Yangi Asr Avlodi

Болаликда юз бир хил ўйин ўйнамаган одам борми?! Лекин ўйин… фақат ўйин эмас. Болалик ўйинлари, ўғилдир-қиздир, ҳар бир инсонни катта ҳаётга тайёрлайди, чиниқтиради, тоблайди. Чунки болалик ўйинларининг ҳар бирида катта ҳаётнинг барча манзаралари — кураш, ғалаба, мағлубият, қувонч ва алам, эпчил лик ва маккорлик, ҳалоллик ва муғомбирлик мужассам. Таниқли адиб Хуршид Дўстмуҳаммаднинг навбатдаги романи да эски Тошкентнинг торгина бир кўчасида яшовчи қўшни бола ларнинг ўйинлар дунёси ажиб бир тарзда ҳикоя қилинади. Таби ий, тенгқур, шўх-шодон болакайлар ўз ўйинлари-саргузаштлари орқали катталарнинг муракаб ҳаётига кириб бораётган бир пайт да қадимий маҳалладаги турар-жойлар бузила бошланади, шу сабаб кўч-кўч авжига минади, болалар дунёси пароканда бўлади. Олдинда келаётган ҳаёт уларни қандай кунларга рўпара қилади? Орадаги бокира меҳр-оқибат, дўстлик ришталари-чи?.. Роман ҳар бир китобхонни ўз болалик дунёсига қайтаради, шавқ-завққа тўла хотираларини ёдга солади.

«Ilohiynoma» — Shayx Fariduddin Attorning shoh asari. Uni «Irfoniy adabiyotning durdonasi» deb atashadi. Kitobda Olloh va banda o‘rtasidagi munosabatlar, insonning ilohiy burchi va masʼuliyati, komillik sharafi va mashaqqati kabi masalalar g‘oyat baland pardalarda talqin va tarannum etiladi. Asardan joy olgan «Pokiza ayol sadoqati», «Robia va Bektosh muhabbati» dostonlari sevgi, sadoqatning go‘zal timsoli, mardlik, matonatning abadiy qo‘shig‘i bo‘lib jaranglaydi.

«Navoiy» romani o'zbek va rus tillarida bir necha marta nashr etilgan asar. Navoiydan keyingi davr uning asarlariga qiziqishni oshirsa oshirdiki, aslo kamaytirmadi. Oybek asarda Navoiy siymosini yaratadi. Bundan besh asr oldin yashab o'tgan ulug' shoirni aniq va yaqqol tasavvur etish buyuk yozuvchigagina xos. Oybek romanda buyuk shoir obrazini yaratishda Navoiyning turkiy til va adabiyotga boʻlgan munosabati tasviridan ham o'rinli foydalangan. Asarda Navoiy obraziga xos xususiyatlar sofdillik, qat'iyat va olijanoblik kabi fazilatlarda namoyon bo'ladi. Darhaqiqat, «Navoiy» romani o'zining badiiy-estetik qimmati, mazmun-mohiyati, badiiy-tasviriy vositalarga limmo-limligi, voqealarning izchilligi, tarixiy haqiqatning ko'zgusi boʻla olganligi, qahramonlarning bir-biri bilan, ya'ni to'qima va tarixiy obrazlarning uyg'unlashganligi bilan ham yuksak tahsin va e'tiroflarga loyiq asardir. Shu bois ham bu asar mana necha yillarki, o'z qadr-qimmatini yo'qotgan emas, yo'qotmaydi ham. Chunki chinakam badiiy san'at asari hech qachon o'lmaydi. Bunday asarlarni xalq unutmaydi. Oybekning o'zbek mumtoz adabiyotida yorqin siymo, ulug' mutafakkir sanalgan Navoiy obrazini go'zal tasvirlab bera olgan bu romani mangu yashayveradi.

Amerikalik faylasuf, pedagog Mortimer Adler va muharrir va yozuvchi Charlz Van Dorenning mazkur bestseller asari jamiyating ziyoli, oʻqimishli aʼzosi boʻlishga, oʻz-oʻzini tarbiyalashga intilayotganlar uchun juda tajribali murabbiy boʻla oladi. Kitobning boshidan oxirigacha qarshingizda muallifni his qilasiz. U Gʻarb dunyosiga mansub insoniyat tarixida yozilgan eng yaxshi kitoblar olamiga eshik ochadi. Mutolaadan soʻng siz kitobni qanday, qancha va nima uchun oʻqish kerakligini aniq tushunasiz, bu borada kerakli malaka hosil qilasiz.

Turk yozuvchisi, «Baqirmaydigan onalar» (https://t.me/bookuzbekistan/2509) asari bilan oʼzbekistonlik o‘quvchilar, ayniqsa, onalar nazariga tushishga ulgurgan muallif — Xadicha Kubro Tongarning yana bir asari o'zbek tiliga tarjima qilinib, nashr etildi. Bu kitob qalbimni tirnadi… Jamiyatdagi eng maʼsum, o‘zini himoya qila olmaydigan, zo‘ravonlik ko‘rsa-da, aybdor kabi boshini egib turadigan va ne ajabki, yana o‘sha zo‘ravon kattalar ko‘ziga mehr istab termulib, sal xayrihohlik sezsa yelkasini qisibgina ularning bag‘riga intiladigan beg‘uborlar ruhiy olamini yurakdan his qildim. Bolaligida ruhiy-hissiy, jismoniy, jinsiy tajovuz qurbonlari bo‘lganlarning mahzun hikoyalarini mutolaa qilish naqadar mushkul bo‘lmasin, kelgusida bunday holatlarning oldini olishga qaratilgan jasoratli bir chaqiriq sifatida dolzarb hamdir.

Oʻzbek tarjimashunoslik maktabining atoqli namoyandasi Ibrohim Gʻafurov haqida soʻz ketganda haqli ravishda uni adabiyotimizning jonkuyar vakili, dunyo adabiyotini ona tilimizga olib kirgan va buyuk maʼnaviy xazinadan xalqimizni bahramand qilgan ustazoda ijodkor sifatida eʼtirof etamiz. Darhaqiqat, dunyo afkor ommasining qalbini larzaga solgan Fridrix Nitshe, Jeyms Joys, Lev Tolstoy, Fyodor Dostoyevskiy, Uilyam Folkner, Mopassan, Ernest Xeminguey, Gabriel Garsia Markes, Knut Gamsun, Dino Bussati kabi daho ijodkorlar adabiy merosidan bahramand boʻlgan oʻzbek kitobxoni yoxud har bir adabiyot ixlosmandi Ibrohim Gʻafurovdan koʻnglida minnatdorlik hissini tuyishi, shubhasiz.

Oʻquvchi eʼtiborini butkul oʻziga jalb qilib, uni tuganmas hayajon, hamdardlik, achinish, mehr va muhabbat hislarini boshdan kechirishga undovchi ushbu roman jahon bestsellerlari roʻyxatida hamon peshqadamlardan boʻlib kelayotgani bejiz emas. Ingliz adibasi Sharlotta Bronte dunyoga mashhur mazkur asarida oʻtkinchi boʻlgan jism chiroyini emas, insonning ichki goʻzalligini nafosat bilan tasvirlaydi. Asar oʻquvchiga mashaqqatlar qarshisida sabotli, irodali, marhamatli, jasur va mard boʻlishni, atrofimizda yuz berayotgan hodisalarga oʻzgacha nigoh bilan boqishni oʻrgatadi. Har bir qiyinchilikdan keyin yanada kuchga toʻlib, ilgari qadam bosish va har qanday murakkab vaziyatda ham Hazrati Insonlik rutbasiga sodiq qolishga chorlaydi!

«Kalila va Dimna» Eron shohi Anushiravon (531–579) davrida Hindistondan saroy fuzalolaridan bo'lgan Barzuya hakim tomonidan yashirincha Eronga keltirilib, pahlaviy tiliga tarjima qilingan. Bu tarjima yo'qolib ketgan, lekin 570-yillarda pahlaviy tilidan suriya tiliga qilingan Bud nomli shaxsning tarjimasi adabiyotga nodir yodgorlik sifatida qo'shildi. «Kalila va Dimna»ning Abbosiylar xalifaligi davrida o'sha zamonning engo donishmand olimlaridan bo'lmish kotib Abdulla ibn al-Muqaffa (721–757) tomonidan arab tiliga qilingan tarjimasi uning butun dunyo bo'ylab tarqalishiga sabab bo'ldi.

Qo'lingizdagi to'plam ulug' o'zbek yozuvchisi Аbdulla Qodiriy ijodining ayrim masalalariga bag'ishlangan bo'lib, undan taqrizlar, maqolalar, «Obid ketmon» qissasiga oid tadqiqot hamda esse o'rin olgan. Ularda Аbdulla Qodiriyning o'zbek madaniyati va adabiyoti, xususan, nasrda tutgan o'rni, u boshlab bergan anʼananing shogird avlodlar tomonidan davom ettirilayotgani tug'risida so'z yuritiladi. Shuningdek, risolada А.Qodiriy ijodi bo'yicha tadqiqotlar olib borgan, maqolalar yozgan ayrim olimlar va ularning ishlari haqidagi kichik lug'at ham o'quvchilar eʼtiboriga havola etilgan.

«Dengizchi tepalikka sekin chiqarkan, asabiylashib titray boshladi. Hafta burun o‘zi ko‘mgan o‘raga yaqin yerda, ungurlar qarshisida to‘xtab, tiz cho‘kdi. Oradan bir daqiqa o‘tmay, uning boshi egilgan tomonda, ungur ichidan ikki qo‘l chiqdi. So‘ng qo‘llar o‘z tanasi chiqishiga yordamlashdi. Hech qancha o‘tmay yer ostidan qora kiyimli, bellarida qilich osilgan besh jangchi paydo bo‘ldi. Jangchilardan biri yaqinlashib, cho‘kkalagancha dengizchining yelkasiga qo‘l qo‘ydi va u sohibining oyoqlaridan o‘pdi. Unga yana bir kun yashashga imkon berildi. Dengizchi yuzini ko‘tarmay, boshini changalzor tomon burdi. O‘zini tutib tura olmay, daraga tushib ketayotgan jangchilar ortidan qaradi va har doim dahshat ichra ko‘rganiga shohid bo‘ldi. Sohiblari go‘yo tirik odamdek odimlab borishar, ularni tirik, deyish ham mumkin edi-yu, bir narsa bunga monelik qilardi: ularning boshi yo‘q edi. Boshsiz tanalarni esa tirik odamlar, deb bo‘lmasdi…» Talablarga binoan, fantastik va noodatiy voqealar, tasvirlar, sirli va chigal jinoyatlarni o‘zida aks etgan yana bir detektiv asar yosh ijodkor Davron Sultonovdan Siz aziz o‘quvchilar e’tiboriga havola etilmoqda. Sir-sinoatlarga boy. Marhumlar oroli romani voqealari ham sizga tanish bo‘lgan «Afsonaviy ko‘zgu»dagi Natlandiya mamlakatida ro‘y beradi. Xo‘sh, g‘ayritabiiy jinoyatlarni mashhur izquvar bilan fosh etishga tayyormisiz? Unda kitobning birinchi qismini varaqlashga kirishamiz.

Misrning zabardast yozuvchilaridan biri — ssenariynavis, dramaturg Najib Mahfuz, asosan, romantizm, realizm, ekzistensializm yo‘nalishlarida ijod qilgan. Uning hikoyalari, qissalari va romanlari son jihatdan ko‘p bo‘lsada, mazmun jihatidan bir-biriga aslo o‘xshamaydi. Takrorlanmas voqeliklar va iboralarga, turli syujetlarga boy asarlari uchun Nobel mukofoti bilan taqdirlangan. Ushbu kitobdagi hikoyalarni mutolaa qilar ekansiz, ham qadriyatlar, ham zamonaviylik, ham xurofotlar qorishgan bir butunlikka duch kelasiz. Ulardagi majoziy maʼnolar, qochirimli iboralar, xulosa chiqarishni kitobxonning o‘ziga havola etish kabi elementlar yozuvchining ijodi haqiqatan ham, tahsinga sazovor ekanini ko‘rsatadi.

O‘zbek tarjimashunoslik maktabining atoqli namoyandasi Ibrohim G‘afurov haqida so‘z ketganda haqli ravishda uni adabiyotimizning jonkuyar vakili, dunyo adabiyotini ona tilimizga olib kirgan va buyuk maʼnaviy xazinadan xalqimizni bahramand qilgan ustazoda ijodkor sifatida eʼtirof etamiz. Darhaqiqat, dunyo afkor ommasining qalbini larzaga solgan Fridrix Nitshe, Jeyms Joys, Lev Tolstoy, Fyodor Dostoyevskiy, Uilyam Folkner, Mopassan, Ernest Xeminguey, Gabriyel Garsia Markes, Knut Gamsun, Dino Bussati kabi daho ijodkorlar adabiy merosidan bahramand bo‘lgan o‘zbek kitobxoni yoxud har bir adabiyot ixlosmandi Ibrohim G‘afurovdan ko‘nglida minnatdorlik hissini tuyishi, shubhasiz.

Farzandingizni hurmat qilasizmi? Albatta, yaxshi ko‘rasizmi deb so‘ramoqchi emasmiz, chunki millati, irqi, dinidan qat’i nazar ona maqomidagi zot borki, farzandini o‘z jonidan bir necha karra ortiq sevishi, shubhasiz! Ammo Yaratgandan beg‘ubor bir omonat, go‘zal hadya bo‘lmish bolamizga munosib munosabat ko‘rsatish, farzand tarbiyasida to‘g‘ri yo‘lni tanlay olish, uning shaxsini qadrlash har doim, har birimizning qo‘limizdan kelavermasligi rost. Qo‘lingizdagi mazkur kitobni nafaqat farzand o‘stirayotgan onalar, balki turmush ostonasidagi qizlar ham o‘qib ibrat olishlarini tavsiya qilamiz. Muallif bolalarga «bizniki» deb qarash noto‘g‘ri ekani, aksincha, biz bor-yo‘g‘i egasining oldidagi bir omonatchi ekanligimizni eslatib, farzand tarbiyasi borasidagi fikrlarimizni mutlaqo o‘zgartiradi, xatolarimizga oyna tutadi.

Mazkur to‘plam turli yillarda adabiyot bo‘yicha Nobel mukofotini qo‘lga kiritgan bir qator yozuvchilarning hikoyalaridan tarkib topgan. Ushbu hikoyalar jahonning turli tillariga tarjima qilingan va millionlab o‘quvchilar qalbidan joy egallagan. Ushbu asarlarda inson ruhiyati, ezgulik va yovuzlik o‘rtasidagi murosasiz kurash, milliylik va umuminsoniylik, tarixiylik va zamonaviylik singari tushunchalar o‘rtasidagi bog‘liqlik o‘ziga xos tarzda ifodalab berilgan.

Ijtimoiy tarmoqlar orqali jinoyatchilik, bezorilik ayniqsa qotillik sodir etilgani to'g'risidagi sovuq xabarlarni eshitar ekanmiz, odamlar nega insoniylik ziynatini yo'qotib, qahri qattiqlashib borayotgan haqida o'ylab qolamiz… Bir narsa aniqki, hayotda hech kim onadan jinoyatchi bo'lib tug'ilmaydi. Aksincha, bola voyaga yetar ekan, oiladagi nosog'lom muhit, ota-onaning tarbiya ma'sulyatini his etmasligi, e'tiborsizlik va loqaydsizlik kabi illatlar uning oxir-oqibat jinoyat ko'chasiga kirishiga sabab bo'ladi.

Forbes jurnali «Amerikaning birinchi raqamli hikoyanavisi» deya eʼtirof etgan Jeyms Pattersonning shiddatli voqealarga boy, kitobxonni zeriktirmaydigan va o‘qiganlarini esdan chiqarishga yo‘l qo‘ymaydigan ushbu romani yollanma qotillar, qonli javohirlar hamda Rossiya mafiyasining kirdikorlaridan hikoya qiladi. Jeyms Patterson tanqidchilar tomonidan dunyodagi eng katta bestsellerlar fabrikasi deb atalishi bejiz emas. Jeyms Patterson asarlarining «New York Times» bestselleriga aylanishi bo‘yicha Ginnes rekordlar kitobiga kiritilgan yagona yozuvchidir. Uning 1977 yildan buyon yozgan asarlari 300 milliondan ziyod nusxada sotilib, o‘ziga xos rekord o‘rnatgan.

Ushbu kitobdan Sharqning uch mamlakatida ayol zotiga, ayol qismatiga bo‘lgan munosabat aks etgan uchta asar joy olgan. Mazkur asarlar turli mualliflar tomonidan, turli davrlarda, turli tillarda bitilgan. Ammo mavzu bir, mohiyat ayni, taqdirlar o‘xshash. Albatta, bu bilan qaysidir elni, qay bir mamlakatdagi tuzum yoki tutumlarni ayblash fikridan yiroqmiz. Ammo bu asarlarni o‘qish asnosida xalqimizning «birni ko‘rib fikr qil, birni ko‘rib shukr qil» maqoli esga tushsa ajab emas.

O‘zbek tarjimashunoslik maktabining atoqli namoyandasi Ibrohim G‘afurov haqida so‘z ketganda haqli ravishda uni adabiyotimizning jonkuyar vakili, dunyo adabiyotini ona tilimizga olib kirgan va buyuk maʼnaviy xazinadan xalqimizni bahramand qilgan ustazoda ijodkor sifatida eʼtirof etamiz. Darhaqiqat, dunyo afkor ommasining qalbini larzaga solgan Fridrix Nitshe, Jeyms Joys, Lev Tolstoy, Fyodor Dostoyevskiy, Uilyam Folkner, Mopassan, Ernest Xeminguey, Gabriyel Garsia Markes, Knut Gamsun, Dino Bussati kabi daho ijodkorlar adabiy merosidan bahramand bo‘lgan o‘zbek kitobxoni yoxud har bir adabiyot ixlosmandi Ibrohim G‘afurovdan ko‘nglida minnatdorlik hissini tuyishi, shubhasiz.

Komil Sindarovning «Oʻzbek detektivi» seriyasidagi kitoblari bugun oʻz oʻquvchisiga ega turkum asarlar sirasiga kirib ulgurdi. Yozuvchining soha vakili ekanligi aksariyat kitobxonlarga ayon, bilmaganlar esa asar mutolaasidayoq muallifning sohani yaxshi bilishini anglaydi. Bu jihatni taʼkidlashimizning sababi — aynan shu nuqta muallif asarlarining muvaffaqiyat garovidir. Yozuvchi qalamga olgan jinoyat turi davr uchun ahamiyatsiz mavzu emas, ikkinchidan, ijtimoiy vokelik qayta takrorlanmasligi uchun mohiyatni oshkor qilish va uni bor asrori bilan koʻrsatish, soʻzsiz, qoʻl siltab qoʻyadigan mavzu emas. Navbatdagi mazkur oʻninchi kitobda ham muallif avvalgi qahramonlar ishtirokini taʼminlagan. Farqi jinoyat turining boshqaligi, rakurs oʻzgarganligi, yozuvchining xulosasi. Ish jarayonlari sabab tergovchi «surgun»ga uchraydi. Ammo malakali xodim ish ham, joy ham tanlamaydi. «Surgun»da roʻbaroʻ boʻlgan Murakkabliklarga oʻz salohiyatiyu sinchkovligi bilan yechim topadi. «Fosh etilmaydigan jinoyat boʻlmaydi, chunki jinoyatchi har qancha ustomon boʻlsa-da, albatta, bitta xato qiladi va iz qoldiradi» tergovchi Rahmonovning kasbiy shiori qanchalik haq va hayotiy ekanligini mutolaa yakunida bilib olasiz. Darvoqe, «Tergovchi» degan umumiy nom ostida nashrga tayyorlangan mazkur detektiv seriya yozuvchi ijodining oʻnta kitobini oʻz ichiga oladi.

Ushbu kitobda biz, avvalo, bu dunyoda yashab o'tgan payg'ambarlar, podshoxlar. Buyuk allomalarning qissalarini mo'jaz tarzda xikoya qilyapmiz. Chunki olamning yaratilishi xam Payg'ambar (nabiy)larga aloqador bo'lgan. Chindanam bu olamning tarixi avvalo payg'ambarlar, avliyolar, podshoxlar bilan chambarchas bog'liqdir. Xaq, taolo bu olamni ular orqali sirli-mazmunli qildi. Barcha xikmatlar, qudratlar, ajoyibotlar, ilm va kitoblarni ular oqkali bu olamga yubordi va bu olamni bezadi. Barcha balo-qazolarning kelishi va ularning daf bo'lishi ular orqalidir. O'zi beradigan dard, kayg'u-alam, tasodif, o't va suv balolari, sabr-tokat, ishonch, etiqod ular orqali xalqqa yoyiladi. Payg'ambarlarning boshiga tushgan kulfatlar va ularning o'zi tomonidan daf etilishi bir xikmat tariqasida olam axliga yetqazildi. Mo'minlar ulardan ibrat oladilar. Kitob keng kitobxonlar ommasiga mo'ljallandi

Atrofimizda turlicha tabiat egalari bor. Kimdir ochiqko‘ngil — kimdir g‘azabnok, kimdir shafqatli — kimdir mehrsiz, kimdir samimiy — kimdir xushomadni yaxshi ko‘radi. Ammo shunday tabiatli insonlar toifasi borki, ular nafaqat og‘zaki gurunglarning, balki butun boshli asarlarning qahramonlariga aylanganlar. Shunday qahramonlardan biri, shubhasiz, Sadriddin Ayniyning xasislikda, sudxo‘rlikda dong‘i ketgan Qori Ishkambasidir. Boylik, mol-dunyo nafaqat ko‘zini, balki butun ong-u shuurini egallab olgan Ishkamba obrazi, uning qarashlari, atrofdagi odamlar va yashayotgan muhitiga munosabati kitobxonning kulgidan ko‘ra, g‘azabini, ko‘pchilik holatlarda esa chin dildan rahm-shafqat tuyg‘usini uyg‘otadi.

Jahon adabiyotining zabardast fantast yozuvchisi Aleksandr Belyayevning «Professor Douelning boshi» asari tarjima qilindi. Professor Douel juda iste'dodli olim edi. Uning tibbiyot rivoji yoʻlidagi ixtirolarini ta'riflashga soʻz ojiz. U shu qadar ilm-fan tubiga shoʻngʻigan ediki, hatto butun vujudini unutayozgan, faqat miyasigina uning mavjud ekanini anglatib turardi. Ammo bir kuni koʻzlarini ochdi-yu, boshi ostida vujudini emas, oddiygina stolning sovuqqina to'rt oyogʻini koʻrdi… Professor insoniyatni o'limdan saqlab qolish, hech boʻmaganda, miyasini qayta jonlantirish ustida izlanayotgandi, ammo ilk tajriba quyonchasi oʻz boshi boʻlishini xayoliga ham keltirmagandi. Mutolaa davomida yozuvchining insoniyatni ogʻir vaziyatlarda tirik qolish imkoniyatlarini axtarish, ilm-fanda misli koʻrilmagan yangiliklarga qo'l urishga chaqirgani behuda emasligini, insoniy fazilatlar kishi muvaffaqiyati yoxud tanazzulida naqadar muhim rol o'ynashini anglaymiz.

Asar 1866-yilda yozilgan. Ammo inson kechinmalarining eski va yangisi bo'lmaganidek, roman qadri ham eskirmagan. «Kambag'allik ayb emas, biroq yo'qchilik — illat. Birinchisida inson tug'ma olijanob fazilatlarni saqlab qola oladi, ammo yo'qchilikda ularni hech qachon va hech kim saqlab qola olmaydi», asardagi personajlaridan biri bosh qaxramonga bu gapni hayotiy misollar asosida izohlab beradi. Universitetning sobiq talabasi bo'lgan Raskolnikov esa bu gapdan tegishli xulosa chiqara olmaydi. Natijada, yo'qchilikdan qutulish, tezda boyib ketish va yuqori mavqega ega bo'lish maqsadida aql bovar qilmaydigan jinoyat sodir qiladi. Fojiali jihati — qahramon o'z jinoyatini oqlaydi. Ammo hayot qonunlari adolatli jinoyatni jazosiz qo'lishiga imkon bermaydi. Ruhiy jazo jinoyatchini o'z aybiga iqror bo'lishga majbur etadi. Romanda shu mudhish qotillikning uzluksiz uqubatlari bilan birga go'zal muhabbat tasviri ham borki, u kitobxon qalbini beixtiyor junbushga keltiradi.

Mahoratli yozuvchi Pirimqul Qodirovning ushbu asari o'zbek adabiyotining eng sara tarixiy romanlari sirasiga kiradi. Unda Movarounnahrdek ulkan saltanatning parchalanib ketishi, Temuriylar sulolasining inqirozi, hokimiyatga erishish ilinjida taxt talashib, bir-birlariga qilich ko'targan og'a-ini, tog'a-jiyanlarning fojiaviy qismati aks ettirilgan. Roman voqealari orqali o'quvchi tarixda Temuriylar o'rtasidagi nizolar, fitna, fisq-u fasod tufayli yuzaga kelgan qonli urushlar, ayovsiz xunrezliklar oqibatida behad qonxo'r beklar zulmidan sillasi butkul qurigan xalqning g'oyat nochor ahvoli va uyushqoqlikdan bexabar Temuriylarni Shayboniyxon qanchalar oson mahv etgani bilan tanishadi. Asarning bosh qahramoni mirzo Bobur odamlardagi bemehrlik, bir-birini ko'rolmaslik, xudbinlik, xiyonat singari jirkanch illatlar bilan g'oyat erta, o'n ikki yoshida taxtga o'tirganida ro'baro' bo'ldi. Taqdirning ayanchli zarbalaridan zada bo'lgan shohning kuygan yuragi — shoir qalbi qalandarlikni ixtiyor etgani ajab emas. Asar mutolaasi davomida butun umr Vatan ishqida yonib, sog'inch bilan o'rtanib, «Jonimdin o'zga yori vafodor topmadim…» deya iztirob chekkan bobokalonimiz dardi kitobxon qalbini larzaga soladi.