автордың кітабын онлайн тегін оқу Спадчына
Янка Купала
Спадчына
Першы паслярэвалюцыйны зборнік Янкі Купалы. Назву зборнік атрымаў ад аднанйменнага філасофска-патрыятычнага верша “Спадчына”.
Зборнік складаюць вершы, прысвечаныя першай сусветнай вайне, тэме жыцця у беларускай вёсцы; філасофскія санэты, у якіх акрэслены адвечныя пытанні чалавечага існавання: дабро і зло, здрада і помста, жыццё і смерць; лірычныя творы, у якіх цесна пераплецены тэма кахання і маральна-этычнай місіі чалавека; творы, якія нясуць ўплыў фальклору, у якіх разглядаецца праблема "чалавек і свабода».
Вы можаце спампаваць зборнік Янкі Купалы “Спадчына” бясплатна ў фармаце epub.
Спадчына
Як цені
З дня ў дзень...
Валачобнікі
Брату-беларусу
Свайму народу
Час!
Будзь сьмелым!..
Годзе...
Беларушчына
Моладзі
Матцы
Роднае слова
Родныя песьні
Усе разам
Калі пачнуць...
Не шукай...
Жар ня згас
Праявы
Апекунам
Песьні вайны
I. Варожбы
II. Перад бурай
III. Склік
ІV. Разлука
V. Засталіся нівы, сёлы
VI. Пабоішча
1914-ты
Вясна 1915-ая
Новы год
Сярод разьюшаных сатрапаў...
На сход!
Цару неба й зямлі
Сявец
А хто там ідзе?
Поле роднае
Зь песень нядолі...
Зь песень мужычых
Куды ты рвешся!..
Бяспутнасьць
Зь сіроцкай долі
Песьня
Аб мужыцкай долі
Навука
Думка
Хай жа вам так не здаецца...
Сумна, сумна жыць на сьвеце...
Можам часта мы плакаць...
Тут і там
У хорамах
З думак жабрака
Ідзе вясна
На полі тае
Зь вясной
Вясна
Запела вясна сваю песьню
Летам
Ўсюды лета...
Дунулі сіверы...
У вырай
У дарозе
Асеньнім вечарам
Плача восень
Удосьвітак
Віхор загуляў
Паязджане
Млечны шлях
Званы
Станогае ліха
На прызьбе
А ты, сіраціна...
Дзьве долі
Песьня
Крыўда
Коціцца крыніца...
Сон
Для Бацькаўшчыны
Бацькаўшчына
Пчолы
Наша гаспадарка
Чаму?
Маё цярпеньне
Таварыш мой
Сярод магіл
На суд
Па шляху
Зь вячэрніх дум
На вуліцы
Вечар
Мой цень
Нашто?
Сьмейся!..
У бяссонную ноч
Ўвесь да дна...
Блізкім і далёкім
Мая вера
Песьняй толькі
Песьня
Мусіць, трэба было
Дайце мне...
Рвіся, думка!..
Куды ні ўцякаю...
Я казак – не казак...
Я і воля мая
Мая навука
Яна і я
1. Стрэча
2. У хаце
3. Праталіны
4. За кроснамі
5. Выган у поле жывёлы
6. Агляд поля
7. Радаўніца
8. Ворка
9. Беліць палатно
10. Сяўба
11. Поліць агародніну
12. Яблыні цьвітуць
13. На сенажаці
14. Краса сьвету
Пахаваньне
Быў гэта сон...
Ўспомні!..
Гэй ты, дзяўчына, кветка-лілея...
Не судзіла доля
А яна...
Ночцы
Не глядзі...
У зялёным садочку
Магіла льва
Бандароўна
Зімою
Страшны вір
Казка аб песьні
«Братка і сястрыца»
Песьня
Адступнік
Рунь
Забытая карчма
Буслы
Першы сьнег
Першы сьнег
Паэзія
Праступнік
ПЕСЬНЯ
Янка канцавы
Тутэйшы
Няма грошы
Дрэмле юрка
«Ня ўсе дома»
Душачка, шынкарка...
Пры выпіўцы
Благая жонка...
Кацярына
Прыпеўка
З нуды
Фэлькава вясельле
Лякарства
Дзе ні кінь – дык клін!
Буралом
Сваякі
Ястраб, лісіца і певень
Кажух і вата
Расейскія чыгункі
Дэпутаты й грамадзяне
Селянін і конь
Груган і салавей
Асёл і яго цень
Сьвінапас і стрынатка
Пчолы і трутні
«Чын», гэрб і лапаць
Груганы
На ўсе рукі
Днём і ночкай працаваў ён...
Эпіграма на самога сябе
Жыў музыка Налім...
Спадчына
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Паміж сваіх і чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Аб ёй мне баюць казкі-сны
Вясеньнія праталіны,
I лесу шэлест верасны,
I ў полі дуб апалены.
Аб ёй мне будзіць успамін
На ліпе бусел клёкатам
I той стары амшалы тын,
Што лёг ля вёсак покатам;
I тое нуднае ягнят
Бляяньне-зоў на пасьбішчы,
I крык вароніных грамад
На могілкавым кладзьбішчы.
I ў белы дзень, і ў чорну ноч
Я ўсьцяж раблю агледзіны,
Ці гэты скарб ня збрыў дзе проч,
Ці трутнем ён ня зьедзены.
Нашу яго ў жывой душы,
Як вечны сьветач-полымя,
Што сярод цемры і глушы
Мне сьвеціць між вандоламі.
Жыве зь ім дум маіх сям’я
I сьніць зь ім сны нязводныя...
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго С т а р о н к а й Р о д н а ю.
Як цені
Ідуць народы зь лета ў лета
К жыцьцю, к сьвятлу зь бяды, з жуды,
А мы, як цені з таго сьвету,
Ідзём, ня знаючы куды.
Ні нас свабода прыгалубе,
Ні доля весела зірне;
Паўзём і стогнем у загубе
Зь ярмом на шыі, ў вечным сьне.
Не на пацеху дзеці даны
Матулі, што іх сьцеражэ, –
Усё адно сусед паганы
У плуг жалезны запражэ.
Не на прыбытак сеем нівы
I паліваем потам іх,
Нахлынуць трутні пражарлівы,
I мы ня ўбачым жніў сваіх.
Пад непрагляднай марай ночы
Нам не дабачыць нашых крыўд.
На сьвет падняць баімся вочы,
Сабе сам кожны ўжо абрыд.
Як мы жывём, чаго чакаем, –
Ня знаем мы, ня знае сьвет;
Ня то ўжо мром, ня то ўскрасаем,
Змагчы ня ў сілах мук і бед.
Зайграе шумам лес зялёны,
Аб хвойку хвойка затрашчыць,
I пойдзе шум той к небасклону,
А неба каменем маўчыць.
Маўчым і мы і, як сьляпыя,
Як цьмы, снуёмся з кута ў кут,
Адно віхор падчас завые
Ды зьмей прамкнецца там і тут.
На курганох засьвецяць росы –
Крывавы росы – сьведкі мук...
А ў хатах сьпяць цапы і косы –
Усё чакаюць ёмкіх рук.
З дня ў дзень...
Жывём з дня ў дзень мы столькі лет,
А ўсё тым ладам, як жыў дзед,
Галовы клонячы з пакорай;
Адвечных крыўд, адвечных бед
Ня бачым мы, ня бачыць сьвет,
I не пабачым, мусіць, скора.
Праз столькі лет, праз столькі зім
Цьвіце ў вачах пацёмкаў дым,
I зьвесьці не хапае сілы;
Відаць, сьвятла ня знаці тым,
Хто нарадзіўся ўжо сьляпым, –
Такім ён дойдзе да магілы.
Жыві з дня ў дзень, цягні ярмо,
Ў крук плечы гні, кажы: дармо!
Ня так яшчэ умею, браце.
Ямчэй сабе сам ладзь прызьмо,
Каб не парвалася само,
Бо як ярмо тады цягаці?!
Ці быў прыгон, ці ёсьць прыгон, –
Шануй закон – матай паклон,
Бо вылеціш і з роднай хаткі.
Пачуеш звон – кажы, што стогн, –
Знай, брат пакінуў свой загон,
На той сьвет складывай манаткі.
Валачобнікі
Штогод, вясной, у дзень, вялікім званы,
Зьбіраюцца яны, як буслы ў вырай,
I йдуць пад вокны гурмай абарванай
Набожную жальбу заводзіць шчыра.
Паны атласныя і зрэбныя сяляны
Вітаюць іх, як послаў з тога міру:
Той кіне сьвенчана яйцо, а той – мядзяк:
Як жабракоў іх дарыць свой брат і чужак.
Журбой ноч іхні блаславіць напевы,
Бо ходзяць валачобнікі па ночы,
Шыпяць над імі галінамі дрэвы,
Глядзяць на іх начніц сьляпыя вочы,
А ўсё, як быццам сіверу павевы,
Як валачобнікі, цямрыцу славіць хоча.
О ноч! о бесканечны твой над намі ход!
Калі ж пакінеш ты туманіць наш народ!
Ні там, дзе дзікія зімуюць гусі,
Ні там, дзе дрэмле поўначы краіна,
Ні з добрай сваёй волі, ні ў прымусе,
Ніхто, нідзе ня чэз такой жывінай,
Як чэзьнеш ты, няшчасны беларусе,
У валачобнікі запісаны судзьбінай...
Штогод ты ходзіш дабравольным жабраком
I рабства вечнае ўсхваляеш пад акном.
Ці ж нас такое зроду ўжо пракляцьце
Зачаравала чарамі сваімі,
Што мусім мы пад вокнамі стагнаці,
Губляці пад крыжамі сваё імя,
Й ня знаючы век Бацькаўшчыны-маці,
У ёрмах валачыцца між чужымі?..
Ці ж нам ніколі ўжо прасьветласьці ня знаць -
Гібець, гнісьці й, ня жывучы, канаць?
Вялікі дзень зь вялікаю надзеяй
Лет тысячы са дзьве таму ўжо будзе,
Як між людзьмі то гасьне, то ясьнее,
I толькі ж торг вядуць, б'ючыся ў грудзі,
Прадажны кніжнікі і фарысеі
Сьвяшчэнным іменем Яго... А людзі?..
Гудзяць званы, гул медны прэцца да нябёс,
Ды валачобнікаў прыпеў: «Хрыстос васкрос!»
Брату-беларусу
Ляж, прытуліся да зямлі,
Паслухай шчыра, што гавора
Табе, сям'і і ўсёй радні,
Калі запаліць неба зоры.
Пачуеш дзіўную аповесьць
Мінуўшай славы і жыцьця,
Аб чым згубіў ты ўжо даўно весьць,
Блукаючыся без пуцьця.
Пачуеш, як шмат лет таму
Тваё было тут панаваньне;
Паслушна голасу твайму,
Цябе ня кратала скараньне.
I запытаецца зямліца
Тваёй душы і тваіх дум:
Чаго ты блукаеш начніцай?
Чаму свой край аддаў на глум?
*
Стань, нахіліся над ракой,
Ў плакучы ўгледзься пералівы:
Ў іх адаб'ецца воклік твой,
I ўбачыш незабыты дзівы.
Як там русалкі – твае дзеці –
Днём аддыхаюць у жальбе,
Каб ночкай, блудзячы па сьвеце,
Шукаці долі для цябе.
Ад хваль, што шэпчуцца так міла,
Ты дойдзеш праўданькі усёй,
Што рэчкі – гэта зямлі жылы,
Вада ў іх – кроў зямлі тваёй.
I запытаецца вадзіца,
Як не пытаў ніхто ў жыцьцю:
Чаму яе п'е чужаніца,
Яе, кроў родную тваю?
*
Ідзі у лес, што стаў кругом
Тваіх нязьмерных ніў на стражы,
Што толькі думаў аб адном...
Але паслухай, што лес кажа:
Я бараніў твой дух ад плесьні,
Аб думы шчыра твае дбаў,
I паўтараю водклік песьняў
Што прадзед зь ветрамі складаў.
А ты, змарнелы чалавек,
Нікчэмны пасынак былога,
Сваю пушчаеш песьню ў зьдзек,
Чужою славіш нават Бога!
Прывучан кланяцца, ўніжацца,
Паганіш скарб свой дарагі.
I знаеш толькі там сьмяяцца,
Дзе кроўю плакаў бы другі.
*
Ідзі на ўзгор, на камень сядзь,
Што пашчапаў пярун на часьці;
Глядзіся ўзоры, што мігцяць
На небе ў радасьці і ў шчасьці.
Яны агністымі іскрамі
Ў душы распаляцца, як сталь;
Бо неба сочыць за людзямі,
Зямлі пільнуе яго даль.
Зямлю ў сваёй адвечнай казцы
Трымае без граніц і мер...
Калісь і ты ў яго быў ласцы –
Меў зь неба долю. А цяпер...
Цяпер яно сваймі сьлязамі
З табою плача над табой;
Шле буры, громы зь перунамі,
Каб сон збудзіць магільны твой!
Свайму народу
Табе, народ мой, згібнуты ў аковах,
З-пад сэрца песьню гэтую пяю
I, ускрашаючы мінуўшчыну нанова,
Выказваю цяпершчыну тваю.
Сягні ў даўно заснуўшыя сталецьці,
Заслону дзён уцёкшых адхілі
I глянь, як сёньня твае жывуць дзеці,
Як ты жывеш на прадзедаў зямлі.
Дняпро і Сож, Дзьвіна, Вільля і Нёман
Шмат могуць што у памяці збудзіць,
Ды пушчы Белавескай сумны гоман –
Паслухай толькі, што ён гаманіць.
Тваймі рукамі ўзьнесены замчышчы,
Глянь, зарастаюць дзікім палыном,
Па сьцен астатках вецер дзіка сьвішча,
Як бы пяе памінкі быўшым днём.
Пяе аб тым, як гэтыя байніцы
Край сьцераглі на захад і на ўсход,
Як з поўначы разбойны чужаніца
Ня мог замчыскавых скрышыць варот.
Ты жыў, ты панаваў у краі родным,
Сьцярог ад чужака й законы укладаў;
Звон вечавы сход склікаваў народны,
I сход аб шчасьці Бацькаўшчыны дбаў.
Сягоньня ўсё сьпіць і зарастае зельлем,
Сьцярэч свой край няма ні сьцен, ні рук;
Званы вячовы змоўклі, анямелі,
Ў ярме сагнулі людзі плечы ў крук.
Чужак-дзікун, крывёю ўпіўшысь сьвежай,
Запрог цябе ў няволю, ў батракі
І тваю маці-Бацькаўшчыну рэжа,
Жывую рве на часьці, на кускі.
Сыноў тваіх расьсеяў па ўсім сьвеце,
Як птушак ястраб з гнёздаў разагнаў;
Бацькі дзяцей, а бацькоў сваіх дзеці
Сярод магіл шукаюць і канаў.
I мерцьвякоў знаходзяць... А жывыя...
Як мерцьвякоў пагляд іх і жыцьцё,
Праклёны толькі шэпчуць векавыя
Ды вечнае чакаюць небыцьцё.
Упаў народ. Змарнеў народ, забыўся,
Як Бацькаўшчыну, як яго завуць;
Як падарожны без пуцьця, зьнябыўся,
Як сірата, якой нідзе заснуць...
Паўстань, народ! Прачніся, беларусе!
Зірні на Бацькаўшчыну, на сябе!
Зірні, як вораг хату і зямлю раструсіў,
Як твой навала злыдняў скарб грабе!
Паўстань і глянь, як зьзяюць скрозь вагнішчы,
Як носяцца ўсясьветных зьмен віхры,
Як на старога быту папялішчы
Цьвет зацьвітае новае зары!
Паўстань, народ! Для будучыны шчасьце
Ты строй, каб пут ня строіў больш сусед;
Ня дайся ў гэты грозны час прапасьці, –
Прапашчых не пацешыць шчасьцем сьвет.
Сваю магутнасьць пакажы ты сьвету, –
Свой край, сябе ў пашане мець прымусь.
Паўстань, народ!.. З крыві і сьлёз кліч гэты...
Цябе чакае маці-Беларусь!
