автордың кітабын онлайн тегін оқу Құла жорға
-Ойбай орыс келді,солдат келді! - деп Ерғалидың кішкене үйге апалақтап кірді.
Бәйбішесі Дәметкен қолында ұршығы, төрде жатқан Жамақ деген қайнысымен сөйлесіп отыр еді. Бәйбіше ұршығын, Жамақ әңгімесін қойып, балалар бұларда үрпиісе бастады. Лапаста жатқан мойнақ, орыс дауысына салып,арсылдап даланы басына көтерді.
Жылдың өзі ауыр. Орыс-орман қылышын сүйретіп үйге кіріп келгенде, осы қалмайды! - деп Дәметкен күрсінді.
- Кім қорықпайды дейсің, мазаны кетіріп-ақ тұр ғой, - деп қашуға ыңғайланған адамша тізерленіп алды.Қолындағысын киіздің астына, біресе қобдиына салды. Солдатқа ілінсе, жамаулық кішкене былғарыны алып кететіндей бір күн бұрын келген солдат көзіне елестеді. Көрші болып ұстай келген отрядтың адамы екен. Аяғында жаңа былғарыдан тіккен етік. Киіміне қарап қазақ бола ма деп барғанда, орыс екенін бір-ақ білген.
Солдат келген хабарды есіткен соң, тағы қандай нәрсемізден айрылар екеміз деген қауіп туды. Ерғали көзіне қатынының төркінінен әкелген ала күпісі түсті:
- Сорлы-ау, ана күпіңді тықсайшы, іліп кетеді ғой, - деді.
- Әлгі солдатың келіп қалмаса?! - деп бәйбіше қозғала бергенде, Мойнақтың арсылдауы үдеп, есік ашылды. Сарт етіп табалдырыққа тиген қылыштың даусын естігенде бәйбіше селк ете қалып, орнына отыра кетті.Қолдарында винтовка, түстері кісі өлтірген адамдай сұп-сұр болып екі жігіт кіріп келді. Екеуі де:
- Салаумәләйкүм! - деді.
Ерғали қуанып кеткен немедей, солардың келуін тілеп, сағынып отырған адамдай:
- Әлік сәлем, е, шырақтарым, жоғары шығыңдар! - деп орнынан тұрып, бүкшеңдеп көрпе салып жатыр.Келушілер үй - ішімен амандасты, аң-таң болып отырған бәйбішеге үлкендеу біреуі:
- Амансыз ба, бәйбіше! - деді.
- Ибәй-ау, қазақсындар ма, шырақтарым?
- Қазақпыз, қорықпаңыз.
- Қазақ көрінеді ғой, кешегіден түсі жылырақ, - деп Ерғали аяғын кесіліп отырды.
Жамақ жөн сұрай бастады.
- Біз алашорданың делегатымыз. Сулы болысына барамыз. Лау керек, атты тезірек жеткізіңіздер, - деп толықтау келген қара сұр жігіт бұйрық берді. Үстінде қасқыр ішік, әкесінен қалған мұрасы құсатып жағасын қайырып, қоқиланыңқырап отырды. Ішкі киімдері солдатша, беліне байлаған кішкене мылтығын, «мынаны көрдіңбе» дегендей ғып, сөйлеген уақытта қозғап қойды. Екіншісі - ұзын бойлы, сары бұжыр жігіт. Басында жүнді бөрік, үстінде шинель, аяғында солдаттың киетін сары етігі, малдас құрып отырғанда мойнындағы қылышын әлдилеген баладай алдына өңгеріп отырды.
Бәйбіше екеуін де бастан-аяқ қарап шығып:
- Ой, құдай-ай, қазақ балаларының да солдат болып қалғаны-ау, - деді.
- Қатын, тұр, шай қой, балалар тоңып келген шығар, - деп Ерғали шайға айналдырып, атты ауылынан тауып жегуге ыңғайланып еді. Қара сұр жігіт ызғарланып-ақ қалды.
- Сенен шай сұраған адам жоқ, жегетін болсаң, тез жек!
Мына шіркіндер қайтеді, орыстан да жаман қатаң ғой, -деп сескеніп қарады.
Ерғали да, Жамақ та аяқты ұшынан басты. Ауыл абыр-сабыр арба майлап жатыр,біреуі қорап таңып жатыр, біреу-міреу делбені жалғап жатыр - бәрі де асығыс,жанталасып жатыр...
Ал, үй-ішіндегілер үйден шыққанда, тал қорапты төрт аяқты көк, бір торы атты парлап жегіп,тон киген сақалды қара ыңғайлап, көшірме мінгелі тұр еді.
енді міне береміз дегенде, сары бұжыры жолдасына қалды. Екеуінің де көзі Жамақтың аяғына қадалды.Тіктіріп киген байпақты етікке екі көз бірден қадалған.
- Ахметтің учитель баласын көріп едім, сол кәзет алып тұрады екен. Петрбор, Мәскеу жағы кілең талау дейді. Болшайбек менікі-сенікі болмасын дейді екен.
- Тыбая-мая, мая-тыбая дейді екен ғой.
- Ол келсе қазақты бітті де де қой.
Манадан бері үндемей отырған имек қара кісі де сөзге қатысты, көргенін, естігенін айта бастады:
- Кеше Кавриланың үйіне барып едім, шай ішіп отырғанымызда Епем келіп, Каврила екеуі ілінісе кетті. Епем болшайбекті мақтады, Каврила жамандады.
- Осы қалада Епемнен осалы жоқ, - деп біреуі іліп ала жөнелді. Екінші біреуі қарсы болды:
- Қате айтасың, Епемнен оңды орыс жоқ, бірдемеге ділгер болып сұрасақ, тоқтаусыз береді. Ең арғысы биыл ауылдың сиырын қала ұстағанда, ол араға түсіп, босаттырып жіберді ғой.
- Қой, Епем онды болса, болшайбекті қолдамас еді ғой.
- Енді кім қолдасын? Биылғы казашилардың соқкан 25 қамшының таңбасы арқасынан әлі кете қойған жоқ шығар.
- Апырым-ай, казашилардың осы қалаға сондағы ісі мықты жәбір болды ғой, правленияның алдында жатқызып қойып, 80 адамын ұрған ғой, орыс болса да адам аяйды екен. Мен әзім сонда жаман аядым.
Төмен қарап отырған Жамантік басын көтерді. Манадан бергі айтылған әңгімеге өзінше қорытынды істеді:
- Пәлен-түлен дегенмен сол балшайбегің теріс болмас деймін, патшалық болған соң бірінен бірінің өзгешелігі болуы керек қой. Осы күндегілердің бар ісі - талау-тарту. Балшайбектер де талауға үйір болса, бұлармен бірігер еді ғой. Түбінде солар осы күнгі жүргендерге қарсы болғанда, осы талап алуына қарсы шығар...
- Лайым солай болғай да, - деп отырғандар күлісті.
Ауылдың жел жағындағы көлдің белесінен бір арбалы асып түсіп, шаңдатып келеді. Жұрт көзді қадады. Сөйткенше болмай арбалы қара жолдан бұрылып, ауылға қарай салды, бұл Ерғалидың үйінен шыққан жігіттер еді.Жамантік сұрланып кетті. Тұла бойы қалтырайын деді. Қайырып сөз айтуға шамасы келмей албарына қарай жүрді. Боқ күреп үлкен баласына қорадағы құла жорғаны шығартып әкеліп, өзі жетегіне байлады.
- Тақсыр, қарсылығымыз жоқ, байла дедің, жетегіңе байлап жатырмыз. Бұл атты өзіңіз алып жатырсыз ба, әлде басқа кісі алды ма? -деді.
- «Алашорда» алдырады.
- «Алашордаға» не жазығым бар екен?
- Қарсылық қылыпсың, Әлихандарды боқтапсың.
- Астапыралла, шырағым. Жорғам одан әрмен кетсе де, өйтіп жаламен алмасаң екен.
- Енді, сөзіңді қысқарт, жорғаң берілмейді.
- Жоқ, ала бер, жорғаның құлағын ұрайын. Екі-үш бием сау болса, тағы біреуі құлындар. Бірақ жолсыз алғаныңызға ренжимін.
Қара сұр жігіт ажырайып қарады. Көзі Жамантіктің ту сыртынан өтіп кеткендей болды. «Айда, атты!» деп көшірді түртіп қалды. Бұрылып албардан шығып, қара жолға бет алғанда қосарға байлаған құла жорға теңселіп ала жөнелді...
Жамантіктің баласы кішкене қарап тұрды да, көзінен жасы моншақтап, үйіне кіріп кетті.Жамантік шомның үстіне шығып, көз жанарына жас толып, қарасы үзілгенше қараумен болды. Ашулы ыза бойды кернеп булықты.
- Осы ызаларына қарай келетін күн болса, алдымен әзім жазыламын ғой. Сендердің іздеріңе түсетін де күн болар! - деді.
