автордың кітабын онлайн тегін оқу Өлеңдері мен толғаулары
ОЙПЫРМАЙ, БҰЛ НЕМЕНЕ, БҰЛ НЕ ҚАУІП?
Ойпырмай, бұл немене, бұл не қауіп,
Іздеп тұр бұл көңілім ойын-сауық.
Басыма бір оқиға пайда болды,
Қорғалап жатып едім жаңбыр жауып.
Ақ ешкі, қара ешкі, ешкі, ешкі
Ойыным қалып барад ерте - кешкі.
Паналап сол бір жерге жатпас едім
Барады жаңбыр өтіп киім ескі.
Мына ешкі қарала ма, сарала ма,
Дүниеде мұндай ешкі жарала ма?
Кім білсін, осы жолы құдай білер,
Бақтыбай үйіне аман бара ала ма?
Мүйізі шұбар ешкі жапырық па,
Мен жаттым қуыс жерде қапырықта.
Апырмау менің есім тура емес пе,
Келем бе жөнсіз сөзді сапырып та.
Құлағы көк ешкінің салпаңдаған,
Жете алмай жетім лак қалтаңдаған.
Кенеттен өз басыма қауіп туып,
Болдым ғой мен бір пенде жалтаңдаған.
Алдымда жағал ешкі тоқал ма екен,
Мына ешкі одан гөрі осал ма екен?
Алдымда қараңдаған қойшы ма әлде,
Ол мені көрсе егер тосар ма екен?
Сұр жағал бара жатқан серке ме екен,
Серке болса ешкіге ерке ме екен?
Аман болып аз ғана кой жинасам,
Қойды артынан шұбатса ерте ме екен?
Бара жатқан бөрте ешкі теке ме екен,
Бақтыбай үйіне аман жетер ме екен?
Киім-кешек алуға бірін сатсам,
Алып барып базарға өте ме екен?
Тұяғы ешкілердің маймаңдаған
Шөп жұлқып жол шетінен шайнаңдаған.
Кедей-кепшік жан бағып жүріп едік,
Бере гөр жаратқаным жәрдем маған.
Аяңдап, аяқ женіл, аттай желдім.
Келе сап үлкендерге сәлем бердім.
Аяғы не боларын құдай білед,
Осымен аман-есен үйге келдім.
Сөйлесем бет ашылар көңіл кілті
Бар жоғы білінбеді үйдің мүлкі.
Үй ішіне көршілер айтып жатты,
Ақын болар балаңыз көтеріңкі.
ЕШКІНІҢ ҰЗЫН САНЫ ОТЫЗ СЕГІЗ
Ешкінің ұзын саны отыз сегіз,
Жиырма екісі жалқы екен, тоғызы егіз.
Екі теке арықтап зорға еріп жүр,
Күйегі жоқ төрт серке - бәрі семіз.
Бірталайы ешкінің шұнақ екен,
Көбі сүтті, саусаңыз бұлақ екен.
Кебенектен ірі ешкі қырылып қап,
Көпшілігі шыбыш пен лақ екен.
Тоқалдары ішінде некен-саяқ,
Ешкінің көбі жалпақ құлақ екен.
Бірталайы ешкінің сары ешкі екен,
Бірталайы ақ ешкі, қара ешкі екен.
Жетеуінде шөп жерге тіс қалмаған,
Аңламастың тұсынан бар ешкі екен.
Шұбар ешкі, көк ешкі, қара ала ешкі,
Қара қасқа, cap қасқа, сары ала ешкі.
Ешкілерді май қыпсыз, Аю - Ата,
Кебенектен қырылып қалады ешкі.
Ешкіңізді нанбасаң бағыңызшы,
Тасқа шығып, мазаңды алады ешкі.
Тік мүйіз, тарбақ мүйіз, жапырақ мүйіз,
Баспайсыз жүндерінен қырқып киіз.
Кешке дейін секіріп тас пен жарда,
Баққан жанға бір мезгіл бермес күйіз.
Жауын болса, бақырып ыққа қашар,
Сырын алдым, жауынға, қысқа нашар.
Болады екен сайтандар жамырауық,
Лақтар да секіріп шөпті шашар.
Лақ сойсаң, барынша бақырады,
Ауыл-үйді келгін деп шақырады,
Анадағы серкешті сойғаныңда,
Дауысынан бар денем қалтырады.
Тік мүйізді сұр жағал серке ме екен,
Әнебіреу серкешін бөрте ме екен?
Қаражал серкешің көсем бастар
Бар ешкіні соңынан ертеді екен.
ТОҒАННЫҢ ҚАЗЫЛУЫНА
Айтқан екен Иван кеп
Диқан жайын бұларға.
Өңкей елдің кедейі,
Егін салдық Шұбарға.
Ақылдастық қыс бойы,
Жаз тіршілік қыларға.
Қызыл қарын жас бала,
Тарысыз, нансыз шыдар ма?
Бидай менен тарыдан
Септік талай мөлдекті.
Мөлдек сеппей қайтеміз,
Кедейшілік дендетті.
Суармақ боп егінді
Қаздық ұзын тоғанды.
Оңай болмай жаз бойы,
Бар кедейді терлетті.
Тоған қазып шаршасам,
Орнымнан зорға тұрамын.
Отырғанда демалып,
Өлеңмен сауық құрамын.
Үш жігіт зорға бұзады,
Қарасарттың "құлағын".
Құдайы қылдық тоғанға,
Кемербайдың лағын.
Тоған бітті, тоғанның
Сайлалық деп мұрабын,
Қарасартты сайладық,
Қарсылық көпке қылмағын.
Суға салдық жабылып,
Жораны бұзсын нағылып.
Ауылға қайттық кешкісін,
Малшытып киім, тымағын.
СӘЛЕМ АЛ, ТӘНЕКЕНІҢ ЕСІМБЕГІ
Сәлем ал, Тәнекенің Есімбегі,
Жоңғардың шоқысындай төсіндегі.
Жоғалған ат ізімен келіп қалдым,
Өлеңмен арыз айтып көсілгелі.
Үйсін менен найманға белгілі ғой,
Алдында сан түйіннің шешілгені.
Өзіндей әділ қазы жүрген елде
Қалайша бейбастардың есіргені?
"Алдырған албырт" деген мақал бар ғой,
Сөзімде қата болса кешір мені.
Жоғалған аттың бірі жирен еді,
Қасында жамбас болған кирең еді.
Қотыр боп, алақ - жолақ жүні түсіп,
Тулақтан тірі кебін киген еді.
Тайында ұмасынан қасқыр тістеп,
Кейінде терісірек сиген еді.
Санына тарақ таңба басылғанда,
Анық-ақ бадырайып күйген еді.
Жоғалған тағы бірі күрең еді,
Жануар бүлкіл қағып жүрер еді.
Топ жарған Наурызбайдың "Сұр көжегі"
Секілді бұ да топқа кірер еді.
Қызығып жүрісі мен шабысына,
Би, болыс майын сұрап мінер еді.
Жазым боп шалыс басып келіп қапты,
Таптыртып, жетектетіп жібер енді.
Пернелеп несін басты ауыртайын,
Есекем өзі-ақ жөнді білер енді.
Шіркіндер келген шығар алмағайып,
Еліне келіпті деп алман айып.
Қақ жарған қара қылды әділ болсаң,
Кетермін таңғажайып, елге жайып.
ЕКІ ЖЫЛҚЫ АЛДЫРДЫҚ
Екі жылқы алдырдық,
Өтенайдың шиінен.
Бірі - баран, бірі - боз,
Көріп, біліп айтқаның,
Осы тұрған топтан өз.
Көріп тұрып айтпасаң,
Қырғи қуған шілдей тоз!
АССАЛАУМАҒАЛАЙКҮМ, ТӨЛЕК БАЙЫМ!
Ассалаумағалейкүм, Төлек байым,
Мойны озған сиыршыдан бөлек байым.
Көктемде жабағысын сататұғын,
Сарт, ноғай, саудагерге керек байым.
Өзге елден еліңіздің кедейі көп,
Бересіз қай кездерде көмек байым?
Мына аттың майын мініп, мына қойды
Беретін күнің бар ма же деп, байым?
Өзге елдің байларымен салыстырсам,
Мақтанам оларға мен не деп, байым?
Базарың мына тұрған Талдықорған,
Апарып беріп жүрсің малды қолдан.
Береке, қайырымыңыз кеміді ғой,
Кедейдің еліндегі арлы болған.
Көктемде жұртқа тастап кете алмайсыз.
Туыстан қашасыз ба жарлы болған?
Жылына зекетіңді бөліп бергін,
Ислам шариғатына заңды болған.
Сіз менен аясаң да аттың майын,
Мен сізден аямаспын жақтың майын.
Қыстағы сұр, жаздағы бағлан қозы,
Сыбағам, ішкен қымыз, жеген майым.
Бай бар ма сиыршыда сізден өтер,
Басқа елдің не қылайын Қарынбайын?!
БАЛАСЫ ЖӨҢКЕБАЙДЫҢ АМАН БОЛЫС
Жас болыс, болыс, болыс, бала болыс,
Болып тұр ұлығымыз қазақ орыс.
Жас та болсаң, басқарып ел құрадың,
Шырағым, бола білгің дана болыс.
Баласы Жөңкебайдың Аман болыс,
Шаңғарақ арасы сай саған қоныс.
Әруағы Есекемнің сенде дейді,
Тыманшы десе-дағы маған болыс.
Лайық Амандікі емес пе деп,
Айтыпты күшіктегі Адам болыс.
Жалайыр Дүнгенеге топ құрғанда,
Сыртыңнан әңгіме ғып тәмам болыс.
Өз елін жаудан бетер тоздырады,
Орнына ел жинаудың жаман болыс.
Мәнсабы кетпейтіндей көрінеді,
Сайланған ел жемекке арам болыс.
Атадан шын туған ұл елін қорғар,
Ел үшін басын берер адал болыс.
ҚОНЫСБАЙҒА ТІК ТАРТТЫМ
Үйрек едім көлдегі,
Ауылға бардым өрдегі.
Балаларым ашығып,
Бір бау тары сұрап келгелі.
Қонысбайға тік тарттым,
Мырзалығын көргелі.
Осы-ақ еді жалғыз-ақ,
Тарысы піскен елдегі.
Тұрғызғандай әкесін,
Майдаладым көрдегі.
Бес-алты бау сұрап ем,
Мән-жайын айтып бермеді.
Қатыны тұрып бер деді,
Қысылды қатты терледі.
Терлесе де тырысып,
Қарынбай құсап бермеді.
Өңін көрсең шошыр ең,
Дәл бір осы жердегі.
Беретін бе еді қайтер ед,
Піспепті жөнді шөлдегі.
Жеті күнде орамын,
Нанбасаң өзің көр деді.
Тары сұрап мазамды,
Кетірді мынау ел деді.
Ұзын бөрік кигізіп,
Аямаушы ем мен деді.
Келіп қапсың Бақтыбай,
Сөзіме менің сен деді.
Бес-алты күн өткен соң,
Берейін үш бау кел деді.
БІР ЛАҒЫМ БАР ЕДІ ТЕКЕСЫМАҚ
Бір лағым бар еді текесымақ,
Өліп қалып кеп тұрмын теке сұрап.
Екі айтқызбай Малайжан берсе дедім
Болмаса да аласым, өтесім-ақ.
Ақын сөзге ағынан жарылады,
Байға кедей жоқтықтан табынады.
Малдың жанын Малайжан білесің ғой,
Бір топ ешкім текесіз қаңырады.
Ләйқұл мақпуз ғаламның жазуымен,
Қатындардай байы өлген аңырады.
Теке болып жарытар көрінбейді,
Сұр ешкімнің кенже еді ақ лағы.
Ауылыңызда текенің барын біліп,
Бәрі шулап осылай маңырады.
Барғын деді маңырап Малайыңа,
Қаңғырам ба теке іздеп жалайырға.
Ешкілерді некелеп куәйттәйін,
Көшіп келе қалыпсың маңайыма.
Бес текенің біреуін бермесеңіз,
Теке қайдан оларға табылады.
Әкелері өлгенді білді білем,
Лақтар да шуласып жамырады.
Қорықпаңыз үш ауыз өлеңінде,
Бір бұйымтай бар ма деп тағы дағы.
Кешке дейін қақсатпай текеңді бер,
Ақыныңның ауырар жағы дағы.
ҚҰРДАСЫМ СЫДЫҚ ТӨРЕГЕ
Шыбынды деген жер екен,
Мұнда да талай ел екен.
Қазақ па десек бұл үйді,
Сарқұлақ сарт төре екен.
Қайнатқан қызыл шайы жоқ,
Не құрты, не майы жоқ,
Қонақтың барған жайы жоқ,
Төренің үйі көр екен.
Қатындар деді қалған жоқ,
Сиырлы үйде айран жоқ,
Үйдің іші шөл екен.
Бұл төренің үйінде
Екі қатыны бар екен.
Күндестікпен, ұрыспен,
Құрыған екен берекең.
Көзімізше егесті,
Емес мұным келекем.
Бірі - албасты қатынның,
Біреуі екен пері анық.
Қатын ғып жүрген бұларды,
Анық төре ер екен.
Біреу десек Қарынбай,
Екеу болып шықты ғой,
Жер жұтпай-ақ біреуі,
Шыбындыда жүр екен.
Түкіретін бетіне,
Қарынбай үйде жоқ екен.
