автордың кітабынан сөз тіркестері  Сандық

Жадыра Шамұратова

— Кетпесем, сендер сияқты болуым керек. Ал менің сендер сияқты болғым келмейді. Менің сен таңдап берген оқуды да оқығым келмейді. Сендер сияқты алдамшы, бірін-бірі алдаған қоғам құрып… Сендер тирансыңдар, адамзаттың қас жауысыңдар. Коррупция да, әділетсіздік те сендердің жұмыстарың.
— Сен… осының бәрі өзіңнің ойың ба? — деді әкесі басқа ештеңе аузына түспей.
— Өзімдікі! Адамды адам ретінде бағаламайтын, бәрін ақшаға сататын сендердің қоғамдарың маған ұнамайды! Неге бәрін осындай қылып жібердіңдер, а? Дүниенің тас-талқанын шығарып? — Ұлы кәдімгідей түңіле сөйледі. — Пап, сен де кінәлісің бұған, сол үшін кешірім сұрауың керек, бірақ сен сұрамайсың, білем!
— Тоқтат! Кімнен кешірім сұраймын? Сен өзі жынданған шығарсың! — деп айқай салып үстелді қойып қалған кезде барып бала да тыншығандай болды.
— Ақшаны жамандайсың ба? Ақшаны оған қолы жетпегендер жамандайды. — Әкесі мырс етті. — Ал сен не үшін жамандайсың? Сол ақшаның арқасында емес пе бәрі? Мына пәтерің, компьютер, соңғы модель телефон, ағылшын курсы, жаз сайын баратын курортың, оқуыңның ақшасы… Есіңде болсын, ол менің еңбегім, адал еңбегім!
Ұлы үндемеді.
— Балам, — деп дауысын жұмсарта сөйледі әкесі. — Балам, тыңдашы, сенің жасыңда жас жігіт білім алады, өмірден мақсат іздейді, Ал сен, меніңше… мына кітаптарды жай ермек үшін оқып жүрсің, солай ма? Мен солай ойлаймын.

кейде жауапкершілік пен кінәліліктің айырмашылығын ойламаймыз. Жауапкершілік мынадай болу керек — бір кездегі ісіміз үшін есеп бере отырып, оның салдарынан қашпаймыз, сол кезде оның арты қалай боларын сіз білмедіңіз ғой. Есіңізде болсын, өмірдің қуанышын ұрлайтын үш нәрсе бар: соның бірі — өткенге өкініш. Өкіну — жаныңды жегеннен басқа ештеңе бермейтін іс.

Әлемдегі ең әсем астананың бірі болғысы келетін қаланың көшесінде шалқайып жүруге жер тар, автобус ішінде еркін тұруға орын жетпей, соқтығысып-қақтығыса жаздап әрең шыдайды. Астанаға келгендер осы суық қабақ, тоң-торыс қалыптан ширай түспек, бірте-бірте өзі де сол қалыпқа түскенін байқамас та еді. Қаланың мінезі сондай, тым нәзік болсаң, түтіп жібереді, ширақ болсаң ғана көшке ілесесің. Осы дүбір тіршіліктің арасына қойып кетесің де, өзіңе бұйырған әлденені құшақтап шығасың, ол тәуекел ме, сәттілік пе, басқа ма…

Жолда тізілген көлік көп, тағы да кептеліс. Кептелісті жақсы көрем… Кептелістің пайдасы — бекер тұрғанша армандайсың, ұзақ-сонар ой кешесің… Босқа тұрғанша жоспар құрасың. Тіпті ойша мақала жаза бастайсың, бұрын айналамда не болып жатқанын үнсіз бақылаудан жалықпаушы едім, осыгүні керенау тартқаным сондай, менің моторым «жоспар орындауым керек» деген ойдан ғана тұтанатын секілді.

Жұлқып-жұлқып жіберетін суық желі де, қарып кететін аязы, төбеңнен меруерт моншақ шашқандай төге салатын тамшылары да сыралғы, зәулім үйлердің арасында өкпесі қысылған ескі саяжайдан шыққан көк сағым түтінге бөгіп тұрған кезіне де, қапалақ қар себелеп, кір мен шаңнан аршылған кезіне де бірдей аңсармын, тас бауыр селқостығы да жақын.

Ауылдан қалаға қарай шыға берістегі «Болашаққа жол өзіңнен басталады» деген бағанды көрген депутат мырс етті. Оған бұл сөзді біреу мазақтап, қиястықпен әдейі жазып қойғандай көрінген.
— Бұны қай ақымақ жазып жүр?
— Елбасының сөзі ғой, — деді әкім жаңбыр жуған терезеден көзін алмай. — Ана жылы жоғарыдан тапсырма келгенде бүкіл ауылға түгел орнатқанбыз.

— Сенікі дұрыс емес, не ол бітпейтін… Бәріне үлгеруге болады. Сен сияқты келіншектер бәріне уақыт табады. Байқаймын, өзіңе мүлдем көңіл бөлмейсің. Бұл — қазақ әйелдерінің кемшілігі. Әйел өзін жақсы көріп, өз жағдайын өзі ойламаса, оны біреу ойлайды деймісің? Еркекке тамағы пісіп, балалары қаралса болды… айтшы, әйелінің үнемі сергек, әдемі болуы үшін не керек деп ойланатын еркек бар ма? Әй, білмеймін-ау, — деп бір тоқтап, аз-кем тыныстап алып сөзін қайта жалғайды:
— Әйел тек бала туып, тамақ жасап, одан жұмысқа жүгіру үшін жаралмаған. Әйел өзінің жан түкпіріне үңіліп, әйелдік қасиеттерін ашып, энергия ағынын реттеуі тиіс. Сонда ғана ол жеке адам ретінде іштей рухани өсіп отырады. Әйел өзін сыйлап, құрметтей бастағанда, ол да айналасына өзінен бірдеңе бере алады. Энергия береді. Ол энергия басқаларды да шабыттандырады. Бірақ ол жерде де өзінің мөлшері бар, оның бәрін біліммен реттейді. Сен кімнен кемсің, жарқырап киін, спортпен айналыс, йогаға бар. Қағазға көміліп отыра берме, кім бағалап жатыр оны, денсаулық өзіңе керек. Мына отырыспен… қимылсыз, компьютер алдында ұзақ отыратындардың ғұмыры қысқа болады, ғалымдар зерттепті. Және де осы жаста әйел өзін табуы керек, ертең балалар өседі, кетеді жан-жаққа, сол кезде қалай қартайғаныңды білмей қаласың.

Көңілінің кірін айтып отырмайтын, көзінің жасын да көрсетпейтін қатал адам матаның қалдығын жинап құрақ көрпе тігетін, жыртылған нәрсені жамап қоюға асығып, үнемшілдігі сондай, сабынның қалдығын да бұлар сияқты лақтырып тастамайтын. «Алқындыны тастамаңдар, бәңкіге су құйып салып қойсаң, езіліп, керім болып тұрады! Жүн жууға таптырмайды», — дейтін ол ақ қойдың жүнін бір бөлек алып, күншуақта асықпай жуып отырар еді. Кейде бұлар нан қиқымын тастаған адаммен араз болып, қатқан нанды сорпаға салып же деп бала-шағаға жағалай үлестіріп беретін, бұлар жемей қойса өкпелеп, шайына салып жібітіп жейтін кемпірге ысырапшылдықты сөгіп тастайтын қаталдығы үшін ауыздарын томпайтып жүретін.

Әжесі баяғыда осы жерге киіз төсеп, арқасын шуаққа сипатып қойып, ұршық иіріп отыратын. Арасында күбірлеп қояды. Балалықпен әуес қылып, осы кісі не айтады екен деп құлақ түргенде тіссіз кемиектен: «Шебер құдай, бергеніңе шүкір» дегенді естиді. Отырса да шүкір, тұрса да шүкір.

Әжесінің сандық ашқан сайын бір бума ақ матаны алақанымен сипап өтетін әдеті. Бұнысы «кебінім ғой» деп әспеттеп, арасына қалампыр салып жинап қойған кәдімгі ағзон мата. Келіні мен қыздарын шақырып алып: «Ертең мен өлгенде ішіме кіретін жеті адамға үлестіретіндерің» деп тәптіштей беретін таза маталар мен «қарама, үшіме пайдаланып, жеті күндігімді бергенде қазан басындағы келіншектерге үлестіресіңдер» деп жинап қойған пілдің суреті бар шайлар мен ақ орамалдар бір шеттен көзге шалынды.