Қазақ халқы ежелден-ақ ұрпағының сүйегіне таңба түсірмеуді ойлап, артынан ерген қарасын адалдыққа, ізгілікке баулып, «біреудің ала жібін аттама», «жетімді жылатпа», «біреудің ақысын жеме», «аманатқа қиянат жасама» деп құлағына құйып, «ардың ісіне» жауапкершілікпен қарауға бұйырған. Ендеше, қолдарыңыздағы кітап адалдыққа, әділдікке үндейтін бірден-бір еңбек.
Дәйексөздер23
Достық – өз бойына сан алуан жан азығын жинаған алып қуат. Қайда барсаңыз да ол сізге қызмет етеді, кісіні ешқашан мезі қылмайды, ешқашан орынсыз жерге килікпейді, сәттілікке жаңа сәуле береді. Достықтың жанашыр лебі ескен кезде сені торуылдаған сәтсіздіктер өз-өзінен ыдырап келмеске кетеді» деген екен ежелгі Рим ойшылы Цицерон. Кез келген мұсылманның басқа бір мұсылман ақысына үлкен жауапкершілікпен қарайтыны белгілі. Ал, бұлар өзара дос болса, жауапкершілік мүлде ұлғая түспек. Ғалымдар мұны былайша қарастырған:
1. «Жақсы жолдас жанға серік, жаман жолдас малға серік» деген, достықтың негізінде мал-мүлік пен жеке мүдде емес, рухани үндестік жатуы керек. Достық деген қалтқысыз көңілмен тек Аллаһ разылығына бағытталмақ;
2. Дос достың айыбын ақтарып, кемшілігін іздемеуі қажет;
3. Дос достың көңіліне қаяу түсіретін сұмпайы әрекетке бармайды;
4. Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өсиетіне сай, кісі досына өзінің оны жақсы көретінін білдірсін;
5. Қиын-қыстау күндері көңіліне медет болсын;
6. Досын өзінен де артық көріп, оған ешқандай салмақ салмауға, қиындық тудырмауға тырысуы;
7. Адалдықтан айнымауы;
8. Жолдары бір болса, жол бойы бір-біріне қарайласуы;
1. «Жақсы жолдас жанға серік, жаман жолдас малға серік» деген, достықтың негізінде мал-мүлік пен жеке мүдде емес, рухани үндестік жатуы керек. Достық деген қалтқысыз көңілмен тек Аллаһ разылығына бағытталмақ;
2. Дос достың айыбын ақтарып, кемшілігін іздемеуі қажет;
3. Дос достың көңіліне қаяу түсіретін сұмпайы әрекетке бармайды;
4. Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өсиетіне сай, кісі досына өзінің оны жақсы көретінін білдірсін;
5. Қиын-қыстау күндері көңіліне медет болсын;
6. Досын өзінен де артық көріп, оған ешқандай салмақ салмауға, қиындық тудырмауға тырысуы;
7. Адалдықтан айнымауы;
8. Жолдары бір болса, жол бойы бір-біріне қарайласуы;
Достық туралы ел ішінде мынадай әңгіме тараған. Ертеректе Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болыпты. Бір отырыста Әйтімбет шешенге замандастары: –Достық нешеу? – деп сұрақ қояды. Сонда Әйтімбет тұрып: – Достықтың екі түрі болады. Бірі - адал достық та, екіншісі-амал достық. –Дұрыс-ақ. Енді оларды қалай ажырата аламыз? – дегендерге: – Адал достық-өмірлік нұсқа болады, амал достықтың өрісі қысқа болады, – деп жауап берген екен Әйтімбет.
Серәлі Еруәліұлы ақын да (1835-1876) өз өлеңінде достарды бір-біріне адал болуға шақырып былай деген:
Нағыз дос бір-біріне тарылмайды,
Жуырда түрткеніне жарылмайды.
Жақсы-жаман айтты деп елемейді,
Бақ-дәулет сол адамнан арылмайды.
Нағыз дос бірін-бірі жамандамас,
Араға көп өкпе сап табандамас.
Көңілі татулықты іздеп тұрар,
Жөніне татулықтың шабандамас...
Серәлі Еруәліұлы ақын да (1835-1876) өз өлеңінде достарды бір-біріне адал болуға шақырып былай деген:
Нағыз дос бір-біріне тарылмайды,
Жуырда түрткеніне жарылмайды.
Жақсы-жаман айтты деп елемейді,
Бақ-дәулет сол адамнан арылмайды.
Нағыз дос бірін-бірі жамандамас,
Араға көп өкпе сап табандамас.
Көңілі татулықты іздеп тұрар,
Жөніне татулықтың шабандамас...
Бір дін ғалымы шәкірттерінің әлдебір нәрсеге келіспей, өзара дауласып қалғанын көргенде жыларман болып: «Бауырларымнан сұрайтыным – рух таяздығынан, нәпсі мен шайтанның уәсуәсасымен не болмаса ойланбастан айтылған артық-ауыс сөздерге мән бермеңдер. Арыма нұқсан келтірді деп жалған намысқа ұрынбаңдар. Ашуға ерік бермеңдер, жеке басымның қадірін, абыройын қаншалықты жоғары санасам, соншалықты төмен иіп, ба
