автордың кітабын онлайн тегін оқу  Пайғамбарға арналған дастандар

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы

ХАЯТБАҚШЫ

Ақ қағаз, қара сия, қалам алып,

Жауһарға тойғызайын келші талып.

Беруші ем жанды жанға қосқандарға

Қантты сүтке қайнатып, балға малып.

Енді бір жегізейін халуа жасап,

Болмайын ешкі менен қойға қасап.

Білерлік астың дәмін өзің болсаң,

Тегін ас, ақшалы емес, көрсейші асап.

Ас емес Сарыарқада беретұғын,

Құлқын болса, сен де бол өтетұғын.

Дәмін татқан: "Дариға, бір тойсам!" — деп,

Өмір бойы ынтық боп кететұғын.

Көшіп барып қамалмай, қоныс сайла.

Қанжығаңа кетпен шот, байлан қайла.

Тұщы теңіз емессің, ащы сорсың,

Мидай тақыр боп қалмай, су боп қайна!

Неге жала жабысты саған, Мәшһүр?!

Мойныңа алмай жаланы ақталып көр!

Атқа сенсең қаларсың жерге қарап,

Қонатұғын жеріңе ұмтыла жүр!

Сипап жүрме, бос қалып, сақал-мұртты.

Құр аузында, дәнеңе жоқ, толтырма ұртты.

Жалған Мәшһүр боп жүрме, шын Мәшһүр бол,

Қыла көрме өтірікші тамам жұртты!

Жарқыраған, ежірейтпей жап көзіңді,

Тілді қойып, көңілден, айт сөзіңді!

Танығанмен көп жұртты не табасың,

Керек болса танымал, таны өзіңді!

Не бар дейсің жарқырап тұрған көзде?!

Тышқаншы иттей лағып жүрген түзде.

Ол итінді шынжырлап байлап қой да,

Көрсететін бойыңды айнаны ізде!

Жарық жансын шам десең, түндікті жап,

Қоршап тұрған жау болса,

"Аллалап" шап!

Өз бойыңнан не көрсең таң-тамаша,

Қолдан соғып шығарған ұстаны тап!

Елден шықтым мен аулақ оңашаға,

Келмесін деп қасыма бала-шаға,

Айдалаға орнаттым алтын шатыр,

Жан бар ма баратұғын тамашаға?!

Өлік болсаң, қайтейін, әне, көрің,

Жеген - желім, ішкенің болып ірің.

Маған еріп сейілге шықпайсың ба,

Жалғыз-жарым ішінде болса терің?!

Менің айтып тұрғаным - жанның аулы,

Соқыр, мешел бара алмас, өңшең даулы.

Алтын деймін айтуға ұнамды асыл,

Қазықлары - гауһардан, жауһар баулы.

Сендер сөздің жүрсің ғой тортасында,

һуасы (әуесі) жоқ ешкімнің дүр тасында.

Менің құрған шатырым қайда десең,

Фирдаустың [1] бағының ортасында.

Мұндай жайды кім көрген салтанатлы,

Ат түгіл, жету қайда құс қанатлы!

Көрем десең айтайын, саған орнын,

Жерді тапсаң, табарсың Ғадін [2] атлы!

Анау-мынау деп жүрме, бір осал жай,

Жетемін деп жілікте қалмады май.

Тақ Сүлеймен сықылды ол майданда,

Болғанына есікші дейді алақай!

Барып қайтқан кісі жоқ жайлап, қыстап,

Алынбаған түлкіні тұрмын тыстап.

Зұлқарнайын Ескендір - даяшы боп,

Келген-кеткен кісінің атын ұстап.

Мың таздан бір таз барар солай асып,

Жолшыбай қалған көп боп аузын ашып.

Хазіреті Дәуіт барып тамаша үшін,

Жіберер музыкантқа басып-басып!

Аты екен бүл базардың"Хаятбақшы",

Жай болмас қанша іздесең мұнан жақсы.

Таптым деп зор дәреже ойлайды екен,

Хызырлар пияла ұстап, болса аяқшы.

Жіберіп барлығынша мидың күшін,

Ал, енді тамаша еттім іші-тысын.

Осындай жай түзеліп, орын жасап,

Бүлінді бұлар мұнша, біл, кім үшін?!

Құрылды оның үшін алтын шатыр,

Қоймастан көп зерттеп, білдім ақыр.

Топайлы екі ғалам: Шаһи, Миғраж,

Дүниеге енді сырғып келе жатыр.

Ішінен алтын шатыр шықтым тысқа,

Сөйлейін көп ұзартпай, қылып қысқа.

Жіберді құдіретімен сайлап өзі,

Күншығыс, қылып патша күнбатысқа.

Ибраһим халал [3] төккен көздің жасын,

Арман ғып: "Көрмедім,—деп, күурдің (дүрдің)

Мұса, Ғайса, Дәуіттер жолын тосып,

Соқпағына омақа қылған басын.

Әнбие [4] айтып өткен мұрсал [5] нәби [6],

"Жарайды, болсаң бол,- деп,- пәлі, пәлі!"

Көктен түскен сахаба - жүз жиырма,

Мақтауменен сөйлеген бәрі де, әні.

Таурат, Забур, Інжіл мен Құранды көр,

Қуа келсе, бәрінің соқпағы бір.

Мақтағаннан басқа жоқ айтар бөлек:

"Шарапатлы туар, — деп, — бір ғазиз ер!"

Кітап оқып көргеннің бәрі жазды,

Жалғыз түрткен мен емес ақ қағазды.

Бүтін дүние жиылып жазса-дағы,

Қара малда төбелдей онан да аз-ды.

Нұхтың өмірі жаза алмас мыңнан бірін,

Аз да болса сөзімнің байқа түрін.

Жарқ еткізіп тастайын отырған жұрт

Ай мен Күндей анадан туған жерін.

Рабиғы алаууал айынан он бірі өтіп,

Он екіге дүйсенбі келді жетіп.

Атқан таңмен таласа бірге туды,

Ай мен күннен сәулесі асып кетіп.

Меккеде — туған жері, шаһар іші,

Жарқ етті өзгеше боп өңі-түсі,

Анасына көрінді сәулесімен,

Шам, Шәріп, Басра менен іші-тысы.

Көп қалдыра бермейін сөзден шартық,

Ар жағында көзі мол, емес тартық,

Анасына түскендей мұндай сәуле,

Аруақларға түсіпті онан да артық.

Керек қылып ойға алмай ата-анасын,

Сәждеге туысымен қойды басын:

"Азат қыл үмбетімді отыңнан!- деп,

Жіберді мөлт-мөлт төгіп көзден жасын.

Балқытты көздің жасы таудың тасын,

Былғанған шаң-топыраққа кірпік-қасын.

Жалғыз қылдай бүгіліп ол иіліп,

Аяғына ол қағба қойды басын.

Әрбір түрлі сөзі бар буын-буын,

Базар қызды, білемін, тігіп туын.

Қара жердің жүрегі қақ жарылып,

Қуаныпты ессіз боп қалмай буын.

Нұры пак дүрс еткенде жерге түсіп,

Жер қозғалып орнынан тайды көшіп.

Қуанғаны, қорыққаны бәрі ішінде,

Кете жаздап оңалды аспанға ұшып.

Олай-былай қара жер аударылды,

Тар мықынды неме ғой, кең қарынды.

Дүниеде жеті ғажайып, тамашаның,

Бірі еді: "Айуан кәсірі" қақ жарылды.

Әр кітаптан шаң берген көзге түсіп,

Көп шығар мұз үстімен жүрген көшіп.

Дүр амал ғып дүмбілез астай қылмай,

Түсіндіріп кетейін түйінін шешіп.

"Кәсірі" — деп айтады екен ғажап ханын,

Білмеген көптігінен ешкім санын.

Пай тақыты патшасының Бағдат екен,

Наушеруан ғаділ екен патшасы оның (әнің).

Мұндай ешкім қоспаған жұрттың басын,

Өңшең саңлақ жинатқан сайдың тасын.

Бір айуанды жасатты дүние шашып,

Қалдырам деп артына тамашасын.

"Айуан" деген — тамаша салған сарай,

Жұмсалған есепсіз мал оған талай.

Биіктігі пәлен кез деп болмайды,

Созылып кете берген көкке қарай.

Беті ашық сайын дала — бір жағы оның,

Жаңбыр мен күн тигізбес үсті соның.

Жүз мың кісі болса да жұғын болмас,

Отырарлық жай болған асты мұның.

Кірпіш болып қаланған алтын, күміс,

Адамзатқа не керек, онда тегіс.

Анау-мынау патшалар қылдыра алмас,

Дүние малын шашса да мұндай жұмыс.

Көк күмбез жиырма екі мұнарасы,

Сықылды асқар таудың бір дарасы.

Басындағы кетеді бөркің түсіп,

Есебі жер мен көктің екі арасы.

Неше түрлі орнатқан шөптің гүлі,

Сондай жайда ашылған бұлбұл үні.

Бірден он төрт құлапты мұнарасы,

Дүниеге хақ пайғамбар келген күні.

Сегізі құламастан тұрып қапты,

Іс болды таң-тамаша бұл бір бапты.

"Мұның сырын білерлік жан бар ма?"- деп,

Дүниенің төрт бұрышына кісі шапты.

Бір ғажайып тамаша тұрмастай көз,

Талай жұрттың аузында болыпты сөз.

Бір кілемнің төселген ұзындығы —

Саудагердің кезімен жүз сексен кез.

Және бар Наушеруанның көрген түсі

Құдіреттің бұл бір ғажап қылған ісі.

Нұғман деген арабта бір патша өткен,

Кең ойлы, аса білгіш, милы кісі.

Наушеруан жіберіп тұр

Нұғманға елші,

Жібергенде не дейді: —

Барып келші,

Мезгілі жоқ айуанның құлағаны

Бір келіссіз іс болды жаман ерсі.

Нұғман деген патшаға елші барды,

О да естіп дал болды бұл хабарды.

"Мұның сырын білетін жан бар ма?" — деп,

Дүниенің төрт бұрышына хабар салды.

Іркілместен безейін мен тілімді,

Көтеріліп соғатын мезгілім-ді!

Ол заманда ілінген жұрт аузына

Сатық атты [атлы] бар екен бір білімді.

Жатады ел-жұрттан шет оңаша,

Мұны біраз сөйлейін жұртқа ұнаса.

Құдіретімен құдайдың жаратылған,

Мұның өзі жан екен бір тамаша.

Бір жан екен білімге іші толған,

Мөлшері жоқ аруақтың оған қонған.

Екі қатын болумен айқыш-ұйқыш,

Шеберлігі құдіреттің бала болған.

Ағытылып барады біткен тиек,

Тура алмады ие боп жақ пен иек.

Былқылдаған мыс екен Сатық өзі,

Өн бойында жоқ екен жалғыз сүйек.

Бұ жалғанда ісім жоқ шатылмаған,

Маған құдай шын танды атырмаған.

Сүйегі жоқ ет болып туғандығы

Себебінен еркектің қатылмаған.

Жатады екен бір аулақ шеткі жайда,

Жұрт көзіне ондай жан түсу қайда?!

Өмір бойы сонымен өткен екен,

Тысқа бір-ақ шығумен он екі айда.

Жүреді екен кілемге оны салып,

Шығады екен есіктің алдына алып,

Бір жылғаңа не болып, не қоюын,

Айтады екен біліммен бәрін танып.

Даңқы кеткен жан екен алты алашқа,

Ақыл екен бір тұрған кәрі жасқа.

Айтқанындай айтқаны болады екен,

Бір ауызы далаға кетпей босқа.

Патшалардың елшісі бұған келді,

Талай жұрттың, міне, айуан көңілін бөлді.

Сөздің басын айтқаннан түсе (түсіне) қалып,

Ағытылып Сатекең шешілді енді:

— Уа, ху — дейді, — сұмдықтың басы! — дейді,

— Патшалардың берілер асы, - дейді.

— Пайғамбардың таусылған сарқыншағы

Келген екен жүзіктің қасы ! — дейді.

— Шыққан екен би баһа садаптан дүр,

Патшалардың бәріне қазылды көр.

Жасыл туды көтеріп дін исламға

Шарапатлы дүниеге келді бір ер.

Көп құдайға болмайды бұл іс жақсы,

Айырылады жынынан балгер , бақсы.

Дін исламның базары көтеріліп,

Жаудыратар көздерді соның нақышы.

Амандасты тағына патша мен хан,

Өлетұғын ханларға жоқ есеп сан.

Ғажам деген ну қалың күшті жұрттан

Енді патша болады сегіз-ақ жан.

Болғанмен бірлі-жарым жылдан аспас,

Біреуіне біреуі болып қастас.

Не жүйріктің қан түсіп аяғына

Мұнан былай келіспес аяқтастас.

Жерде қалар домалап талай бастар,

Көл дария боп төгілер көзден жастар.

Жеті ықылымды билеген патшалықтар

Бақытысына бұл ердің болмайды астар.

Патшаларға сәлем де, демін бассын,

Енді ұйқыдан оянып, көзін ашсын!

Тас біткенді лақтырсын айдалаға,

Бір құдайдан басқамен амандассын!

Көп құдайдың заманы толды жасқа,

Ешкім енді сенбесін жансыз тасқа!

Белгісіне әр жерден шаң берілген,

Толып жатыр шындығы мұнан басқа.

— Бар, тұрма, жөнел! — дейді, — сыбағаң бұл!

— Бұ дүниеден тап-таза жуылды қол.

Көптен күтіп тұрғаным бір осы еді,

Енді мен де кешікпей жүрермін жол!

Мұны естіп салбырап қайтыпты елші,

Айтқан сөзі — Сатықтың бір түрлі ерсі.

Жаңбыр жаумай, су болып, сүмірейіпті,

Ұнамайтын хабармен келіпті елші.

Қаза жетіп көп тұрмай Сатық өлді,

Бұл турадан алған соң әбден тілді.

Осы айтылған Наушеруан шаһарына

Хазірет Ғүмар уақытында тура келді.

Соған шейін жетеуі өлген екен,

Сегізінші Хысырауға келген екен.

Заманында Хысыраудың қырғын тауып,

Бордай тозып, быт-шыт боп бүлген (бүлінген)

Ғалы бас боп батырлар барып келді,

Наушеруанның шаһарын алып келді.

Жүз сексен кез кілемнен тақсыр Омар,

Жайнамаздық Ғалыға кесіп берді.

Енді анадан ер тумас Ғалы атты,

Туысымен кәпірге тиген қатты.

Алсымен қолына жайнамазды,

Елу мың қызыл ділда пұлға сатты.

Қай орынға алғанмен жаратыпты,

Бағындырып көп жұртты қаратыпты.

Қалтасына салмастан жалғыз тиын,

Жетім менен жесірге таратыпты.

Кешке таман Ғалының күңі келді,

Кәні қылып жатқан соң тамам елді.

— Бүгін түндік базардан ас алуға

Керек болып қалды, — деп - тиын енді.

- Тиынсыз боп жүргенмен, өлгенім жоқ,

Түрі қандай екенін, көргенім жоқ,

Жалғыз көрген тиыным осы ма екен,

Сенің жетіп келерің[ді] білгенім жоқ.

Тиын сұрап шығарма өнеріңді,

Кесіп ұста күн бұрын тілдеріңді.

Қайдан ұстап қолыма отырайын,

Бар, көре бер бұрынғы күндеріңді!

һәмматына пар келмес ол күһы қап,

Бет алдынан бұзылған неше мың сап.

Барлық малы дүниенің қолға түссе,

Төгіп-шашып бір күнде қылады сап.

Жомарт болсаң, жарандар, Ғалыдай бол,

Туа қалмас анадан мұндай боп ұл.

Бір тараумен лағып [ұлағып] кетіп қалып,

Қала берді-ау бір жақта бұрынғы жол.

Тағы қайта түселік жолға барып,

Біз ат емес: қалатын көп жүрсе арып.

Сұрап алған біреуден су емес қой,

Естігендер кенелсін әбден жарып.

Дүниеге хақ пайғамбар қай күн келді,

Барша дүние жүзі алды мұнан тілді.

От ұшып, су тартылып өздігінен,

Саус дария жоқ болып, жерге сіңді.

Жиырма төрт шақырым екен шамасында,

Шіркеу қанша [кінше] көп екен жағасында.

Жұртқа таныс бір терең теңіз екен,

Рис шаһары мен һамадан арасында.

Жоқ болып жалғыз түнде кетті батып,

Басында ауқат кешірген коп жан жатып.

Шөлдеп өліп қаларлық болды дейді,

Таңдайына жабысып тілі қатып.

Дағдарды су таба алмай тамам кәпір,

Күн туып бастарына заман ақыр.

Сықылды неше жылғы оттың орны,

Бір түнде болып қапты мидай тақыр.

Шіркеу сала беріпті мойнын созып,

Жаңылтты жалғыз күнде күйісін бұзып.

Шөлдеп өліп қалсын ба құба жонда,

Быт-шыт боп бас-басына кетті тозып.

Кәпірлер қолдан жонып жасаған пұт,

Бәрінің уақыты осы екен болар быт-шыт!

Бәріне ту боп тұрған бұл бір шіркеу,

Сөнбестен жанып тұрған мың жылдай от.

Хақ пайғамбар туған күн қалды сөніп,

Бір жанбапты жақса да қанша от беріп.

Тарқасып тұс-тұсына кете берген,

Құдайдың қылғанына еріксіз көніп.

Жаңылды сасқанынан су ағысын,

Әкететін болған соң қолдағысын.

Күйгенінен жоғалды жерге сіңіп,

Көрген соң замананың көз қағысын.

Өшіп қалды, ұмытып от жанысын,

Жаңылып қап бұрынғы демалысын.

От пен судан осындай білдірмесе,

Мұның мұндай екенін кім танысын?!

Нұрдың оты дүниенің отын жақты,

Көздің жасы болып от, су боп акты.

Су от болып өртенді күйгенінен,

Кететінін білген соң дәулет бакты.

Келе жатыр бір-бірлеп сөз сарасы,

Ақ пен қара айырылып шекарасы.

Құлап жатыр сатырлап талай жерде

Не қақайған шіркеудің мұнарасы.

Жауһарымда бір қаяу болып жарық,

Және кез боп ысқаяқ оған шарық.

Бу мен түтін қосылып екі жақтап,

Болмай тұрған кезі еді шамның жарық

Көңілдегі, қолыма, түспей есік,

Онша ұзармай, болып тұр тілім кесік.

Жерге кетіп жатыр ғой есіл суым,

Бір ыдыста болған соң екі тесік.

Жауырлықтан ер мінбей, мініп желқом,

Күнде бір ат мінбес пе ем болса жылқым?!

Аяқ ақсақ болғанда, құйрық - шолақ,

Келе жатыр бір тұлпар жұлқым-жұлқым.

Және айтайын бір түнде болған істі,

Қараңғылық жоғалып қарасы өшті!

Үш жүз алпыс Қағбада пұт бар еді,

Бәрі үзіліп, саудырап жерге түсті.

Қараңғы екен бұ дүние, бұрын тұман,

Көрген кісі жоқ екен сәуле мұнан.

Періштеден ұрланып, жасырынып,

Шығады екен көктерге шайтан сонан.

Жоғары өрлеп аяқты басады екен,

Қараңғыда қалтылдап қашады екен.

Періштеден сөзді ұрлап естіп алып,

Дүниеге келіп жария ғып шашады екен.

Бүгін ондай болмады, болды жарық,

Көзге түсті бадырайып айқын анық.

Қуаланды болыпты әр жерден-ақ,

Бой тасалар жер таппай қылар салық.

Текке шауып болдыртты шайтан атты,

Тіпті түн жоқ жап-жарық бір таң атты.

Жығылнаһар Жұмаллшиятин

Тұс-тұсынан жұлдызбен патырлатты.

Атылған оқ жұлдыздан тиіп жатыр,

Оттан кебін талайы киіп жатыр.

Өртте қалған тезектей опыр-топыр,

Әр жерде бір тоңқайып күйіп жатыр.

Желкесінен талайды оқ кесіп жатыр,

Бірнешесі құл болып өшіп (ұшып) жатыр.

Қанат пенен құйрықтан тап-таза боп,

Көбі жерге домалап түсіп жатыр.

Енді көкке шығудан күдер үзді,

Бір сұмдықтың болғанын біліп сезді.

Күшті дөкей Ібілістен ақыл сұрап,

Тамаша көрген-білген айтты сөзді.

— Дүниені айналыңдар тегіс жүріп,

Неден мұндай бір күнде кетті бүріп (бұрып)?!

Мен білдім:көрмесем де, не болғанын,

Нанарсыңдар: келсеңдер, көзбен көріп!

Алыс пенен жуыққа жортып желді,

Күншығыс, күнбатыс пен кезіп елді.

Нұры көкке тіреліп тұрғаннан соң,

Тамаша етіп Меккеге бұлар келді.

Нұр шығады бір үйден аспан көкке,

Түгел түсіп сәулесі төңірекке.

Шыпырлаған шабақтай періштелер

Қарасады құмар боп бір көрмекке.

"Сүйінші! Сүйінші! —деп, шапқыласып,

Бірінен бірі естіп, ала қашып.

Жеті қат көк қуанып, сегіз ұжмақ,

Қор қызлары қарасып, есік ашып.

Мұны көріп шайтандар қашты дейді,

Барып қойды Ібіліске басты дейді.

— Бізден дәурен кетті! — деп бір аһ ұрып,

Төгіп-төгіп жіберді жасты дейді.

Бұ ғаламға бұл бір ер болған пайда,

Айтқан сөзің болды дұрыс әрбір жайда.

Мәңгісіндей құланның қаңғып қалдық,

Енді бізге баяғы дәурен қайда?!

— Бұрынғыңнан боп қалдың өзге, — дейді,

— Мыштай болып көріндің көзге, — дейді:

— Бұрын мұндай мұңайып томсармаушы ең,

Бұл кім еді, білдірші бізге?! — дейді.

Ібіліс айтты:

— Пәле екен бүтін бізге,

Енді біздің мәніміз болады өзге.

Мұнан ауыр біздерге күн болмайды,

Түсіндіріп айтайын, түссең сөзге.

Пайғамбарлар ішінде жүзік қасы,

Мұның орны — құдайдың дәл өз қасы!

Он сегіз мың ғаламның баршасынан,

Асып туған бұл бір ер тамашасы!

Мұның діні қуатты өзге діннен,

Жұрттан артық жері бар әрбір жөннен.

Анық атқан бұл бір таң адамзатқа,

Жарық болған сәулесі ай мен күннен.

Бар ғұмырында боп жүрсе біреу кәпір,

Құлшылықтан дәнеңе жоқ, таза тақыр.

"Мухаммед!" — деп, өлерде аузына алса,

Апарады пейішке еріксіз ақыр.

Кәні, біреу мейілінше болды пасық,

Өмір бойы құлдықтан жүрді қашып,

Шын көңілмен оқыса бір салауат,

Сегіз ұжмақ есігі оған ашық.

Дәл табады құдайды мұны сүйген,

Қармап тауып алады талай күйген.

Шапағаттың билігі махшар күні,

Ақ патшадан бұйырылып бұған тиген.

Маған десең, біреуді азғыр жүз жыл,

Ертіп алып соңыңнан, күшіктей қыл!

Таңда махшар күн болса ара түсер,

Жібермеске тозаққа үмбетін бұл!

Өмір бойы қасыңа жүрген алып,

Айырыласың жолдастан "Дат!" — деп қалып.

Жұлып алып кетеді ерікке қоймай,

Өз басыңа мың түрлі пәле салып.

Жалған емес, ер осы шын Мұхаммед

Таудан да зор өзіне берген һәммат.

Жібермеске тозаққа жарлық алған,

Мейлі ит болсын болғандығы аты — үмбет.

Жұртты жалқау тартқызбай, сөзді тауыс,

Қыркүйек бол, қараша, болмай қауыс.

Мұны естіп коп шайтан аза тұтып,

Ойбай салып, бет жыртып, қылды дауыс.

Бақыты күйіп, шайтанның өлді байы

Оларға — түн, бізге боп күн мен айы.

Пайғамбарға сүйінші бермейсің бе,

Мұхаммедтің үмбеті, бір құдайы.

Білмегенге білдіру маған парыз,

Рапорт жасап үстімнен, қып жүрме арыз.

Қуанар деп, сүйінші сұрағаным,

Қуанбасаң, қылмаймын тіпті қарыз.

Қол жалайын мен де бір жазған хаттан,

Қырман қылып үйейін тон мен аттан.

Үмбет болсаң, бұл үшін һәммат көрсет,

Қашқандарың жүре бер үмбет аттан.

"Қой, қозы!" — деп кішірейтпе, жылқы мата,

Әркім шамаң келгенше атын ата.

Құр алақан болғанға құдай үшін,

Ат-түйеге бергісіз бір-бір бата.

Туды нұрың, жарық боп дүниені алды,

Қараңғылық зым-зия кетіп қалды.

Бай мен кедей бірдей боп қуанғаннан,

Ойламады ешбір жан ол күн малды.

Ай мен күннен жарық боп нұрың келді,

Он сегіз мың қуанып ғалам күлді.

Адамзаттың ұрпағы көңілі тасып,

Ішіндегі пейіштің көркіне енді.

Билеп кетті жаһанды нұрың алып,

Дүние айналған мұхиттай шыр айналып.

Жан мен дене балықтай суға жүзген,

Бір қанды ғой сусыны мейірі қанып.

Бұ ғаламға жарқ етіп нұрың түсті,

Неше түрлі гүлденіп шөптер өсті.

Аяғымен бір басар күн бар ма деп,

Қара нәркес мөймілдеп көзін тосты.

Неше түрлі құлпырып нұрдың назы,

Қысы кетіп замана, шықты жазы.

Бұ заманның құрылып бау-бақшасы,

Айдын көлде аққу мен жүзіп қазы.

Сөздің теріп сөйледім сарасынан,

Маңдайдағы қасқасын-қарасынан.

Барып тұрған алтынның ең тазасы,

Асыл кеннің шықты енді арасынан.

Мұнан артық айтайын қандайынан,

Сөздің жанған, сөйлейін, шамдайынан.

Бұ дүниеге бір гауһар орнатылды,

Барып тұрған садаптың мандайынан.

Бір гауһар су құйылды алтын тасқа,

Көзге түсіп көрініп айдай қасқа.

Таңдайыңды суырып, татсаң дәмі,

Сортаң жердің суынан болды басқа.

Түсіп сәуле бұл судан жас сүнбілге (суенбілуеге),

Киік білді, білмеді онан өңге.

Жұпар болып аңқыды соның үшін,

Иісі кетпей мұрыннан әлі күнге.

Маңдайынан аққан тер тамып жерге,

Тікен кірді құбылып әрбір түрге.

Мұрынға хош тиген соң ғәтір иісі,

Соның үшін жұрт ынтық қызыл гүлге.

Қамыс танып, шұлғыды иіп басты,

Домалантып көзінен төгіп жасты.

Қамыстан қант қардай боп бораған соң,

Жеп отырған аузынан тастады асты.

Бұл дәулетке әлхамдулилла [7] дейін,

Салла ғали [8], Мухаммед мұнан кейін.

Мыңнан бірін орнына келтіре алман,

Таң атқаннан сөйлесем кешке шейін.

Шамдай болсын ортада мәулід сөзің,

Қанбағанның сусынын қандыр өзің.

Бұрын, соңғы, — бәрі де болды арманда,

Әбден ынтық іңкәрі болып жүзің.

Көп құмардың біреуі: біз - шын құмар,

"Көрмеймін", — деп, кісі жоқ, көзін жұмар.

"Көремін!" — деп, көре алмай, күйгендіктен,

Желмен ұшқан шыдамай ұшқын шығар.

Туғанына қылыпты Құдірет тойды.

Тапты екен деп шек қылма, қайдан қойды?!

Достысының ғақиқа құрбаны үшін,

Яһуд пен насараны түгел сойды.

Қолқасы екен үмбетті алған қалап,

Құмарланып құдайдан қылған талап.

Көк қошқардың есебі қылды оларды

Мұхаммедтің үмбетін арашалап.

Керек қылмай жалғанда көбін-азын,

Үмбет үшін қыс қылды жылы жазын.

Алшысынан тымағын салып келді,

Лағымүрәк басына киіп тәжін.

— Тамаша қыл құдіретім күшін,- дейді

— Отындықтан шықты оқтық мүсін,- дейді

— Бастан аяқ құдіретпен қылған ісім

Бір сенің тірілігің үшін!- дейді.

Басқа жанға айтпаған арнап мұны,

Әр жерде асқан жері бар қадір құны.

Лаулақ тамма хақ тағала палақ болған

Келгенінде дүниеге келген түні:

"Бір сен үшін жараттым мұнша көпті!" —

Анар салнақ хақында аят кепті:

"Егер сен болмағанда, ия, Мұхаммед,

Мұның бәрін жаратпас едім!" — депті.

Құранда бастаған сөз таһа аятын,

Аятпенен айтып түр хикаятын.

Тоғызды беске қоссаң, болады он төрт,

Шақырған он төртінші ай деп атын.

Атының қойған тәңірім бірі—"Иасин"

Бастаған құрметі үшін сөздің басын.

"Иасида лабашыр" — деп шақырғаны,

Егер білсең Иасиннің мағынасын.

"Уалшымыс узхиһа" — деген сөзін,

Мұны махшұқ атаған ғашық өзін.

"Уаллайыл азайғышы" — шашын айтқан,

Аңғартайын түймедей түйін сөзін.

Мөлдір тұнық, лайсыз су ішірейін,

Тілмаш қылып тілімді түсірейін.

Аят пенен хадистен сом (дым) тастамай,

Отқа ағызып жібермей, пісірейін!

Қайдан құлақ шығарсам, өзімде ерік,

Ұстаз пірдің һәммәті болып серік.

Немен соғып жатыр деп таңданбаңдар,

Тілім - балға, тісім - төс , аузым - көрік.

Айналайын құдайдан қылған мұндай,

Соның үшін жалғанда жүрмін тынбай.

Қара темір дәуітке (даууыдқа) болса қандай,

Балқып кетті әр мағына маған сондай!

Ал енді бұл сәждеде жату қанды,

"Уәлсуеф иүгетик" — қолқаны алды. —

Шапағаты лаһил әлік байір деп,

Мінәммәті аузымен айтып салды.

Бірі аят, бірі хадис, - шын сөз анық,

Жанларға мағына білген емес танық.

Жаны жоқ құр қақайған сурет болсаң,

Не керек бары-жоғы соған жарық.

Туды енді көк пен жерге шашып нұрын,

Кенелді кеңсірігі ашық мұрын.

Арманда өз әкесі кеткен екен,

Келер жаннан кетер жан алты ай бұрын.

Тізейін өңшең сөздің дүр данасын,

Аузыңа салып байқа бір (ғанасын) қанасың.

Үш күннен соң бұлжытпай таниды екен,

Жаңа туған жас бала ата-анасын.

Көз қарауға келгенде жалт-жұлт етіп,

Арғы-бергі жағынан қоймай өтіп.

Ата-анасын көргенде ыржақ қағып,

Қуанады мәз болып, есі кетіп.

Ата-анаға болған соң қарайтын шақ,

Арба жатыр бұзылған бір сыңар жақ.

Бір күрсініп қойыпты жоғын біліп,

Сәлемдеме құдайдан ең тұңғыш дақ.

Бұл күрсіну күшейер күн-күн артып,

Тұрған күндей түнеріп құр мұнартып.

Бәсең бола береді әр нәрсесі,

Жарқ-жұрқ етпей қабағы кірбең тартып.

Байға бұйрық түсіп тұр:

"Кедей ек!"- деп,

"Кедей келсе үйіңе, көрме жек!"- деп.

Іші-бауыры қалады мұздай болып,

Қатын-қалаш сүйгенде: "Жетімек!" — деп.

Міне, қара — құдайдың сүйген құлын,

Өзі білер құлының қадір пұлын.

Тайға таңба басқандай белгілі қып,

Жетімдікпен жаралап қойды дүлін.

Қалай қылса еркі бар тәңірім өзі,

Айтып, кәне, өтеді кімнің сөзі?!

Жетімдіктің тозаңы жүзіне ұрып,

Іштейінен үйренді жасқа көзі!

Қашан жетім көркейген көңілі өсіп,

Күнде зәулі басына аспан түсіп.

Періштелер аузында сөз болыпты,

Қылысқанда әңгіме: "Жетім!" — десіп.

Жетімдікті құдайым ғазиз қылды,

Қайғы ғамға көп салмақ сүйген құлды.

Әр не қылған ісіне болып риза (ырза),

Пенде қысқа ұстаса керек тілді.

Тәңірім айтты: —

Әрқашан басыңдамын,

Жетім қылдым досымды жасында мен.

Кімде-кімнің боп жүрсе көңілі сынық,

Әне, соның күндіз-түн қасындамын!

Жеткізбей-ақ қойыңдар сендер мақтап,

Періштелер, сендер де сөйле шақтап.

Жай жетім емес достым, дүр жетім,

Әлі-ақ адам қыламын өзім сақтап.

Көрсетіп тұр құдіретін шын құдайлық,

Денсаулықты біліңдер асқан байлық.

Ай басына бітіріп жылдың ісін,

Бала болып талпынды алты айлық.

Жаңа тұтап келеді от шаласы,

Көбі кейін, бұл әлі аз ғанасы.

Ырзалығы Алламның осы болып,

Дәл алты айлық кезінде өлді анасы.

Мен де талай қыдырдым мұсылманды,

Су орнына көп жұттым қызыл қанды.

Іші еритін балаға тапшы жанды,

Ата-анадан шапағатлы мейірбанды.

Атасы мен анасын бірдей алып,

Сасқан шығар жалтақтап жетім қалып.

Есіл гауһар жүрді екен көп толқында

Әлдекімнің қолында жұлмаланып.

Қара күндер басына салды дейді

Ата-анадан бірдей жас қалды дейді.

Дос бергеннің түсіне қарамады,

У берсе де, бал көріп алды дейді.

Таңып салған бойымен жатқан бала

Бесігінен басқа оған жоқ баспана.

Тамақ сұрап жыласа шырт ұйқыда,

Кім ұйқысын бұзады оған және (жана)!

Патша құдай болған-ды өзі пана

Ашитұғын пенденің білер және.

Қанша айтқанмен бұл сөзден сүт шықпайды,

Жас балаға емшек пен керек ана.

Ол заманда бар екен көшпелі ел,

Көшпелі елден алайық енді бір тіл.

Емізуге баланы жалдануға

Тұрады екен дамылсыз келіп жыл-жыл.

Жүреді екен әр жерден бала тасып,

Бала асырауға жалданып, қылып кәсіп.

Бай кісінің баласы душар болса,

Болады екен оларға үлкен несіп (нәсіп).

Көшпелі ел келген екен көшіменен,

Бала-шаға үйінің ішіменен.

Бала туған үйлерді қыдырады,

Онан өзге ісі жоқ кісіменен.

Жүгіреді қатындар анталасып,

Баласына байлардың жанталасып.

"Ата-анасы жоқ жетім!" — деп есітіп,

Жоламады сырт беріп көбі қашып.

Кәне, біреу қылса, дер едік зорлық

Дей береміз іс шығар бір қамқорлық.

Қатындардың жоламай қашқандығы —

Жетімдіктен он есе артық қорлық.

Қиын екен жалғанда жетім қалған,

Оныменен елдеспес мына жалған.

Асқа, тойға барғанда, көзге түсіп,

Әкесі бар жілікті бұрын алған.

Кісі болмас жетімге көзін салған,

Көзін сүзіп мұңайып тұрып қалған.

Әкесінің жоқтығын арман қылып,

Сырты бүтін болғанмен, іші-жанған.

Жетім емес баланы әркім алған,

Маймылдай ғып ойнатар дүние жалған.

Халима атты бар екен сүйкімді әйел,

Қатарына ере алмай кейін қалған.

Тақыр екен тап-таза дүние малдан,

Бір кебежесі бар екен иген талдан.

Жалғыз түйе өзі арық қотыр екен,

Жергілікте айрылған өркеш-жалдан.

Бұ жалғанда кетеді озып малды,

Болғандықпен қол ұзын бұрын алды.

Нашарлықтан бұл байғұс көшке ере алмай,

Қатарынан өзінің кейін қалды.

Күнді аударып шаһарға келді дейді,

Бұрын келген сықақтап күлді дейді:

- Бар баланы үлесіп алып қойдық,

Қалған бала жоқ шығар енді, - дейді.

— Ойлаппын ба:

"Мен кейін қалайын!" — деп,

"Мұндай атақ жалғанда алайын!" — деп.

Өзім теңді кедейден қалай шықпас,

Не де болса шаһар жаққа барайын, - деп.

Үйден-үйді қалдырмай іздеді енді,

Кеш боп қалған асығып көріп күнді.

"Қайдан қатын ұшырайды?!" — деп отырған—

Бір ақсақал бабайға тура келді.

— Осында бар менің бір балам, — дейді.

— Ата-анасы тып-типыл тамам, — дейді

— Қанша дүние сұрасаң, аямаймын,

Жетім ғой деп көп болма алаң! — дейді.

Қатын айтты:

— Бір жанмын малым біткен,

Ерікке қоймай жоқшылық тентіреткен.

Бір басыма - бір емшек: о да өлшеулі,

Оң емшегім бұрыннан құрып кеткен.

Аузым тола ішетін үйімде ас жоқ,

Төртті-бесті балам бар, артық бас жоқ!

Бір байым бар қақайып қатып қалған,

Онан қатты дүниеде қара тас жоқ.

Жаудырап бір нәресте жатыр көзі,

Кісіге ішпей-жемей тамақ — өзі!

"Бір жетім бар: жолама!" — деген қақсап,

Байымның да бар еді айтқан сөзі.

Бір балам бар бесікте емшек емген,

Екі көзі баланың маған төнген.

Сыбағасын мен соның қидым бұған,

Өз баламды есепті қылдым өлген.

Шыдамады балаға көзі түсті,

Іші-бауыры елжіреп алып-ұшты.

Сол емшегін қойнынан суырып алып,

Жас баланың аузына тақап тосты:

"Болып кетті-ау ақылым алты тарап,

Қайтсем жұртқа жағамын іске жарап?!"

Емшегіне қатынның аузын салмай,

Өксіп-өксіп жылайды теріс қарап.

"Жатырқады" — деседі көрген жандар,

Маңайында жоқ болып мейірбандар.

Оқыс-оқыс жердерде ой бұзылып,

Сия орнына езілді қызыл қандар.

Мұны көріп қатында қалмады жан,

Шығып кетті есінен жейтұғын нан.

Оң емшегі бұлақ боп келе жатыр,

Үш жүз алпыс тамырдан қозғалып қан!

— Сенен үзбен, шырағым, — деп — күдерді,

— Оң емшегін ұсынып қатын көрді.

Бақытына (бақтысына) шөлді көл қып берген соң,

— Өз несібем! — дейді де, еме берді.

Енді дүние бола алмас қатынға қат.

Маған десең, зым-зия көрінбей жат.

Жарқанатқа күннен жоқ жарық сәуле,

Онан басқа хайуанға бір мұғжизат [9].

Бұ қатынның түйесі болды семіз,

Қосақталып әр нәрсе келді егіз.

Дәулет құсы қолына қонғаннан соң,

Келе берер тіркеліп жеті-сегіз.

Құрып жатқан бұлақтың көзі ашылды,

Құдай қолға берген соң бір асылды.

Маған-дағы бір дәурен тиіп еді,

Айырылып қап, ағыздым мен жасымды!

Бірде беріп, бірде алар патша құдай,

Шаттық пенен қапалық - ел екі ұдай.

Шарапатлы ғазиздің ізі құтты,

Құдай айдап кез қылып, болыпты бай.

Шын ділімен Халима мұны күтті,

Айырып беріп жүріпті судан сүтті.

Жауқазындай (жауқасындай) аршыған аппақ болып,

Өзі ішерлік оз асын жасқа жетті.

Енді емшектен айырылып қарады асқа.

Өзі теңдес баладан формы басқа.

Бабасына әкеліп тапсырыпты,

Аяқ басып шыққан соң алты жасқа.

Сөзді өрбітіп келемін қозғап түртіп,

Ақсақ құлан жосыған күйін шертіп.

Бағып, қағып жүріпті пәруана [10] боп,

Енді Ғабдол Мүтәлаб қасына ертіп.

Көшетұғын қоңырауын керуен қақты,

Қимылдауға келтірмей тіл мен жақты.

Бабасы да жөнелді ұзын жолға,

Ағаш атқа мініп ап төрт аяқты.

Күні құрысын баланың ата-анасыз,

Құдіретіне Құданың таң қаласыз!

Дауыл соғып, басынан үйді ап кетіп,

Қала берді-ау сопайып баспанасыз.

Мұсылмандар, тұтыңыз бұған аза,

Туған жанға өлім бар бір жаназа.

Бұ жалғаның жүзінде бір болыпты,

Бір құдайдан басқадан тақыр таза!

Бұған шаттық (шадлық) жері жоқ бір жуысқан,

Қайғы бастас болуға бел буысқан.

Отырарлық бас қосып мұң айтысып,

Тым болмаса емшектес жоқ туысқан.

Ойлай берсем, езілген бауыр-етім,

Қылған ісі өзінің Құдіретім!

Сегіз жаста сергелдең күйге түскен,

Мұхамедтей бар ма екен болған жетім?!

Бұ жалғаннан жан емес тұрған жарып,

Болған, сірә, жан бар ма мұндай кәріп?

Жамырағанда, әр қойға бір жүгірген,

Зар қақсаған қозыдай жетім қалып.

Өз-өзінен жүрген-ді от боп жанып,

Күйіп-піспей, сонда да біздей налып!

Әкесімен өзінің бір туысқан,

Енді қолға алыпты Әбутәліп.

Қуындай боп шақпақтың от алыпты,

Қасірет оты ішінде тұтаныпты.

"Екі дүние шырағы" — хақ Мұстафа —

"Әбутәліп жетімі" — атаныпты.

Бұған, Мәшһүр, тарылып, болма қапа,

Әуелден-ақ жалғанда жоқ-ты-опа.

Бас-аяғы болған соң хараф, ғаллат,

Алты екіге бөлінсе, болар жапа.

Айнасынан көңілдің кетір шаңды,

Қашан көрдің жалғанда түнсіз таңды?!

Шаттықпен ғам емшектес аға-інілі,

Бірін бастан кешірсең, бірін анды!

Бұ қайғының дариясы шыннан кеткен,

Ар жағына адам жоқ жүзіп жеткен.

Бұ жалғанның жүзінде бір кісі жоқ —

Аман-есен құтылып мұнан өткен!

Біреуге - үлкен, біреуге келіп кіші,

Естілмейді қайғысыз болған кісі!

Сүйген құлға қайғыны баса салмақ —

Құдіреттің өзінің ғадет ісі!

Сүйгендіктен, сүйкеніп қылған назы,

Көбі — оларда, қайғының біздегі-азы!

Емес пе еді Мұхаммед құдай досы (досты)?!

Он сегіз мың ғаламның баста тәжі!

Пайғамбарлар ішінде жүзік қасы,

Көп қосын ауа діні дәрежесі.

Бұ жалғанның жүзінде бір жарқ етпей,

Тыйылмастың көзінен кеткен жасы.

Қанша қайғы келсе де, қайғы білмей,

Сіңіп кете беріпті қара жердей.

Басқан жерден табанын тайдырмапты,

Қайғы, шаттық барабар болып бірдей.

Бірде семіз көк дөнен, бірде арық,

"Бабы жоқ — деп, бас тартпай, жарысалық!

Ай бұлттан айырылып шыққанында,

Көрінеді күндізгі күннен жарық.

Бір жаңадан ай туар болып қылдай,

Болатұғын күндер бар: бір күн-жылдай.

Он төртінде көрсең ай қандай толық?!

Бір күн сондай бұ жалған, бір күн мұндай.

Бүктемеде бұ сөздің көбі кетті.

Әр жасында біртүрлі тамаша етті.

Бес жыл ұдайы жүріпті қойды бағып,

Өйтіп-бүйтіп жиырма жасқа жетті.

Алдымыздан құдайым ашса бір жол,

Аяңдайық, тұрмайық ұстасып қол.

Бір-ақ ауыз сөзбенен тамам болды,

Бір дем құрлы жоқ екен қанша өткен жыл!

Жәрдем — тізгін, тәңірімнен тисе қолға,

Не бар қарап тұратын оң мен солға?

Арқам соқпақ болғанда, бас - омақа,

Талапты ерлер бар болсаң, хақ Расулға!

Түсе берме жалғанда ұзын ойға,

Сенемін деп құр қалған түйе бойға.

Бұ жалғанда екі күн жас жасасаң,

Килігерсің бір күн ас, бір күн тойға.

Бұ дүниенің жоқ екен қадір құны,

Еш адамның болмайды мұнсыз күні.

"Алддүния жиғытта" — деп айтқанменен,

Еш нәрсенің дүниесіз келмес жөні.

Болып қара, бозбала, бір күн малсыз,

Ішіп байқа құр суды, кәне, нансыз!

Талай ғазиз бұл иттің кемдігінен

Кәріптікке (ғариблікке) түсіпті ықтиярсыз.

Мұхаммед, ол Мұстафа-хабиб [11]

Хақ Белгілі екендігі құдайға нақ!

Отырып Әбутәліп қылды уайым —

Болғанын мүкі-тақы күнкөргіш шақ.

Қамықты Мұхаммедтің қамын ойлап:

"Қашан көңілі өседі?! — деп — күліп ойнап.

Малым болса бір қызды айттырмас па ем —

Келе жатқан өсуге жаңа бойлап?!"

Жабырқап Әбутәліп отырды енді,

Көңіліменен шарқ ұрып көк пен жерді.

Таңертеңгі хош есіл таң желіндей,

Тиіп лебі хақ Расул кіріп келді.

Әлі Расул болған жоқ жадағай кез

Сөйлемейді сонда да несие (несиан) сөз. —

Айналайын бойыңнан, қарағым-ай,

Сенен аулақ болсын да тіл менен көз!

Біз партия боп тұрмыз жылқы, қойға,

Қойсыз кісі кенелмек терең ойға.

Буының өсіп, бұғанаң қатқан екен,

Жарасарлық әр киім кисең бойға.

Кәне, саған айттырсақ бір сұлу қыз,

Болып қалса алғара қиғаштан кез.

Бота форым, ақ мамық, үлпілдектен,

Қолға түссе, тастаймыз қайсысын біз?!

Ешкім бермес теңі деп өзіне сай,

Мал болса,- "ит те, құс та" қатынға бай.

Көтін жу да есектің, мал табыңдар,

"Қыздың байы — мал," — деген, - дүние, уай-хай!

Жоқтық, шіркін желкеңнен бір түспеді,

Жастан басқа екі көз су ішпеді.

Екі жүз қырық ай қысты көрдің, балам,

Алтын қорек астынан жел еспеді.

Жетімдік сүйегіңнен кеткен өтіп,

Жұлыныңды кесуге тақап жетіп.

Жалған құрғыр, осымен кетесің бе,

Көңіл құрғыр, қуанбай, бір селт етіп?!

Деген байдың өзіміз: ой — көп, қой — жоқ,

Соның үшін біздерге күнде той жоқ.

Терең суда болады тұңғиықтар,

Ондай суға омыраулар бізде бой жоқ.

Мен бір ақыл айтайын, саған жақса,

Мың сөзден де бір тыйын артық ақша.

Түк өнбейді құр сөзден, қол қимылдат,

Түсер сөзден дәнеңе жоқ, мың жыл қақса!

Қол ойнамай , ауызың ойнамайды.

Мұны неге бозбала ойламайды?!

Ұзын ойға түскенмен, ешнәрсе өнбес,

Ой түбіне жан жетіп бойламайды.

— Балам, бүйтіп мұңайып отырмалық,

Қармағы жоқ, ұстатпас, қолға балық.

Қолымызға белгісіз не түсуі,

Олай-бұлай тырманып, тыпырлалық.

Дейсің ғой: "Мал табамыз барып қайда?

Басымызға қыламыз қайтсек пайда?"

Бір бай қатын миллионшік жұрт асып тұр,

Онан асар бір жан жоқ жарлы-байда.

"Шынжыр балақ, шұбар төс" — шыққан заты,

Жер жүзіне тұрған жан жетіп даты.

Тамам жұрттың таңдайы тақ етеді,

Жұрт аузына ілініп Хадиша аты.

Неше түрлі зейнетлеп салдырған жай,

Екі иінінен дем алып, болып тұр бай.

Күллі араб жұртына ұйытқы болып,

Күндіз болса, Күн боп түр, түн болса - Ай!

Хадишадан күн көріп талайлары

Күннен-күнге артылып талайлары,

Селтеңдеген текешік, бұқашықтың

Бәрі-соның піркәншік, малайлары.

Тұл қалумен қосылған жесір санға,

Қор қылды патшалар мен тимей ханға.

Байға тимей отырып қалған өзі,

Мойын бұрып қарамай ешбір жанға.

Талай байлар өзінен көтерме алып,

Дәулетінен көп шығар жүрген жарып.

Үш-төрт жылда кетеді дөңгеленіп,

Қалжыраған, қарны ашқан соған барып.

Саны жоқ тауар пұлдың жиған тамға,

Жейтін уыз табылмақ тегін нанға.

Бозбаланы ай кесіп жалдап жатыр.

Жүк жөнелтіп күнбе-күн Мысыр, Шамға.

Әбутәліп сөйледі сөз ұқтырып,

Ер жігітті пайдаға қызықтырып.

Томағасын бүркіттің сыпырғандай,

Жалтаң жерден түлкіге көзіктіріп.

— Болады екен дүниесіз бұ қол тартық,

Қолы тартық қалады, болып шартық.

"Бейнет көрмей, рақат жоқ" — деген сөз бар,

Пайда қайдан табылса, барған артық.

Әне, мұны естіді бала жетім,

Есер жетім емес қой, дана жетім.

— Мал табудың соңына түсейін мен,

— Бір жапырақ қоңымнан қалғанша етім.

Ала алмаспыз біреуден өтірік алдап,

Өтірікші жалғанға болған жалдап.

Пайда тапқан жігіттен мен кем бе екем?

Ертіп бар да, жіберші мені жалдап!

Мұхаммедтің талабын жақсы [иақшы] көрді,

Тәңірім босқа тастамас талапты ерді.

Хадишаның жалдауға керуеніне

Қасына ертіп інісін жолға кірді.

Екі сүлтік сұмғандап [сүмеңдеп] келе жатыр,

Жалға жүрген кедейде құн бар ма ақыр?!

Келген-кеткен ешкіммен жұмысы жоқ,

Төсегінде Хадиша ұйықтап жатыр.

Құдайымнан көрерсің көп қызық іс,

Болатұғын нәрсе жоқ құдайға күш.

Әбутәліп, Мұхаммед келе жатса,

Ұйықтап жатып Хадиша көрді бір түс.

Хадишаның оралды қол мойнына,

Кіріп келді көктегі Ай қойнына.

Адамдай боп Айменен шағылысып,

Түшіркеніп мейірі қанды ойынына.

Ұйқысынан Хадиша тұра келді,

Ай қойнына кіруі көңіл бөлді.

Түс жорымпаз бар екен бір ағасы,

Жылдам кісі жіберіп, алдырды енді.

Жорытты ағасына көрген түсін:

— Көргенің рас болса бұ түсті шын.

Келеді ақыр заман пайғамбары —

Үйіңе саған күйеу болу үшін.

Түгелдеп айтып берді түгі-түсін:

— Ұстай ал бұл сықылды келсе пішін.

Құдайдың да құдайлық - қылған ісі,

Бір соның достығының құрметі үшін.

Бір жүзік кидің қолға асыл тастан,

Бұйырылды саған несіп уыз астан.

Беріп қой сүйіншімді күні бұрын,

Айтқаным құтты болсын осы бастан!

Ағасы қуантты да, шығып кетті,

Бір шаттық (шадлық) Хадишаға мінез бітті.

Қуанғаннан мүлде есі шығып кетіп,

Ұмытты ішер ас пен жейтін етті.

Жан сүйсінбес құр ет жеп ішкенмен шай,

Қанша айтқанмен еркексіз, белгілі жай.

Бұ жалғанның жүзінде ең керекті,

Еркекке әйел зар өрт, қатынға - бай.

Бұ жалғанның қызығы - ұйқы-тұйқы,

Ұйқы-тұйқы жоқ болса, қиқы-жиқы.

Бірін-бірі иіскесіп жатпаған соң,

Түні бойы елегізіп, көрмейді ұйқы.

Езбе мылжың болмайын сөзді ұзартып,

Үсті-үстіне күнәні тиеп артып.

Аға-інілі екеуі кіріп келді,

Қаһарбадай шөп-шарды еріксіз тартып.

Әбутәліп жетімі — Мұхаммед-ті,

Мухаммед деп айтқаным қандай тәтті?!

Айтқан сайын аузыңды аясаң да,

Анда-санда айтып айтып қой салауатты!

Екеуінің келгенін қатын көрді,

Көре сала орнынан ұшып тұрды.

Дастарқанын қолына ала жүгіріп,

Жылы жүз, жақсы сөз бен шырай берді.

Түнде көрген түсімен көңілі өсіп,

Ағасының жоруы ойға түсіп.

Мұхаммедті көргеннен болып іңкәр:

"Арманым не, болса", - деп, - мынау несіп!"

Қонақ қылып сыйлады, қуанғаннан,

Шығып кетті жей алмай булар наннан.

Наннан шықты дегенге таң қалмаңдар,

Шықты безіп Хадиша малдан, жаннан.

— Жолдар болсын, жоғары астыңыздар (астыңызлар),

Біздің бақты қыдыр боп аштыңыздар!

Бастан-басқа басатын аяқтарды

Біз кәріптің (ғарібдің) үйіне бастыңыздар!

— Жол болса, әлей болсын бізден! — дейді

— Жол қылмақтың тетігі сізден! — дейді.

— Мына бір жас талап қып келіп отыр,

Еркектік қып, ойы боп түзден дейді.

Жетімдікпен көңілінде болған қаяу.

Жуас қана бала еді, өзі баяу.

Жоқшылықтың жалғанда күні құрсын,

Өлмесе де, өліге жақын таяу!

Талап қылып, талпынып жалданғалы,

Шырмау үшін аяғын қамданғалы,

Тапқан малын қалыңға беру үшін,

Болмаса, қызықпаймын малданғалы.

Бір сапар керуеніңе қосып қара,

Бұрын жолға шықпаған бозаң бала.

Іске жарап, көңілге қонып келсе,

Жұрт қатары берерсің еңбек және (жаңа).

Алданышы жоқ артында қарайларға,

Несіп болып тұр едің талайларға.

Ұрсып, жекіп жүрмесін, озбырлық қып,

Қадағалап айта көр малайларға!

Деп айтпаймын: "Ақысын мен алайын!"

Шырмау үшін аяғын, қамданайын.

Жал-құйрығын бір сапар созып тұрмын,

Сынамаққа өзінің бақталайын.

Хадиша айтты:

— Сөз орнын тапты жетіп,

Арғы-бергі жағымнан кетті өтіп.

Көп жалданған жігіттің бірі қылмай,

Алтындай қып сақтайын құрмет етіп.

Кигізейін үстіне жақсы тонды,

Шамам келсе қылайын пұлды, құнды.

Аман келсе қылармын айтқанындай,

Бірді берсем өзгеге, бұған онды.

Ер жігітке мал таппақ - жақсы талап,

Құр алақан талапсыз қалар қарап.

"Қабағы мен қасына қарап тұр!" — деп,

Тапсырайын бәріне қадағалап.

Өз көңіліме көргеннен қалды жарап,

Бәрі мұның қолынан тұрсын тарап.

Алған-салған ақшаның кілтін ұстап,

Бақташы боп үстінен жүрсін қарап.

Керек десе, қыз алып берем өзім,

Қалжыңы жоқ ішінде, бұл шын сөзім!

Бұл сапарда сөз болсын - осынікі,

Құтты өзімнің есепті болсын көзім!

Әбутәліп қуанды мұны естіп:

— Іс ілгері басты, — деп, — қырсық кетіп,

Аплақ деген тапсырды бір құлына:

— Жүріңдер, — деп — құрметтеп, жақсы күтіп!

— Менің айтқан, ай, Аплақ, ал тілімді

Сені менен бұл көп білімді.

Мұның аты Мұхаммед-Амин болсын,

Сендер мұны адам деп біл сенімді!

Аманатқа қиянат қылмайды бұл,

Мұны күтіп келіңдер бір сапар жол.

Мен есепті, келгенде, мұнан алам,

Бәріңе де тапсырып, айтқаным — сол!

Бәрің бұған беріңдер төрден орын,

Мен десең, болмаңдар бұған қырын.

Аман — есен қайтсаңдар ойнап-күліп,

Мұны оздырып бәріңнен жібер бұрын !

Хадишаның сөзіне көңіл толды,

Тәңірі осындай қылады ондар жолды.

Қара таяқ малайдың есебі жоқ,

Хат пен шот білетіні үш қос болды.

Үш қосында — үш кісі — керуенбасы,

Біреуі — Әбубәкір — жан жолдасы.

Бірі — Хамза — керуеннің бақташысы,

Біреуі — Әбужаһил — отағасы.

Түзу емес әуелден мұның іші,

Аяйын деп жүрген жоқ ,асса күші.

Бұзғыштыққа келгенде жан шыдатпас,

Мұнан қайта бір жасы шайтан кіші.

Кәне, керуен түйесін жолға салды;

Шыға берді шаһардан жүктің алды.

Жөнелгенін керуеннің тамаша етіп,

Қатын-қалаш қадалып қарай қалды.

Әкесінің әкесі шықты бірге,

Шығарып сап баласын біраз жерге.

Сүйемелеп түйесін айдасады,

Тырмысқанда бір кезең биік өрге.

Шешесінің шешесі жүгіріп келіп,

Пәруана боп бала үшін көңілін бөліп:

— Айналайын, қарағым, аман бол! — деп,

Қайта үйіріліп кетеді төніп-төніп.

Кейбіреудің зіңгіттей бар ағасы,

Інісі үшін ағып жүр көзден жасы.

Қош айтысып: "Аман бол, шырағым! — деп,

Біреудің апа, біреудің - қарындасы.

Жан көп болды керуеннен жыбырлаған,

Бәрі әшкере, бір сөз жоқ сыбырлаған.

Жан-жағына қараса нұр Мұхаммед,

Құлағынан басқа жоқ қыбырлаған.

Жалғыз жетім екенін жаңа білді,

Іркіп алды көзінің жасын енді.

Қоршап алған жан-жағын жау сықылды,

Заңғар биік таудай боп қайғы келді.

— Жаяу түйе жетектеп шықтым елден,

Тұз татарым белгісіз қандай жерден?!

Әке-шешем шыныңмен қалғаның ба,

Бір көтеріп қарамай басты көрден?!

Аман бол тұрмасаң да, ата-анам!

Жат елге, танымаған жұртқа барам.

Артымнан қарап қалар бір кісім жоқ,

Болғанша көзден таса менің қарам!

Жұрттың әке-шешесі қарасып тұр.

Қарасқаны жалғанға жарасып тұр.

Маған қарай көз тіккен жалғыз жан жоқ,

Менің көзім алақтап адасып тұр.

Айтар кісі маған жоқ:

"Болсын жол!", — деп,

Қош айтысқан бір жан жоқ:

"Әкел қол!" — деп

Бір айтарлық кісінің болмағаны —

Қиын екен : "Шырағым, аман бол!" — деп.

Бір ілгері, бір кейін жұрт далақтап,

Бір-біріне қарасып, арсалақтап.

Маңайыма қарасам, дәнеме жоқ,

Екі көзім төрт болды-ау текке алақтап!

Өліп қалған жақсы екен бір-ақ жола,

Меніменен бастас бол, маса-сона!

Енді айналып көргенше, кім бар, кім жоқ,

Аман-есен болыңдар жатқан мола!

Сендер де аман болыңдар, таудың тасы!

Сарқыраған бұлақтар, судың басы!

Қара жолдың аман бол екі жағы,

Қоштасады бәріңе көздің жасы!

Тау мен тасқа жөнелді мұңын айтып,

Керуен кетті, жұрт қалды тарқап қайтып

Көтерілер көңілдің жерінен соқ,

Салбыратпай бұ жұртты, құр мұңайтып!

Ыстық шілде кезі екен жаздың күні,

Ол жолдардың белгілі сусыз шөлі.

Малдың, жанның тер ақты пұшпағынан,

Шөлдегеннен аузына сыймай тілі.

Ыңғайланып әр нәрсе келе жатыр,

Келгенінің ең алды, міне, батыр.

Көп бұлттан бөлініп бір ақ бұлт,

Мұхаммедтің басына болды шатыр.

Келе жатыр күш-көмек енді достан,

Ескен жел мен жіберіп, ұшқан-құстан.

Тәңірім сыйлы жаратқан пендесіне

Жазы - жапан, айдала - болар бостан!

Әуелден-ақ біреуге-біреу несіп,

Күллісі айтылған себептесіп.

Судан кемдік көрмейді қарап тұрсаң,

Арқасымен күріштің күрмек ішіп.

Білем десең бұ сөзді, байқа жансыз,

Кемпір де жоқ, қыз түгіл қалың малсыз.

Жолда көрген айтайын тамашасын:

Бірді-екілі күріш бар, күрмек-сансыз!

Қарап жаңа әр нәрсе бермен басы,

Бел астық, ендігі жер - құламасы.

Жол үстінде жай салып жатыр екен,

Насариннің бір дөкей ғұламасы.

Алып байқа аузыңның демін енді,

Бұрын татып көрмеген бір ас келді.

Жетпіс құлаш шыңыраудың су шығарып,

Егінжай қып қойыпты сусыз шөлді.

Молда екен жетпіс екі білген тілді,

Бір алты жүз өткізген санап жылды.

Ғайсадан соң осы екен заманында

Бастан-аяқ жат білген ол інжілді.

Әр қауылдың құба жон қылған тұрақ,

Жұрттан өзін жерге ұстап алыс жырақ.

Өзі ғылымның бұлағы болған үшін,

Ықтиярсыз ағызған шөлден бұлақ,

Берер болсаң айтайын сөзге қонақ,

Көзің жұмып байқашы, салып құлақ.

Судан безер боларсың қанбақ түгіл,

Жаңа саулап келеді тыңнан бұлақ,

Хазірет Ғайса айтыпты оған бір күн: —

Кімге опа қылады дүние, шіркін!

Құдай досты Мұхаммед пайғамбарды

Көрерсің, — деп, — жолығып емін-еркін!

Көп-көп сәлем айта гөр, ұстап қолын!

Лағымірек тәж келген сол ләуләк тонын!

Шек күмәнсіз кез болып жолығуың,

Керуенінің Меккенің тоссаң жолын!

Белгісінің, ақ бұлт — болар басы,

Оған қарай домалар таудың тасы.

Ағаш біткен иіліп, сәжде қылып,

Қу ағаштың көгерер және басы!

Түгі сондай өзінің, түсі сондай,

Айтқан екен ұқтырып оған мұндай.

Естіген соң құмар боп бір көруге

Жатады екен жол тосып құба жонда-ай!

Санап қолдан өткізіп ай мен күнді,

Қосып алып өзіне күндіз-түнді.

Жол үстіне көз салып,керуен тосты:

"Жүретұғын болды-ау, - деп, — мезгілі енді".

Іздей берсе, бір жету бар той ақыр,

Жүре берсе, таусылар мидай тақыр.

Қарап тұрса, бір керуен келе жатыр,

Бір ақ бұлт басында, бар қолшатыр.

Көрісімен қуанып жерге түсті,

Бір шой қара бар екен құлақ кесті.

— Келе жатқан керуеннің алдын тос! — деп,

Қадағалап тапсырды оған істі.

— Әр түрлі асты даярлап пісір, — дейді.

— Қонып қалса алысқа көшір, — дейді.

— Мал түгіл, адам жерлік от, суы бар,

Қорықжайға ап келіп түсір! — дейді.

Құл бастап кеп түсірді бау ағашқа,

Азық пен тон аш пенен жалаңашқа.

Аузы бардың жейтіні, — бәрі түгел,

Табылатын керекті жаннан басқа.

— Қозғалмаңдар тырп етіп қостан! -

— Ұры, өтірік, мұнда жоқ, дұшпан! -

— Көздеріңе көрінген бәрі мұбах

— Бәрі тегін сатусыз бостан! — дейді

Басын түріп жіберді бұлар малды,

Тақалыпты ұшуға жұрттың алды.

Көлеңке мен жемісі, суық суы, —

Бәрі бірден душар боп, мәз боп қалды.

Ыстық шілде кезі еді, күннің аптап

Мал да, жан да жайылып кетті қаптап.

"Бәрін қонақ керуеннің қыламын!" — деп,

Пісіртіпті әр түрлі тамақ баптап.

Шөлдеп келген көп керуен шаңырқасып,

Кенеліпті арқасын тыр-тыр қасып.

— Неден мұндай иіді — деп, — құдай мұны?! —

Таң қалып, сөз қылыпты таңырқасып:

— Өтіп едік бу жерден талай жүріп,

Бүйткен емес еш жанға ынта беріп.

Бір шыбығын кісіге ұстатпайтын:

"Қайтып берем өзіңе, — деген, — керіп!"

Бұлар мұнда отырсын б[ек] қарасып,

Берекесіз даурықпен құр таласып.

Ғұламаның бір құлы жетіп келді,

Көйлектерін киісіп қалды сасып.

— Біздің хазірет сіздерді шақырды асқа,

Бас-басыңа даярлап орын басқа.

Қадағалап тапсырды қайта-қайта

Жалғыз жанды үш қостан тастамасқа.

— Қалған бір жан жоқ болды аяқтыда,

Еріп жүрді тайлы да, таяқты да.

Басы жеткен бұлтқа мырза қалды,

Күн кешірген туғаннан абақтыда.

Меймандарды құрметтеп алды күтіп,

Бақылдасты текелер жоғары өтіп .

Керек қылған өзінің кісісі жоқ,

Көремін деп, ынтығы тұрған кетіп!

Тысқа шығып қараса, ақ бұлт жоқ,

Қосында тұр керуеннің топталып шоқ.

Мен һәм жасап жатырмын бір сыяпат[зыяпат],

Ішпей-жемей, естумен боларсың тоқ)

Қанша созсам құлаштап жетер қарым,

Бидай қайда, бұл әлі — арпа, тарым.

Хазірет айтты керуенге жұмсақ сөзбен:

— Қоста қалған бар ма, — деп, — жалғыз жарым?

Әбужаһил айтады:

— Болды, болды,

Келістіріп келгенге қылсаң жолды.

Қос күзетіп бір жетім тазша қалды,

Кісі іздейтін кісі емес құнды-пұлды.

— Сен саулама сақалым, аузыңды ашпа!

Мұнда ешкі жоқ, бақылдар жерің басқа!

Көрмесем де, мен соны танып тұрмын,

Анадайдан көрініп айдай қасқа!

Айта берсем әңгімем толып жатыр,

Қостарыңда дәулет құс қонып жатыр.

Бұ күнге сый-сыяпат жамандарға —

Құрметі үшін бір соның болып жатыр!

Мен сөйлемей, кеңеске жарымайсың,

Бұл сапарда ашығып арымайсың!

Жарқанатқа жарықтан сыбаға жоқ,

Соның үшін сен оны танымайсың!

Аузың барып, ұялмай дейсің: "Құнсыз!",

Айтқан сөзің әр жерде болар пұлсыз.

Бір сол үшін шашылып, мен төгілдім,

Халал емес сендерге жесең онсыз.

Қиып тастап кеттіңдер не деп онда,

Жылдам барып біреуің ап кел мұнда.

Онсыз құның бәріңнің бір-ақ тиын,

Менің көзім сол үшін жатты жолда.

Емес екен қос тағы тым онша алыс:

— Шырағым, жүре ғой! — деп, барды Қарыс.

— Біз айтпай-ақ сыртыңнан біледі екен,

Қайда жүріп болғансың бұған таныс.

Қарыспенен қосылып келді бірге,

Көлеңке жоқ сәулесі түсіп жерге,

Келген жерден қолынан ұстай алып,

Отырғызды апарып дәл қақ төрге.

Мұндай молда болды екен қандайынан,

Дүр төгілген кісі екен таңдайынан.

Тысқа шығып қараса ақ бұлтты,

Килігіпті есіктің маңдайынан.

Кезі жетті қырағы мұнша жаннан,

Озып шыққан жүйрік қой мың мен саннан!

Төбесінен тік тұрып кызмет етті,

Айырылып қап есінен қуанғаннан!

— Мен неше жыл бұл ердің тостым жолын,

Танымайтын кісі жоқ он, мен солын.

Хазірет Ғайса тапсырып ауызба-ауыз:

"Менің үшін, — деп еді, — ұста қолын!"

Әлі түспей керуендер аң-таң қалып,

Тұрған шамды көре алмай саулап жанып:

— Керек қылған кісіңіз бұл екенін,

Біз айтпастан білдіңіз қайдан танып?

— Сендер нені айтасың, өңшең соқыр?!

Тамағыңа той-дағы, тып-тыныш отыр!

Молда оқиды білгенін ақ қағаздан,

Көрінгенді көзіне қарға шоқыр.

Тақсыр Ғайса білдірді маған тілді,

Жылдан асып алты жүз жасым келді.

Шаһарынан Меккенің шыққан күні

Күшіктей боп ақ бұлт қасына ерді.

Жер қуанып жүрегін жарып жатыр,

Басқан ізі қыдыр боп дарып жатыр.

Анандайдан қарасы көрінгеннен,

Ағаш пен тас алдына барып жатыр.

Қозғалысты орнынан бәрі көшіп,

Байқап тұрдым алыстан көзім түсіп.

Бір қу ағаш түбіне отырса бұл,

Көгереді жалма-жан, жемісі пісіп.

Көлеңкесі түспейді мұның жерге,

Қайда барса, ақ бұлт қалмай бірге.

Қырық жасына жеткенде, пайғамбар боп,

Бұ дүниені салады басқа түрге.

Саған қарар қабылмын, хақ Мұхаммед,

Қолыңды ұстап алдында болдым үмбет!

Қай күн ажал құдайдан келсе маған,

Жаназама келгейсің, қылып һәммәт!

Аттандырды керуенді сыйлап күтіп,

Естен қала қоймастай көп іс етіп: —

Сақ болыңдар бұл ерге, ұйытқың - осы,

Қосқа жалғыз, жүрмеңдер, тастап кетіп.

Бірқатар жер шығарып салып қайтты,

Білген ақылын тастамай бұларға айтты.

Аты-шулы Мысырға керуен кірді,

Не тамаша іс болды, енді қайтті?!

Бір араға керуендер қосын тікті,

Таудай қылып тастады тиеп жүкті.

Тұс-тұсынан сауданы қылып жатыр,

Алшы-тәйке, айырып шік пен бүкті.

Қыбырлаған жан біткен бәрі тыста,

Ер атымен әрбірі бір жұмыста.

Дәнемемен ісі жоқ нұр Мұхаммед,

Отырады мұңайып жалғыз қоста.

Шаһарға барып біреу, біреу келіп,

Өз есебін бір жан жоқ жүрген біліп.

Біреу үшін біреу боп қызыл өңеш,

Ұшқын өссе, жоқ жерде қалады өліп.

Әуел бастан бұл жалған-сондай заман,

Мұнан кеткен кісі жоқ есен-аман.

Бір күн өкше көтерді шаһар жаққа:

"Барайын, — деп, — мен де бір солай таман!"

Келген екен шаһарға сейіл құрып,

Жатыр екен бір ұста шық-шық ұрып.

Төсі менен балғасы балқып кетіп,

Аузын ашып аңқиып қалды тұрып.

Темір біткен толқыды еріп майдай,

Бұл ұстаның ұйқысын ашты шайдай.

Мұғжизаттың алғашқы бастағаны —

Толып туған он төрттен толған айдай.

Мұны естіп, жиылды ұста біткен,

"Шық-шықпенен!" — әуре боп, есі кеткен.

"Не себептен болды, — деп, — темір мұндай?"

Жолыққаннан сұрайды өткен-кеткен.

Мұхаммедке тікіленді сұрап жөнін,

Іркілместен саулатты бұ да жөнін.

"Бәни һәшім, Құрайыш - қыбыласы,

Және өзінің танытты кім екенін.

Жөйт деген пәле жұрт шуылдаған,

Бір жиылыс боп қалды дуылдаған:

"Міне, дінді бұзатын — осы!" — дейді,

Керуендердің жүрегі суылдаған.

Шапыр-шұпыр төбелес болып қалды,

Базар жүзі кісіге толып қалды.

Хамза батыр ақырып жетіп келіп,

Жөйіттердің қолынан жұлып алды.

— Енді қайтып шаһарға кірме!" — дейді,

— Жұрт көзіне коп түсіп жүрме! — дейді,

— Андып тұрған ісі екен өздерінің,

Жөйіттерге көріне берме! — дейді.

Елден коп пе, жолаушы жаман сасқан,

Талай толқын болғанда, Хамза басқан.

Қостан келіп тінтетін болғаннан соң,

Қапқа салып арқалап ала қашқан.

Әбубәкір бұл істі қылып жүрген,

Десін деп: "Қап арқалап тезек терген!

" Жетіп келіп:

— Немене арқаңдағы?-

Деген жанға шын сөйлеп жауап берген:

— Мына тұрған керуеннің қосы, — дейді

Шошы, балам, күн бұрын шошы! — дейді.

— Көзіңді ойып өзіңе жегізетін,

Керек болса, Мұхаммед — осы! — дейді.

— Бізді жолдан құр бөгеп қалдырғалы,

Әңгімемен сілейтіп таңдырғалы,

Кісі арқалап кісіні жүре ме екен?!

Айтып тұр ғой қулықпен нандырғалы! —

Деп, нанбастан бұ сөзге жүріп кетті,

Құтылуға түзеді бұлар бетті.

— "Мұхаммед" — деп, неге айттың әлгілерге?!

Деп, кішкене сазарып өкпелепті.

— Өтірік айтып жоқ жерде бар ма жыным,

Жалған сөзден кісі жоқ көрген тыным.

Қашан болса береке шында емес пе?!

Есен-аман құтқарған айтқан шыным!

Қасиет шында екенін анық білді,

Атанды: "Әбубәкір шыншыл" — енді.

Неше күн, неше түндер жүріп керуен

Бір белгілі бұрыннан суға келді.

— Артық екен батырдан жолды, — дейді

— Әбден көңіл бұ жолда толды! — дейді.

Хадишадан сүйінші сұратуға

Оздырмақшы біреуді болды дейді.

Аплақ айтты:

— Тапсырған мынау-сөзі:

Есепті қып жіберген мұны "өз көзі".

"Мұхаммедті жібер! — деп, - сүйіншіге," —

Әдейі арнап әуелде айтқан сөзі.

— Олай болса, Мұхаммед барсын! - дейді.

— Бір нашарлау түйені алсын! — дейді.

— Жүкке керек болады семіз түйе,

— Астындағы түйесі қалсын! — дейді.

Айта берсек бір талай шимай жатыр,

Түк қалдырмай сөйлеуге сыймай жатыр.

Әбужаһил көніркеп ішін жарып,

Жөні түзу түйені қимай жатыр.

Арық түйе бар екен, болған қатпа,

— Жолда түсіп, дамылдап, — дейді, — жатпа.

Ыстық қылып ішем, — деп, — әуреленіп,

Қара судан басқа астан заһар татпа.

Қатпа қотыр түйеге мініп алды,

Түйе болды сеп-семіз еркеш, жалды.

Жұнттай болып жазылды қотырынан,

Көрген ұстап жағасын, қайран қалды.

Күні бойы жолменен жалғыз жүрді,

Түн болды, білмеді енді ық пен желді.

Әбужаһил лағынның апасының

Жағып қойған әр жерге отын көрді.

Ұмтылды отты көріп, соған таман,

Жоқ боп сөніп қалады келген заман.

Бұйдасынан түйенің біреу келіп,

Ұстай алды айтысып есен-аман.

Бұрып ала жөнелді қыңыр жолға,

Ерік қоймастан қарауға оң мен солға.

Екі езуін жия алмай бара жатыр:

"Оңай түсіп қалды, — деп—не ғып қолға?!"

Патша құдай патшалық көрсетті іс,

Жебірейілге бұйырды:

— Тұр, жылдам үш!

Адастырып қылмастан әуре сарсаң

Кетіп қалды-ау достымның қолынан күш!

Айтқан ауыз жиылмай, жетіп келді,

Желкесінен лағынның бір түйді енді.

Сонан бері: "Желкем-ай, желкем-ай! — деп,

Сарнауменен өткізер күндіз-түнді.

Кіріп кете жаздапты сонда жерге,

Қарынбаймен болуға бастас бірге.

Дүниеқорлар тұрсын деп сабақ алып,

Керек үшін қалдырған көрге, жерге.

Жебірейіл бір бәдәуи кебін киді,

Көз жасын достысының тәңірім иді.

Алып келіп түйесін жолға салды,

Әңгіме айтып әр түрлі, шертіп күйді.

— Кісі емессің сен жай қаңғып жүрген босқа,

Түр шығады сөзіңнен әрбір нұсқа.

Бұрын ешкім айтпаған әңгіме айтып,

Жылдай түнді қылсайшы сөзбен қысқа!

— Жарайды, енді құлақ сал, ұйқыңды ашып,

Үйір болдық елсізде жолдастасып.

Аңырғаны адамның - жусағаны,

Сөйлеспесе, кетеді ұйқы басып.

Жолдастықтың белгісі — жол қысқарту,

Онан — мұнан сөз қылып әңгіме айту.

Не ғып асып кеткенін білмей қалар

Қатпар-қатпар белдерден арту-арту.

Жалғанда не көрмеген дейсің бұ бас,

Көрмеген дәнемені, - сен - уыз жас.

Осы өзіңдей кез болып бір кезеңде,

Хазіреті Ғазірейілмен болдым жолдас.

Жақсы жолдас әркімге болмас несіп,

Несіп болса, сөз сөйлер көңілді ашып.

Жолдастықпен сұрадым Ғазірейілден,

Бойға бой үйір болып, жуықтасып:

Жан біткеннің қолыңа кілтін берген,

Сенің қолың нұсқалған сеспей өлген.

Қанша жанды қиратып алып жүрсің,

Аяп кісің болды ма рақымың келген?!

— Бізді қылды жауынгер өлер жанға,

Жеккөрініш көрсетіп көп наданға.

Жан аларда ойыма түк келмейді,

Екі жерде қынжылдым екі адамға.

Бірі — сол: бір кеме жан суға кетті,

Толқын соғып кемені быт-шыт етті.

Бір тақтаймен бір қатын қала берді,

Буаз екен, табатын уақыты жетті.

Сүңгіп суға келеді толқын жұтып,

Және қинап келеді толғақ тұтып.

Құрғағына дарияның тақалғанда,

"Жанын ал!"- деп, - бір бұйрық келді:

Келсем, қатын өкпесін соғып жатыр,

Толқын суды мұрнына тығып жатыр.

Бір жас бала шырқырап тамақ іздеп,

Ықтиярсыз зорлықпен шығып жатыр.

Жәкең сонда қатынның жанын алды,

Шырқыраған бойымен бала қалды.

Қатын өлді, іштегі бала тірі,

Не болғанын білмеймін: кетті, барды.

Бір кеме жұрттан қалды жалғыз бала,

Шырқыраған бойымен туып жаңа.

Маңайында мүсіркер жан жоқ еді,

Не қылды оны білмеймін Хақ тағала.

Тастады ма өлтіріп толқын соғып,

Ия болмаса, жел айдап құмға тығып.

Балық жұтып қойды ма бір-ақ қылғып,

Қайдан адам болады, қалай шығып?!

Не болғанын білмедім ақыр-соңы,

Онан күшті жан болмас қайғы-мұңы.

Енді бір рақымым келіп аяғаным:

Әңгіме қып айтайын және де оны.

Бір кәпірдің патшасы дүниені алды,

Берді тәңірім аямай бақ пен малды.

Асып-тасып құдайлық дағуа (дағуы) қылып:

"Мен де пейіш қылам!" — деп, сарай салды.

Дәурен сүрді бұл патша тоғыз жүз жыл,

Дүниемен арасынан өтпеді қыл.

"Мен бір пейіш жалғанда жасаймын!" - деп,

Он жыл ұдай жинатты жабдықты бұл.

Ұста — жүз, әр ұстаға шәкірт — мыңнан,

Өңшең қу өткерілген неше сымнан.

Бау-бақшалы бір шарбақ қылдырды жай,

Ағызып жерді қазып, суды тыңнан.

Алтыннан су жағалай ағаш тікті,

Зәбіржат [12] пен жақұттан жапырақ екті.

Судың ағар жолына алтын төсеп,

Құм орнына меруерт пен маржан төкті.

Бірі — алтын кірпішінің, бірі — күміс,

Жалғандағы асыл тас түгел тегіс!

Асыл тастан жасатқан аудырмастан,

Алма, өрік, мейіз, жаңғақ - түрлі жеміс.

Дүниенің бір өзіне келген шағы,

Зор күшті арман болды мұның-дағы.

"Арамзат алғымад" — құранда айтқан,

Осы екен аты шулы Иран (Ирам) бағы.

Есеп жоқ төгіп шашқан бұған пұлда,

Және сан жоқ жұмыскер күң мен құлда.

Жүз мың ұста жабылып дем алмастан,

Бітіріп болған екен үш жүз жылда.

"Бітіріп болды!" — деген хабар тиді,

Енді патша ойланды көруге үйді.

Он жылдай тағы соның жабдығы үшін,

Адамға керектінің бәрін жиды.

Толтырды мүкәммалмен іші-тысын,

Ұшырды сандуғаш пен бұлбұл құсын.

Бәрін соның түгелдеп бітірген соң,

Ырғып-жырғап келеді көру үшін!

Мұның өзі шын құдай атқан екен,

Тастай шымырап дүниеге батқан екен.

Әбден тамам болғанда көремін деп,

Өмір бойы бір көрмей жатқан екен.

Ат-тұрман әбден түзеп тұрды дейді,

Жер қайысқан көп қолмен жүрді дейді.

Жарқ-жұрқ етіп күнменен шағылысқан,

Иран бақты алыстан көрді дейді.

Басында екен патшаның алтын шатыр,

Мұнан асқан бұл күнде жоқ қай батыр.

Сырнай-керней тарттырып, өлеңдетіп,

Жер дүниені күңірентіп келе жатыр.

Мұны қалай қылады тәңірім енді,

"Мынау жөнсіз-деу қайда, — мынау жөнді!"

"Көрсетпестен сол үйді жанын ал!" — деп,

Хақтан маған асығыс жарлық келді.

Бір сахырайы сықылды бола қалдым,

Басыма көнетоздау сәлде салдым.

Көптігімен күштілік қыла ала ма,

Қарсы алдынан қасқайып жетіп бардым.

Мені көріп шошыды бір селк етіп,

Өңменінен барады көзім өтіп. —

Сөзің болса айт! — дейді, — алыс тұрып,

Онша төніп қасыма келмей жетіп.

Жаратпай тұр сені онша менің ойым,

Әлсіз болып барады тұла бойым.

Бейнетпенен салдырған пейішіме

Күнім еді қылатын үлкен тойым.

Мен айттым:

— Кісі қорқар жоқ жаманат,

Ел-бейбіт, жұрт — тып-тыныш, сау-саламат.

Алдыңызға келіп ем арыз айта,

Бір адамға қойып ем бір аманат!

Сұрап барсам сонымды, шайқайды бас,

Қойып едім аманат бір асыл тас!

"Аманатқа — қиянат" — дұрыс па екен?!

Тамам жұртқа естіртіп, публигің шаш!

— Аманаттың иесі келсе сұрай,

Оған не бар дейтұғын олай-бұлай?!

Сөзге келмей, бас бұрмай беру керек,

Бізге салсаң билігін, жарлық солай!

— Пәлі, берген төреңе тоқта! — дедім,

Өз бойында аманат жоқ па?! — дедім.

— Құтқармайтын мойныңа құрық түсті,

— Салынады басқа енді ноқта! - дедім.

— Мынау сөзден жүрегім дүрсілдейді,

Тайсалмайтын сен не еткен ерсің?! — дейді.

— Маған қарай қадалдың қайың оқтай,

Аты-жөнің айтшы өзің, кімсің?! — дейді.

— Періштемін жаралған нұрдан затым,

Жан алуға қолымда бұйрық хатым!

Жарлығымен құдайдың келіп тұрмын,

Ғазірейілмін ел-жұртқа таныс атым!

Болып кетті батырдың өңі сары,

Буын-буын әлсіз боп, бәрі сары.

— Бір көрейін салдырған мұқаммалды,

Оған шейін тур, — дейді, — тоқтап әрі!

Мен айттым :

— Деп тұрмысың күн баяғың?!

Күшің болса, қолыңа ал таяғың!

Ат үстінде жұмысың бітсе керек,

Енді жерді баса алмас екі аяғың!

— Кішкене босатсайшы аял беріп,

Мен жанымды берейін үйге кіріп!

Неше жылдай салдырған мұқаммалды

Тым болмаса кетсін де көз бір көріп!

— Жоқ, енді сөйлеп ауыз ашпа! — дедім

— Сен болдың бұрынғыңнан басқа! — дедім

Қайымдасып сенімен тұрамын ба?

Қан алғышты қадаймын басқа! — дедім.

Атынан түсейін деп ыңғайланды,

Бір аяғын шығарып жерге салды.

Бір аяғы тұрғанда үзеңгіде,

Жарлық болып солайша жанын алды.

Сылқ етіп арам дене жерге түсті,

Келіп қалса, өлімнен не бар күшті?!

Мал-мүлкі, қанша дүние иесіз қалды,

Елжіреп ішім соған, мейірім түсті! —

Деп еді ол ғазірейіл маған мұны,

Қынжылдым естіген соң мен де соны.

Қанша көп болғанменен дүние шіркін,

Күн туғанда жоқ екен титтей құны.

Естіп хақ Мұхаммед күлді дейді:

— Сөз аяғы бір жерге келді! — дейді.

— "Екеу" деп сөйлегені — бір-ақ кісі,

Түспеген соң, "екеу" деп білді, - дейді.

Шеберлікпен көрсеткен Хақ тағала,

Бұған жетпей білімі жүрген және.

Осы патша еді ғой: аты — Шадад,

Баяғы тақтайдағы қалған бала.

Жел айдады тақтайды тақыр жерге,

Жарлығымен Құдіреттің айдап өрге.

Өлген қатын дарияға ағып кетіп,

Шығып еді тақтаймен бала бірге.

Бір шаһарға тұспа-тұс шығып жерден,

Тауып алды бір патша анда жүрген.

Жас баланы құндақтап алып кетті:

"Несіп екен бізге, - деп, - тәңірім берген!"

Кім бұзады құдіреттің қылған ісін,

Біреу жемес біреудің несібесін!

Бірі екен тау мен тасқа бас ұрғанның

Екі көзі төрт болып перзент үшін.

Тауып алды қуанып есі кетіп,

Өсіп бойы, азамат болды ер жетіп.

Патша өлген соң, орнына патша болды,

Тамам жұрттан бақыты (бақтысы) асып кетіп.

Күн шығыс, күн батысқа даңқы барды,

Иран бағы қылам деп шаһар салды.

Қанша пұлды сарып қылып қайғыны(дүниені) алды,

Есіл еңбек бір жанбай босқа қалды.

Бір жоңқа мен бір жанды қалдырғаны:

Аз ғана күн шырағын жандырғаны:

"Сен емессің, мен - құдай, танып тұр! — деп,

Қалай жанын жоқ жерде алдырғаны?!

Жебірейіл таңырқады қайран қалып,

Есебі өз сөзінен өзі ұялып.

Жөніне хош айтысып, жүре берді,

Түп-түзу адаспастай жолға салып.

Діңкілдетпей: "Қош, қош, - деп, - күн бұрын көш!"

Көр мен жерге алдансаң, күн болар кеш.

"Түс оңалмай, - деген бар, - іс оңалмас"

Ұйықтап жатып Хадиша көреді түс.

Түс жоруы белгілі: әркім білді,

Екі көзі жолда боп, телмірді енді.

Ақ бұлттан басында қол шатыры,

Мәдина мен Меккенің көркі келді.

Аман-есен келгенін ел-жұрт көрді,

Хадишаның көңіліне қуаныш кірді.

Соңғы керуен, - олар да келіп қалды,

Қаңғыр-күңгір думан қып жүрген жерді.

Аптығып біреу кіріп, біреу шығып,

Шаршаған жан көп болып текке жүріп.

Малайлардың есебін шотқа қағып,

Толық қылып бәріне ақы беріп.

Ақы алғандар қуанды шала байып,

Көбең малдай едіреңдеп, адырайып.

Мұхаммедке ақы жоқ, еңбек те жоқ,

Көп ішінде құр қалды, бір мұңайып.

"Беремін", не "бермеймін" — деген сөз жоқ,

Болжайтұғын ғайыпты (қайыпты) жіті көз жоқ.

Құр алақан сопайып үйге қайтты,

Қолға ұстаған шұлғаулық жалаң бөз жоқ.

Әбутәліп демей ме:

— Ақың қайда?

Жастың бәрі өзіндей тапты пайда!

Қолы ұзындар қол созып алып жатыр,

"Ұялғандар құр қалған" (деген қайда?!) әрбір жайда!

Әбутәліп естіп, ашу қылды:

— Не ғып оңай кеттік, - деп, - біз сонша енді?!

"Айттырмай-ақ алдымен бермеді!" — деп.

Түс суытып, түксиіп жетіп келді.

Хадишаның алдына барды жетіп,

Алай-түлей борандай ұйытқып кетіп.

— Мұхаммедті мұңайтып, бос қайтарып,

Сенің жүрген кісің кім мазақ етіп?!

Бұрын мұндай сұмдықты кім бар көрген,

Жеті атамнан емес ем жалға жүрген!

Қолындағы ноқтасы жетімдіктің,

Ат болса да, басынан кетпей жүрген!

Қожасымыз арабтың, ата терсең,

Таныр едің малсыз боп байқап көрсең!

Жалға жүрер ер ме еді, затын білсең,

Өзгеден сыйлап басын, бұрын берсең?!

Ашуланып келгенін білді дейді,

"Бұған қысқа ұстайын тілді" — дейді.

"—Батыр-аңғырт, бай — салғырт," — деген осы-ау!

— Деп, Хадиша сақылдап күлді дейді.

— Менің мұным болды ма сізге ерсі?!

Мұхаммедтің өз басын маған берші!

Асқан сұлу бір қатын алып беріп,

Өз қасыма қояйын қылып көрші.

Онан аяп не етемін малды, жанды,

Айдай әлем аттырған жұртқа таңды!

"Кекеп айтып отыр!" — деп, Әбутәліп,

Хадишаның сөзіне ашуланды.

Су бетінде жүреді өкпе қалқып,

Соның үшін түседі көзге шалқып.

Жанған оттай дауылдап кейбір сөздер,

Ұшқынымен бірталай жерді шарпып.

— Анау-мынау біз сенің қазағың ба?!

Ойының ба, шының ба, мазағың ба?!

Жұрт қатары ақысын бермегенің:

Бұ бір түрлі кедейге азабың ба?!

Әбутәліп теріс қарап, мойнын бұрды,

Қайдан білсін, айтпаса ішкі сырды?!

— Енді сізге шешіліп сөйлеймін! — деп,

— Сонда орнынан Хадиша ұшып тұрды.

— Ойын сөз деп ойлама, шын менікі,

Бәрі өз дүнием емес қой, өңгенікі!

Көк пен жерді жаратқан, құдай әзір (хазір),

Мал түгіл, мал иесі мен сенікі!

Менде бай жоқ белгілі, онда - қатын,

Сөздің сізге сөйлейін ақиқатын(хақиқатын)!

Онымен сіз туысқан бауырсыз ғой,

Сізден де артық танимын оның затын.

— Шын деп қалай ойлайын, ойын демей?!

Жаңа ғана келеді босап көмей.

Не байларға тимедің алам деген,

Саған қайдан пұлданды құнсыз кедей?!

Хадиша айтты:

— Жетім ғой, рас нашар,

Сонда да онда мінез бар көңіл ашар.

Оған ғашық болғаным әлдеқашан,

Ойнап жүрген күнімде сегіз жасар.

Бала күнде мен өзім бір түс көрдім,

Көрген соң-ақ сол түсті көңіл бөлдім.

Күллі Иамаен жұртынан жан жақтырмай,

Сол түсімнің жоруын іздеп келдім.

Жаңа келді орнына көрген түсім,

Мұнан былай оңалар қылған ісім.

Былтыр мен биыл емес — ойлағаным,

Бала жастан ол менің құмар кісім!

Ақсақал, үйіңе бар, тұрма тоқтап,

Сенен де артық жүргенмін оны жоқтап.

Мен бұ жұрттың енді ішін күйдірейін,

Аузына әлі жетпеген жүрсін боқтап.

Түсе берме қиял боп, ұзын ойға,

Мен ұнамды кісімді таптым бойға.

Жіберетін күйеуді қам қыла бер,

Көңілге алған кісіңді шақыр тойға!

Әбутәліп естіп тасты дейді,

Аяғының ұшынан басты дейді.

"Хадишаның тойы бар қол ұстатар!"

— Деген сөзді дос-жарға (иарға) шашты дейді.

Мұны тегіс есітті Мекке халқы,

Жұрт көзіне бір түсті гауһар нарқы.

Дүние бетін көрсеткен кезі болды,

Диірменнің айналып оңға шарқы!

Естіген соң: "Той бар! — деп, жұрт жиылды,

Жалғыз-жарым әр жерде дос сүйінді.

Әбужаһил көніркеп от боп жүрді,

Онан артық болмады еш күйінді.

Керней, сырнай Хадиша қойып жатыр,

Түйе, қойдан есепсіз сойып жатыр.

"Пұлсыз астан бір соғым", - деген мақал,

Бар да, жоқта кенеліп, тойып жатыр.

Имансыздар күн бұрын қашып жатыр,

Апалары жібермей басып жатыр.

Қуанғаннан мүлде есі шығып кетіп,

Бұ күн малды Хадиша шашып жатыр:

— Тастамастан жатырмын келгенді ойға,

Баратұғын талапкер жоқ па тойға?

Табынғандар құдайға ұмтылыңдар,

Шоқынғандар қала бер жылқы, қойға.

Толып жатыр кезең жер, алдында — асу.

Жындылық қой орынсыз малды шашу.

Иман масы, ессізің барсыңдар ма?!

Бар болсаң, даярлай бер тойға шашу.

Мұнан артық асыл тас анамда жоқ,

Жеміс түгіл, көбіңе саям да жоқ.

Осы тойға қуанбай қанғаныңа,

Қырықты жүз қыл, той түгіл, маям (мим) да

Бұ сөзімнің кешіргей хақ қатесін,

Мұсылмандар бергей-ді ақбатасын!

Мына тойдан мақрұм боп қалмағаның,

Көк өгіздің етінен бір татасың!

Енді күйеу киініп даярлансын,

Әбубәкір Сыдықты ертіп алсын!

Білген білер, білмеген қарап қалар,

Көп өлеңнің ішінде кетсін, барсын!

Жерде болар құрулы көкте шатыр,

Мұндай бір күн отыз-қырық жылға татыр.

Бірі — күндей, біреуі айдай болып,

Хадишаның үйіне келе жатыр.

Күйі түсіп жақсылар судай тасты,

Жамандардың салбырап құты қашты.

Төрт жүз құл, күң алдынан тосып тұрып,

Бастарына күйеудің шашу шашты.

Тіке тұрып жер мен көк болды арзан,

Жаманға қат мұндай сый, жақсыға арзан.

Құрт аралас бауырсақ емес екен,

Лағыл, жақұт, зәбіржат, меруерт, маржан.

Келетұғын жолына кілем жайып,

Тастар төсеп кететін шыбын тайып.

Бай мен кедей болысып опыр-топыр,

Шала түгіл қалыпты бүтін байып.

Хадишадан дүние, мал табылғандай,

Көрінбейді бір тойдан аңырғандай.

Күйеу кірген үйіне көз тұрмайды,

Көрген адам есінен жаңылғандай.

Құтты болсын айтыңдар екі жасқа,

Қуанбаған, қуанған екі басқа.

Хадиша да Иамаеннің ғақығы еді,

Ұнап кетті үйлесіп гауһар тасқа!

Жарастықты, қолайлы екі жасты,

Бірдей қылып әр ұста жасамас-ты!

Абрахмет жаңбырдың тамшысына

Бір садаптан басқа кім аузын ашты?!

Жаңа дүние — дүние боп жарасып тұр,

Деген бір жан табылмас; "Адасып тұр"!

Жеті көктің есігі ашық қалып,

Тамашаға хор қыздар қарасып тұр.

Балалар да ойнап жүр тыпырласып,

Жақсы, жаман аралас топырласып.

Періштелер жер, көкке сыймай кетті,

Ақ шабақтай судағы шыпырласып.

Тауыса алман бұл тойға қылған сыйды,

Тауыспайық шаршатып текке миды.

Өз заңынша әр жұрттың соқпағы бар,

Әр краймен поптары неке қиды.

Жұрт тарқасып үйіне қайтып кетті,

Екі ғашық мұратқа солай жетті.

Байлық деген бір-ақ күн, жоқтық та сол,

Екі ауыз сөз айтуға келді-кетті!

Бір ілінді өмірінде байлық атқа,

Соның үшін жазылды сөз боп хатқа.

"Уа уа жадака ға фағыны алаят" —

Сөз ақыры тоқтады бұл аятқа.

Ойламасын болуға ешкім мендей,

Қасиеттен дәнеңе жоқ менде мендей.

Көзге түсті жарқырап осы жерде,

Ұлы сәске тал түсте тұрған күндей.

Болмайтұғын жұмыс бар күндіз енді,

Соның үшін шақтады қолға жеңді.

Ақ тамақтың айдынын жасырсын деп,

Сүмбіл (сүнбүл) шаштай жіберді жауып түнді.

Неге жерде қалдырсын асыл тасты?

Әр нәрсе орны табылып, тіпті ұнасты.

Құдірет өзі көтерсе бір пендесін,

Болған оңбас онымен өшті-қасты.

Бақытына (бақтысына) жұлдыздың туып оңы,

Бір құдайдан басқаға жоқ боп мұңы.

Жарылқасын құдайдан болған жанның,

Әуелгіден түзелмек ақыр соңы.

Сөз бар ма, айтшы, құлақтың менен қалған?!

Істігім жоқ саңырауға сұғып алған.

Жан боп өзі әуелден жаралғаннан,

Жері бар ма аузынан үмбет қалған?!

Қолқасы екен құдайдан тілеп алған,

Талай жерде айтылып құлақ қанған.

Досына (достысына) жоқ екен ырзалығы,

Бір үмбетін тозақта көрсе жанған.

Жетім күнде құдайым қалай бақты?!

Маңдайынан саулатып шырақ жақты!

Қара тасты балқытып басқан шақта,

Құрып қалған емшектер көл боп ақты.

Құдірет өзі көтеріп қолтыққа алды,

Қарағанның телміріп көзі талды.

Неше түрлі пәледен қағас қылып,

Адастырмай түп-түзу жолға салды.

Нәрсең болса жоғалтқан таны менен,

Түгендеп ал өзінің саныменен.

Кедейліктен құтқарды бір-ақ күнде,

Хадишаның байытып малыменен.

" Естіп, көр" — деп, беріп тұр, құлақпен көз,

Түйме ғой деп ілгек пен жай жүрміз біз.

Әр нығыметтің [13] соңында бір міндет бар,

Енді мұның міндеті - үш ауыз сөз.

— Жетім көрсең жексұрын көрме! — дейді,

— Көз алартып, жиреніп жүрме!- дейді.

— Берсең оған қайырды, шаттанып бер,

Нұқып, түртіп, жек көріп жүрме! — дейді.

Домбыраңды сөйлетші шерте бермей,

Неге мұнша сарғайттың ерте бермей?!

Мыңқылдаған қатындар естіп қой,

Жекіп, нұқып, жетімді түрте бермей!

Неден мұндай қатынды құдай атқан,

Құшақтасаң қойнында ит те жатқан!

Пайғамбарың емес пе хақ Мұхаммед:

Жетімдіктің жөргекке дәмін татқан?!

Құдай үшін тіленші келсе есікке,

Зарықтырып сорлыны, көп кешікпе!

Бар мен жоқтың жаратқан бәрін құдай,

Қастас болып кедеймен, тіпті өшікпе!

Жетең болса жетпеген сөз қалды ма?!

Тірі түгіл өлі жан қозғалды ма?!

Бұ кедейден жаман боп кедейлігің,

Сен де бір күн барасың өз алдына.

Жолдас болып жүрмеспін мен қасыңа,

Үйретіп қой, жігіттер, жолдасыңа.

Сен кедейге не қылсаң бұ жалғанда,

Таңда махшар келеді өз басыңа!

Бұ сөздің жаңа келді үштен бірі,

Басталғаннан осы еді керек жері.

Миыңды ашып бір салсаң жан құлағыңды,

Бұрын өлі болсаң да, болдың тірі!

"Тас боп қалған көңілді аш!" — деп айтқан,

"Сарандықтан бас алып қаш!" — деп айтқан.

Тәңірі берген нығыметті тығып қоймай,

Жұрт көзіне түсіріп шаш!" — деп айтқан.

Зор нығыметі — құдайдың құран сөзі,

Мұныменен көркейер дүние жүзі.

"Жұртқа менің сөзімді есіттір! — деп,

Мұхаммедке аятпен білдірді өзі.

Нығыметтің қадірін біліп, сыйлап-күтіп,

Көп шығар жүрген жандар үміт етіп.

Мұндай нығымет беруші кім екенін,

Шала-шарпы ұғынсын әбден жетіп.

" Фазыр уаудли Алла!" — деп маған шапсын,

"Мінген аты тұқырып, жерді қапсын!

Өз бетімен шабуға жүрексінсе,

Ортасында қолайлы басшы тапсын!

Кітап сөзім болғанда, құран - өзім,

Бет алғанның алдында даяр жүзім.

Пайғамбардың сүннетін махқам [14] тұтқан,

Ғамал қылған ғалымдар — дәл өз көзім.

Нығметіме әшкере болған пенде,

Жарылқаған құлыма күнде — күнде!

Нығыметімнен дән татып дәніккен соң,

Ол пендемнің болады көңілі менде.

Жерге түспей әрқашан жүрер қолда,

Түскенімен қалмайды жатып жолда.

Жалаңаштап кеудесін аша берсе,

Тазаланса болармын мен де сонда!"

Мен де мұны құраннан оқып көрдім.

Өзі емеспін диқанның, масақ тердім.

Құдай сөзін қылғалы жұртқа таныс,

Алды-артыма қарамай жаза бердім.

Бұ сөзімнің басы еді — "Хаятбақшы",

Бұ шимайдың бәрі де соның нақышы.

Уалзыхбиннің тәпсірін білген жанға,

Әуелінен ақыры оң келді жақсы.

Заманында сөйленген сөздің алды,

Бары-жоғын білдірмес қысқа таңды.

Осы сөздің ішінен қала берген,

Тағы бір сөз ойыма келіп қалды.

Онда асығып кеткенім қызып тойға,

Тойға барсам, толар деп алдым қойға.

Пахидаштың мәнісін сөйлеген соң,

Әлім нашарых түсірді бұ сөзді ойға.

Халиманың қолында жүрген шақта,

Бес-алтыға таянып келген уақытта.

Бір-екі ақ құс келді де, ұстай алды,

Көп балалар жүргенде әр бір жақта.

Біреуі екен: Жебірейіл — жастық салды,

Кіндігінен жоғары ішін жарды.

Ауыртпастан, еш жерін қанатпастан,

Қолқасы мен жүрегін суырып алды.

Даярлады Микаил алтын тасты,

Біз тас дейміз арабша аты — "ташты".

Су ап келді зәмзәмнан оған құйып,

Періштелер жабылып жабырласты.

Ол жүректен ұйысқан алды қанды,

Қасиетті жүректі нұрға малды.

Қаннан тамшы жүректе қалдырмады,

Түк тастамай сүліктей сорып алды.

Тағы бір тас келтірді саф алтыннан,

Ғылым хикмет топ-толық нұр иманнан.

Қанның орнын толтырып соныменен,

Дәрежесін артылтты басқа жаннан.

Мұныменен тазалап ділін ашты,

Туған күндей жан-жаққа нұрын шашты.

Ашқан аузын жүректің қайта қосып,

Махаббаттың нұрынан мөрді басты.

Сонда ұсталар сұраған тауып суын,

Бір шыбынның айырып балдан уын.

Денесіне ләззаты жайылған соң,

Тамыр-тамыр, балқиды босап буын.

Жүрек қанын ысытып, іш суынды,

Жылқы болып жүрміз ғой біз қуынды.

Бірі — Миғраж, біреуі — қырық жасында

Мұныменен жүрегі үш жуылды.

Он сегіз мың ғаламнан кең ғып ішін,

Тау мен тастан артық қып қуат-күшін.

Тастай батып кетеді, судай сіңіп,

Түскен нәрсе жоқ болып соның үшін!

...Артқан екен сол үшін ауыр жүкті,

Талай нарлар бақ етіп жерге шөкті.

Жауыр қылып арқасын шұрқ-шұрқ тесік,

Титтей қабақ шытпапты оған тіпті.

Сүрме болды көздерге жазған хаты,

Хақ қасында қабыл боп шапағаты.

Өз атымен Алланың қосақталып,

Көк пен жердің арасын алған аты.

Дүниеде көрді күндер (күнлар) әрбір қиын,

Көрмекші ақыретте оның сыйын.

Меккеде үркердей боп, тоз-тоз болып,

Барған соң Мәдинаға болды жиын.

Не деп бұйрық қылып тұр тәңірім енді?!

"Елші болып жеткіз, — деп, — жұртқа тілді!

Онан қолың тигенде, құлшылық қып,

Аз ғұмырында өткізбе босқа күнді!

Намазбенен сал маған қара жолды,

Қош көремін иілген момын құлды.

Намаз оқып болған соң бейқам болмай,

Қажет (Хажат) тілеп, дұғаға көтер қолды!

Болдым ғой деп тыныш тауып тұрма қарап,

Орны-орнына жайлансын әр іс тарап!

"Үмбетімнің күнәсін ғапу қыл" — деп,

Үсті-үстіне сұрай бер: "ия, Аллалап"!

Мұныменен қысқартып қойма сөзді,

Жаратқан жоқ бекерге тәңірім бізді.

Құдіретімді тамаша қылуға ойлан,

Ашып алып, тірілтіп көңіл көзді!"

"Құлдық" — деген ат емес оңай, жеңіл,

Күдер үзіп дүниеден ерте түңіл.

Арсалақтап әр жаққа қарай бермей,

Көз айырма Құдайдан, қойып көңіл!

Табылмайды жалғаннан саған жора,

Қыла берме итінді ерке шора.

Беретұғын жерді мен біліп тұрмын,

Не сұрасаң, Құдайдан қоймай сұра!

Ақ қағазды шимайлап мұнша ластап,

һазараспынды тұтатып жұртты аластап.

Екі көзі мөлдіреп уалтиын тұр,

Өкпелейтін кісідей кеттім тастап.

Құнан, дөнен мінгенім асау тарпаң,

Осы күнде құла ала деген жайпаң.

Бұл иттен де жаяуым тыныш екен деп,

Қаздай басып келеді байпаң-байпаң.

"Уалтиын уалызитун-хақы үшін,

Ағаштың інжір, зәйтүн-көр жемісін!

Інжірдің зәйтүн менен қасиеті,

Адамның дерттен таза қылады ішін.

Бойыңа жесең інжір, сіңеді асың,

Аурудан аман болар іші-басың!

Қақырық, жөтелдердің бәрін жоқ қып,

Рақатпен өтер дәурен сүрген жасың.

Көп пайда бар бауасиыр деген желге,

Құрсақ, қуық пайдалы жһне пелгп.

Жүрек, бауыр, талақтың бекігенін

Ашып және науқасқа ем онан өңге.

Зәйтүн және сүйікті жақсы жеміс,

Жемісін жеп, табылса, майынан іш!

Қасиеті аят пен хадисте бар,

Іштен, тыстан кетірер дертті тегіс!

Түр сынын хақы үшін айтамын мен,

Жалғаны жоқ, жігіттер, сөзімен сен.

Құдайменен сөйлескен Мұса Калим (Каим),

Дүниеде Top тауының барлығы шын.

"Ухза албылда ламин дүр" - құран сөзі,

Хақында Мекке шаһары келген өзі.

Өзге жайдан Меккенің артықтығын,

Теп-тегіс біледі оны дүние жүзі.

Мажазе мағына бұл жерде тамам болды,

Өтіп алсаң көпірден, таптың жолды!

Әрбір сөздің ақиқат мағынасына,

Көз үстіне қарайық қойып қолды.

Уалтин дүрден ғылымы, білсең, әні,

Дін ғылымынан табылар ғылым кені (кәне)!

Уал зәйтүн мағырипат жемісі дүр,

Білем десең өзіңді, өзің таны!

Мағырипат өз алдына ғылым болған,

Құдайым бір көңілге құйса нұрдан.

Мақамын ғылым алиқин түгел кезіп,

Кәріптер (ғарыплар) білер мұны нұрға толған.

Түр сынын делінген сөзден мұрат,

Ол - рух Мухаллай, хақ Мухаммед.

Тажылы хаққа мазһыр болғаннан соң,

Қалдырған үмбетлерге әрбір ғибрат.

"Мүраде набилда ламин" — деген сөзден,

Естіп жұрт үйренсін мұны бізден.

Көңілі дүр ол Мухаммед, Мұстафаның,

Сөйледім мен тәпсірдан көріп көзден.

Бұл сөзде көп мағына бар білінбеген,

Құлақ естіп, еш көзге ілінбеген.

Алданып дүние, ақырет ешбіріне

Өзі бүгін шаһар боп, бүлінбеген.

Бір Алла айтып жатыр қысым етіп,

Білеміз қайдан бәрін зейін жетіп?!

Біздікі болар болмас бір аз ғана,

Ғалымдар тәпсір қылған жүндей түтіп.

Қиссамның жауабы бұл : құлағың сал,

Түбінен терең дария гауһарын ал!

"Жараттық, — дейді, — Алла біз адамды,

Фиықсан тақдым әр түрлі хал.

Адамға әуел бердік сымбатты бой,

Сүйікті қылдық және жүзін хошрой.

Тіріклік және білім, естіп, көру,

Ішіне салдық және ақыл мен ой.

Шұбуты сегіз сипат құдайда бар,

Адам да соның бәрін қылды заһар.

Өзгеден адамды артық қылғандығын

Құранда неше жерде берді хабар.

Қолға алдым әңгіме қып қиын жерді,

Сөйлеуге білмей қалдым кезім келді.

"Хақ алла адам ғали сүрте!" —

Деп бұған ғұламалар тәпсір берді.

Айтқанмен мұнан әрі өте алмаспын,

Тереңге аса сүңгіп кете алмаспын.

Нығыметін адамзатқа берген тәңірім,

Мен сөйлеп мөлшеріне жете алмаспын.

Бұ сөзбен көтерілді адам шалқып,

Леп ұрып шайқатылып, судай қалқып.

Білгендер сөз мағынасын, кетеді елтіп,

Толықсып еріп тұрған майдай балқып.

Қош, шымырддына аят келді,

Қайтардық ол адамды біз тағы енді.

Аспыл-сапылын төмендетіп

Мекен-жай қылды бізге қара жерді.

Адамның асып сонда тасқан жері,

Жігіттік дәреженің асқан жері.

Кәрілік ол аспыл-сапылын дүр

Көңілді, қара жердей, басқан жері.

Жалғанның керек емес жарлы-байы,

Өлгенде жарылқаса бір құдайы.

Дүниеде өзі түзу жүрмегеннің,

Тозақта баз пенденің болды жайы.

Аспыл-сапылынды соған алған,

Деп айтқан:

"Оңалмайды оған барған!"

Иман мен ізгі ғамал қылғандарды,

Бұлардан аста шына қып, бөліп алған.

Дүниеде Хақты есіне алғандарға,

Өлген соң тірілуге нанғандарға.

"Фалһим ажырғир мүминім",- деп айтылған

Иманымен біте қайнап барғандарға.

Жігіттіктен саулықта, қылса тағат

Жастықта тартқан болса көп риясынат.

Тағат пен ол сабырының қолқасына

Құдайдан жақсылық бар бинаһаят.

Қылған іскерлік те жүрмес ходқа

Алмады оны есептеп расчетқа.

"Отказ", - деп, кәрілікте қылған істі —

Дүниеде патшалар да алмас шотқа.

Тағатпен жас күнінде ғұмыры өтсе,

Тәрк қылмай әр (ғадатын) әдетін жасқа жетсе!

Қылмаса да, қылғандай жазылады,

Қыла алмай шамасыздан қойып кетсе.

Шамамыз осы болды жеткен біздің,

Тауыстық қарай-қарай майын көздің.

Мағынасы тәпсірлерде осылай екен,

"Фалһим ажырғыр мүминін", — сөздің.

Өзім өліп қалғанмен, өлмес атым,

Өлмейтіннің біреуі — жазған хатым.

Күнде көрсе өзімді жан танымас,

Таныс болған - үш жүзге хикаятым.

Жабырқап жүрген күнде жүдеп, азып,

Өлең түбін шишмадай күнде қазып.

Алпыс сегіз жасында сиыр жылы,

Бұл нұсқаны қаздырған Мәшһүр жазып.

Талай жан нұсқа қылып көшіріпті,

Мәшһүр атын тып-типыл өшіріпті.

Патша - құдай өшірмей өсіруге,

Өз көзіне Мәшһүрдің түсіріпті.

Кәріліктен шор аяқ жүрген қажып,

Бәйге атындай пысқырып, құр құлазып.

Есіл сөзім қор болып қалмасын деп,

Ақ қағазға қотарып алды жазып.

Мың тоғыз жүз жыл еді жиырма бес,

Декабрьден жаңаша күн қалды бес.

Бес күннен соң жазылып жиырма алты,

Күнпаякун тұржағун — болады бес.

Дүйсенбі күн қағаз ап, қалам жонды,

Жонып алып төпеді оңды-солды.

Бейсенбінің түнінде, жұма ақшамы

Сағат сегіз жарымда тамам болды.

ПАЙҒАМБАРДЫҢ ДҮНИЕДЕН ӨТУІ

Алма ақы ешкімдерден қылып борыш,

Болаттан ағып түскен,— мен бір құрыш.

Аз ғана пайғамбарды тамамдайын,

Нұсқаға естуімше болса дұрыс.

Меккеде елу үш қарар етті,

Сол кезде бес намазды парыз етті.

Мәдина шаһарында он жыл тұрып,

Ұстапты жиырма үш жыл набуд [1] атты.

Он бір жыл намаз оқып ғұмырында,

Отырған алтын тәжді (тәжлі) жұрт төрінде.

Сегіз жыл ораза оқытып пайғамбарым,

Тағаттар істеп өткен сол күнінде.

Жетіпті сөйтіп жасы алпыс үшке,

Құдайдан аят келген бір күн кеште.

"Аллесум әкімлітлігім — дінім" — деп,

Бұл аят себеп болды жол жүрмекке.

Онан соң өтерінен хабар білді,

"Зауал бар әр қамалға",—мәтел келді...

Нығасат пайғамбарға уағы болып,

Бұл аят тағы хақтан ендірілді.

Қорқыңыз: ақырында өлерсіз бір,

Аллаға қайтып және көнерсіз бір!

Әркім өзі ісінен күнә табар,

Ешкімге өлім қылмас паруардігер!

Біләлға әмір қылды, жұртты жиды,

Мешітке сахабалар жиылды енді.

Жаннаты мен жаһаннамнан хабар берді,

Қуантты дін мұсылман барша ерді.

Қорқытты бір Құданың ғазабынан,

Әр түрлі қалам сөйлеп, інжу терді.

Қозғалтты қара жер мен аспан көкті,

Қандырып мәселеге қауым көпті.

Жиылыстан басы ауырып үйге қайтты,

Салдырып жатып алды сол төсекті.

Мұхаммед қапаланып ол күн жатты,

Таянып сихым садық, әм таң атты. —

Тура сол мен бүгін бір түс көрдім!—деп,

Келді де, Әбубәкір түсін айтты.

— Мен бүгін жатып едім жалғыз текте,

Кіре алмай қайта шықтым бір есікке.

Уаһи, сізден аулақ болсын-дағы,

Басымнан ұшып кетті сәлдем көкке.

Мен өзім шошып жаман сонда ояндым,

Иананы бұл түсіме ғажапландым.

Сіз кетіп бір сапарға, мен қалыппын,

Бір сәлде сонда сізден алып қалдым.

Сонда Набакин естіп күрсінгені:

— Не ғып сен сәлде ұшырып жүрсің?!—де

— Мен боламын басыңнан ұшып кеткен,

Құдіретін бір құданың көр сен!—деді.

Мен өлген, соң орнымда қаларсың сен,

Жолаушы ұзын сапар жүрермін мен.

Шешуі бұл түсіңнің осы болар,

Ғазірейіл маған бұл күн келмес пе екен?!

Естіп Әбубәкір жылайды зар,

Дүниенің, міне, осындай жапасы бар.

— Шошыдым бір түс көріп айтайын! — де

Зар жылап кіріп келді ғаділ Ғұмар.

— Тая ма өлмей, тақсыр, менің бағым?!

Көп болды бір түс көріп қайғы дағым.

Тақсыр, сізден жырақ болсын бірақ,

Түсімде қалды сынып тартқан жағым.

— Ия, Ғұмар, ренжіме құдай салса,

Шариғат, мақсатым сол, жолым қалса!

Мен болармын қазаға тура келген,

Қайтейін, ризамын жанымды алса!

Қайғырып Әбубәкір, Ғұмар шықты,

Зар тұтып, шыдай алмай күйіп, тіпті!

Тағы бір түс көріп шошынғаннан,

Ол Ғұшман залнұрайын кіріп кепті.

— Ия, тақсыр, балаң ғажап күн кешірді,

Бір түрлі құдай маған ой түсірді.

Түсімде құранымның өшіп хаты,

Жан-жаққа қағаздарын жел ұшырды.

— Дүниеден мен кетермін, балам!—дейді,

— Болғаны уахи енді тамам!—дейді.

— Жетпіс үш үмбетлерім парық болдыр,

Бұл күндерім— алда дәм саған!- дейді.

Мұнымен жылап, еңіреп шықты Ғұшман,

Пайғамбар екі қызын сүйіп қосқан.

Теңселіп денесінен кетіп буын,

Есіктен кіріп келді Ғалы-арыстан.

— Сауытым үстімдегі дал-дал болған,

Зұлпықар ортасынан және сынған!

Болмасын бүл жаман түс атам сізге

Осындай бір түс көрген бүгін балаң.

— Мен едім, білсең, балам, қорған саған,

Сауыт, қалқан, дулыға болған саған.

Өтермін бұл дүниеден мен кешікпей,

Қуатың мен бардағы болмас тамам.

Естіп батыр Ғалы мұны білді,

Зар тұтып бәрі тегіс жылайды енді.

Хасен менен Хұсайын шаһзадалар,

Бабасының қасына жетіп келді.

Барады бәрінің де іші күйіп,

Көрген түстер көңілге оқтай тиіп.

— Бері кел, шырақтарым, дәл пендем!—деп,

Екеуін құшақтады сүйіп-сүйіп.

— Ай, ата, көзіміз—қан, көңіліміз—жас,

Жұқпайды бойымызға ішсек те ас.

Аспанда тақ үстінде сіз болдыңыз,

Астында жүрдік біздер жап-жалаңаш.

— Қарағым, балаларым, қылма уайым!

Ол тахит, ер орта бұт — менің жайым.

Сіздер оның астында жүгірерсіз,

Әрқашан бабаңызды жоқтап дайым.

Хасан менен Хұсайын ихладылар,

Ғайша анамыз қасында тұтыпты зар:

— Жара (иара) сол: мен тағы да бір түс көрдім,

Айтпасам болды сол түс ішті жарар.

Басыма қара шатыр салынғаным,

Еткенім менің мұндай не қылғаным?!

Қайғырып түрегелдім (тұра келдім) сізден аулақ,

Көрмесем лынхыза (ныхза) сізді сағынғаным!

— Бұл түсің—айрыласың менен Ғайша!

Дүниеден мен өтермін осылайша.

Үмбетлерім халдары нешік болып,

Түседі қандай күйге бұл қалайша?!

Өтерін пайғамбардың ол да білді,

Зар тұтып Ғайша анамыз жылайды енді.

Фатима зарланса, сүйер қызы

Кезінен ағып жасы, жетіп келді.

Жығылды бабасының қасына кеп,

Көзінен аққан жасы кетті сел боп.

— Ай, балам, зұрнатым, аман бол!—деп,

Ұшынан қолдарының алды сүйіп.

— Ай, ата, ұйықтап жатып көрдім бір түс,

Құдайым маған салған не мүшкіл іс?!

Шапаным жағасынан қарс айырылды,

Не пәле—осы түсім,—не күйініш?!

— Балам, ол қабыл болған батаң-дағы,

Көңіліңе түскен зарлық қапаң-дағы.

Мен кетіп, артымда сіздер қаларсыздар,

Айрылған шапан мен ғой,—атаң-дағы!

Фатима мұны естіп, талып түсті,

Қайғы мен назаланып, күйіп-пісті.

— Ай, балам, көп жылама, өмірің өксір,

Құдайдың бәрінен де әмірі күшті.

— Әрқашан, ата, менің ісім қате (хата),

Қайғырып бұл жолыңа болдым қапа.

Дауысы Фатиманың шығып кетті:

— Қалам, — деп, — не ғып сізден ол хысырта?!

— Ай, балам, кешікпей-ақ сен де өлерсің,

Қайғымен жүдеп, азып сенделерсің.

Жұмақтың (ұжмақтың) жанып тұрған — сен - сәулесі,

Кешікпей, балам, маған тез келерсің.

Жаннатта қатындардың саруарысың [2],

Көрерсің жапа-жалғыз Алла ісін!

Қайғырма, ия, Фатима, дүние - пәни,

Табылмас ақыретінің гауһарысың.

Дүниеге алданушы (алданғұшы) болмағайсың.

Кешігіп, жетсе хабар қалмағайсың!

Кімде-кім: "Ия, Фатима!"—десе, балам,

Қиямет қайымғаша қолдағайсың.

Ақырет сенсіз маған қызық емес,

Тілеуін арамзаның құдай бермес.

Ия, балам, әркім сені дос көрмесе,

Ұжмақтың жүзі түгіл, орнын көрмес.

Қуантқан Фатиманы осылай деп,

Сонымен намаз бесін қалды болып.

"Асылат, ия Расул алла!"—деп сонда Біләл,

Сап етті азан даусы құлаққа кеп.

— Аһи, мен халім нашар, бара алмаймын,

Имам боп сәлем тағы бере алмаймын.

Хал нашар, тәнім қайғы, қуатым кем,

Тұруға аяқ-басым жүре алмаймын.

— Өсиет сөзім қабыл алсын!—дейді,

— Енді орнымда садығым [3] қалсын,—дейді.

— Менің үшін орныма имам болып,

Намазға Әбубәкір барсын! — дейді.

Ғайша айтты:

—Кәрі кісі орын алмас,

Өзі жұмсақ, жұрт оның тілін алмас.

Пайғамбар айтты:

—Орныма сайладым! — деп,

— Кімде-кім мен десе, онан қалмас!

Жүгіріп пайғамбарға Біләл келді, Пайғамбар:

—Бара алман!—деп, жауап берді.

— Алып бар, Әбубәкір болсын!—дейді,

Келді де, Біләл көпке жауап берді:

— Тілінен пайғамбардың шығады үн,

Олардың айтқан сөзін бұзады кім?!

Пайғамбар келе алмады науқасынан,

Мешітке Әбубәкір имам болсын!

Жылады сахабалар сонда тұрып,

Бос қалған пайғамбардың орнын көріп:

— Барамыз бассыз қойдай қайда шулап?!—

Мешітке зар тұтылар, басын ұрып.

Орнында пайғамбардың жараспайды,

Мәнтығы биіктігі ағаштай-ды.

Жоғына пайғамбардың зар тұтады,

Болмаса орынға олар таласпайды.

Бір қайғы сонда түсті қауым көпке:

"Хақ Расұл бет қойды ма жөнелмекке?!

Артына бір ұйымай қаламыз ба?!"—

Деген сөз естілді аспан көкке.

Аспанда періштелер о да естіген,

Жиылып бұл зарлыққа бәрі келген.

— Бір намаз оқуына қуат бер!—деп,

— Құдая пайғамбарға хал бер!—деген.

Пейіштің болдым ғашық пырағына,

Жеткізер желсең жердің жырағына.

Шулаған сахабаның дауыстары

Естілді хақ Расулдың құлағына.

— Мешітте жылағандай бір дауыс бар,

Ия, Ғалы, не үшін бұлар қылады зар?!

Ғалы айтты:

—Ия, тақсыр, жоқтап сізді

Намазын оқи алмай тұрған олар!

Естіп пайғамбардан кетіпті хал,

Жолына құрбан болсын бас пенен мал.

— Намазға барайын да осы жолы,

Онан соң ризамын, жанымды ал!

Өзіңсің ғана күллі шахбат қадір, —

Болыпты сол уақытта біраз тәуір.

Мешітке көтеріп фазыл Ғалы,

Елтімей алып келді болса да ауыр.

Көтеріп мешітке алып келді,

Қалжырап есі кетіп, талып келді.

Ілгері барып өзі отырып алды,

Тұра келіп Әбубәкір қасына ерді.

Намазын ишаратпен қылды тамам,

Қалғанын Әбубәкір тамамдаған.

— Үмбетке менен соңғы көп-көп сәлем! —

Насихат айтпақ бізге сонан қалған.

— Оқысын үмбеттерім әуел намаз,

Ораза ұстап, зекет беріп, айласын қаж (қажы).

Жөнінен иман-ислам хабар біліп,

Қылсаңлар құлшылықты, тағы оны жаз.

Оқысын таң намазын күн шығармай,

Іс қылсын құдай үшін мін шығармай.

Мейман келсе алдына барын қойсын,

Сұраушыны жөнелтсін құр шығармай!

"Лә-ила-ила-Алла!"— айтсын иман!

Маған үмбет болады нәпсі тыйған.

Үмбетім, жұмыла сындан бола алмайды,

Тәрк қылып сүннетімді, дүние жиған!

Жігіттер, өтпес жарлық — бойға қорлық,

Қылмасын: ғайбат, зина, өсек, ұрлық.

Тәкаппар Хұсыд, Ғыжыб қарсылығы

Қылмасын шатыр нәж зад шарапқорлық.

Пітір, нәзір, капарат, ғашыр, нәпіл,

Болсын жомарт үмбетім, болса ғақыл.

Аллаға дұшпан болар жалғаншылар

Және дұшпан құдайға бермес бахил.

Кейінгі үмбетіме көп-көп сәлем,

Үмбет сол қабыл қылса, үшбу кәлам!

Бұл сөзін Мұхаммедтің естігенде,

Балқыды жан-жануар, һамма ғалам.

Көңіліңе насихатты жүргін тұтып,

Киерсің ақ жібектен көйлек тоқып.

"Кісі ақысы қиын екен — деп,—бәрінен де!"—

Пайғамбар айтып мұны кеткен қорқып.

— Айтатын бір құдайға датың бар ма?!

Құдайдан алған аят хатың бар ма?!

Алып қал, ақыретке жібермеңдер,

Жігіттер, менде зарра ақың (хақың) бар ма?!

Үш айтқан: "Ақын бар ма, жамағат?!"—деп,

Мойныма (мүфиға) жүктемейін жаман ат,—деп.

— Ант айтып (анықтап) бәріңізден сұрағаным:

Жігіттер, ақын болса маған айт!—деп.

Бәріне хақ пайғамбар бұлай деген,

"Ғақаша" — деген бір шал тұра келген:

— Ақым бар менің сізде, хақ пайғамбар,

Айта алмай қорыққанымнан іште жүрген!

— Ала гөр менде болса хақың!—депті

— Ғақаша, мен де өзіндей қорықпа!—депті.

Дегенде: "Сізде ақым бар",—естігенде,

Мұхаммед пайғамбарым шошып кетті!

— Ай, тақсыр, міндің түйе сіз бір күні,

Сұрасам бұл ақымды, бар ма жөні?!

Түйені ұрамын деп қамшыланып,

Байқамай салып қалдың сонда мені!

Әрқашан уағдада тұрған сізсіз,

Мойныңды үмбет үшін бұрған сізсіз!

Сүйкеніп менің түйем түйеңізге

Бір қамшы сонда маған ұрған сізсіз!

— Ендеше, болдым разы, мойныңды бұр,

Ғақаша, көп отырма, орныңнан тұр!

"Қалмасын қияметке қысас"—деген

Ал дағы бір сыпыртқы, сен мені ұр!

— Айтпайын десем, өзің қақсадың көп,

Жоқ еді сізге сақтар бойымда кек.

Еді ғой маған тиген ғазат қамшың,

Мен ұрсам сыпыртқымен бола ма еп?!

— Олай болса, тұр,

Біләл, үйге баршы,

Мені ұрсын бұл Ғақаша, ап кел қамшы!—

Біләл барды жүгіріп Фатимаға:

— Қамшы қайда, Фатима, алып берші!

— Көріп отыр ма енді атам жүдеп,

Жіберді біздің үйге сізді не деп?

Қамшыны не қылады, Біләл тақсыр,

Бабама, айтшы қамшы, неге керек?!

— Қамшысы пайғамбардың тиген оған,

Көңіліне сонан бері күнә болған.

Ғақаша пайғамбарды ұрам дейді,

Бұл қамшы соның үшін керек болған.

— Бара гөр олай болса, Хасен жаным,

Хұсайын — көзім нұры, данышпаным!

Бабаң үшін Ғақаша сіздерді ұрсын,

Айтыңыз Ғақашаға, балаларым!

Мешітке Біләл тақсыр жетіп келді,

Қамшыны қолына алып бекіп келді:

— Фатима сәлем айтты, ия, Ғақаша:

"Бабасы үшін бұларды ұрсын!"— дейді.

Ғақаша айтқан сонда кепті дейді,

— Мен өзім көріп едім көпті,—дейді.

— Біреу үшін біреуді ұрғанменен,

Біте ме, тақсыр, қысас? — депті,—дейді.

— Қысас бітпес оныңмен, ұр өзіме! —

Ғақаша қуанады бұл сөзіне.

Сахаба отыз үш мың шыдай алмай,

Жас алған бәрі жылап сол сөзіне.

Хасен айтар:

— Ғақаша, тыңда сөзді,

Бабам үшін ұрсаңшы бүгін бізді!

Кегің сонда бітетін болса сенің,

Қабат ұр Хұсайын мен екеумізді!

Ғақаша ондай сөзді құлаққа алмас,

Қадалып пайғамбардан тіпті қалмас.

— Мені ұр!—деп, тұра келген Әбубәкір,

Сөзіне оның айтқан құлақ салмас.

Шыдамай тұра келген ғаділ Ғұмар

Бәрі де тілек қылып жатыр солар.

— Сіздердің бұл арада не ісіңіз бар?!

Ғақаша пайғамбардан өзі сұрар.

— Мені ұр!—деп, жетіп келді хазірет Ғұшман,

— Сені ұрып болайын ба Хаққа дұшпан?!

— Ұрасың пайғамбарды қалайша?—деп,

Тұрыпты ашуланып Ғалы арыстан.

— Ей, Ғалы, мен сескеніп қорықпан сенен,

Пайғамбар: "Ұр" — деп өзі рұқсат берген.

— Тиме балам, Ғақаша өзімді ұрсын,—

Деп нәби ер Ғалыға тоқтау берген.

Бәрі де отырыпты мұңайысып,

Барады Ғақашаны көзі тесіп.

— Тақсыр, сіз биікте едің, мен жерде едім,

Ұрайын, тұрар болсаң төмен түсіп.

Пайғамбар:

— Жарайды!—деп, төмен түскен,

Ғақаша жұртты айырды ақыл естен:

— Сол күнде мен жалаңаш едім, тақсыр,

Қайтеді шешінсеңіз кешікпестен?!

— Олай болса, шешінбей болмайды екен!

Ғақаша алмай қысас тұрмайды екен.

— Қылышпен мұны шапсақ қайтеді?!—деп,

Наза боп сахабалар шулайды екен.

Пайғамбар бәрінің де көңілін басқан,

— Жалғанда құтылайын мен қысастан.

Көтеріп ол мүбәрак көйлектерін:

— Ғақаша, ұра көр! — деп ішін ашқан.

Кетпей ме соларды айтсам көңіл кірі,

Арзан ғой имандыға ақмақ төрі.

Набуат муһрі [4] сонда көзге түсіп,

Мешіттің ішін жарық қылған нұры.

Жазылған: "Ләй-ләй-илла-алла!"- сөз,

"Мұхаммед-расул Алла!" — һәм естіңіз.

Ынтызар болған ісі көрінген соң,

Ғақаша енді соған салды ғой көз.

Ағызған енді көзден қанды жасын,

Бір сүйген сол мүһрінің айналасын.

Қылып ем көрмек үшін муһріңізді! —

Деп жылап, аяғына қойды басын.

Неше жыл туыңды ұстап, бірге жүрдім,

Көре алмай көптен саған ынтық едім.

Кеше гөр білместігім болса, тақсыр:

Шүкірлік алхамдулла жаңа көрдім.

Естіп сахабалар қалды қайран,

Мақсатын Ғақашаның білсін қайдан?!

— Жолыңда құрбан болсын ата-анам!

Үмбетке ғасы болған тиген пайдаң!

Осыны арман қылып көп ойландым,

Көруді үміт қылып бек толғандым.

"Арқаңа ернім тисе, тақсыр Расул,

Болар ма отқа перде!"- деп ойландым.

— Ғақаша,құтты болсын қонған дәулет!

Махшарда кір ұжмаққа қылып сәулет!

Иманды маған үмбет болсын тегіс

Шарапат сенен өнген тұқым-әулет.

Кімде-кім көрем десе ұжмақ жүзін,

Барлығы Ғақашаға салсын көзін.

Ең әуел пайғамбардың мүһрін көрген

Табылмас көзге сүрме, қылсам ізін!—

Сахаба келіп бәрі сүйген қолын,

Оңғарды Ғақашаның құдай жолын.

Дәулетке сондай үлкен жеткізгей-ді,

"Құдай-бір, пайғамбар-хақ!"—деген құлын.

Топ тарқап бұл мәжілістен кетіп қалды,

Ғақаша ақылменен ұжмақ алды.

Фазыл ибн Ғаббас пен Ғалы батыр

Үйіне пайғамбарды алып барды.

"һу-һу" [5] — деп, төсегіне барып жатты,

Тілінде айтты кәлима шаһадатты.

Құдайдан Ғазірейілге болды жарлық:

— Ақырын бар достыма, барма қатты!

Үмбетсіз қалды кәпір тірі жүрген,

Сөйлегіл жұмсақ тілмен барған жерден.

"Қонаққа құдіретіме келсін!"— дегің,—

Басқаны онан артық қылма! — деген.

Ғазірейіл есігіне жетіп келді,

Үстіне бір ағыраби кебін киді.

— Есікте бір ағыраби тұр, ия, тақсыр!— деп,

Мұхаммед пайғамбарға хабар берді!

Фатима екі қайта:

— Кірме! — деген,

— Пайғамбар ауырып жатыр, жүрме!—деген.

— Ауырса, көңілін сұрай келіп тұрмын,

Сен маған өзге жауап берме!—деген.

Пайғамбар үшіншіде көзін ашты:

— Кім, балам сеніменен жауаптасты?

— Болмайды бір ағыраби, "Кірме! — десем,

Ей, баба, меніменен көп дауласты.

—Балам-ау, ағыраби емес, оған тиме!

Атаны алып, баланы салар күйге.

Ол тұрұр сізді бізден айырғұшы,

Келген-ді бір жұмысқа біздің үйге.

Үй бұзып, қабір қылар мекеніңді,

Ол бұзар шаттық күлкі отаныңды.

Есік аш, рұқсат тілеп тұрған шығар,

Басыңа жамыл, балам, шапаныңды.

Фатима өз буынын баса алмайды,

Сасқаннан барып есік аша алмайды.

Көрмейді көз жасымен еш нәрсені,

Қандай жан сонда көзге жас алмайды?!

Берген соң рұқсатты неге тұрсын?!

— Ғазірейіл — айтты сонда — келіп кірсін!

— Келдің бе, жан алғалы өңің қашып,

Асығып, бүгін жаным, не ғып жүрсің?

— Құдайың сәлем айтты қисапсыз көп,

Жіберді: "Бара көрші достыма!" — деп,

Аспанда періштелер айтты дүрүд:

"Не қылса өзі білсін хабибім! [6]"—деп.

— Жатырмын салып төсек, мамық жастап,

Кім келді бұл араға сені бастап?

Жебірейіл достым қайда, ия Ғазірейіл,

Сен келдің қай араға оны тастап?!

— Жебірейіл жерге таяу көкте қалды,

Таудан үлкен өзінің мүлкі бар-ды.

"Сөйлесер енді кісім қалмады!"—деп,

О дағы көк жүзінде көп сандалды.

Тілесең, ия, Мұхаммед, жаныңды алам!

Болмаса, тағы тимей, қайтып барам!

Нұх нәби мың жасаған; о — дағы өткен,

Әйтеуір бір өлмегі бар туған адам.

—Олай болса Жебірейіл достым келсін,

Қалайын арыздасып, мені көрсін! —

Лезде (лахазда) жетіп келді рух аламин,

Естіп бүл дауысты: "Не ғып тұрсың?!"

— Қош келдің, бәрекелді, ия, Жебірейіл,

Ғазірейіл маған келді құрып сейіл.

Алдынан оның келіп хабар бермей,

Айт маған не себепті қалдың кейін?!

— Аспанда қайғыменен жүрдім шеттеп:

"Ғаламға нұр еді ғой Мұхаммед!"—деп.

Қуантар сізге келіп шаттық емес,

Сол үшін келе алмадым сізге беттеп.

Құдайың сәлем айтты бейне һаят,

Ендірді сүйіктіге ахбар аят.

Хор ғылман дарасәлам,—бәрі әзір тұр,

Әзір (хәзір) тұр хила пырақ, һәм шапағат.

Жұмладан (баршадан) артық қылған құрмет сыйың,

Махшарда құрасың той, ұлы жиын!

Боласың халыққа басшы, шапағатшы,

Нәрсе жоқ бір зәредей саған қиын.

— Еш маған керек емес дүние-сарай,

Қиналдың шығарында, шыбын жан-ай!

Басқаны өзім үшін сұрамаймын,

Сұраймын: "Үмбетімнің жайы қалай?!"

"Үмбетім, үмбетім!"—деп, әуел бастап,

Мен жүрмін үмбет үшін көзді жастап.

Баладай жетім қалған зар жылатып,

Кетемін үмбетімді қайда тастап?!

Жебірейіл мұны естіп қайран қалар,

Сөзіне Мұхаммедтің ғажаптанар (ғажапланар).

— Қайғырма үмбет үшін, ия, Мұхаммед!—

Алладан осылайша келді хабар.

Жақсы ғып жаратпасам сені, тіпті,

Жаратпас едім әуел жер мен көкті.

Күндіз — күн, түн болса ай — жарық қылып,

Жаратпас едім мұнша ғалам, тіпті!

Бір сенің құрметіңде қылдым бәрін,

Өткіздім және де оның баршаларын.

Бәрінен де үмбетті артық қылдым,

Құранда көрмедің бе аяттарын?!

Тілесең, фирдауста [7] болсын көрің,

Қылайын жаннат ағыла жатқан жерің!

Болмаса, ия ғарышта тұрасың ба,

Өзің біл, бүгін, достым, қайда енерің?!

— Басыма мен не қылсам, пайда болар,

Күн менен шын жарықтық Айда болар.

Қай жерде үмбет болса, сонда болам,

Өлгенде үмбеттерім қайда болар?!

— Өлген соң үмбеттерің жатар жерде,

Қоямын не ғып сені қара жерге?!

— Ендеше коп қозғама, мен бармаймын,

Жатамын үмбетіммен жерде бірге!

— Разы бол, достым енді өлер шақта,

Жібердім Ғазірейілді жан алмаққа.

Ғазірейіл ,қинамай ал достым жанын,

Кешікпей келсін жылдам біздің жаққа!

— Разымын жарылқаса үмбетімді,

Маған бер, көтерейін бейнетіңді.

Барлық үмбет бейнетін маған татқыз,

Кесіп ал, маған десең, мың етімді!

— Өлерде жарылқайын үмбетіңді,

Үмбетің қылып жүрсе сүннетіңді,

Дін күткенін тозаққа жібермейін,

Көтердім қанша болса міндетіңді!

— Ата-ана, құрбан қылдым, мен перзентті,

Қидым ғой Ибраһимдей шекер бетті,

Мен саған соның бәрін жібергенде,

Құдая, бермеймісің бір үмбетті?!

— Өлсе үмбетің, азапқа салман!—дейді,

— Өлерде жанын қинап алман!—дейді.

— Тозаққа күймес, түспес үмбеттерің,

Жамағат намазына барған!—дейді.

— Намазға, ол жарылқа, барғандарды,

Ауызға: "Хақ"—деп мені алғандарды,

Жарылқа үйдегісін, түздегісін,

Бара алмай оқып үйде қалғандарды!

— Мені сүйер, кімде-кім сені сүйсе,

Кім азапқа түседі құдай десе?!

Кімде-кім бір сәждеге басы тисе,

Өкпеле Махшар күнде отқа күйсе!

— Артымда, ау, дариға, үмбет қалды,

Қинап ал үмбет үшін шыбын жанды

Намазды жөнін біліп оқи алмай,

Жарылқа: "Ләй-ләй-илла-алла!"—деген жанды.

Өтіпті үмбет үшін жанын қинап,

Үмбетке, шүкір, Алла, жоқ қиналмақ.

— Оларды Махшар күнде жарылқайын,

Қалғанын үмбетіңнің сонда жинап.

— Ия, үмбет, уаһи үмбет, қайран үмбет!

Жан-үмбет, тәнім — үмбет, үйрен үмбет! —

Салауат жүз қақсасам, бір айтпайсың,

Боласың пайғамбарға қайтіп үмбет?!

Үмбетін елерінде тілеп алған,

Қасына Әбубәкір жақын барған.

Фазыл бен, Ғаббас пен Ғалы батыр,

Сахаба намаз қылсын өзге қалған!

Жатыпты өтерінде беті терлеп,

"Құдая, үмбетімді бере көр!"—деп,

Басқалар не дегенін біле алмайды,

Жатыпты: "үмбетім!"—деп көп күбірлеп.

Қасына Ғайша анамыз барған екен,

Құлағын ақырын ғана салған екен.

Айтыпты: "Уай, үмбет, уай, үмбет!"—деп,

Ғазірейіл сонда жанын алған екен.

Ләй-ләй-ила-алла, ия, Раббым хақ!

Нәбиім бар дүр менің: ол—Мұхаммед!

Сали алла ғалия уа сахым,

Уасаламму тиссалма һәм тиассабат.

Алласалут уасәлам ғалик, ия, Ахмет, һәм Хамид,

һәм Махмұтсың, һәм Мұхаммед!

Мұстафа ұмужатаба, иа мархаба,

Би хадд үби ғададант болсын рақмет!

Алсалут уассалам хабиб Алла,

Уалсілат уалсалам нәби [8] Алла.

Кімде-кім бір салауат айтса саған,

Дәулетін екі дүние берсін Алла!

Мұхаммед айналайын, дүние салды,

Жанлары нұрдан болған нұрға барды.

Денесі тілегінше жерде болып,

Шарапат арылмастай бізге қалды!

Су құйып ибн [9] Ғаббас — Ғалы жуды,

Мисабіт Мәдинаға айы туды.

Қылғайсың аһыл иман зұмырасындай,

Құдая, көтергенде жасыл туды!

Аспаннан кітап келді бір Мұбашыр, һәм тәһир;

Ол - Мұхаммед, һәм Мұтаһыр!

Салауат айтты: "Әуелі өз құдіретім,

Онан соң періштелер сен мұны көр!"

Жебірейіл Мекаил мен тұрыпты оң,

Исрафил Ғазірейіл мен тұрыпты соң.

Періште жаназаға сыймай кетті,

Есебін (хисабын) хақтан басқа білмейді сол!

Онан соң шаһариарлар, сахабалар,

Тұтыпты аһыл күбит тағзиятлар.

Аспанда — құс, дарияда — балық, бақа,

Бәрі де паған тұғып жыладылар.

Шулады жерде, көкте періштелер

Аспанда, жер үстінде жын-перілер.

Жан-жануар, тау мен тас, шөп пен ағаш, —

Бәрі де бір налысып, жылайды зар.

Жыламай адам пенде тұрсын қайтіп,

Пайғамбар жөнелген соң қосын тартып?!

Ал, Мәшһүр, сен һәм тұтқыл тағзиятын

Қапанды тарқатарсың кеңес айтып.

Қай күні: бір ғажайып дүйсенбі күн:

Өтіпті Расул алла, уақыты - бесін.

Дәлелім бүл сөзіме: құранда - аят:

"Құла тағала аң маитта наһым мисстун".

Зар тұтып сахабалар сандалады,

Ағлай ғыланға жан барады?

Мұхаммед, хақ Мұстафа о да өткенде,

Кәне, өлмей, бұл дүниеден кім қалады?

Кітабым әр орында түссін көзге,

Жайылсын нұсқа болып орта жүзге.

Сөйледім өз халімше білгенімді

Кетейін тағы кіріп басқа [с]өзге.

Орнына Әбубәкір патша болды,

Екі жыл төрт ай тұрып, о-дағы өлді.

Жұмақтың, махшар күнде кілтін ашып,

Кіргізер өзін сүйген мүмин [10] құлды.

Онан соң он жарым жыл тұрды Ғұмар,

Басқадан әділетте артық Ғұмар.

Көтеріп дәуірінде ислам дінін,

Бейне (бина) қып мың төрт жүз мешіт,

Әділдік салтанатын құрды Ғұмар,

Екі жұрт: Ғарап, Ғажам — биледі Ғұмар.

һайбаты, ғадалаты жұрттан асып,

Шаһит боп алпыс үште өтті Ғұмар.

Онан соң патша болды хазірет Ғұшман,

Патшалық он ей жыл құрды Ғұшман.

Ішінде тоқсан жастың шаһит болып,

Атанып Залнұрайын жұмаққа ұшқан.

Онан соң Халифатта тұрды Ғалы,

Жаратқан құдай артық арыстаны.

Орнына пайғамбардың бес жыл тұрып,

IIIahит боп алпыс үште өтті Ғалы.

Пайғамбар айтқан отыз жыл болды тамам,

Ғұмардан соңғы ақымақ ұзын адам.

Ғалыдан соңғы қысқа пітна—деген,

Хадис бар ол Мышкентте пайғамбардан.