Yangi Asr Avlodi

Болаликда юз бир хил ўйин ўйнамаган одам борми?! Лекин ўйин… фақат ўйин эмас. Болалик ўйинлари, ўғилдир-қиздир, ҳар бир инсонни катта ҳаётга тайёрлайди, чиниқтиради, тоблайди. Чунки болалик ўйинларининг ҳар бирида катта ҳаётнинг барча манзаралари — кураш, ғалаба, мағлубият, қувонч ва алам, эпчил лик ва маккорлик, ҳалоллик ва муғомбирлик мужассам. Таниқли адиб Хуршид Дўстмуҳаммаднинг навбатдаги романи да эски Тошкентнинг торгина бир кўчасида яшовчи қўшни бола ларнинг ўйинлар дунёси ажиб бир тарзда ҳикоя қилинади. Таби ий, тенгқур, шўх-шодон болакайлар ўз ўйинлари-саргузаштлари орқали катталарнинг муракаб ҳаётига кириб бораётган бир пайт да қадимий маҳалладаги турар-жойлар бузила бошланади, шу сабаб кўч-кўч авжига минади, болалар дунёси пароканда бўлади. Олдинда келаётган ҳаёт уларни қандай кунларга рўпара қилади? Орадаги бокира меҳр-оқибат, дўстлик ришталари-чи?.. Роман ҳар бир китобхонни ўз болалик дунёсига қайтаради, шавқ-завққа тўла хотираларини ёдга солади.

«Ilohiynoma» — Shayx Fariduddin Attorning shoh asari. Uni «Irfoniy adabiyotning durdonasi» deb atashadi. Kitobda Olloh va banda o‘rtasidagi munosabatlar, insonning ilohiy burchi va masʼuliyati, komillik sharafi va mashaqqati kabi masalalar g‘oyat baland pardalarda talqin va tarannum etiladi. Asardan joy olgan «Pokiza ayol sadoqati», «Robia va Bektosh muhabbati» dostonlari sevgi, sadoqatning go‘zal timsoli, mardlik, matonatning abadiy qo‘shig‘i bo‘lib jaranglaydi.

«Navoiy» romani o'zbek va rus tillarida bir necha marta nashr etilgan asar. Navoiydan keyingi davr uning asarlariga qiziqishni oshirsa oshirdiki, aslo kamaytirmadi. Oybek asarda Navoiy siymosini yaratadi. Bundan besh asr oldin yashab o'tgan ulug' shoirni aniq va yaqqol tasavvur etish buyuk yozuvchigagina xos. Oybek romanda buyuk shoir obrazini yaratishda Navoiyning turkiy til va adabiyotga boʻlgan munosabati tasviridan ham o'rinli foydalangan. Asarda Navoiy obraziga xos xususiyatlar sofdillik, qat'iyat va olijanoblik kabi fazilatlarda namoyon bo'ladi. Darhaqiqat, «Navoiy» romani o'zining badiiy-estetik qimmati, mazmun-mohiyati, badiiy-tasviriy vositalarga limmo-limligi, voqealarning izchilligi, tarixiy haqiqatning ko'zgusi boʻla olganligi, qahramonlarning bir-biri bilan, ya'ni to'qima va tarixiy obrazlarning uyg'unlashganligi bilan ham yuksak tahsin va e'tiroflarga loyiq asardir. Shu bois ham bu asar mana necha yillarki, o'z qadr-qimmatini yo'qotgan emas, yo'qotmaydi ham. Chunki chinakam badiiy san'at asari hech qachon o'lmaydi. Bunday asarlarni xalq unutmaydi. Oybekning o'zbek mumtoz adabiyotida yorqin siymo, ulug' mutafakkir sanalgan Navoiy obrazini go'zal tasvirlab bera olgan bu romani mangu yashayveradi.

Amerikalik faylasuf, pedagog Mortimer Adler va muharrir va yozuvchi Charlz Van Dorenning mazkur bestseller asari jamiyating ziyoli, oʻqimishli aʼzosi boʻlishga, oʻz-oʻzini tarbiyalashga intilayotganlar uchun juda tajribali murabbiy boʻla oladi. Kitobning boshidan oxirigacha qarshingizda muallifni his qilasiz. U Gʻarb dunyosiga mansub insoniyat tarixida yozilgan eng yaxshi kitoblar olamiga eshik ochadi. Mutolaadan soʻng siz kitobni qanday, qancha va nima uchun oʻqish kerakligini aniq tushunasiz, bu borada kerakli malaka hosil qilasiz.

Turk yozuvchisi, «Baqirmaydigan onalar» (https://t.me/bookuzbekistan/2509) asari bilan oʼzbekistonlik o‘quvchilar, ayniqsa, onalar nazariga tushishga ulgurgan muallif — Xadicha Kubro Tongarning yana bir asari o'zbek tiliga tarjima qilinib, nashr etildi. Bu kitob qalbimni tirnadi… Jamiyatdagi eng maʼsum, o‘zini himoya qila olmaydigan, zo‘ravonlik ko‘rsa-da, aybdor kabi boshini egib turadigan va ne ajabki, yana o‘sha zo‘ravon kattalar ko‘ziga mehr istab termulib, sal xayrihohlik sezsa yelkasini qisibgina ularning bag‘riga intiladigan beg‘uborlar ruhiy olamini yurakdan his qildim. Bolaligida ruhiy-hissiy, jismoniy, jinsiy tajovuz qurbonlari bo‘lganlarning mahzun hikoyalarini mutolaa qilish naqadar mushkul bo‘lmasin, kelgusida bunday holatlarning oldini olishga qaratilgan jasoratli bir chaqiriq sifatida dolzarb hamdir.

Oʻzbek tarjimashunoslik maktabining atoqli namoyandasi Ibrohim Gʻafurov haqida soʻz ketganda haqli ravishda uni adabiyotimizning jonkuyar vakili, dunyo adabiyotini ona tilimizga olib kirgan va buyuk maʼnaviy xazinadan xalqimizni bahramand qilgan ustazoda ijodkor sifatida eʼtirof etamiz. Darhaqiqat, dunyo afkor ommasining qalbini larzaga solgan Fridrix Nitshe, Jeyms Joys, Lev Tolstoy, Fyodor Dostoyevskiy, Uilyam Folkner, Mopassan, Ernest Xeminguey, Gabriel Garsia Markes, Knut Gamsun, Dino Bussati kabi daho ijodkorlar adabiy merosidan bahramand boʻlgan oʻzbek kitobxoni yoxud har bir adabiyot ixlosmandi Ibrohim Gʻafurovdan koʻnglida minnatdorlik hissini tuyishi, shubhasiz.

Oʻquvchi eʼtiborini butkul oʻziga jalb qilib, uni tuganmas hayajon, hamdardlik, achinish, mehr va muhabbat hislarini boshdan kechirishga undovchi ushbu roman jahon bestsellerlari roʻyxatida hamon peshqadamlardan boʻlib kelayotgani bejiz emas. Ingliz adibasi Sharlotta Bronte dunyoga mashhur mazkur asarida oʻtkinchi boʻlgan jism chiroyini emas, insonning ichki goʻzalligini nafosat bilan tasvirlaydi. Asar oʻquvchiga mashaqqatlar qarshisida sabotli, irodali, marhamatli, jasur va mard boʻlishni, atrofimizda yuz berayotgan hodisalarga oʻzgacha nigoh bilan boqishni oʻrgatadi. Har bir qiyinchilikdan keyin yanada kuchga toʻlib, ilgari qadam bosish va har qanday murakkab vaziyatda ham Hazrati Insonlik rutbasiga sodiq qolishga chorlaydi!

«Kalila va Dimna» Eron shohi Anushiravon (531–579) davrida Hindistondan saroy fuzalolaridan bo'lgan Barzuya hakim tomonidan yashirincha Eronga keltirilib, pahlaviy tiliga tarjima qilingan. Bu tarjima yo'qolib ketgan, lekin 570-yillarda pahlaviy tilidan suriya tiliga qilingan Bud nomli shaxsning tarjimasi adabiyotga nodir yodgorlik sifatida qo'shildi. «Kalila va Dimna»ning Abbosiylar xalifaligi davrida o'sha zamonning engo donishmand olimlaridan bo'lmish kotib Abdulla ibn al-Muqaffa (721–757) tomonidan arab tiliga qilingan tarjimasi uning butun dunyo bo'ylab tarqalishiga sabab bo'ldi.

Qo'lingizdagi to'plam ulug' o'zbek yozuvchisi Аbdulla Qodiriy ijodining ayrim masalalariga bag'ishlangan bo'lib, undan taqrizlar, maqolalar, «Obid ketmon» qissasiga oid tadqiqot hamda esse o'rin olgan. Ularda Аbdulla Qodiriyning o'zbek madaniyati va adabiyoti, xususan, nasrda tutgan o'rni, u boshlab bergan anʼananing shogird avlodlar tomonidan davom ettirilayotgani tug'risida so'z yuritiladi. Shuningdek, risolada А.Qodiriy ijodi bo'yicha tadqiqotlar olib borgan, maqolalar yozgan ayrim olimlar va ularning ishlari haqidagi kichik lug'at ham o'quvchilar eʼtiboriga havola etilgan.

«Dengizchi tepalikka sekin chiqarkan, asabiylashib titray boshladi. Hafta burun o‘zi ko‘mgan o‘raga yaqin yerda, ungurlar qarshisida to‘xtab, tiz cho‘kdi. Oradan bir daqiqa o‘tmay, uning boshi egilgan tomonda, ungur ichidan ikki qo‘l chiqdi. So‘ng qo‘llar o‘z tanasi chiqishiga yordamlashdi. Hech qancha o‘tmay yer ostidan qora kiyimli, bellarida qilich osilgan besh jangchi paydo bo‘ldi. Jangchilardan biri yaqinlashib, cho‘kkalagancha dengizchining yelkasiga qo‘l qo‘ydi va u sohibining oyoqlaridan o‘pdi. Unga yana bir kun yashashga imkon berildi. Dengizchi yuzini ko‘tarmay, boshini changalzor tomon burdi. O‘zini tutib tura olmay, daraga tushib ketayotgan jangchilar ortidan qaradi va har doim dahshat ichra ko‘rganiga shohid bo‘ldi. Sohiblari go‘yo tirik odamdek odimlab borishar, ularni tirik, deyish ham mumkin edi-yu, bir narsa bunga monelik qilardi: ularning boshi yo‘q edi. Boshsiz tanalarni esa tirik odamlar, deb bo‘lmasdi…» Talablarga binoan, fantastik va noodatiy voqealar, tasvirlar, sirli va chigal jinoyatlarni o‘zida aks etgan yana bir detektiv asar yosh ijodkor Davron Sultonovdan Siz aziz o‘quvchilar e’tiboriga havola etilmoqda. Sir-sinoatlarga boy. Marhumlar oroli romani voqealari ham sizga tanish bo‘lgan «Afsonaviy ko‘zgu»dagi Natlandiya mamlakatida ro‘y beradi. Xo‘sh, g‘ayritabiiy jinoyatlarni mashhur izquvar bilan fosh etishga tayyormisiz? Unda kitobning birinchi qismini varaqlashga kirishamiz.