автордың кітабын онлайн тегін оқу Өлеңдер
1912-1918 ЖЫЛДАРДАҒЫ ӨЛЕҢДЕРІ
ҚАЛАМҒА
Сыя әзір, қағаз мынау, жазсаң, қалам,
Қолымды, еркімді де бердім саған.
Өзіңнен бұрын жүрген басшы бар ғой,
Азбассың сол сүрлеумен бассаң қадам.
«Әйтеуір, маған ерік берді екен», деп
Буланып жүрме, жолдас, терге арам.
Қожаңның әуеніне қарап қозғал,
Затыңның қаттылығын етпей маған,
Ал, енді, не қылсаң да өзің білші,
Аяман мен көмекті келсе шамам.
ЗАМАНДАСТАР
Жабысайық өнерге,
Ынтықпай қарап өлерге,
Өзіміз керек демесек,
Керек қи бізді келер ме!
Сақтанбасақ бір қақтар,
Келешек мырза келерде,
Жұмулы болып көзіміз,
Ізденбесек езіміз,
Білімінен білгендер
Бөліп бізге берер ме?
Ұмтылайық оқырға,
Айналмай көр-жер қоқымға,
Жара болып ұлғаймай,
Дәрі іздейік қотырға.
Болымсызға алданып,
Өнімсізді малданып,
Рұқсат заман бермей тұр,
Қарғаша боқ шоқырға.
Қызмет көрсет халқыңа,
Игі ат қалсын артына,
Діндесіңді бауыр тұт,
Қарамай қазақ, сартына.
Аз нәрсеге мас болып,—
«Мен пәлен» деп шалқыма,
Пайдалы басқа өнерден,
Ұлт керегі дегеннен.
Жан қиналып жолында,
Бас кетсе де тартынба.
Көз сал газет, журналға,
Дін дүниеңе, қормалға,
Аз шығынды қызғанып,
Көп пайдадан құр қалма!
Сараңдыққа салынып,
Ішің пысып сарылып,
Жасап тұрып дүниеде,
Өзіңнен өзің ұрланба!
ҚАЗАҚТЫҢ БІЛГЕНДЕРІНЕ
Қазақтан шыққан білгендер
Халқыңды өрге сүйреңдер,
Қазаққа да туды ай, күн,
«Жарық мұнда, жүр» деңдер.
Бақытымызға берді алла,
Сіздер дейін кемеңгер,
«Сөзді ұғарлық адам жоқ,
Неғыламыз» демеңдер.
Еңбек кетпес далаға,
Жығылғанын демей бер,
Тарт қолынан, ет жәрдем,
Оттан шықсын күйгендер.
Оңсын милләт десеңіз,
Алалықты сүймеңдер.
Түзу жетсін мақсатқа,
Арттарыңнан жүргендер.
Бұл сөздерді тек кермес,
Қазағың шын сүйгендер.
Сіздер қалай бастасаң,
Соқырларың артыңнан,
Солай қарай сүмеңдер!
БҰЛБҰЛFA
Зарланып, көрмей дамыл не ай, не жыл,
Сондағы бар мұрадың бір қызыл гүл,
Не гүл жоқ, не дауысыңды тыңдаушы жоқ,
Бейнеті - босқа кеткен сорлы бұлбұл!
Дабыл жеп ақырында қаршығадан,
Бұл күнде болып сақау қырқылған тіл.
БИIК ТАУ
Біз келдік биік таудың, панасына,
Жиһанның сыймай сақыра даласына.
Құйын мен жел, дауылдан аман-есен,
Биік тау, бізді сақтап қаласың ба?
Тынышты алып төбемізге тас құлатып,
Әлде езің тырнағыңды саласың ба?
Келген тау панасына оны қылса,
От болып есіл жүрек жанасың да!
1914
ҚАЙДА КЕТКЕН?
Ашу кеп бойды керген, ақыл қайда?
Тентекпен дүние толған, мақұл қайда?
Досыңнан біреу де жоқ, дұшпан сансыз,
Бәрі жат жан біткеннің, жақын қайда?
Қорқақтау жұрттың бәрі қоян жүрек,
Бұрынғы ер жүректі батыр қайда?
Түріңнен басқа пыйғылың ұқсамайды,
Өзіңнің «адам» деген атық қайда?
Солардың қайда кеткен жөнін білмей,
Дал болып мен отырмын терең ойда.
ЖЕР
Осы жер жұмыртқадай дөңгеленген,
Ең алғаш мұның өзін төртке бөлген,
Сол төрттің үшеуі су, бірі-ақ, құрғақ,
Бекер деп айтпас мұны қағаз керген.
Екінші: ол құрыны беске бөлген,
Айырым әр біріне есім берген.
Бәрінде бес құрғақтың адам болып,
Еждиһат етіп кәсіп күнін көрген.
Суларда кеме мініп сайран етіп,
Жоқ емес, тағы да адам дәурен сүрген,
Бір жарым миллиардтан көбірек жан,
Шамасы мыңнан аса тіл сөйленген,
Солардың, арасында жасап тұрып,
Жалғыз-ақ біздің қазақ қарап өлген.
ЖАСТЫҚТА
Уай дүние, жас уақытта ойнап-күлсек,
Біраз күн көріп қызық, дәурен сүрсек.
Көзіне әркімдердің түсер едік,
Қылтыйып тәуір киіп, жақсы ат мінсек.
Ойын, той болса қайда сонда кірсек,
Шешенсіп көрінгенді кекеп ілсек,
«Сауықшыл, көңіл ашар» болдық жігіт,
Домбыра, бір-екі ауыз өлең білсек,
«Қырындап қызды ауылды» дегендейін.
Зор атақ — шашбаулыға жақын жүрсек.
Қақырам болғым келіп маңғаз жігіт,
Шалқаңдап екі қолды кезек сілтеп.
Осындай етсек деген көгі армандар,
Өмірдің дажалы екен ойлап білсек.
Енша алла екі жиһан болмаспыз қор,
Соңынан ғылым-білім зыр жүгірсек,
Әрине, соңғысына жұмсар едік,
Жәуһардың, жастық деген қадірін білсек.
АҚЫЛ
Мен сені жандай жақсы көрдім, ақыл,
Сонан соң, іздей, сұрай бердім ақыр.
«Менде бар, менде бар» деп әр біреулер,
Жан біткен саған толық болып жатыр.
Бәрінде жалпақ жұрттың бірдеймісің,
Шыныңды айт, қайда жүрсің, өзің батыр.
* * *
Бұлайша ақыл маған берді жауап: —
Белгілі тұрағым жоқ бір жерде тап,
Кім жақсы тәрбие етсе, мен сонікі.
Аз және көп болуым соған қарап...
Не мұның тәрбиесі, не дейді ақыл?
Ол жерін, оқушылар, өздерің тап.
ОЙ
Қаза берсе түбі жоқ,
Қазбағанда суы жоқ,
Ой деген бір шыңырау.
Талаптыға жеткізбей,
Талапсызды өткізбей,
Жынды қылған, құрғыр-ау!
Сені қуған кісі әуре,
Қумағанның ісі әуре.
