автордың кітабын онлайн тегін оқу Сапар өлеңдері
ТАШКЕНТ САПАРЫ
Жігіттер, өлмеймін деп , қапы (ғапыл) қалма,
"Іздеген табылмас!" —деп, ойыңа алма.
Жетеді ақыр бір күн іздегенге
Құдайды бір жаратқан естен салма!
Ертеңмен дүйсенбі күн атқа міндім,
Араға сол бір қонып Шатқа келдім.
Кеудеме Құдай өнер берген шақта
Бетіне ақ қағаздың атша желдім.
Онан Семізбұғы - қорық (құдық) қондым,
Жүре алмай сол бораннан төрт күн тұрдым.
Өзіме тәңірім өнер бергеннен соң,
Жерлерде мен осындай кеңес құрдым.
Бет қойдым онан шығып Ерейменге,
Бергендей тамақ тауып кедей кімге?!
"Құрт болған сиыр етін жеймін десең,
Түс!" — дейді, сөйлес қылсаң сол әркімге.
Қаракесек, Сүйіндік жайладым тел,
Бес баласы Мейрамның дария көл.
"Құрт болған сиыр етін жеймін!"- десең,
Бозбала, қыс болғанда, Ереймен кел!
Жолымда қала берді Байбек аулы,
Неше жыл Кәрібаймен болған даулы.
Намаздыгер, намазшам арасында
Аралап өте бердім тамам тауды.
Бір ниет талап ойлап міндім атқа,
"Барсам,- деп,- иншалла, зиаратка!"
Жағдайсыз ауылдарға мен қона алмай,
Тау асып, барып жаттым Қарашатқа.
Қонаққа жоқ ел екен жайы, күйі,
Құрысын: қарын әйнегі, шымнан үйі.
Мейманға төбесімен тік тұратын
Қоскелді: жаңа болыс Баймен үйі.
Үй екен әр нәрсесі салтанатты,
Келіні - ас қылатын қолғанаты.
Баласы - біреуінен біреуі артық,
Әлікей жас мырзасы Керей атты (атлы).
Керейден сол бір нияз алдым теңге,
Тиын жоқ қара күреш онан өңге.
Құдайдың құдіретіне қарасаңшы,
Бел асып шығып кеттім дөңнен-дөңге.
Мәшһүрдің қараңыздар қызығына,
Бір түрлі жүрісінің бұзығына.
"Тәуекел, Тағала Алла, өзің бер!"- деп,
Жыланды барып қондым мұжығына.
Атқа - шөп, самаурын готов етті,
"Адам,- деп - талип ғалым сыйлап күтті.
Тік тұрды үй-ішімен теп-тегіс (тіпа-тегіс),
Құдайым күгпина алып рақым етті.
Мұжыққа болдық қонақ тіл білмеген,
Кәріп (ғарыб) бас тіршілікте не көрмеген?!
Құданың құдіретінің шеберлігі
Не білсін үйде жатып, жол жүрмеген?!
Жұма күн қонып шықтым Дауылбайдан,
Жүре алмай серке сойды жүрген жайдан.
Бәрінен ерте күдер үзген бір ел:
Қант, қаймақ, қара шай, сары майдан.
Шай іштім ертең келіп Жылқыбайдан,
Мезгілсіз жаман уақытта шықтым қайдан?!
Сүйіндік, айналайын, сенен кетіп,
Көже мен құтылмадым такты шайдан.
Онан соң барып қондым Сексенбайға,
Қандырды қос самаурын қойып шайға.
О дағы: "үш теңгең —деп нияз берді,
Қалған жоқ қарап тіпті босқа жайға.
Салғасын түзу жолға Тәңірім бізді,
Аяқ-қол, сегіз мүше, біреу көзді.
Баласы Баймен қажы - Бекмұхаммед,
Айтайын әңгіме қып онан сөзді.
Үйіне келіп түстім, уақыт - бесін,
Құдайым түгел (берсін) әр бір несін.
Куандық-Сүйіндіктің бір үйі екен,
Айтайын, жұрт біледі оның несін?!
Жібермей сол екі күн қонақ қылды,
Жайымды жүрген-тұрған сұрап білді.
"Тұрсаңыз Қараөткелде келіп түр!"- деп,
Бір ашке және үш теңге ақша берді.
Қайрадым сол арада жолдасымды,
Тапсырдым бір Құдайға мен басымды!
Айрылып ел-жұртымнан, болсам кәріп,
Құдайым көрер ме екен көз жасымды?!
Бауырсақ, қоңыр шолақ елемеген,
Жалғанда, ауыз байғұс, не жемеген?!
Құл болды, қош-аман бол, қайран жұртым,
Көтеріп көп назымды еркелеген.
Жақсыбай дұға қылдым - қажы орнына,
Жасырып кететұғын мен сорлы ма?!
Бір теңге баласынан болды ниғам,
Келмейді тамам Айтбай сөз формына!
Саһурат қонақ қылды ертіп келіп,
Ғылымның тәрбиесін о да біліп.
Бір теңге қырық тиын нияз қылып,
Жөнелтті керек-жарақ нәрсе беріп.
Қалтама ақша түсті сегіз теңге,
Жібердім мен көңілімді молдық кеңге.
Құданың құдіретіне сүйенген соң,
Бел асып күннен-күнге шықтым дөңге.
Күтінбей үйден жайсыз шыға қалдым,
Мұнымен Қараөткелге тура бардым.
Сапардың лауазымы қылайын деп,
Сол жерде керек-жарақ нәрсе алдым.
Қараөткел қаласында үш күн жаттым,
Әр жердің мен осындай дәмін таттым.
Жер - таға шегедей мұз боп қалып,
Атымды ақша беріп тағалаттым.
Тұтатса мерген білте, шақпақ шағып,
Бір Құдай оққағар бол, өзің қағып.
Періште, қағаз, сия қылма шығын,
Тұра алман мен аузымды тіпті бағып!
"ТОЙ"- ДЕГЕН СОҢ
Жылым - қой, алпыс алты тұрған жасым,
Ағарған коп сөйлеумен сақал-шашым.
Жүруден аяқ-қолым жалықса да,
Кез екен домаланып жатпай басым.
Кереку бара қалдым қаласына,
Көп бас қосқан жанталас арасына.
Паромның душарластым тап өзінде,
Ол Нажмаддин хазіреттің баласына.
Жан екен өзіне де Құдай берген,
"Құтылмас деген сөз бар,- иман ерден!"
Ұшырастық Үркер айдың тоғысындай,
Танысып, шұрқырасып көрген жерден.
- Жігіттер, бір шабыстан танба! - дейді,
- Бұл кісі келсе, бөгеп қалма ! - дейді.
Күнінде олай-бұлай қырық өтсе де,
Бір тиын мұнан былай алма! - дейді.
Біліскен жан емеспіз бұрын көріп,
Елжіреп іші-бауырым кеттім еріп.
Аруағы атасының желеп-жебеп,
Тур екен өзіне де Құдай беріп.
Атандым жұртқа Мәшһүр құлын жастан,
Сөзім бар алты алашқа болған дастан.
Беретұғын құлына Ием Жаббар
Үйіп-төгіп береді әуел бастан.
Дүние - базар: құрылған ісі - сауда,
Құс торда күн кешкен, балық - ауда.
Бүл хазірет Бұхардан келіп әуел, бірер жыл тұрақ қылған Баянтауда,
Сонда біз бала екенбіз табан бесте,
Алдына алып, жүгінтіп ерте-кеш те.
Ағузы бісмілланы үйретіпті,
Дүр тасы бүл қалған сол біздің [есте].
Сонда мен Шар кітаптан алдым сабақ,
"Бітта микуанемң — деп, бекем шығыс қа[лап].
Садапқа дүр төгіліп, орнын тауып,
Өмір - азық, таусылмас, болды тамақ.
Сонан соң мен көркейдім қандай болып,
Ағарып аппақ атқан таңдай болып.
Аузыма ағузы бал боп жұғып,
Күні өтіп үймелеумен шыбын қонып.
Бұл сөзді әшкерелеп халқыма айттым,
Әр жерде қосып атын қалам тарттым.
Бұрынғы (мұрнағы) жыл-айында марапазан (жарапазан),
Басына бір жұма (жұмға) күн барып кайттым:
- Атаңның шәкіртімін, атым - Мәшһүр,
Сен жақсы боп туған соң ашыл[сын] сыр!
Тәңірі берген айрылма бір қалпыңнан,
Осы жақсы аталған қалпың[да] жүр.
Естідім: жазғытұрым қылыпсың той,
Екі өгіз бен сойыпсың жетімек қой.
Қолы ұзындық белгісі той-тамаша,
О да бір Құдай берген абырой ғой!
Кетесің кезен дессең бір шалдырмай,
Анау-мынау жаманға сыр алдырмай!
Тойыңа шақырыпсың атын атап,
Қаржау менен Күшіктен жан қалдырмай!
Жұрттың басын қосыпсың жиын-тоймен,
Талаптанып зорайып үміт оймен:
"Қалай маған бостан-бос құр келеді,
Біреу жетек, келер деп,- біреу қоймен.
... "Той"- деген соң, келіскен желе-шаба,
Тайлы-таяқ, қалмастан бала-шаға.
Өлшеп қолдан қойғандай - үш шелектен
Қымызы бар ішінде бір-бір саба.
Жілік салдың сабаға үш кез ақтық,
Сырттан санап тиынды біз де шақтық.
Қалай жүйрік саудаға өткерілген,
Тиын артық жібермей қылған сақтық,
Түбі Қаржас Қазықбай шығарды үнін:
- Үйден ал, - деп, балаға арнап құлын.
Ішіп-тышып жөнелді Қаржау, Күшік,
Бірде-бірі шығармай бұзау тілін.
Үйректей жүзіп, қалқып қаздай ғана,
Өз қылығы өзіне аздай[ғана].
Тағы онымен қоймайды еркелікті:
Түк алмастан өткіз - деп, жаздай ғана!
Кім біліпті мұндайын мұнан бұрын,
Қаржау менен Күшіктің білдік сырын.
Енді менің білгенге айып емес,
- Теріс айналып кетуім, қарап қырын!
