бар екен,

Көрісетін саған да.

Пайғамбардың сүндеті,

Мұсылманның міндеті,

Жасы кіші ағаға

Сәлем беру һәманда.

Қыдыр дарып, бақ қонып,

Ақын деген ат қонып,

Арыстан атым жайылған,

Жақсы менен жаманға.

Жалайырдың ақыны

Бақтыбайды естіп ем,

Сыйынад деп аруағы

Қабылиса - Қабанға.

Ақынның атын ел білер,

Елде де бар жөн білер.

Сыйласқанға не жетсін,

Аман менен саламға.

Бақтыбай:

Жақсы айттың арғын, найман

Арыстаны, Атақты ақын едің дабыстағы.

Арғын менен найманда ақын көп деп,

Естілген баяғыда-ақ дабыстары.

Сіз болсаң ақындардың арыстаны,

Өзгесі аю, қасқыр, барыс тағы.

Бәрінен озып жүрген сіз екенсіз,

Барыстай еркін жүрген қамыстағы.

Естіген атағыңды жалайыр да,

Ақынның жығылар деп алысқаны.

Ел - теніз, жүзіп жүрген ақын - кеме,

Нәсібі елде емес пе табыстары.

Есітіп лебізіңді үлгі алмаққа,

Көрісті Бақтыбай да алыстағы.

Келіп ем ұлы дүбір ас болған соң,

Сізбенен келгемін жоқ алысқалы.

Шын жүйрік нысанаға бұрын жетер,

Арман ғып шуласады қалысқаны.

Ел салты ердің асы болған жерде

Ақынның, аттың болар жарысқаны.

Елінің байын мақтап, биін мақтап,

Епетейсіз болып жатыр қағысқаны.

Түзелді ел іргесі осы күні,

Тоқталып үйсін, найман шабысқаны.

Сайраған қаусырма жақ, қызыл тілдің

Жөн бе екен сізді көріп қарысқаны.

Осымен сөз аяғы тәмәм болсын,

Найманның ақынының данышпаны!

Бақтыбайұлы Нүсіпбек (1900-1961)

БАҚТЫБАЙ МЕН ТҮБЕК ЖӘНЕ ТҮБЕКТІҢ КЕЛІНІ

Бақтыбай 1864 жылы 29 жасында Арқадағы қарт ақын Түбекпен кездеседі. Түбек Байқошқарұлы (1780-1870) асқан дарынды ақын. Келіні де керемет ақын екен. Бірақ оның ақындығын Бақтыбай білмейді.

Бақтыбай келсе, Түбектің ауылы түгелдей жақын жерде болып жатқан АСҚА кеткен екен. Ол жиынға атжалын тартып мінген азаматтар түгел кетіпті де, 84 жасқа келген сырқат Түбек ақынның баруға шамасы келмепті. Жаңа түскен жас келін АСҚА баруға хақысы жоқ болғандықтан үйде, атасының жанында қалады. Бақтыбай үй сыртынан "Үйде кім бар?" деп дыбыстаса, үйден сылаң қаққан сұлу келіншек шыға келеді. Бақтыбай: "Түбек ақынның үйі қайсы?" дейді. Күлімдеген келіншек "Түбек ақынның үйі осы" дегендей ғып, көзін бір төңкеріп тастайды. Бақтыбай оң аяғын үзеңгіден шығара бергенде, жез қармақтай майысқан сұлу келіншектің саусағы шылбырға ілінеді.

Бақтыбайдың көңілі келіншекке ауады. Есіл дерті сол. Ол атты байлағанша, Бақтыбай сәлем беріп, үйге кіріп барады. Бірақ Бақтыбайдың берген сәлемін төрде жатқан қарт ақын ести алмайды.

Бақтыбай таяп келіп отырады. Оның отырғанын Түбек сезбейді. Сол кезде қонақ қызыл сырмен сырлап, айнала төңірегін күміспен күптеп тастаған домбырасын қойнынан суырып алып, Түбек жаққа сүйеп қояды. Тымауратқан Түбек басын көтеріп жөткірінген кезде, қасындағы қаршадай жас жігіт пен сүйеулі тұрған сәнді домбыраны көреді. "Балам, түсің бөтен екен, танымадым ғой, қай баласың?" дейді. Сонда Бақтыбай домбырасын қолына алып, Түбекті сөйлету үшін былай дейді:

– Кедейлік жеңген кезде тоқым жұқа,

Киімге өш болады шеңгел, бұта.

Сізге мен сәлем беріп келіп тұрмын,

Жүрмісіз аман-есен ақбас бұқа?

Бұл сөзім сізге қисық, елге тура,

Салғанмен алтын қайық, батпас суға,

Хал бітіп, қартайыпсың, жасың жетіп,

Жүрмісің, сау-саламат, ақбас бура?

Басыңнан өтті қызық мына жалған,

Кеуліңде әлде болса, бар ма арман?

Келді деп сексен төртке есітемін,

Жасында жерің бар ма сөзден танған?

Жас жетіп, жасың тозып, қартайыпсың,

Сан топта қажымаған қайран тарлан.

Сізден бір сөз шығар деп айтып тұрмын,

Кәрі айтыр, аманбысың қартаң шалған?

Жалайыр, мен - Бақтыбай балаларың,

Үш жүзді түгел кезіп, араладым.

Еліңнің бірсыпыра ұлын көрдім,

Үлкенін бас көтерер таба алмадым.

Секілді кескен ағаш құлап қапсың,

Келе ме қозғалуға шамаларың?

Желкілдеп ақ жібектей сақалыңыз,

Бата алмай оятуға жағаладым.

Қарт Түбек Бақтыбайдың бұл сөзіне желікпеді.

– Балам, - деді ол, - суды сүтке, сүтті суға қосып, шалап жасап жүретұғын жалайырдың үй тентегі екенсің-ау.

Сол кезде далада шай қойып жүрген сұлу келіншек үйдегі Бақтыбайдың Түбекке айтқан өлеңін естіп, шыдай алмай үйге кіріп келеді. Сал кезде Түбек келініне қарап:

– Балам, домбырамды әперші, - дейді, жатқан жерінен. Тұсында қара сырмен сырлап, іліп қойған үлкен домбырасы бар екен. Келіні ала берейін десе, атасы не басын көтермейді, не аяғын жимайды. Атасының үстінен қол созуға бата алмаған келіншек ұялып, домбыраға бір қарап, атасына бір қарап, "тағы да бірдеме деп қоя ма" деп, Бақтыбайға жалтаңдап тұрып қалады. Сал кезде бас-аяғын жинамай жатқан шалға қарап Бақтыбай:

– Мына шал кәрілік жетіп күркілдеген,

Астында көрпесінің бүлкілдеген.

Мұз табан, құрыш тұяқ ардагерім,

Ішінде сансыз топтың іркілмеген.

Ертеден ел жобасын білген адам,

Қазақтың жөні ғой, бұл кім деген.

Мен емес сөздің жүгін тарта алмаған,

Жерім жоқ қашағанды қайтармаған.

Қозғалмай үлкен кісі жатып алды-ау,

Көкемді қор қылдың-ау жаутаңдаған.

Жақсыға көз түседі сылаң қаққан,

Шашқа шашбау, құлаққа сырға таққан.

Үлкеннің домбырасын ала алмай тұр,

Адамның әдебі ғой ізін баққан.

Именіп, маған қарап тұрып қалды-ау,

Ботадай екі көзі жаутаң қаққан, -

деп төгілтіп жібереді.

Түбек "Уа, шіркін, кәрілік, түбіме жеткен екенсің-ау" деп, басын көтереді. Келіншектің қолы кереге басындағы домбыраға сап ете қалады. Домбыраны алып, тиегін орнына қойып, құлақ күйін келтіріп, атасының алдына қоя салады да, үйден шығып кетеді. Домбыраны қолына алған Түбек Бақтыбайдың үйге кіргенде берген сәлемін естімей қалыпты. Соны тіліне тиек етіп, былай дейді:

– Жас бала асқақтайсың көкті шарпып,

Бір сөзін екіншіден түседі артып.

Бәтшағар, үлкен сыйлап көрмеп пе едің,

Сөйлесеңші, тіліңді байқап, тартып.

Жастықтың әуресімен сарсаң болып,

Көкке өрлеп бала құстай аспан қалқып,

Көрінсе көк құнажын мөңіреген,

Жол болсын, қаңғып жүрген, тана шартық?!

Көрмеп пе ең үлкен сыйлап бұдан бұрын,

Сөйлесем құтқармаймын қазақ ұлын.

Сыпырған томағасын қыран бүркіт,

Шырқасам шаңқылдатам кешкі тұрым.

Әсерге әуре болған бала екенсің,

Ақыл ғой залал емес менің мұным.

Аузыңнан көбік атып, күлге шөккен,

Балауса, жолың болсын, буыршыным?!

Қартайдым, енді ақыл таба алмаймын,

Күн сайын кейін кетіп шабандаймын.

Айырылған қатарынан мен бір байғұс,

Сексеннің төртеуіне келді жасым.

Әйтеуір, тірі әруақ боп қараңдаймын.

Сақал-шашы ағарған біреу келсе,

Өкшелес, қатар ма деп алаңдаймын.

Жел қуып, тесік өкпе, кәрі айғырмын,

Жеушеңді бұғауыңа қамалмаймын,

Қалжасы төленбейтін қоян болса,

Сүліктей судан шығып қадалмаймын.

Жас жетіп, жаным тозып тұрғаны рас,

Елсізбін, тірі жанға саналмаймын.

Қызталақ, сәлем беріп келмеймісің,

Мен сенің әкең түгіл бабаңдаймын!

Осы сәтте кәріліктің тұмауы жеңіп, селкілдеп жөтеле жөнеледі. Әлі қашқан қарт сол бетімен төсегіне қайта жатып қалады. Бақтыбай ойланып, "жасы жеткен қарт адам ғой, тұмауды көтере алмай қалды, демін алсын, керейтіне келсін, айтатын өлеңі болса, содан соңғы сөз де маған жетер-ау " деп, сабыр қылып отырады.

Қарт байғұс жаңағы жөтелді көтере алмай, уһлеп-аһлап, "байтал түгіл, бас қайғы" демекші, қозғалуға шамасы келмей жатады. Бақтыбай оның өзі үйге кіргенде берген сәлемін естімегенін енді түсініп, "саудада достық жоқ, сәлемде борыштық жок," демекші, естімесе құлағына тақап тұрып сәлем берейінші деп, домбырасын қолына алып, қартқа таяла түседі.

Бақтыбай:

– Ас-саалаумағалейкүм, Түбексің-ау,

Бір кезде тас түлектей түлепсің-ау.

Бір кезде бойың түзеп, сәулет қуған,

Жез бұйда, кілем жапқан үлексің-ау.

Самғаған шаршы топта ардагерім,

Қызғанда кер көк аттай үдепсің-ау.

Сауықтың сауыт киген батыры боп,

Сыртына қызды ауылдың түнепсің-ау.

Көрінсе сырты сұлу қыз-келіншек,

Біреуін бере гөр деп тілепсің-ау.

Кәрілік көгермейсің, көктемейсің,

Бүгінде жасын жетіп жүдепсің-ау.

Үстінде қасқыр ішік, түлкі тымақ,

Атынды ел таныған халқын сынап.

Тас тисе тұяғынан от шығатын,

Жібек жал, арғымақсың қамыс құлақ!

Осы кезде келіншек дастарқан жайып, шай жасайды. Бақтыбай шалдың енді өлең айтпайтынын білген соң, дастарқанға жақындап отырады. Келіншек самауырынды әкеліп қойып, енді ақ шәйнекті әкелуге сыртқа шығып кетеді. Бақтыбай ұшып түрегеліп, самауырынды көтеріп, өзінің қасына әкеліп қояды. "Шай құйғанда келіншек жақынырақ отырса, иығынан бір түртіп қалсам да сөйлетемін ғой" деп ойлайды. Келіншек шәйнекті алып, үйге кіріп "ойбай, құрсын, қонақ шайды өзі құйып ішейін деп отыр ма?" деп, самауырынды өзіне қарай тартады.

Бақтыбай келіншек жанына жақын отырмаса, шайын ішпей-ақ қояйын деп қуланып, алты қанат үйдің төріне сырғып барып, домбырасын қолына алып, арада тұрған самауырын мен шәйнекке ұрса бастайды:

Бақтыбай:

– Болар деп ойлағам жоқ істі мұндай,

Обал жоқ өзіме де тыныш тұрмай.

Баян мен Қозы Көрпеш болсам деп ем,

Самауыр бола қалды-ау Қодар құлдай.

Ақ шәйнек сенің көрген күнің құрсын,

Бақсыдай жыны түскен түрің құрсын.

Будақтап, иығынан бу шығарған,

Самауыр ысылдаған үнің құрсын.

Негізі кім жек көрер сүйген жарды,

Келіп ем сөйлескелі ойда барды.

Қозыдай Баян қызға ғашық болып,

Самауыр шоқ шеңгелдей бола қалды.

Келіншек шай құйып, дастарқанның шетіне қояды. Төр алдында қиястанып отырған Бақтыбайға қарап, әдемі дауысын құйқылжыта, әндетіп қоя береді: Келіншек:

– Жігітсің ақындық пен өнер қысқан,

Сыртыңнан не демейді сенін дұшпан.

Құрбылас қырсықтанбай тамаққа кел,

Пайғамбар ас дегенде тақтан ұшқан.

Қырансың көтерілсең қона алмайсың.

Замандас еркелемей тамаққа кел,

Жүйріксің етің қызса оралмайсың,

Қайтсең де астан үлкен бола алмайсың.

Байқадым көкейінде сөздің молын,

Өлеңмен домбырадан тимей қолың.

Елінде үлкен молда айтқан шығар,

Сыйғызып шариғатқа астың жолын.

Бақтыбай келіншектің сұлулығына қызығып отыр еді, енді ақын екенін сезді. Бақтыбай сырғып келіп, шайды қолына алып отырып, "Құдай-ай көктен тілегенімді жерден бердің бе?" деп ойлайды. Шай ішіп болған соң, біраз сөйлесіп алсам екен деп, шайды да асыға ішеді. Кесе, шыны-аяқ жиналғаннан кейін келіншек бірнәрсе айтар ма екен деп Бақтыбай шалдан жасырып, келіншектің құлағына тақаулау былай дейді:

– Аллаға аманат қой адам жаны,

Мұны айтпай бола қоймас істің сәні.

Арманда қосыла алмай болып өткен,

Ғашықтар Ләйлі-Мәжнүн, хақ Сәруәрі.

Зынданда Қанапия жатқан кезде,

Махаббат ғашық еткен Әминәні.

Мен де саған ғашықпын, көңлім кетті,

Өзіңе анық болсын іштің зары.

Атамыз Адам-Ата жаралғанда,

Не үшін жаратты екен Хауа-Ананы?

Келіншек Бақтыбайдың сөзін іштей түсінеді де "осы жігітті сынап көрейінші" деп ойлайды. "Өзімді мақтап, оны басыңқырап көрейін, асыл болса, өрлеп кетер, жасық болса, жасқанып басылып қалар" дейді.

Келіншек:

Өзіңді әжептәуір жігіт десек,

Болса да бойың сұлу, сөзің кесек.

Жібек жал арғымақпын бәйге бермес,

Маңыма ілеспейді сендей есек.

Келдің де домбыраны алдың қолға,

Қалқытып қағысасың оң мен солға.

Алаөкпе, әпербақан ұрма жігіт,

Түсесің өз өзіңнен қазған орта.

Қарны ашқан қара бүркіт емеспісің,

Қызығып, қызыл көрсе түскен торға.

Түспеген өлі жүні сен бір жабы,

Шаң жұқпас шашасына мен бір жорға.

Бақтыбай:

Бұл сөзді дұрыс айттың замандасым,

Адамның кемітпейді адам басын.

Жібек жал бәйге бермес жүйрік болсаң,

Қызыл тіл осы жерден амалдасын.

Жақсының атын әркім білуші еді,

Құрбымен құрдас ойнап күлуші еді.

Замандас жорға атынды естіп келдім,

Жорғаны әркім сұрап мінуші еді.

Айып жоқ мені жабы дегеніңе,

Босқа емес, көзім жетті келгеніме.

Желқобыз Жетісудың жүйрігімін,

Қызығып іздеп келдім өнеріңе.

Келіншек:

Сөзі алтын, үлгісі артық мына шалдың,

Мен сізді кешірім ет, білмей қалдым.

"Жазық жоқ жаңылғанда" деген бар ғой,

Аз ғана қате болса, мойныма алдым.

Ай алыс адамзатқа көрінгенмен,

Атадан бала кетпес бөлінгенмен.

Бір сөзді ағат айтқан кешірерсіз,

Әзілге айып тартпас жеңілгенмен.

Бақтыбай:

Дәл келсе кім тоқтатар ажал отын,

Осымен тоқтатайық сөздің соңын.

Құрбылас ендігі іс өз басында,

Айыпқа іздетпейді қолда жоғын.

Сан жүйрік, сан сөйлеген топты жарып,

Алтынмен бірдей емес жезден артық.

Жақсының шарапаты елге тиер,

Осымен сөз аяғын тоқтаталық.

Түбек пен Бақтыбайдың кездесуі осымен аяқталады. Астан қайтқан ел оны қаумажалап, жібермей, екі жеті өлең айтқызыпты.

БАҚТЫБАЙ ЖӘНЕ АРҚА АҚЫНДАРЫ

Тоққара:

"Ұзын айғай" салатын асауыңды,

Сүйреп қосқан тазыдай "мақауыңды".

Уәзірдей жаныңнан тастамайсың,

Сөзтепкіге салсақ-ау "сақауыңды".

Бибол:

Қазық бас, қылқа мойын, қылқұртың-ай!

Тасбақа, тарбиған бой, ши бұтын-ай.

Көзден басқа мүшеден жұрдай екен,

Болмасын бір ұрты қан, бір ұрты май.

Дүтжан:

Елді қортық бүлдірер, малды шартық,

Не күтесің осыдан ішке тартып.

"Жалайырың" жарамас тай жарысқа,

Сиыр мінген малшыдан несі артық?

Қойбақ:

Төрге сүйреп шабанды бостан-босқа,

Жасынан жарымаған ішкен асқа.

"Жынды көбелек" отқа үйір - ақын емес,

Не шығар жөргегінен ешкі бақса?

Бақтыбай:

Есіріп жүрсіңдер-ау тосқау көрмей,

Сендерді құтқармаспын бүгін жеңбей.

Бодаудай бойы биік жан көрмедім,

Қылый, қырсық, таз, қортық - бәрің мендей.

Тәңірім ой беріпті, бойды бермей,

Қайта тусаң болмассың сендер мендей

Әжем байғұс - Арқаға туыс еді,

Қайдан келді осы бой содан келмей.

Жалайыр Алатаудай орны төрдей,

Бұл жақта жүрсіңдер ғой түкті сезбей.

Әкеміз аю, қасқыр, жолбарыстай,

Сөз қуған ит пен құсқа жүрміз ермей.

Әсемдеп сөз қозғайын сомдап өңдей,

Атқылап таудан аққан жырды селдей.

Сілең қатып шөлдерің қанбай жүрер,

Өлеңмен тұншықтырсам жолды бермей.

Барайын шыққан тегің Алтайыңа,

Кім шыдар ашулансам айқайыма?

Ірі болсаң, найманға қайдан келдің,

Тізіп ап Абақ жөнін айтайын ба?

Одан әрі қозайын Керей, Абақ,

Төлеңгіт те келген ғой жүдеп-жадап.

Қаздырма бар-жоғыңды қойды сойғыз,

Кешеден ет жемедік сүтке қарап.

Бекшойын:

Бөдеке, мынауың кім ойқастаған,

Қырып-жойып ортаға ой тастаған.

Дана болып шықпасын осы бала,

Тайынбай батырлардай қол бастаған.

Бақтыбай:

Кем-кетік айта берсем түгел санап,

Кешеден көрмедік қой қою тамақ.

Құлағына Бодаудың алтын сырға,

Таң асып бұл айтысқа түстім "жарап".

Жүргенде қоныс таппай айта қарап,

Сая көрмей қаңғырып жұлдыз санап.

Тигізді аузыңды асқа, артыңды атқа,

Жарықтық Үйсін, Дулат, Абақ, Тарақ.

Бас салды өңшең қисық мені тергей,

Теппесем қалар емес аш кенедей.

Ащы даусым қызғаннан жаңа шықты,

Суық тиіп отыр ед мәнім келмей.

Буырқанып, бұрсанып денем терлей,

Шеттеріңнен бөктерейін артқа теңдей.

Быт-шыт қылып шықпасам атым өшсін,

Одан да кеткенім оң үйді көрмей.

Салпы ерін, салпаң құлақ, аузың көрдей,

Қалайша тіл тигіздің мені тергей.

Жүз шалқайсаң артыңа жеңгізбеймін,

Жалтаңдап ербеңдейсің қолды сермей.

Қарталар қарқылдамас боқты жемей,

Қоқыйдыңдар көргеннен қонақ демей.

Құяңды жемсауыңнан түсірейін,

Шыдап көр төлеңгіт пен уақ, керей.

Үстеме боп екілендің асып керей,

Сөз қуған көңілі таяз өңшең кедей.

Төлеңгіт жағын қояйын жылы жауып,

Әуселеңді көрейін абақ-керей.

Уа, бегімбет пен төлеңгіттің елінде,

Аз екен ғой береке.

Қонағын бекер көрдіңдер,

Бодауды жасап келеке.

"Жынды көбелек" отқа үйір,

Өншең карға боққа үйір.

Тепкендей сыртқа не қылдым,

Бодау еді жатқа үйір.

Бөдекең - алтын кені сарқылмайтын,

Ұлы сөз одан ешбір артылмайтын.

Дегені жастың жаны, елдің қамы,

Қарыштап кадам басып аршындайтын.

Өңшең қисық, сөз ұқпас,

Төлеңгіт, керей кек тұтпас.

"Сыйға - сый, сыраға - бал", тоқталайын,

Сендерден дені дұрыс ләм шықпас!

Бекшойын:

Жүгермек аямады-ау түпті қазған,

Шала қазақ, қожа ма сарттан азған.

Шала туған "мылқауың" жетістірді,

Ақын тауып шықпасақ түрі жаман.

Алатаудай алаштың азаматы,

Бөдекеңнің қонағы, жұрағаты.

Жалайырдың бекзаты дей беріңдер,

Өрге сүйрер қазақтың қолқанаты.

Сиықсыз, діні қатты, қара бала,

Танысақ осы бала - дана бала.

Бегімбет пен төлеңгіт қазбаландың,

Құдай ұрды-ау бәріңді іні, аға!

Бодау:

Жалайыр жекжат ел ғой алыс-беріс,

Шын ақынға жарамас ұрыс-керіс.

Дұрысы сол болады, уа, халайық,

Озды деп Бақтыбайға берсек жеңіс!

Бақтыбай:

Таптыңдар сөздің орайын,

Билікке риза болайын.

"Төбе би!" деп жар салсақ,

Жарасар қазақ Бодауын!

БАҚТЫБАЙ МЕН ҚАТАҒАН

Бақтыбай:

Бармысың батыр туған бауырларым!

Аман ба, ауылдарың, айылдарын?!

...........................................................

............................................................

Қатаған:

Бақтыбай деген сенбісің,

Айтысуға келіпсің.

Меніменен теңбісің?

Күйіп қалған терідей,

Ит пен құсқа жембісің?

Айтыспай-ақ қайтсаңшы,

Есен жетсең еліңе,

Менен сәлем айтсаңшы.

О, Бақтыбай, Бақтыбай,

Шегірткедей шертиіп,

Инеліктей қатқыр-ай.

Айтысамын деп келіпсің,

Төбеңнен құдай атқыр-ай.

Өлеңменен өзіңді өлтірейін,

Тіліңді кәлимаға келтірейін.

Өзіңді өлеңменен жеңе алмасам,

Қаңғырып өле-өлгенше тентірейін.

Бақтыбай ойнаймысың, шыдаймысың,

Жас өспірім бақсыдай жындаймысың?

Аузыңа келген сөзді оттай бердің,

Тіліңді бұдан былай тыймаймысың?!

Бақтыбай:

Бақтыбай деген мен едім,

Сәтін салып, дом айдап,

Шақырған соң кеп едім,

Басқа сөзді қоялық,

Көргенсіздік жасамай,

Үлкен ата, кішіңіз,

Сіздерге сәлем беремін.

Ас-салаумағалейкум, қырғыз елім,

Сіздерге осы жолы келген жерім.

...Алатаудың қойнында,

Ыстық көлдің бойында.

Ақтылы қойды айдаған,

Өлең айтып, ән салып,

Бұлбұлдай боп сайраған.

Көксазға бие байлаған.

Тәңір тауын жайлаған.

Солай бола тұрса да,

Өзінен ақын табылмай,

Қаңғып жүрген қуларды,

Ақындыққа сайлаған.

Сорларың сөйтіп қайнаған.

Аяңдап енді көрейін,

Аттай болып желейін.

Ақындарың қайда отыр,

Қайсысына сенейін?!

Оу, Бақтыбай деген мен едім,

Айтысуға кеп едім.

Қазақпен айтысам демедім,

Қырғызбен айтыспаққа кеп едім.

Тағы аяңдап көрейін,

Қатағанға жауап берейін.

Денем арық, бой кіші,

Өз түрімді жасырман,

Кісі сөзін басымнан

Өлсем тегі асырман.

Кішірейіп ешкімге,

Ешуақытта бас ұрман.

Ар жағыңнан орайын,

Боран болып соғайын.

Қайдан қаңғып кеп тұрсың,

Жолыңды сенін шолайын.

О, Қатаған, Қатаған,

Мінген атын жатаған.

Өзің қазақ болсаң да,

"Қырғыз" деп сені кім атаған?

Үлкен ғой деп сыйлар ем,

Олжам болса байлар ем.

Өз тіліңнен таптың ғой,

Құдай сені атты ғой,

Мен Бақтыбай, Бақтыбай,

Домбырамды қақтым-ай.

Домбырамды қаққан соң,

Халқыма сөйтіп жақтым-ай.

Мені аттан түспестен,

Көкірегімнен қақтың-ай.

Оныменен қоймадың,

Ит болып тағы қаптың-ай.

Өз тіліңнен Қатаған,

Құдайыңды таптың-ай.

Сенің атаң Күшік емес, Көлшікті

Атаң мен атам тең шықты.

Мен қырғызбен айтысуға кеп тұрмын,

Сенің оған нең шықты?

Көзіңе көзім түсіп байқап тұрмын

Қатаған кетіп тұрсың ерегіске,

Қисайып, қыңырланған сынайың бар,

Аяғын жалғастырар төбелеске.

Жасың үлкен болғанмен, сөзің теріс,

Терістікті мойындау жөн емес пе?

Мықтыны мықты жытар алысқанда,

Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда.

Қаңғырып, неғып жүрсің бұл арада,

Құшақтасып көрісер емес пе еді,

Атайын жекжатпенен табысқанда?!

БАҚТЫБАЙ МЕН ЖҮСІПБЕК

Жүсіпбек:

Бұл елді санаушы едім нағашы деп,

Жолы үлкен ұлы жүздің баласы деп.

Жүсіпбек Шайхысламов, қожа заты,

Бақаңа сәлем берді атасы деп.

Қорықпай, ақын аға, сәлемімді ал,

Бұл бізден қырық шұбар тай аласы деп.

Мен сізді сыртыңыздан естіп едім,

Ішінде ақындардың сарасы деп.

Жиенмін, бөтен жанға санамаңыз,

Өлеңмен тиісуін қарашы деп.

Кәрмекке жүзіңізді құмар едім,

Естігем көп ақынның ағасы деп.

Бақтыбай:

Сен бе едің сәлем алдым, азаматым,

Шығардың қисса жазып қазақ атын.

Жүсіпбек Шайхысламов және болсаң,

Әулеті әулиенің, қожа затың.

Жиенжан, сәлем беріп, сәлем алдың,

Болған соң ақылың дана, таза затың.

Болсам да қара сөзге жан салмаған,

Өзіңдей өнерім жоқ жаза алатын.

Белгілі бөктергіден сұңқар тумас,

Аспаннан қаңқылдайтын қаз алатын.

Жиенін пайғамбар да сыйлапты ғой,

Сүреде айтыпты ғизалатын

Мен дағы қуанамын көргеніме,

Бұл жаққа дәм-тұз айдап келгеніңе.

Шырағым, рахмет, жолың болсын,

Ағаңа сыйлап сәлем бергеніне!

БАҚТЫБАЙ МЕН БӘЙЛІБЕК

Бәйлібек:

Өлеңімді айтам табандап,

Әлкіменен амандап.

Жетпеген соң қу бала,

Сыртымнан жүрсің жамандап.

Бақтыбай:

Өлеңімді айтамын,

Әуелі құдай оңласа,

Хақ тағала жар болып,

Әруақтар қолдаса.

Жамандаған жоқ едім,

Мақтағаным болмаса.

Бәйлібек:

Өлеңімді айтамын ырымдатып,

Атымды айдап, ауылдан қырындатып.

Сен көк қоян болғанда, мен көк қаршыға,

Отырмын ілейін деп шырылдатып.

Бақтыбай:

Сұрасаң арғы атамды Асан-Сиық,

Ақын өлең айтады жанға тиіп.

Сен көк қаршыға болғанда, мен бидайық,

Көк желкеңді кетермін бір-ақ қиып.

Бәйлібек:

Өлеңімді айтамын ырыңдатып,

Атымды айдап, ауылдан қырындатып.

Сен көк тоқты болғанда, мен көкбөрі,

Отырмын сүйретпекке дырылдатып.

Бақтыбай:

Уай, уай, уай...

Алты атаның ұлы аңдаспын,

Жеті атаның ұлы желдеспін.

Сен айтты деп Бәйлібек,

Намысты жерге көмбеспін.

Бөрі болсаң қайтейін,

Өгіз соққан тоғайдан,

Мен бір жортқан жолбарыспын...

Бәйбегім, түрікпенсің, түрікпенсің,

Жағалап Сырдың бойын үріккенсің.

Түбінде Сарыөзектің арбаң қалып,

Мырзаға қайдан келіп біріккенсің?

Атқанда, әуел сенің атанды атқан,

Арбасын атан сенің жаяу тартқан.

Жаяудың шаңы шықпас, соры қалың,

Сөйтіп жүріп Жарболдың қойын баққан.

Айта берсем, Бәйлібек, сорлатармын,

Аузымды қыздырмағын құдай атқан!

БАҚТЫБАЙ МЕН БӘЙБЕК

Бәйбек:

Ей, Бақтыбай, бер қара,

Әліке деп Амандап,

Айтысалық табандап.

Сен балаға не жаздым,

Өсек айтып сыртымнан,

Қатындарша жамандап?

Бәйбек өлең айтады сырылдатып,

Жасауылдың атындай қырындатып.

Сен кеше туған арық тоқты емессің бе,

Мен сені жеп кетпеймін бе,

Сүйретіп, дырылдатып.

Сен - тоқтышақ болғанда,

Мен - көк бөрі.

Қабырғаңды сөгетін быртылдатып.

Бақтыбай:

Ісімді құдай оңдаса,

Ескелді бабам қолдаса,

Сізді жамандаған жерім жоқ еді,

Жақсылағаным болмаса.

Бәйбек, сен мырза емессің,

Қарақалпақ-түрікпенсің.

Сыр бойынан үріккенсің.

Арбаңды атын тарта алмай,

Елден, жұрттан ұялмай,

Жаяу өзің тартқансың.

Қыйшоматқа жатқансың.

Қайыр тілеп, қаңғырып,

Бір байдың қойын баққансың.

Күнін үшін күн жебелеп,

Біздің елге біріккенсің.

Өз тегіңді іріккенсің.

Төсте тұрған арық тоқтыны

Ала алмай тұрған

Кәрі бөрі - сен болсаң,

Мен - тоғайдағы

Өгіз соққан жолбарыспын.

Атағым бар алашта,

Азуы алты қарыс арыспын!

Бақтыбай менің атым желдей ескен,

Қандай сорлы менімен ерегіскен.

Мырзада Шегір деген шошқа пішкен,

Ақысын бермей кеткен орыспенен,

Тіресіп, күні бойы төбелескен.

Өмірі кедейлікпен күні кешкен.

Қадірің бір қатынды алып қашып,

Шоқынып, күні бүгін орыс болып,

Діннен шытып, дінсізің елден кеткен.

Кісі еді Болтай молдаң қасиетті,

Өмірің кімнің баласы ед, аузы епті?

Қарадан сұрап алдың шошқа бағып,

Қошанның қасиеті қайда кеткен?

Тұрысбек те қалыспай шошқа батып,

Кейіннен болыстыққа қолы жеткен.

Дүниеден сүйек теріп Саңқы өтті,

Сол Саңқының түбіне сүйек жетті.

Бәйбек:

Саңқыта сүйек терген Бұлаңбайың,

Қор болған жыны кептеп күн-күн сайын.

Үшкемпір, Бүйеңбайды пері соқты,

Жындыны сеніменен санасайын.

Қатынын Алтынбектің Сарман алды,

Шариғат естіп пе едің осындайын?

Байқошкар, Бабаназар, Мәмбет, Қайып,

Киеді бозбаласы сәнді сарық.

Жаңғыз-ақ Байқошқарда болса болар,

Айтады Бәйбек өлең тауға барып. Бақтыбай:

Айтады Бәйбек өлең бірден, бірден,

Ақындар онан кейін түрлендірген.

Ақындықтан айырылған Әти солдат,

Оңашасын тапқанда Бегалы үрген.

Сиыршы қойды болыс Қарекесін,

Надандық оқымаған жау екенсің.

Досқа күлкі, дұшпанға таба қылып,

Тұманшы жалшы ғып жүр кәрі әкесін.

Үлкен сыйлап көрмеген ел екенсің,

Еліңнің дәқ ұрайын берекесін.

Еліңнің бір биі бар Сатыпалды,

Жүре, жүре әркімнен ақыл алды.

Мұрындықсыз бұқадай Ізбасарың,

Көрінгенге көргенсіз артылады.

Кигені Бейсен бидің қапталы ішік,

Тұрсынның бәрінен де сөзі пысық.

Жабылды үйсін, найман Бопау ерге,

Құлынбайлар жіберді тышып, тышып.

Созбалап босқа сөзді не ғыласың,

Қаза бер арығыңды көтің қысып.

Бәйбек:

Біздің ел малды айдаған,

Жүйрікті мініп сайлаған.

Сұлуды сүйіп жайлаған.

Сен емес пе едің, Бақтыбай,

Орыстың арбасын майлаған?

Бақтыбай саған айтайын,

Жақсы көріп орысты.

Іргелес салып қонысты.

Еншілес қып алыпсың.

Бір-бір хохол орысты.

Орыстың орып орағын,

Астыңа міндің шолағын.

Мұсылман дінін ұмытып,

"Іздірәсти" - үйреніпсің сәлемін.

Іздеп жүріп ішесің,

Орыстың арақ, шарабын.

Mac болған соң білмейсің,

Хал-ахуалын, жағдайын,

Үйдегі қатын-баланың.

Бақтыбай:

Өзің айтшы ғаділін,

Жайлау бар ма елінде,

Арасан мен Қойтастай,

Бақаң өлең айтады,

Құнан қойдай бой тастай.

Тегін емес Бақтыбай,

Түсінде қыдыр айқасты-ай.

Менің атам - Сиыршы емес, Байкөбен,

Сиыр бағып тұрғанда

Ақсақалды шал келген.

Шұбардан қоныс ал деген.

Ақ бидай салып, нан жеген.

Қыдыр бабаң мен деген,

Бай боларсың сен деген.

Сөйтіп ісін жөндеген.

Бәйбек:

Жоқтасаң, сиыршының малын жоқта,

Шамалап өз еліңе лайықта.

Алланың бес парызын түгел білсең,

Боласың шын мұсылман сол уақытта.

Ойласақ бұл дүние өтер деймін.

Басыңа көріпшілік жетер деймін.

Алланың бес парызын білмеген соң,

Мұсылманмын дегенін бекер деймін.

Талаптан бұл сөзіме ақын болсаң,

Әйтпесе, ақындығың бекер деймін.

Бақтыбай:

Естіп ем періштенің тірі екенін,

Әйтеуір, тірі жанның бірі екенін.

Бес парыз өмірімде естігем жоқ,

Білмеймін, Мұхаммедтің кім екенін!